Кристина Росетти ижоди 20 аср бошларида ҳам ўзининг модернизмча руҳияти, жўшқин ҳиссиёти, чуқур ғоя ва таъсири билан бутун жаҳон адабиётининг мислсиз эътиборини қозонади. Шоира номини энг машҳур қилган асари унинг “Гоблин бозори” (1861й) номли поэмасидир. Шоира шу билан бирга бир туркум сонетлар ҳам ижод этади, унинг сонетларини икки гуруҳга ажратиш мумкиндир: яъни, улар “Моно Инномината” ҳамда “Сўнгги ҳаёт” номли сонетлар туркумидир.

Кристина Росетти
ҚУВОНЧ-ЛА ЭСЛАНГИЗ НОМИМ…
Инглиз тилидан Қандилат Юсупова таржимаси

Кристина Жоржина Росетти (1830 й, 5-декабрь – 1894 й, 29-декабрь) Англиянинг энг машҳур шоираси, беназир истеъдод соҳибаси. У бетакрор шоир ҳамда рассом Данте Габриэль Росеттининг синглисидир. Кристинанинг отаси Габриэль Росетти асли италиялик адабий танқидчи, романтик шоир ва олим бўлиб, Лондонга 1824 йилларда кўчиб келади, онаси Френсис Полидори ҳам итальян бўлиб, касби ўқитувчи бўлган. Ёш Кристина бошланғич таълимни онаси фаолият кўрсатадиган Лондондаги ўрта мактабда эгаллайди. У ўқувчилик давридаёқ бир қатор шеър ва ҳикоялар ёза бошлайди, уларнинг аксарият қисмига акаси Данте суратлар яратиб беради.
Кристина Росетти номини энг машҳур қилган асари унинг “Гоблин бозори” (1861й) номли поэмасидир. Шоира шу билан бирга бир туркум сонетлар ҳам ижод этади, унинг сонетларини икки гуруҳга ажратиш мумкиндир: яъни, улар “Моно Инномината” ҳамда “Сўнгги ҳаёт” номли сонетлар туркумидир.
Беқиёс Англия шоираси, ажойиб истеъдод соҳибаси Кристина Росетти умрининг 64 ёшида бедаво саратон касаллиги туфайли ҳаётдан кўз юмади ва Лондон қабристонларидан бири ҳисобланмиш Хайгейтга дафн этилади.
Шоира ижоди 20 аср бошларида ҳам ўзининг модернизмча руҳияти, жўшқин ҳиссиёти, чуқур ғоя ва таъсири билан бутун жаҳон адабиётининг мислсиз эътиборини қозонади. Кристина Росетти номи Англиянинг энг атоқли адабий танқидчилари томонидан Улуғ Виктория даврининг бир қатор буюк ижодкорлари қаторида алоҳида эътироф ҳамда юксак эҳтиром ила тилга олинади.

Ором

Замин, аёл кўзларига мангу чўк,
Ҳорғин нигоҳларин яшир бағрингга.
Унга яқинроқ кел, ғуссаларин тўк,
Малҳамлар топиб бер оҳу додига.
Унда на сўроқ бор ва на бир жавоб,
Мунис, мушфиқ яшар таъна-таскинсиз.
Ҳаётнинг ҳар кунин этиблар тавоф,
Сукунат жаннатдай ўтар у ёлғиз.
Тунлар кечар унинг киприкларида,
Жимжитлик аёлнинг энг содиқ дўсти.
Гарчи минг қайғу бор юракларида,
Аммо ичга ютар бор алам-дардин.
Замин, шу аёлга ором бер шаксиз,
Токим уйғонганда бўлмасин бахтсиз.

“Бунда бир қиз куйларди шодон…”

Бунда бир қиз куйларди шодон,
Шўх дарёнинг зангор лабида.
Балиқларга боқарди ҳайрон,
Яйрар эди офтоб тафтида.

