Обжи хоним Моҳрухнинг опаси эди. Аммо, бир кўришда танимаган-билмаган одам бунга асти ишонмасди. Улар умуман бир-бирига ўхшамасди. Обжи хоним озғин, узун бўйли, буғдойранг, қорасоч қиз бўлса-да, кўримсизлиги боис унчалик эътиборни тортмасди. Моҳрух паст бўйли, оқ юзли, қўнғирсоч, кулганида лаблари ёнида кулгичлар ўйнар, истараси иссиқ қиз эди. Уларнинг феъли атвори ҳам фарқли эди…

CОДИҚ ҲИДОЯТ
ИККИ ҲИКОЯ

    Содиқ Ҳидоят (17 февраль 1903, Теҳрон — 9 апрель 1951, Париж) — эрон ёзувчиси, филолог ва жамоат арбоби. Теҳрондаги ўқув юртида, Бельгия ва Францияда (1926—1930) таълим олган. Хориж адабиёти, Эрон тарихи ва фольклорини ўрганган. Эдгар По, Гоголь, Мопассан, Чехов, Рильке, Кафка ижодини мукаммал ўрганган. Ўрта асрлар форс халқ оғзаки ижоди намуналарини замонавий тилга таржима қилган, француз тилидаги асарларни форсчага таржима қилган. 1950 йили Парижга кетган. Қатағон пайтида қўлёзма асарларини йўқ қилган ва ўз жонига қасд қилган.
«Тирик кўмилганлар» (1930), «Уч қатра қон» (1932), «Ёруғлик сояси» (1933) «Алавийя хоним» (1933), «Кўр бойқуш» (1937), «Бошпанасиз ит» (1942), «Ғийбатлар» (1944), «Ҳожи оға» (1945), «Эртага» (1946) ҳикоялар тўплами ва қиссалари, «Сосоннинг қизи Парвин», «Оламнинг яралиши афсонаси» пьесалари, «Умар Хайём рубоиёти» (1923), «Инсон ва ҳайвон» (1924), «Ўлим» (1927), «Эрон шеъриятида янги оқимлар» (1941), «Кафка номаси» (1948), «Европада Ислом миссияси» эсселари машҳур.Содиқ Ҳидоятнинг асарлари дунёнинг кўпгина тилларига таржима қилинган.

ОБЖИ ХОНИМ

Обжи хоним Моҳрухнинг опаси эди. Аммо, бир кўришда танимаган-билмаган одам бунга асти ишонмасди. Улар умуман бир-бирига ўхшамасди. Обжи хоним озғин, узун бўйли, буғдойранг, қорасоч қиз бўлса-да, кўримсизлиги боис унчалик эътиборни тортмасди. Моҳрух паст бўйли, оқ юзли, қўнғирсоч, кулганида лаблари ёнида кулгичлар ўйнар, истараси иссиқ қиз эди. Уларнинг феъли атвори ҳам фарқли эди. Масалан Обжи хоним одамови, урушқоқ, аразчи бўлиб, баъзида ҳатто онаси билан ҳам ғижиллашиб қолар, ҳафталаб гаплашмай юрарди. Моҳруҳ эса, ўта хушмуомала, одамохун, киришимли эди. Қўшни хотин — Ҳасаннинг бувиси ҳам уни бежиз “ширин қиз” деб атамасди-да!

Ота-онаси ҳам Моҳрухни опасидан ортиқроқ кўришар, суйиб эркалашар, Обжи хоним эса, ўзининг терс феъли, бадхулқлиги туфайли нуқул дакки эшитавериб дийдаси қотиб кетганди. Онаси гарчи Обжи хонимни сиртдан ёмон кўргандек туюлса-да, аслида унинг келажак толеи онаизорни тез-тез ташвишга солар, яқинлари, ҳақ-ҳамсоялари олдида дард-ҳасрат ҳам қилиб қоларди:
— Шу қизимнинг ҳам бахти очилиб кетармикин? Отасининг мол-давлати бўлмаганига яраша, ўзиям очиқчеҳра, ақлли-ҳушли, чиройли бўлса майли эди. Эрга тегмасдан қоп кетмасмикин деб қўрқаман!

Бундай гап-гузарон кўпинча Обжи хонимнинг ёнида айтилгани учун у болалигидан турмуш қуриш ҳақида ўйламай қолган, эрга тегишдан умидини узганди. Балоғат ёшига етгач, бутун вақтини намоз-ниёз билан ўтказадиган бўлди.

Чиндан ҳам қиз аллақачон бўйига етиб қолган эса-да, биров уларнинг эшигини қоқиб келмади. Бир гал уни қўшнилари, дурадгор кал Ҳусайнга бермоқчи бўлишганди. Аммо Ҳусайн “бошим калу, кўнглим нозик” дейдиганлардан эди — Обжи хонимга уйланишни истамади.

