Саҳифа таниқли фаластин шоири Муин Бсису таваллудининг 85 йиллигига бағишланади
Шоирнинг ҳаёти деганда биз кўпинча тунни, гулни, булбулни, шуҳратни тасаввур қиламиз, холос. Шоир деганда кўпинча фақат шеърини, майни, маҳбубасинигина биладиган одам кўз олдимизга келади. Эҳтимол, шундай шоирлар ҳам бордир. Лекин, буюк Навоийни, Пушкинни, Байронни, Маяковскийни эслайлик. Улар доҳий санъаткор бўлиш билан бирга ўз даврининг етук гражданлари, демак, етук курашчилари ҳам бўлган. Давр шеъриятининг энг ёрқин намояндаларидан бири бўлган Муин Бсису ҳам шундай яшади.
Машраб БОБОЕВ
БАРҲАЁТ ВИЖДОН
Машраб Бобоев 1941 йил Самарқанд вилоятининг Челак туманида туғилган. Тошкент санъат институтининг актёрлик факультетида тахсил олган (1965). «Онамга хат» (1971), «Баҳор кайфияти» (1974), «Гурунг» (1975), «Кечки троллейбус» (1977), «Бағишлов» (1978), «Олисдаги чироқ» (1980), «Сўз» (1982), «Мен билган сир» (1990), «Қани менинг юлдузим?» (1991), «Номсиз юлдузлар» (1991) каби шеърий китоблари нашр этилган. Бир қатор саҳна асарлари ҳам ёзган («Ўттиз ёшлилар», «Ер томири», «Суянч тоғлари» ва бошқа). Кўп қисмли видеофильмлар [«Ирода», «Севги нидоси» («Алишер Навоийнинг «Сабъаи сайёр» достони асосида миллий балет), «Кўнгил кўчалари»] муаллифи. В. Катаевнинг «Хаёл чечаклари» романи, Муин Бсисунинг «Ташриф қоғози», О. Чиладзенинг «Рангин дунё» каби асарларини ўзбек тилига таржима қилган. 2003 йил 23 июлда Тошкент шаҳрида вафот этган.
Шоирнинг ҳаёти қандай кечади? Шоирнинг ҳаёти деганда биз нимани тасаввур қиламиз?
Шоирнинг ҳаёти деганда биз кўпинча тунни, гулни, булбулни, шуҳратни тасаввур қиламиз, холос. Шоир деганда кўпинча фақат шеърини, майни, маҳбубасинигина биладиган одам кўз олдимизга келади. Эҳтимол, шундай шоирлар ҳам бордир. Лекин, буюк Навоийни, Пушкинни, Байронни, Маяковскийни эслайлик. Улар доҳий санъаткор бўлиш билан бирга ўз даврининг етук гражданлари, демак, етук курашчилари ҳам бўлган.
Давр шеъриятининг энг ёрқин намояндаларидан бири бўлган Муин Бсису ҳам шундай яшади. Унинг ҳаёти Фаластиннинг оғир, машаққатли тақдирига тўғри келди. Шунинг учун ҳам шоир ўзининг тақдирини ватан тақдири билан қўшиб юборди: энди унинг учун ўз тақдири йўқ, тақдир тушунчаси фақатгина ватан тақдири билан боғлиқ бўлиб қолди.
Бу нарса Муин Бсису ижодининг бош хусусиятини ҳам белгилаб берди. Унинг шеърияти асосини ватан эркини куйлаш, ватан ғанимлари, ватан хоинларига нафрат ўқларини отиш ташкил этди.
Унинг, ватани эрксиз қолган шоирнинг барча шеърида, барча туйғусида, барча амалида (севгисида ҳам, меҳрида ҳам, нафратида ҳам, илтижосида ҳам, киноясида ҳам) аччиқ бир алам қалқиб турарди.
Парвардигорим!
Ерсиз ва осмонсиз,
Сўник ярим ой,
Ватаним менинг! –
дея аламли бир меҳр билан мурожаат қилди у ватанига.
Ватаним,
Мен сенинг
Мастликдан
Гандираклаб,
Ҳар хил хилватхона,
Ишратхоналарда
Санқиб юрганингни кўрганимдан бери
Қарзга ботиб кетдим бўғзимга қадар! –
дея алам билан ўкиришдан уялмади.