Бунда мен ҳам бор эдим дилгир,
Боқиб ойнинг хира нурига
яшар эдим бесўз, беқадр,
Йиғлардим шу дарё бўйида.

Мен йиғлардим хотиралардан,
Қиз бўлса-чи куйларди бетин.
Дарё ютар эди кўз-ёшим,
Дунё суяр эди қиз куйин.

Ўтинч

Азизларим, дунёдан ўтсам,
Ҳеч қайғули қўшиқлар айтманг,
Қабрим узра гуллар ўстирманг,
Ҳатто экманг бирор дарахт ҳам.
Кўкаргайдир яшил майсалар,
Шабнам иниб қароқларига,
Шу майсалар сўлган чоғ эсланг
ва унутинг кейин майлига.
Кўролмам мен ўша шабнамни,
Ёмғирларни қайта ҳис этмам;
Тинглолмасман булбул хонишин,
Юрагимда куй чалар алам;
Шом чоғида хаёлга чўмиб,
Дўстлар, ўлим ҳақда ўйладим…
Сиз қувонч-ла эслангиз номим,
Ва қувонч-ла унутинг кейин.

Май

Айтиб беролмайман сизга бу сирни,
Аммо биламанки, у ҳам ўткинчи.
Шаффоф, хушнасим кун ўтару кетар,
О, май кундузлари мунча суюмли!
Ҳали қизғалдоқлар туғилмай туриб
Ифори димоқни ёрадир ажаб;
Охирги полапон кўз очар бу он,
Қуш учар ўз жуфтин суйиб, эркалаб.
Айтиб беролмайман сизга бу сирни,
Валек биламанки, у ҳам ўткинчи.
Бу хушнаво кунлар ўтару кетар,
Дилда қолгай фақат унинг соғинчи.
…Сўнг ўзим қолгайман яна аянчли…

Боқий ҳақиқат

Кибр-гуноҳ, дея воиз нутқ этар,
Барчада кибр бор, кўз-қулоқда ҳам.
Улар-да нур янглиғ пок эмас ҳар дам,
Дунё қачон шабнам мисол тозарар?
Ё шаббода, ё шу қуриган ўтдай
Инсон ҳар нафасин яшарми ҳоксор?
Ҳолбуки умр ўқ, ҳаммаси бекор,
Ўлим барчасига хотима бергай.
Шу кун ҳам азиздир кечаги кундай,
Эрта-чи бўлгайдир яна-да оқ кун.
Ҳеч нима боқиймас Қуёш остида,
Фақат Вақт қолгайдир дунёга устун.
Илдизидан қайта унаверар гул,
Тонг оппоқ, шом қаро бўлгай бир умр.

Ортда қолгай уйим…

Ўлсам, руҳим учиб кетгай самога,
Қолур бунда ғариб уйим ҳувиллаб.
Ҳар кун келарману дўстларим кўргач,
Ҳув дарахт устида турарман йиғлаб.
Дўстларим бахтиёр, ичарлар шароб,
Сархил мевалардан бўлур баҳраманд.
Куйларлар, куларлар дил-дилидан шод,
Юрак-юраклари бир-бирга пайванд.
Тингларман дўстларим гурунгларини,
Бири дер: “Эртага келар оппоқ кун.
Шу жонсиз тупроқдан денгизга кетсак,
Яйраб яшаб қолсак ўзимиз учун” .
Бошқаси айтадир: “Ўша денгиздай
Шиддат-ла етурмиз мақсад-муродга”.
Яна бири сўзлар: “Эртамиз бўлгай
Бугунги кундан ҳам ёруғ, албатта”.
“Эртага”, — дер улар улкан умид-ла,
Кўзлари порлайди орзудан сармаст.
“Эртага!” – қичқирар улар бахтиёр,
Эсламаслар ўтган кунни бир нафас.
Дўстларим ҳаёти безавол қисмат,
Танҳо мен ўтибман нурсиз кечадай.
“Эртага, бугун!” деб жар солар улар,
Мен эса ўтган кун бўлибман, нетай!
Таскинсиз, ожиз бу руҳим титрайди,
Олисларда қолар дўстларим, уйим.
Наҳот унут бўлдим, тамом йўқ бўлдим,
Такрор қайтиш бўлиб қолди орзуйим.
Бор меҳримни тўкиб остонасига
Ўз уйим эшигин тарк этаяпман.
Гўё бир меҳмондай келдиму бунга,
Сўнг…кетаяпман…