Обжи хоним эса қаэрга бормасин шу ҳақда гап очилгудек бўлса:
— Ўзи орқамдан ялиниб, совчи қўйганди, тегмадим, келиб келиб ўша калга тегаманми? Худо кўтарсин эр зотини! Ҳозирги эрларнинг турган битгани ғалва! Ароқхўр, жанжалкаш… Минг марта эрсиз ўтганим афзал, — деб жар соладиган бўлди.

Аммо дилида бошқа гап: Ҳусайнни болалигидан ёқтирар, агар оламан деса, жон-жон деб теккан бўларди. Аммо у ўзининг ташқи кўриниши билан эр зотининг диққатини торта олмаслигига ич-ичидан амин бўлгани учун дунё лаззатларидан ўзини бенасиб билар, фақатгига охират неъматларидан бебаҳра қолмаслик учун ибодатга ружу қўйганди. Бу дунё ўткинчи, унинг ҳою ҳаваслари ҳам беҳуда. Умрни ўйин-кулги, орзу ҳавас билан ўтказганлар янглишадилар. Ҳали шундай вақт келадики, барча чиройли одамлар, жумладан, синглиси Моҳрух ҳам унга чин дилдан ҳавас қилиб қолади.

Муҳаррам ва сафар ойлари келса, Обжи хоним ўзини қўярга жой тополмай қоларди. Бу ойларда қўни-қўшнилар, қавм-қариндошлар турли диний маросимлар, қиссахонлик кечалари ўтказишар, унда албатта Обжи хоним фаол иштирок этар, гўяндалик, йиғи-сиғи бобида ҳам унга тенг келадигани топилмасди. Айрим қиссаларни ровийлардан ҳам яхшироқ билар, мабодо улар адашиб қолишса, ўзи тузатиш киритарди. Диний масалаларда таниш-билишлар ҳар доим Обжи хонимнинг ёнига келиб, ундан маслаҳат сўрашарди.

Уйда ҳам субҳи содиқда ҳаммадан аввал уйғонар, таҳорат олиб, синглисини туртиб уйғотар, у бечора ҳам азбарои опасидан қўрққанидан мудроқ кўзларини ишқалаганча таҳоратхонага югурарди. Обжи хоним ҳамиша иймон ҳаловатини ҳис этар, Яратганнинг марҳаматига ноил бўлишига заррача шубҳа қилмас, шу тақводорлиги ва художўйлиги боис, албатта, жаннатга киражагига ишонарди.

Кейин уй ишларини битириб, яна ибодатга шўнғир, қўлидан эски, узун қора тасбиҳ тушмас, тинимсиз тили дуо ва салавотдан бўшамас, унинг бирдан-бир истаги Карбало (Ироқдаги дашт номи – тарж) зиёратига бориш, Ҳазрати Имоми Ҳусайннинг шаҳид қони тўкилган жойларни тавоф қилиш эди.

Синглиси Моҳрух бироз ўйинқароқ эди. Булар ҳақида у қадар кўп ўйлаб ҳам ўтирмас, қачон қараса, хандон-хушхон аллақандай қўшиқларни хиргойи қилиб юрар, ўз навбатида уй юмушларини сидқидилдан адо этарди. Ёши 15 га етганида, шаҳарга ўзига тўқ бир хонадонга хизматчи бўлиб ёлланди. Опаси Обжи хоним 23 га қадам қўйган бўлса-да, уйдан ташқари чиқмас, синглиси кетганига бир ярим йил бўлган эса-да, бирор марта унинг ортидан йўқлаб бормаган эди.

Моҳрухнинг ўзи ҳар ойда бир марта ота-онаси, яқинларини кўриш учун уйга келар, бундай пайтда Обжи хоним негадир синглиси билан кўришишни истамас, ибодат баҳона соатлаб ўз хонасига биқиниб олар, бордию бир даврада ўтириб қолишса, ҳар хил кинояли гаплар билан синглисини нишонга олар, ҳар хил гаплар билан уни қўрқитишга тушарди:
— Ҳар хил очиқ-сочиқ аёллар туфайли хайр-барака ҳам йўқолиб боряпти. Юзини очиб юрган аёлларни у дунёда дўзахда куйдиришади, сочларидан осиб қўйишади. Жаҳаннамда гуноҳкорлар учун тоғдек-тоғдек келадиган оловлар ёниб туради. Шунақа илонлар борки, ҳар бири аждаҳога ўхшайди. Шунинг учун дунёвий ҳаваслардан кечиш керак!..

Моҳрух опасининг унга нисбатан ғайирлигини сезса-да, ҳеч нарса демас, дамини ичига ютиб юраверарди.
Кунларнинг бирида Моҳрух кечки пайтга уйга келди, онаси билан анча гаплашиб ўтирди-да, яна шаҳарга қайтиб кетди. Обжи хоним эшик ортидан туриб уларнинг суҳбатига қулоқ тутди. Аммо улар шу қадар паст овозда гапиришардики, ҳеч нарсани эшитишнинг иложи бўлмади.