Фаластин халқи салкам қирқ йилдан буён ватан эрки учун курашиб келади. Лекин бу курашнинг пировард натижасига халақит бераётган майда буржуа унсурлари, эътиқодсиз хоинлар ҳам бор эди, албатта. Биз буни яқинда Фаластин Озодлик ташкилоти сафларида чиққан низолардан ҳам биламиз. Шоир эса буни илгаридан билар ва ўша хоинларга нисбатан нафрат ўқларини отган эди:
…Ҳамма нарса сотиб бўлинган.
Сотилмаган бир худо қолди.
Ҳуркак оҳудай
Ириллаган итлардан қочиб
Юрибди у бечора ҳам.
Уни сизга
Тутиб берайлик.
Оласизми, мадам?
Пулини тўлайверинг.
Ватанини сотган одам
Худони ҳам сотади.
Шоир шеъриятининг ижтимоий ҳодиса эканини бир лаҳза унутмагани учун, уруғи кўпайиб кетаётган шеърфурушлар устидан ҳам аччиқ кулган эди. Унинг назарида бундай “шоир”лар “савдони қизитиб юборган”, улар “шеърдан эшик-деразалар, шолча, гиламлар ясай оладилар, катта одамларнинг сарқитини еб, унвонлар, орденлар оладилар”, ҳар бир китоб учун “ялтироқ этикнинг табассумидек жандарм рухсатини” оладилар, лекин “шоирликни тарк этишмайди.”
Инсон қай даражада мушкул аҳволга тушмасин, УМИД деган буюк неъмат доим унга ёр бўлади. Ана шу УМИД охир-оқибатда унинг барча интилишларини рўёбга чиқаради. Шоирнинг шеърларида ҳам дард, алам, нафрат қанчалик кучли бўлмасин, буларнинг ортида ўша УМИД ёғдуси бор эди.
…Байроғимиз эса…
Ундан фақат
Биттагина ип қолган.
Лекин у ип шамолда
Улғайиб, кучга тўлар
Ва яна сенинг
Байроғингга айланар,
Ватаним! –
дея хитоб қилган эди у қатъият билан.
Муин Бсису Совет Иттифоқининг, жумладан, Ўзбекистонимизнинг ҳам катта дўсти эди. У Ватанимиз, халқимиз сиймосида Фаластиннинг энг хайрхоҳ дўстини кўрган, ўзи ҳам бизга дўстлик меҳрини қўйган, бу меҳр шоирнинг кўпгина шеърларида, шунингдек, насрий китобида ўз аксини топган эди.
Муин Бсисуни катта дўст, катта шоир сифатида эъзозлаган, қадрлаган Советлар диёрида унинг кўпгина китоблари нашр этилди. Ўзбек китобхонлари ҳам унинг юксак шеъриятидан баҳраманд бўлганлар.
Муин Бсисунинг ҳалок бўлгани ҳақидаги хабар ҳаммамизни ларзага солди. Мен “ҳалок бўлди” деб хато қилаётганим йўқ. У бутун онгли ҳаёти давомида курашда эди. Курашдаги одам вафот этмайди, ҳалок бўлади.
“Муин Бсису – ўз халқининг виждони”, деган эди бир суҳбатда Сарвар Олимжонович Азимов.
Демак, Муин Бсису барҳаёт. Чунки, халқ ҳаёт экан, унинг виждони ҳам ҳаёт бўлади.
Мен шоирнинг бир мухлиси сифатида унинг “Ташриф қоғози” шеърий китобини ўзбек тилига таржима қилган эдим. Таржима давомида киши шоир билан жудаям яқинлашади, унинг юраги тубида ётган сирларига ошно бўлгандай бўлади. Ўша яқинлашув натижасида шоирга бир шеър бағишлаган эдим. Яқинда, унинг ҳалок бўлганини эшитиб, яна бир шеър битдим. Бу иккала шеърни журналхонларга ҳавола этяпман. Ушбу шеърларни улкан шоир хотирасига эҳтиром сифатида қабул қилгайсизлар.
МУИН БСИСУ МОНОЛОГИ
Миллатни ким йўқотади,
Қизим?
Миллатни ким йўқотади,
Ким?