Kristina Rosetti
QUVONCH-LA ESLANGIZ NOMIM…
Ingliz tilidan Qandilat Yusupova tarjimasi

  Kristina Jorjina Rosetti (1830 y, 5-dekabr` – 1894 y, 29-dekabr`) Angliyaning eng mashhur shoirasi, benazir iste’dod sohibasi. U betakror shoir hamda rassom Dante Gabriel Rosettining singlisidir. Kristinaning otasi Gabriel` Rosetti asli italiyalik adabiy tanqidchi, romantik shoir va olim bo’lib, Londonga 1824 yillarda ko’chib keladi, onasi Frensis Polidori ham ital`yan bo’lib, kasbi o’qituvchi bo’lgan. Yosh Kristina boshlang’ich ta’limni onasi faoliyat ko’rsatadigan Londondagi o’rta maktabda egallaydi. U o’quvchilik davridayoq bir qator she’r va hikoyalar yoza boshlaydi, ularning aksariyat qismiga akasi Dante suratlar yaratib beradi.  Kristina Rosetti nomini eng mashhur qilgan asari uning “Goblin bozori” (1861y) nomli poemasidir. Shoira shu bilan birga bir turkum sonetlar ham ijod etadi, uning sonetlarini ikki guruhga ajratish mumkindir: ya’ni, ular “Mono Innominata” hamda “So’nggi hayot” nomli sonetlar turkumidir.
Beqiyos Angliya shoirasi, ajoyib iste’dod sohibasi Kristina Rosetti umrining 64 yoshida bedavo saraton kasalligi tufayli hayotdan ko’z yumadi va London qabristonlaridan biri hisoblanmish Xaygeytga dafn etiladi.
Shoira ijodi 20 asr boshlarida ham o’zining modernizmcha ruhiyati, jo’shqin hissiyoti, chuqur g’oya va ta’siri bilan butun jahon adabiyotining mislsiz e’tiborini qozonadi. Kristina Rosetti nomi Angliyaning eng atoqli adabiy tanqidchilari tomonidan Ulug’ Viktoriya davrining bir qator buyuk ijodkorlari qatorida alohida e’tirof hamda yuksak ehtirom ila tilga olinadi.

Orom

Zamin, ayol ko’zlariga mangu cho’k,
Horg’in nigohlarin yashir bag’ringga.
Unga yaqinroq kel, g’ussalarin to’k,
Malhamlar topib ber ohu dodiga.
Unda na so’roq bor va na bir javob,
Munis, mushfiq yashar ta’na-taskinsiz.
Hayotning har kunin etiblar tavof,
Sukunat jannatday o’tar u yolg’iz.
Tunlar kechar uning kipriklarida,
Jimjitlik ayolning eng sodiq do’sti.
Garchi ming qayg’u bor yuraklarida,
Ammo ichga yutar bor alam-dardin.
Zamin, shu ayolga orom ber shaksiz,
Tokim uyg’onganda bo’lmasin baxtsiz.

“Bunda bir qiz kuylardi shodon…”

Bunda bir qiz kuylardi shodon,
Sho’x daryoning zangor labida.
Baliqlarga boqardi hayron,
Yayrar edi oftob taftida.

Bunda men ham bor edim dilgir,
Boqib oyning xira nuriga
yashar edim beso’z, beqadr,
Yig’lardim shu daryo bo’yida.

Men yig’lardim xotiralardan,
Qiz bo’lsa-chi kuylardi betin.
Daryo yutar edi ko’z-yoshim,
Dunyo suyar edi qiz kuyin.