Эртаси куни эрталаб, уларнинг уйига бир аёл келди. Маълум бўлишича, Моҳрух оқсочлик қиладиган хонадоннинг Аббос исмли яна бир хизматчиси бор экан. Қиз билан йигит бир-бирига кўнгил қўйишибди. Ҳалиги аёл – Аббоснинг бувиси совчи бўлиб келган экан. Ўзи билан бир йўла 20 туман сут пули, ўттиз туман маҳр пули, қанд-қурс, латта-путта, совға-салом ҳам кўтариб келибди.

Қизнинг онаси ҳам, ота ҳам узоқ ўйлаб ўтирмасдан, совчига оқ ўраб жўнатишди. Тенги чиқибдими, текин бериш керак. Тақдири қўшилган бўлса бас, қўша қаришсин! Отанинг ҳам онанинг ҳам нияти шу! Хуллас, кейинги ҳафтада тўй куни белгиланди.

Ҳамма хурсанд эди. Фақат Обжи хонимнинг ранги бўзариб, дами ичига тушиб кетди. Намозини баҳона қилиб яна ўзининг чорхари, беш эшикли хонасига қамалиб олди. Кичкина ойнасини олиб, ўз аксига боқди. Назарида бугун ҳар кунгидан-да қартайиб қолгандек кўринди. Рост, чиндан ҳам анча ўзини олдириб қўйибди. Юзларидаги ажинлар ҳам кўпайибди. Ҳатто, зулфлари орасида бир тола оқ соч топди. Икки бармоғи билан чирт узиб, оппоқ толани хира чироқ ёруғида томоша қилди. Юлинган тола ўрни симиллаб ачишаётганини ҳам сезмади.

Шу тариқа кунлар ўтиб борарди. Бу орада бу хонадон аҳли тўй учун зарур нарсалар, зеб-зийнатлар, уй анжомлари, янги кийим-кечаклару упа-элик харид қилиш учун неча бор бозорга қатнади. Онаси уйида қўлга илингулик нима бўлса, ҳаммасини Моҳрухнинг сепига солди. Ҳатто, бир пайтлар катта қизига беришга кўзи қиймаган шоҳи жойнамозни ҳам Моҳрухнинг сепига атади.

Обжи хонимнинг ичига чироқ ёқса ёримас, тамомила узлатга чекинган, чорхари хонасидан ташқари чиқмай ўтирар, уйда нималар рўй бераётгани билан тамомила иши йўқдек кўринар, аммо, ҳар бир ишни зимдан кузатиб борарди. Икки кундан бери эса, бош оғриғи баҳона ўрин-кўрпа қилиб ётиб олди. Онаси бу муддат ичида неча марта Обжи хонимнинг ёнига кириб, гинаю гузар қилиб чиқди:
— Бу нима ётиш? Уйда тўй бўляпти-ю, бу кишининг ётишларини? Биламан, синглингга ҳасад қиляпсан! Лекин, унутма, бахилнинг боғи кўкармайди. Ҳаммаси пешонадан. Худо кимни чиройли кимни хунук қилиб яратади, бировга бахтни раво кўради, бировга йўқ. Энди шунга мотам тутиб ўтириш керакми? Уй тўла иш. Лоақал сув ташиб келсанг бўларди ғирвайиб ётмасдан! Касалманд ҳолимда мен нимага ҳам улгурардим?

Обжи хоним бир неча кундан бери ичида тўпланиб келаётган заққумни онасига тўкиб сочди:
— Мени тинч қўйинг, ойи! Ана, тўй бўладиган қизингиз, ишни ҳам ўша қилсин! Куёвни ҳам ўзи кўчадан топган. Ҳамманинг оғзида дув-дув гап. Куёвингиз Моҳрухни бузиб қўйганмиш. Қизингизнинг қорнида икки ойлик боласи бор. Қорни дўппайибгина қолганини кўрмадингизми? Менинг бунақа шарманда синглим йўқ!

Онаси Обжи хонимнинг юзига бир тарсаки туширди:
— Оғзингни юм, беҳаё! Биров эшитса нима дейди? Уялмайсанми, туғишган синглингга туҳмат қилишга? Ўзинг айтардинг-ку бировга туҳмат қилиш оғир гуноҳ, қиёматда жавоби қаттиқ бўлади деб? Ҳали ичинг шунчалик қорами? Яхшиям чиройлликкина эмассан, бўлмаса билмадим, ваъз-насиҳат, маърака маросим баҳона, ўзинг ҳам нима номаъқулчиликлар қилиб юрган бўларинг. Тилинг бошқаю, дилинг бошқа сен ғалчанинг!

Шу-шу она-бола орасидан яна гап қочди. Бечора Моҳрух бунинг боисини билолмай ҳайрон.
Ниҳоят тўй куни ҳам етиб келди. Ҳовли узоқ-яқин қариндошларга, қўни-қўшнию таниш билишларга тўлиб кетди. Ҳамма ясан-тусан қилиб, бўяниб безаниб олган. Қўшни аёл, Ҳасаннинг бувиси эса, эски чилдирмасини ҳам кўтариб чиқиб, ўртада муқом қилаётибди.