Тортиб олиб тупроғимизни,
Бошимизда қилич ўйнатиб,
Ватангадо қилганча бизни,
Ҳар қадамда сопқонлар отиб,
Мана, салкам қирқ йилдан буён
(Кетди юртни билганнинг ярми!),
Таъқиб қилиб, қилиб қатағон,
Тинчимаган босқинчиларми?
Ташқаридан қарасанг, балки
Бу – қонуний бўлиб туюлар,
Йўқ! Минг ўлиб тирилса ҳамки,
Йўқотолмас миллатни улар!
Русь аталмиш буюк заминда
Буюк граф Толстой ўтган.
У тарихин битган замонда
Ғалати бир расм бор экан:
Кибор дея аталган насаб
Жоҳил билиб она элини,
Рус тилини доим сансираб,
Сизсираркан фаранг тилини.
Йўқ дейсанми бугунги кунда
Насабидан бехабар кибор?
Ўшалардан қўрққин сен жуда,
Ўшалардан келар ҳар озор.
Бу дунёда мабодо бир куч
Йўқотолса миллатни агар,
Йўқотади – ўша, таги пуч,
Насабидан маҳрум кимсалар!
Қадим шоҳлар кучига агар
Бош эгмаса бирон-бир ўлка,
Улар доим найранг ишлатар,
Маликани оларди қўлга.
Йўқ дейсанми бугунги кунда
Мулким – ҳусним деган гўзаллар?
Ўшалардан қўрққин сен жуда,
Қўлларидан ҳар бало келар.
Бу дунёда мабодо бир куч
Йўқотолса миллатни агар,
Йўқотади – мақтовларга ўч,
Хиёнатга мойил аёллар!
Ҳали ўлмай туриб, қай ботир
Аёлини кузатар жангга?
Ҳали ўлмай туриб, қай ботир
Аёлига тутар узанги?
Йўқ дейсанми бугунги кунда
Ўлмай туриб ўлган ботирлар?
Жиловини бериб хотинга,
Тулпорликка даъвогар эрлар?
Бу дунёда мабодо бир куч
Йўқотолса миллатни агар,
Йўқотади – ўша, мағзи пуч,
Хотиндан ҳам хароб эркаклар!
Тортиб олиб тупроғимизни,
Бошимизда қилич ўйнатиб,
Ватангадо қилганча бизни,
Ҳар қадамда сопқонлар отиб,
Мана, салкам қирқ йилдан буён
Ҳаловатни билдирмай бир дам,
Таъқиб қилиб, қилиб қатағон,
Тинчимаган босқинчилар ҳам
Йўқотолмас миллатни асло!
Дарахтни қурт, темирни ер занг.
Четдан келмас бошингга бало,
Ҳар бир бало чиқар ўзингдан!
Миллатни ким йўқотади,
Ким?
Билдингми,
Қизим?
МУИН БСИСУНИНГ СЎНГГИ ШЕЪРИ
Мен – ўқ эдим,
Таваллуд онимда онам бўғзидан
Узилган оҳ билан отилган бир ўқ.
Ўқлигимча ўтдим то охирги дам,
Бундай,
Инсон бўлиб яшаганим йўқ.
Умргузаронлик – чучмал бир эртак,
Шаробу шуҳратнинг таъми кўп тахир.
Инсонлик – Ватанга эгалик демак,
Ватансиз яшаган инсонми ахир!
Гарчи сен мавжудсан, бир рўё эмас,
Мен сени изладим қирқ йилга яқин.
Ватаним,
Мен сенинг тупроғингдамас,
Яшаб келдинг менинг юрагимда сен.
Отилдим, отилдим, юрагимда – СЕН,
Не зотлар кўксини тилка қилароқ.
Ўзинг битта эдинг, битта, Ватаним,
Ўқ отар нишонинг кўп эди бироқ.
Гарчи огоҳ эдинг ғанимларингдан,
Харидорларинг ҳам аён-у, бироқ
Туну кун фарзандлик даъвоси билан
Сени пуллаганлар эди хавфлироқ.
Барча ғанимларинг ошкора, зимдан –
Жазо топди мендан, топди жароҳат.
Мен мамнун эмасман шоирлигимдан,
Мен ўқ бўлганимдан мамнунман фақат!