O’tinch

Azizlarim, dunyodan o’tsam,
Hech qayg’uli qo’shiqlar aytmang,
Qabrim uzra gullar o’stirmang,
Hatto ekmang biror daraxt ham.
Ko’kargaydir yashil maysalar,
Shabnam inib qaroqlariga,
Shu maysalar so’lgan chog’ eslang
va unuting keyin mayliga.
Ko’rolmam men o’sha shabnamni,
Yomg’irlarni qayta his etmam;
Tinglolmasman bulbul xonishin,
Yuragimda kuy chalar alam;
Shom chog’ida xayolga cho’mib,
Do’stlar, o’lim haqda o’yladim…
Siz quvonch-la eslangiz nomim,
Va quvonch-la unuting keyin.

May

Aytib berolmayman sizga bu sirni,
Ammo bilamanki, u ham o’tkinchi.
Shaffof, xushnasim kun o’taru ketar,
O, may kunduzlari muncha suyumli!
Hali qizg’aldoqlar tug’ilmay turib
Ifori dimoqni yoradir ajab;
Oxirgi polapon ko’z ochar bu on,
Qush uchar o’z juftin suyib, erkalab.
Aytib berolmayman sizga bu sirni,
Valek bilamanki, u ham o’tkinchi.
Bu xushnavo kunlar o’taru ketar,
Dilda qolgay faqat uning sog’inchi.
…So’ng o’zim qolgayman yana ayanchli…

Boqiy haqiqat

Kibr-gunoh, deya voiz nutq etar,
Barchada kibr bor, ko’z-quloqda ham.
Ular-da nur yanglig’ pok emas har dam,
Dunyo qachon shabnam misol tozarar?
YO shabboda, yo shu qurigan o’tday
Inson har nafasin yasharmi hoksor?
Holbuki umr o’q, hammasi bekor,
O’lim barchasiga xotima bergay.
Shu kun ham azizdir kechagi kunday,
Erta-chi bo’lgaydir yana-da oq kun.
Hech nima boqiymas Quyosh ostida,
Faqat Vaqt qolgaydir dunyoga ustun.
Ildizidan qayta unaverar gul,
Tong oppoq, shom qaro bo’lgay bir umr.

Ortda qolgay uyim…

O’lsam, ruhim uchib ketgay samoga,
Qolur bunda g’arib uyim huvillab.
Har kun kelarmanu do’stlarim ko’rgach,
Huv daraxt ustida turarman yig’lab.
Do’stlarim baxtiyor, icharlar sharob,
Sarxil mevalardan bo’lur bahramand.
Kuylarlar, kularlar dil-dilidan shod,
Yurak-yuraklari bir-birga payvand.
Tinglarman do’stlarim gurunglarini,
Biri der: “Ertaga kelar oppoq kun.
Shu jonsiz tuproqdan dengizga ketsak,
Yayrab yashab qolsak o’zimiz uchun” .
Boshqasi aytadir: “O’sha dengizday
Shiddat-la yeturmiz maqsad-murodga”.
Yana biri so’zlar: “Ertamiz bo’lgay
Bugungi kundan ham yorug’, albatta”.
“Ertaga”, — der ular ulkan umid-la,
Ko’zlari porlaydi orzudan sarmast.
“Ertaga!” – qichqirar ular baxtiyor,
Eslamaslar o’tgan kunni bir nafas.
Do’stlarim hayoti bezavol qismat,
Tanho men o’tibman nursiz kechaday.
“Ertaga, bugun!” deb jar solar ular,
Men esa o’tgan kun bo’libman, netay!
Taskinsiz, ojiz bu ruhim titraydi,
Olislarda qolar do’stlarim, uyim.
Nahot unut bo’ldim, tamom yo’q bo’ldim,
Takror qaytish bo’lib qoldi orzuyim.
Bor mehrimni to’kib ostonasiga
O’z uyim eshigin tark etayapman.
Go’yo bir mehmonday keldimu bunga,
So’ng…ketayapman…