Бизар келдик, яна келдик, куёвнинг уйидан келдик,
Ҳама ою, ҳама кундек шаҳу султон бўлиб келдик.
Муборак, тўй муборак, икки ёшга бахт ёр ўлғай.

Бизар келдик, яна келдик келиннинг уйидан келдик.
Ҳама кўру, ҳама шалдек, яқовайрон бўлиб келдик.
Муборак, тўй муборак, ҳар икови бахтиёр ўлғай…

Болалар ҳам оёқ остида ўралашгани ўралашган. Ошпаз-у кайвонилар пишир-куйдир билан овора. Қассоб ҳовли ўртасида бўғизланган қўйнинг терисини шилишга киришган. Кимдир ўтин ёрган, кимдир самовар қайнатган, кимдир ўчоққа ўт қалаган…

Моҳрух хоним дугоналари даврасида куёвнинг йўлига интизор бўлиб ўтирибди. Отаси бўлса, бир чеккада тўй харажатларини ҳисоблаб хуноби чиқади. Ёш-яланглар югуриб-элиб тўй дастурхонини безашга тушган. Келиннинг онаси шанғиллаганча, у ёқдан-бу ёққа ҳалпиллаб югуради. Фақат, бу шовқин-сурон ичида Обжи хонимнинг овози эшитилмайди. Эрталабдан бери кўринмайди, қаэрда эканлигини ҳеч ким билмайди ҳам. Баъзилар яна ваъзхонликка кетгандир, деган тахминда.

Кеч тушиб никоҳ ўқилгач, ҳамма уй-уйига тарқалди. Ҳовлида қўшни Ҳасаннинг бувиси, яна бир-икки хотин-халаж қолди. Обжи хонимнинг беш эшикли ҳужраси бугунча янги келин-куёв учун гўшанга вазифасини ўтамоқда эди. Обжи хоним сассиз қадамлар билан даҳлизга кириб, дераза пардаси оша ичкарига разм солди. Синглиси келинлик либосида ял-ял ёнар, бир ҳуснига ўн ҳусн қўшилган эди. Унинг ёнида эса йигирма яшар куёвбола қип-қизариб ўтирар, бир қўли билан келиннинг бўйнидан қучиб олганди. Шу чоқ Моҳрух ўгирилиб, дераза ортида турган турган опасини кўрди. Худди атайин қилгандек, эрининг қулоғига нимадир деб пичирлади. Икковининг жарангдор кулгиси Обжи хонимнинг қулоғига қўрғошиндек қуйилди.
Мана, улар бир-бирига бўсалар тақдим этаётир.

Ҳовли тарафдан эса, Ҳасаннинг бувиси ҳадеб битта қўшиқни куйлаяпти:
“Муборак тўй, муборак…”

Обжи хоним ичидан нимадир узилганини ҳис қилди. Алланималарни ғўлдираб ташқари чиқди. Хонасининг деворига илинган гиламда нақш этилган ранг-баранг гулларни санаётгандек уларга ҳиссиз термилиб қолди. Ўтган қайтган ўз иши билан бўлиб унга эътибор ҳам қилмади. Бир пайт Обжи хоним онасининг таънали овозини эшитди.
— Овқат-повқат едингми? Бугуни билан кўринмадинг? Қанақа опасан? Одам синглисининг тўйида ҳам шунақа юрадими? Ўралиб олган чодрангни ечсангчи? Ақалли бориб синглингни пешонасидан ўпиб табрикламадинг!
Эртага эрталаб кетади, кейин ойда йилда бир кўришасизларми, йўқми худо билади. Хайр-хўшлашиб қол! Ҳамма сўраяпти, келиннинг опаси қани деб! Кел, сенам бирор оғиз бир нима десанг-чи?
— Ойи, мен овқатланиб олдим, — Обжи хонимнинг айтган гапи шу бўлди.

Ярим тун, ҳамма ширин уйқуда. Шу пайт нимадир тарақлаб кетди, сувга ниманингдир шалоплаб тушгани эшитилди. Уйдагилар саросима ичида уйғонишди. Бола-бақра кечаси шамоллагани чиққани ҳовлига тушган бўлса, ҳовузга тушиб кетдимикин, деган ўйда, апил-тапил чироқни ёқишди. Бирор ғайриоддий нарсани кўришмади. Ҳамма яна ухлагани кетаётганида, Ҳасаннинг бувиси дарича ёнида Обжи хонимнинг бир пой ковушини кўриб қолди. Яна чироқни ёқиб, ҳовузга қарашди. Сув юзида қалқиб турган Обжи хонимнинг жасадини кўриб ҳамма даҳшатдан донг қотди. Қизнинг қоп-қора сочлари худди саноқсиз илонлар сингари сув юзида тўлғаниб ётар, яшил куйлаги эгнига чиппа ёпишиб қолган, юзларида эса, шу чоққа қадар кўрилмаган нуроний бир табассум порлаб турарди.