Афсуски, ўқнинг ҳам жони бор экан,
Мана, мен тугадим,
Куйиб битдим мен.
Ватансиз
Инсонман,
Шоирман деган
Зотларнинг устидан кулиб кетдим мен!
Манба: “Ёшлик” журнали, 1984 йил, 5-сон
Ушбу мақолани бизга етказган ёзувчи Набижон Боқийга миннатдорчилик билдирамиз.
Mashrab BOBOEV
BARHAYOT VIJDON
Mashrab Boboev 1941 yil Samarqand viloyatining Chelak tumanida tug’ilgan. Toshkent san’at institutining aktyorlik fakul`tetida taxsil olgan (1965). «Onamga xat» (1971), «Bahor kayfiyati» (1974), «Gurung» (1975), «Kechki trolleybus» (1977), «Bag’ishlov» (1978), «Olisdagi chiroq» (1980), «So’z» (1982), «Men bilgan sir» (1990), «Qani mening yulduzim?» (1991), «Nomsiz yulduzlar» (1991) kabi she’riy kitoblari nashr etilgan. Bir qator sahna asarlari ham yozgan («O’ttiz yoshlilar», «Yer tomiri», «Suyanch tog’lari» va boshqa). Ko’p qismli videofil`mlar [«Iroda», «Sevgi nidosi» («Alisher Navoiyning «Sab’ai sayyor» dostoni asosida milliy balet), «Ko’ngil ko’chalari»] muallifi. V. Kataevning «Xayol chechaklari» romani, Muin Bsisuning «Tashrif qog’ozi», O. Chiladzening «Rangin dunyo» kabi asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. 2003 yil 23 iyulda Toshkent shahrida vafot etgan.
Shoirning hayoti qanday kechadi? Shoirning hayoti deganda biz nimani tasavvur qilamiz?
Shoirning hayoti deganda biz ko’pincha tunni, gulni, bulbulni, shuhratni tasavvur qilamiz, xolos. Shoir deganda ko’pincha faqat she’rini, mayni, mahbubasinigina biladigan odam ko’z oldimizga keladi. Ehtimol, shunday shoirlar ham bordir. Lekin, buyuk Navoiyni, Pushkinni, Bayronni, Mayakovskiyni eslaylik. Ular dohiy san’atkor bo’lish bilan birga o’z davrining yetuk grajdanlari, demak, yetuk kurashchilari ham bo’lgan.
Davr she’riyatining eng yorqin namoyandalaridan biri bo’lgan Muin Bsisu ham shunday yashadi. Uning hayoti Falastinning og’ir, mashaqqatli taqdiriga to’g’ri keldi. Shuning uchun ham shoir o’zining taqdirini vatan taqdiri bilan qo’shib yubordi: endi uning uchun o’z taqdiri yo’q, taqdir tushunchasi faqatgina vatan taqdiri bilan bog’liq bo’lib qoldi.
Bu narsa Muin Bsisu ijodining bosh xususiyatini ham belgilab berdi. Uning she’riyati asosini vatan erkini kuylash, vatan g’animlari, vatan xoinlariga nafrat o’qlarini otish tashkil etdi.
Uning, vatani erksiz qolgan shoirning barcha she’rida, barcha tuyg’usida, barcha amalida (sevgisida ham, mehrida ham, nafratida ham, iltijosida ham, kinoyasida ham) achchiq bir alam qalqib turardi.
Parvardigorim!
Yersiz va osmonsiz,
So’nik yarim oy,
Vatanim mening! –
deya alamli bir mehr bilan murojaat qildi u vataniga.
Vatanim,
Men sening
Mastlikdan
Gandiraklab,
Har xil xilvatxona,
Ishratxonalarda
Sanqib yurganingni ko’rganimdan beri
Qarzga botib ketdim bo’g’zimga qadar! –
deya alam bilan o’kirishdan uyalmadi.
Falastin xalqi salkam qirq yildan buyon vatan erki uchun kurashib keladi. Lekin bu kurashning pirovard natijasiga xalaqit berayotgan mayda burjua unsurlari, e’tiqodsiz xoinlar ham bor edi, albatta. Biz buni yaqinda Falastin Ozodlik tashkiloti saflarida chiqqan nizolardan ham bilamiz. Shoir esa buni ilgaridan bilar va o’sha xoinlarga nisbatan nafrat o’qlarini otgan edi:
…Hamma narsa sotib bo’lingan.
