Хокку (хайкай, хайку) Матсуо Басё «фуэки рюко» деб атаган, таржимаси «мангу ва ўтадиган» ёки «ўзгармас ва оний» деган маънони билдирган ижодий амал асосида яратилади. Басёнинг фикрича «ҳақиқий хокку ўзида икки унсурни мужассам этмоғи шарт: биринчидан, таассуротнинг оний ва доимийликка дохил бўлиши; иккинчидан, таассурот фақатгина ўз манбаи бўлмиш лаҳза ёки ҳодисага хос бўлиши талаб этилади.
Бошқача қилиб айтсак, хокку оддий бир манзара (ўтлаётган от, сувга сакраган қурбақа, шамол қайирган бамбук, олча гулининг тўкилиши, қуш қичқириғи) таассуроти сабаб бўлиб, кўнгилдан кечган доимий (мангу) ҳис-туйғу меваси бўлмоғи керак. Бу икки унсурнинг қарама-қарши келиши америкалик японшунос Дональд Киннинг эътироф этишича, «икки қутб ўртасидаги электр қувватига эга майдонни ташкил этади». Бу икки қутб бир-биридан қанча йироқ бўлса, шеърхон икки қутб ўртасидаги майдонда қанча узоқ қолиб кетса, шеър шунчалик баркамол ҳисобланган (Хуршид Давроннинг илк мумтоз ва замонавий япон шеърияти антологияси — «Денгиз япроқлари»га ёзган сўзбошисидан. Уни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).
Кимийо Танака
ХОККУЛАР
Кимийо Танака 10 йилдан ортиқ вақт давомида Матсуяма шаҳридаги Эҳиме Университетининг Чет эллик талабалар марказида япон тилидан сабоқ берган. У таржимон сифатида ҳам ишлаган.
Кимийо Танака асосан хокку (хайку) жанрида ижод қилиб, уларни она тилида ёзади, шунингдек, инглиз тилида ҳам ёзади. У «Shiki Internet Haiku Salon» ва «Shiki Haikusphere» каби хайкуга бағишланган таниқли интернет лойиҳаларини яратган ва Халқаро Ҳайку мукофоти танлов комиссиясининг таржимони ҳамдир.
Куз
кулаётган юзимдаги
қизиган ойни
намлатиб совутди кўзёшим
сўнгги поезд кетди
чавгон майдонида
шивирлайди интизор лаҳза
аср чоғи
сузар ҳовуз саҳнида
заъфарон япроқчалар
Қиш
музлаган ол атиргул
эркак олислаб кетди
жонажон оиласидан
қорпарчалар
машинам ойнаси қаршисида
жунунона рақсга тушар
қишки чумчуқ
жимгина ёйилар
ёнаётган хоч тутунлари
қишнинг шом шуълалари
ёғдуланиб товланар
сўнги мажоли ила
иссиқ кийим олдим
унга ёқар
шундай рангсиз атирлар
варрак
хуфтон пайтидаги
янги йил денгизи
Баҳор
юлдузлар жим
улар аразлаган мендан
ўтган баҳордан бери
тепаликда гуллайди олча
қўнғироқ жаранги тутар
бутун ибодатхонани
оҳ олча гуллари
тўкила олсайдим
мен ҳам сиз каби
сакура гулларининг бўйи
қўмсайди сизни
менинг қулоқ солинчагим
бамбукзорлар ёқалаб
кетиб борар оташаравам
ўзининг сим-сиёҳ сояси билан
баҳор совуқ келди
тўқ қизилдир
тез ёрдам чироқлари
гулдор оппоқ қайиқлар
сувнинг сокин мавжида
сузади сулув оққуш
Ёз
оқ кучугим
истар нақадар
қучоқлашни ям-яшил чимни
эски елим қўғирчоқ
турар ўғлим хонасида
бу ер қўғирчоқнинг илк уйи эмас
бир қултум шароб
хотирлайсан ўтмишдаги чарс
ва ёмғирли изғирин фаслларни
нозу фироқ дейсанми?
қайғу чоғири
сачраб кетар ҳавога
шоҳкўча
тўкилади пастга
ёзнинг оқшоми
ёз. тўкилган япроқлар
қуруқ, ўткинчи бугун эса
уваланиб кетар кафтимда
чўққи
қўрғон ёритади тикув дастгоҳин
ёмғирли ва туманли кеча
Инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар таржималари
Таржимон ҳақида: Мирзоҳид Музаффар (Абдуллаев) 1999 йил 12 сентябрда Тошкент вилоятининг Чиноз туманида туғилган.Шеърлари туман ва республика нашрларида эълон қилинган. Ўзбек шоирларининг шеърларини турк ва инглиз тилларига таржима қилган. Айни пайтда Чиноз Саноат касб-ҳунар коллежининг 3 босқичида таҳсил олади.