У хунуклик ва гўзаллик, тўй ва аза, йиғи ва кулгу, ғам ва қувонч тўла бу оламни тарк этганди… Ким билсин, балки ўзи орзу қилган жаннатга кетгандир?…

ЛОЛА

Тонг саҳардан бошлаб осмонда булутлар югургилаб қолди. Этни жунжиктирувчи совуқ шамол эсар, унинг таъсирида сарғайган нимжон япроқлар бандидан узилар, ҳавода чарх ура-ура ерга тушарди. Дарахтлар таги қалин баргихазон билан қопланган эди. Бир гала қарға қағиллаганча номаълум тарафга учиб кетди. Қишлоқ уйлари узоқдан бир-бирига ёпиштирилган гугурт қутиларига ўхшаб кўринар, уларнинг кўримсиз эшик ва деразалари муваққат яшаш учун наридан-бери қурилган масканни эслатарди.
Худодод чаққон ва дадил қадам ташлаб борар, вужудига тоза куч қуйилаётганини ҳис қилмоқда эди. У водий бўйлаб йироқ-йироқларга чўзилиб кетган, ёмғирдан нам йўлдан борарди. Совуқ шамол унинг баданини эркалаб сийпаётгандек ҳис қиларди. Назарида дарахтлар рақс тушар, қарғалар шодлик муждасини олиб келар, хуллас, бутун табиат унинг шоду хуррамлигига шерик эди. У гўё йўқотиб қўйишдан қўрққандек, қўлтиғидаги қалами тугунни маҳкам қисиб олган эди.
Худодод олтмиш ёшлардаги суяги бузуқ одам. Қомати баланд, соқол-мўйлови мошранг, кўзлари ёш йигитникидай чақнаб туради. Эгнида деҳқонлар кийими ва бошида сарғиш намат телпак. Ҳар қадам ташлаганида чолворининг почаларидан офтоб ва меҳнатдан қорайиб ёрилган болдирлари мўралаб қоларди. Йигирма йил илгари у ўз шаҳри Дамовандни тарк этиб, гўшанишинликни ихтиёр қилди. Мозандарон йўли яқинидаги Ало номли булоқ ёнида у тош ва лойдан ўзига бир кулба тиклади ва ўшандан бери шу ерда ёлғиз яшайди. У ўз қўли билан ер чопар, суғорар, экин-тикин қиларди. Бу иш билан вақтида ота-бобоси, эҳтимол, бошқа узоқ аждодлари ҳам шуғулланишган. Ўзига мерос қолган ернинг ярмидан кўпроғини у қаҳатчилик йилларида сотди, тўғрироғи, унга алишди. Энди унинг бир парчагина ери қолган бўлиб, шундан олинадиган озгина ҳосил билан тирикчилик қилади.
Сўнгги икки-уч йилда Худодод атроф қишлоқлар ва Дамованд бозорида тез-тез кўринадиган бўлиб қолди. Унинг зоҳидлигига кўниккан одамлар бу ўзгаришдан ажабланишарди. Худодод аёлларбоп либос учун газлама, қанд, чой ва бошқа майда-чуйдалар харид қиларди. Баъзан унинг тоғ ёнбағирларида бир ёш лўли қиз билан етаклашиб юрганини ҳам кўриб қолишарди.
Тўрт йил илгари, аёз темир бармоқлари билан одамнинг юзини чимчилайдиган совуқ қиш тунларидан бирида, Худодод чироқни ўчириб, эндигина ўрнига ётувди ҳамки, ғалати бир овоз қулоғига чалинди: гўё кимдир заиф товуш билан нола қилар, унинг инсон ё ҳайвонлигини ажратиш мушкул эди. Товуш тобора яқинлашиб келарди ва ниҳоят, кулба эшиги тақиллади. Инсу жин ва бўридан ҳам қўрқмайдиган Худодод ўрнидан тураркан, елкасидан совуқ тер чиқиб кетганини сезди. Эшик олдига келиб, “кимсан, нима керак сенга?” деб қанча сўрамасин, ҳеч қандай жавоб бўлмади. Худодод титроқ қўллари билан чироқни ёқди, ўтин ёрадиган болтани маҳкам ушлаб, эшикни ланг очиб юборди. Не кўз билан кўрсинки, эшик олдида қизил кўйлак кийган, аёздан кўз ёшлари ёноқларида музлаб қолган ёшгина лўли қиз турарди. Худодод болтани кулба бурчагига отиб юборди, қизни қўлидан ушлаб ичкарига олиб кирди. Уни ўчоқ ёнида исинишга қўйиб, ўзи эски-тускилардан тўшак ҳозирлади.
Эртасига эрталаб қиздан қанча сўраб-суриштирмасин, бирон натижа чиқмади. Гўё қиз ўзи ҳақида чурқ этмасликка қасам ичгандай. Қизнинг индамаслиги Худододнинг унга Лол ёки Лолу деб исм қўйишига сабаб бўлди. Бора-бора бу исм Лолага айланиб кетди.