Sotilmagan bir xudo qoldi.
Hurkak ohuday
Irillagan itlardan qochib
Yuribdi u bechora ham.
Uni sizga
Tutib beraylik.
Olasizmi, madam?
Pulini to’layvering.
Vatanini sotgan odam
Xudoni ham sotadi.
Shoir she’riyatining ijtimoiy hodisa ekanini bir lahza unutmagani uchun, urug’i ko’payib ketayotgan she’rfurushlar ustidan ham achchiq kulgan edi. Uning nazarida bunday “shoir”lar “savdoni qizitib yuborgan”, ular “she’rdan eshik-derazalar, sholcha, gilamlar yasay oladilar, katta odamlarning sarqitini yeb, unvonlar, ordenlar oladilar”, har bir kitob uchun “yaltiroq etikning tabassumidek jandarm ruxsatini” oladilar, lekin “shoirlikni tark etishmaydi.”
Inson qay darajada mushkul ahvolga tushmasin, UMID degan buyuk ne’mat doim unga yor bo’ladi. Ana shu UMID oxir-oqibatda uning barcha intilishlarini ro’yobga chiqaradi. Shoirning she’rlarida ham dard, alam, nafrat qanchalik kuchli bo’lmasin, bularning ortida o’sha UMID yog’dusi bor edi.
…Bayrog’imiz esa…
Undan faqat
Bittagina ip qolgan.
Lekin u ip shamolda
Ulg’ayib, kuchga to’lar
Va yana sening
Bayrog’ingga aylanar,
Vatanim! –
deya xitob qilgan edi u qat’iyat bilan.
Muin Bsisu Sovet Ittifoqining, jumladan, O’zbekistonimizning ham katta do’sti edi. U Vatanimiz, xalqimiz siymosida Falastinning eng xayrxoh do’stini ko’rgan, o’zi ham bizga do’stlik mehrini qo’ygan, bu mehr shoirning ko’pgina she’rlarida, shuningdek, nasriy kitobida o’z aksini topgan edi.
Muin Bsisuni katta do’st, katta shoir sifatida e’zozlagan, qadrlagan Sovetlar diyorida uning ko’pgina kitoblari nashr etildi. O’zbek kitobxonlari ham uning yuksak she’riyatidan bahramand bo’lganlar.
Muin Bsisuning halok bo’lgani haqidagi xabar hammamizni larzaga soldi. Men “halok bo’ldi” deb xato qilayotganim yo’q. U butun ongli hayoti davomida kurashda edi. Kurashdagi odam vafot etmaydi, halok bo’ladi.
“Muin Bsisu – o’z xalqining vijdoni”, degan edi bir suhbatda Sarvar Olimjonovich Azimov.
Demak, Muin Bsisu barhayot. Chunki, xalq hayot ekan, uning vijdoni ham hayot bo’ladi.
Men shoirning bir muxlisi sifatida uning “Tashrif qog’ozi” she’riy kitobini o’zbek tiliga tarjima qilgan edim. Tarjima davomida kishi shoir bilan judayam yaqinlashadi, uning yuragi tubida yotgan sirlariga oshno bo’lganday bo’ladi. O’sha yaqinlashuv natijasida shoirga bir she’r bag’ishlagan edim. Yaqinda, uning halok bo’lganini eshitib, yana bir she’r bitdim. Bu ikkala she’rni jurnalxonlarga havola etyapman. Ushbu she’rlarni ulkan shoir xotirasiga ehtirom sifatida qabul qilgaysizlar.
MUIN BSISU MONOLOGI
Millatni kim yo’qotadi,
Qizim?
Millatni kim yo’qotadi,
Kim?
Tortib olib tuprog’imizni,
Boshimizda qilich o’ynatib,
Vatangado qilgancha bizni,
Har qadamda sopqonlar otib,
Mana, salkam qirq yildan buyon
(Ketdi yurtni bilganning yarmi!),
Ta’qib qilib, qilib qatag’on,
Tinchimagan bosqinchilarmi?