Xokku (xaykay, xayku) Matsuo Basyo «fueki ryuko» deb atagan, tarjimasi «mangu va o‘tadigan» yoki «o‘zgarmas va oniy» degan ma’noni bildirgan ijodiy amal asosida yaratiladi. Basyoning fikricha «haqiqiy xokku o‘zida ikki unsurni mujassam etmog‘i shart: birinchidan, taassurotning oniy va doimiylikka doxil bo‘lishi; ikkinchidan, taassurot faqatgina o‘z manbai bo‘lmish lahza yoki hodisaga xos bo‘lishi talab etiladi.
Boshqacha qilib aytsak, xokku oddiy bir manzara (o‘tlayotgan ot, suvga sakragan qurbaqa, shamol qayirgan bambuk, olcha gulining to‘kilishi, qush qichqirig‘i) taassuroti sabab bo‘lib, ko‘ngildan kechgan doimiy (mangu) his-tuyg‘u mevasi bo‘lmog‘i kerak. Bu ikki unsurning qarama-qarshi kelishi amerikalik yaponshunos Donald Kinning e’tirof etishicha, «ikki qutb o‘rtasidagi elektr quvvatiga ega maydonni tashkil etadi». Bu ikki qutb bir-biridan qancha yiroq bo‘lsa, she’rxon ikki qutb o‘rtasidagi maydonda qancha uzoq qolib ketsa, she’r shunchalik barkamol hisoblangan (Xurshid Davronning ilk mumtoz va zamonaviy yapon she’riyati antologiyasi — «Dengiz yaproqlari»ga yozgan so‘zboshisidan. Uni mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin).
Kimiyo Tanaka
XOKKULAR
Kimiyo Tanaka 10 yildan ortiq vaqt davomida Matsuyama shahridagi Ehime Universitetining Chet ellik talabalar markazida yapon tilidan saboq bergan. U tarjimon sifatida ham ishlagan.
Kimiyo Tanaka asosan xokku (xayku) janrida ijod qilib, ularni ona tilida yozadi, shuningdek, ingliz tilida ham yozadi. U «Shiki Internet Haiku Salon» va «Shiki Haikusphere» kabi xaykuga bag‘ishlangan taniqli internet loyihalarini yaratgan va Xalqaro Hayku mukofoti tanlov komissiyasining tarjimoni hamdir.
Kuz
kulayotgan yuzimdagi
qizigan oyni
namlatib sovutdi ko‘zyoshim
so‘nggi poyezd ketdi
chavgon maydonida
shivirlaydi intizor lahza
asr chog‘i
suzar hovuz sahnida
za’faron yaproqchalar
Qish
muzlagan ol atirgul
erkak olislab ketdi
jonajon oilasidan
qorparchalar
mashinam oynasi qarshisida
jununona raqsga tushar
qishki chumchuq
jimgina yoyilar
yonayotgan xoch tutunlari
qishning shom shu’lalari
yog‘dulanib tovlanar
so‘ngi majoli ila
issiq kiyim oldim
unga yoqar
shunday rangsiz atirlar
varrak
xufton paytidagi
yangi yil dengizi
Bahor
yulduzlar jim
ular arazlagan mendan
o‘tgan bahordan beri
tepalikda gullaydi olcha
qo‘ng‘iroq jarangi tutar
butun ibodatxonani
oh olcha gullari
to‘kila olsaydim
men ham siz kabi
sakura gullarining bo‘yi
qo‘msaydi sizni
mening quloq solinchagim
bambukzorlar yoqalab
ketib borar otasharavam
o‘zining sim-siyoh soyasi bilan
bahor sovuq keldi
to‘q qizildir
tez yordam chiroqlari
guldor oppoq qayiqlar
suvning sokin mavjida
suzadi suluv oqqush
Yoz
oq kuchugim
istar naqadar
quchoqlashni yam-yashil chimni
eski yelim qo‘g‘irchoq
turar o‘g‘lim xonasida
bu yer qo‘g‘irchoqning ilk uyi emas
bir qultum sharob
xotirlaysan o‘tmishdagi chars
va yomg‘irli izg‘irin fasllarni
nozu firoq deysanmi?
qayg‘u chog‘iri
sachrab ketar havoga
shohko‘cha
to‘kiladi pastga
yozning oqshomi
yoz. to‘kilgan yaproqlar
quruq, o‘tkinchi bugun esa
uvalanib ketar kaftimda
cho‘qqi
qo‘rg‘on yoritadi tikuv dastgohin
yomg‘irli va tumanli kecha
Ingliz tilidan Mirzohid Muzaffar tarjimalari
Tarjimon haqida: Mirzohid Muzaffar (Abdullayev) 1999 yil 12 sentyabrda Toshkent viloyatining Chinoz tumanida tug‘ilgan.She’rlari tuman va respublika nashrlarida e’lon qilingan. O‘zbek shoirlarining she’rlarini turk va ingliz tillariga tarjima qilgan. Ayni paytda Chinoz Sanoat kasb-hunar kollejining 3 bosqichida tahsil oladi.