Ҳозир лўлилар кўчиб юрадиган мавсум эмасди. Шунинг учун Худодод, бу қизча осмондан тушдими ё ердан чиқдими, деб ҳайрон бўларди. У кулбадан чиқиб, из олмоқчи бўлди, аммо из намчил баргихазон орасида йўқолиб кетди. Ало булоғи яқинида яшовчи тегирмончидан лўлилар ҳақида сўраган эди, у, билмайман дегандек, елкасини қисди. Ниҳоят, Худодод то эгаси чиқмагунча, қизни ўзиникида асраб қолишга аҳд қилди.
Лола ўн икки ёшлардаги қиз бўлиб, юзи буғдойранг, кўзлари фусункор эди. Қўллари ва пешонаси ўртасига кўк рангли хол қўйилган. Қизни асраб қолганидан сўнг, Худодод ўтган-кетган лўлилардан унинг қариндошлари ҳақида кўп сўраб-суриштирди. Аммо биронта лўли Лолани танийман, демади. Тез орада Худодод ўзи унга ўрганиб қолди. Уни ҳеч кимга бермасдан, ўзига фарзанд қилиб олишга аҳд қилди…
Лола йил сайин улғайиб бораркан, бора-бора Худододнинг кўнглида қизга нисбатан аллақандай бошқача, оталик туйғусига ўхшамаган ҳислар уйғона бошлади. Энди у Лолага бир эркак севгиси билан меҳр қўйган эди. Ишқ васвасасига дучор бўлган Худодод хонанинг ўртасига парда осиб қўйди. Энг ёмони шу эдики, Лола уни “ота” деб чақирар, қиз ҳар гал “ота” деганида, Худододнинг ранги ўзгариб кетарди.
Бир куни Худодод уйига қайтганида кулба олдида юрган иккита товуқни кўрди. У Лолага ўғирлик ёмонлиги, бу ишни қилган одам ўз қилмиши учун дўзах ўтида ёнишини айтиб, ҳарчанд насиҳат қилди ҳамки, қизга заррача таъсир этмади. У айёрона кулимсираб, гапни бошқа тарафга бурди.
Лола сайр қилишни жуда ёқтирар эди. Агар икки-уч кун тинимсиз ёмғир ёғиб, уйга узоқ қамалиб қолишга мажбур бўлса, зерикар ва қиёфаси ғамгин тус оларди. Об-ҳаво яхши кунлари у Худодод билан ёки ёлғиз ўзи сайр қиларди. Кўпинча Лола сайрга танҳо чиқар ва бу ҳол Худододнинг бадгумонлигига сабаб бўларди. Чунки у қизни бир неча бор чўпон йигит Аббос билан кўриб қолган, шу сабабли бу йигитни ўзига рақиб деб ҳисобларди. Ҳатто бир куни у Аббоснинг маймунжон териб, Лоланинг оғзига солаётганини кўрди. Кечқурун Худодод бегона эркак билан гаплашиш ёмон эканлигини айтиб, унга дашном берди. Лоланинг кўзларида ёш ғилтиллай бошлагач, қишлоқ одами эмасми, содда юраги юмшади.
Аббоснинг онаси икки марта совчиликка келиб, Лолани ўғлига сўради. Худодод ҳар гал Лола ҳали ёш, деб баҳона қилиб, уни қайтарар эди. Ўз кўнглида эса Аббосдай бир дангаса одам унинг эллик йил ичида қириб-қиртишлаб тўплаган мулкига меросхўр бўлишини истамас эди. Аслида ҳам, агар Аббосдай деҳқончилик қўлидан келмайдиган бетайин кимса унга ворис бўлса, аждодлари руҳлари қай ҳолатга тушади? Бунинг устига, у ўз кулбасидан паноҳ берган, едириб-кийдириб катта қилган, мисоли дарахт ниҳоли каби парваришлаб одам қилган қизга аллақаердаги бир одам тайёр ошга баковул бўлиб ўтирса! Нима, кекса одамнинг кўнгли қирмизи олма тусамайдими? Лолага ўзи уйланса нима бўпти?! Бироқ у бу иш осонгина битмаслигини, қизнинг розилиги шарт эканлигини англарди. Бунинг устига қиз уни “ота” деб чақириш одатини тарк қилмаган, ҳаммасидан ҳам мана шуниси Худододни кўпроқ ташвишга соларди.
Тунлари қиз ухлаб ётганида, Худодод чироқни кўтариб унинг тепасига келар, юзи, кўкраги, елкаларини томоша қиларди. Баъзан у девона каби тоғларга чиқиб кетар, дараларда бемақсад тентираб, кеч кирганда уйига қайтиб келарди. У умид ва қўрқув оралиғида яшар, рад жавобини эшитишдан қўрққани учун қизга муҳаббатини изҳор қилишга ботинолмасди. Агар Лола: “йўқ, сен қарисан” деса, унга ўлимдан бошқа чора қолмас эди.