Tashqaridan qarasang, balki
Bu – qonuniy bo’lib tuyular,
Yo’q! Ming o’lib tirilsa hamki,
Yo’qotolmas millatni ular!
Rus` atalmish buyuk zaminda
Buyuk graf Tolstoy o’tgan.
U tarixin bitgan zamonda
G’alati bir rasm bor ekan:
Kibor deya atalgan nasab
Johil bilib ona elini,
Rus tilini doim sansirab,
Sizsirarkan farang tilini.
Yo’q deysanmi bugungi kunda
Nasabidan bexabar kibor?
O’shalardan qo’rqqin sen juda,
O’shalardan kelar har ozor.
Bu dunyoda mabodo bir kuch
Yo’qotolsa millatni agar,
Yo’qotadi – o’sha, tagi puch,
Nasabidan mahrum kimsalar!
Qadim shohlar kuchiga agar
Bosh egmasa biron-bir o’lka,
Ular doim nayrang ishlatar,
Malikani olardi qo’lga.
Yo’q deysanmi bugungi kunda
Mulkim – husnim degan go’zallar?
O’shalardan qo’rqqin sen juda,
Qo’llaridan har balo kelar.
Bu dunyoda mabodo bir kuch
Yo’qotolsa millatni agar,
Yo’qotadi – maqtovlarga o’ch,
Xiyonatga moyil ayollar!
Hali o’lmay turib, qay botir
Ayolini kuzatar jangga?
Hali o’lmay turib, qay botir
Ayoliga tutar uzangi?
Yo’q deysanmi bugungi kunda
O’lmay turib o’lgan botirlar?
Jilovini berib xotinga,
Tulporlikka da’vogar erlar?
Bu dunyoda mabodo bir kuch
Yo’qotolsa millatni agar,
Yo’qotadi – o’sha, mag’zi puch,
Xotindan ham xarob erkaklar!
Tortib olib tuprog’imizni,
Boshimizda qilich o’ynatib,
Vatangado qilgancha bizni,
Har qadamda sopqonlar otib,
Mana, salkam qirq yildan buyon
Halovatni bildirmay bir dam,
Ta’qib qilib, qilib qatag’on,
Tinchimagan bosqinchilar ham
Yo’qotolmas millatni aslo!
Daraxtni qurt, temirni yer zang.
Chetdan kelmas boshingga balo,
Har bir balo chiqar o’zingdan!
Millatni kim yo’qotadi,
Kim?
Bildingmi,
Qizim?
MUIN BSISUNING SO’NGGI SHE’RI
Men – o’q edim,
Tavallud onimda onam bo’g’zidan
Uzilgan oh bilan otilgan bir o’q.
O’qligimcha o’tdim to oxirgi dam,
Bunday,
Inson bo’lib yashaganim yo’q.
Umrguzaronlik – chuchmal bir ertak,
Sharobu shuhratning ta’mi ko’p taxir.
Insonlik – Vatanga egalik demak,
Vatansiz yashagan insonmi axir!
Garchi sen mavjudsan, bir ro’yo emas,
Men seni izladim qirq yilga yaqin.
Vatanim,
Men sening tuprog’ingdamas,
Yashab kelding mening yuragimda sen.
Otildim, otildim, yuragimda – SEN,
Ne zotlar ko’ksini tilka qilaroq.
O’zing bitta eding, bitta, Vatanim,
O’q otar nishoning ko’p edi biroq.
Garchi ogoh eding g’animlaringdan,
Xaridorlaring ham ayon-u, biroq
Tunu kun farzandlik da’vosi bilan
Seni pullaganlar edi xavfliroq.
Barcha g’animlaring oshkora, zimdan –
Jazo topdi mendan, topdi jarohat.
Men mamnun emasman shoirligimdan,
Men o’q bo’lganimdan mamnunman faqat!
Afsuski, o’qning ham joni bor ekan,
Mana, men tugadim,
Kuyib bitdim men.
Vatansiz
Insonman,
Shoirman degan
Zotlarning ustidan kulib ketdim men!
Manba: “Yoshlik” jurnali, 1984 yil, 5-son
Ushbu maqolani bizga yetkazgan yozuvchi Nabijon Boqiyga minnatdorchilik bildiramiz.