Худододнинг уйи олдида бир тош супа бўлиб, Лола кўпинча унда оёқларини осилтириб ўтирар, очиқ болдирлари супа деворига тегиб турарди. Баъзан у паст ва ғамгин овозда бир ашулани хиргойи қилар, аммо биров яқинлашса, дарҳол жимиб қоларди. Худодод тасодифан қизнинг ашуласини эшитиб қолди ва ўшандан бери уни яна тинглашга муштоқ эди.
Бугун эрталаб Худодод Дамовандга отланганида ҳам Лола ўша тош супада ўтирар ва ҳар кунгидан кўра кўпроқ хурсанд кўринарди. Аммо негадир, бирга шаҳарга боришни истамади. Худодод унга:
— Сенга рўмол олиб келаман, — деди.
Унга жавобан қиз жилмайиб қўйди ва бу жилмайишнинг баҳоси Худодод учун ёруғ дунё билан баравар эди. У Дамованднинг чаққон бозорига келиб, энг аввал баззозлик дўконидан бир дона яшил ва сариқ нақшли рўмол харид қилди. Сўнгра қанд ва чой сотиб олиб, харидларини қалами бўғчага ўради-да, йирик одимлар билан кулбаси тарафга равона бўлди. Худододдек пиёда юришга одатланган киши учун шаҳардан уйигача бўлган икки фарсанг масофа чўт эмас. Кексайганига қарамай, энди унинг ҳаёти ўзига яраша бир маъно касб этган эди. Йўлда бораркан, у ўзича хаёл сурарди: “Бу рўмол Лолага жуда ярашади. У буни елкасига ташлаб, учларини сийнаси остидан боғлаб олади”. Шу заҳоти, гўёким биров унинг хаёлидан воқиф бўлгандек, уялиб кетди ва ўзига деди: “Мен унинг гўзаллигидан отаси каби фахрланишим лозим. Отаси ўрнидаманми, яхши бир куёв топиб, уни узатаман”. Аммо чўпон Аббос қизни яхши кўришини эслаганида, қони юзига тепиб, тутақиб кетарди.
Йўл паст-баландликлар, тоғ дараларидан ўтар, аммо Худодод атрофдаги ҳеч нимани пайқамас, ҳатто чарчоқни ҳам ҳис қилмас эди. Олдинлари у йўлда юрганда атрофни томоша қилар, ёмғир ёғармикан-йўқми, дегандек осмонга боқар, экинзорларга разм солиб, деҳқонларнинг ҳосили қандай бўлганини чамалаб кўрарди, арпа, буғдой, ловия, ҳўл ва қуруқ мевалар нархи ҳақида ўй суриб кетарди… Аммо ҳозир хаёли фақат Лолада эди. Бу йил унинг ери яхши ҳосил бермади ва у жамғармасидан бир қисмини сарфлашга мажбур бўлди. Аммо булар Лоланинг бир тола сочига ҳам арзимайди.
Худодод дарахтзор ёнидан ўтиб, сўқмоққа бурилди. Бу ердан унинг тепаликдаги кулбаси кўриниб турарди. Кулба узоқдан ёнма-ён қўйилган иккита пачоқ гугурт қутисига ўхшарди. Худодод бўғчани қаттиқроқ қисиб, қадамларини жадаллатди ва таниш сўқмоқдан тезда кулбасига етиб келди. Аммо Лола бу ерда кўринмас эди. Тош супа ҳам, уй ҳам кимсасиз эди. Худодод кафтини даҳанига қўйиб, баланд овозда чақирди: “Лола!.. Лола!..” Ҳеч ким жавоб бермади. У ташқари чиқиб, яна бор овоз билан бақирди: “Лола… Лола… Лолу… Лолу…”. Товуш тоғларга урилиб, акс-садо берарди: “Лола… Лолу…”. Худодод саросимага тушди. У тош супага чиқиб, теварак-атрофни кўздан кечирди. Ҳеч бир тарафда қизил кўйлак кўзга ташланмасди. Худодод хонага қайтиб кириб, қизнинг сандиғини очиб қаради. Унга шу йил олиб берган янги либослар йўқ эди. Худодод ақлдан озишига сал қолди. Нима бўлганини тушунмай, мияси қотди. Кулбадан чопиб чиқиб, ғизиллаб булоқ бўйига тушди. Бу ерда узун чопон ва қора чолвор кийиб, бошига кўк салла ўраган қишлоқ охундига дуч келди. У дарахт тагида тамаки чекиб ўтирарди. Охунд Худододга шундай заҳарли қараш қилдики, ундан бир нима сўрашга юраги бетламади. Яна бироз юриб, бола опичлаб олган қизил чодрали аёлни кўрди. У ҳам Лола ҳақида ҳеч нарса айтолмади ва Худодод ночор кулбасига қайтди.
Атрофни тун қоронғиси қоплади-ю, аммо Лоладан дарак йўқ. Худодод қанақа ёмон тушларни кўрмади, дейсиз! Йўқ, аслида у мижжа қоқмади ҳам. Ваҳимали хаёллар билан бедор бўлиб, тиқ этган садога сакраб турар, ҳар гал унга Лола келаётгандек бўлиб туюларди. Ўн марталаб жойидан туриб, пардани итқитиб, қоронғида Лоланинг совуқ тўшагини пайпаслаб кўрар, титраб-қалтираб яна ўз ўрнига келарди. Уни кимдир олиб қочиб кетдимикан? Алдашдимикан ё ўзи кетиб қолдими?
Эртаси куни ҳаво мусаффо ва салқин эди. Худодод Лолага деб сотиб олинган рўмолни олиб, уни қидиришга кетди. Йўлида учраган ҳар бир одам унга дев ё аждар бўлиб кўринарди. Бошидан белигача қор билан қопланган кўкимтир-кулранг тоғлар дилида қўрқув уйғотар, ариқ лабида ўсган ялпизнинг ўткир ҳиди томоғидан бўғаётгандек бўларди. Йўлда иккита деҳқонни учратиб, юрагини ҳовучлаб улардан сўради:
— Лолани кўрмадингизларми?
Уни аввал девона деб ўйлашди ва бир-бирларидан сўрашди:
— Ким экан у?
— Бир лўли қиз.
Деҳқонлардан бири деди:
— Икки кун бурун бир гуруҳ лўли Мумажда чодир тикди. Тағин шуларни айтаётган бўлмагин.
Худодод Мумаж тарафга равона бўлди. У тез-тез ва қоқилиб йўл босарди. Неча жойда бурилиб, гоҳ адашиб-улоқиб, ниҳоят узоқдан бир неча қора чодир кўринди. Яқин бориб, ариқ ёқасида ухлаб ётган эркакни кўрди. Нарироқда, чодир олдида бир лўли аёл ғалвирда дон эларди. Аёл Худододга салом бериб деди:
— Сенга фол кўрайми? Менда илон тишидан қилинган маржон, элак ва ёнғоқлар бор.
Унинг сўзлари Худододнинг қулоғига кирмасдан, девонавор сўради:
— Лола… Лолуни кўрдингми? Унинг қаердалигини биласанми?
— Фол кўрсам айтиб бераман.
— Айт, мен пулини тўлайман.
— Пулни бер, кейин айтаман.
Худодод қаттиқ чарчаган эди. Чўнтагидан бир қирон олиб, лўли аёлга узатди. Лўли унинг қўлидан ушлаб, юзига қаради ва деди:
— Ҳазрат Али паноҳинг бўлсин. Эй одам, сенинг дилингда ҳозир ғусса ўрнашган. Тўрт йил ардоқлаб юрган бир азиз нарсангни йўқотибсан. У сенга жигарпора бўлмаса-да, ўз жигарпоранг янглиғ севасан уни.
Худодод кўзлари ёшга тўлиб, лўлига боқди ва шивирлаб деди:
— Рост, гапларинг рост.
— Аммо беҳудага ғусса чекмагин. Зеро, у қиз сенинг яқинингдадир. У тирик ва соғу саломат.
— Қани у? Қандай келиб қолди бу ерга? Худо ҳаққи, менга ҳаммасини айтиб бер.
— Қайғурма, у қиз бахтиёрдир. Сен уйингни очиқ қолдирдинг ва шайтон кириб уни алдаб олиб кетди.
— Унинг исми Аббосми?
— Йўқ.
— Сен буларнинг барини қаердан биласан? Худо ҳаққи, ростини айт, нима хоҳласанг бераман.
У чўнтагидан яна пул чиқарди. Лекин шу аснода қўшни чодир эшигидаги парда бир ёнга сурилиб, ундан Лола чиқиб келди. Эгнида Худодод сотиб олиб берган ўша қирмизи кўйлак, қўлида бир дона қизил олма. У олмани енги билан артиб, тишлади-да, кулиб юборди. Лўли аёлга юзланиб деди:
— Ойижон, Худодод ота шу киши бўлади.
Худодод ҳайратдан донг қотганча Лолага, онасига боқарди. У ҳеч қачон Лолани бу қадар хурсанд ва бахтиёр ҳолатда кўрмаган эди. У қизил рўмолни қўйнидан олиб қизга қараб улоқтирди ва деди:
— Буни сенга олувдим.
Лола шарақлаб кулиб юборди ва рўмолни елкасига солди-да, бир учини сийнаси остидан ўтказиб боғлади. Сўнгра югуриб чодир ичига кирди-да, ўша заҳоти ичкаридан ёш бир йигитни бошлаб чиқди. Унга пичирлаб нимадир деди ва Худододни кўрсатди. Шундан сўнг қиз қувноқ оҳангда Худододга таниш ашулани куйламоққа бошлади ва йигитнинг елкасига қўл ташлаб, иккаласи толзор орқасига ўтиб кетди.
Лолани тирик топганидаги қувончию ва уни энди бутунлай йўқотганидаги ғусса бир бўлиб, Худодод ҳўнграб юборди. У йиқила-сурила келган йўлидан орқасига қайтди. Кулбасига кириб, эшикни ичкаридан беркитиб олди.
Шундан сўнг уни ҳеч ким ҳеч қаерда кўрмади.

Форсчадан Р. Жабборов ва Ғулом Карим таржималари

Obji xonim Mohruxning opasi edi. Ammo, bir ko‘rishda tanimagan-bilmagan odam bunga asti ishonmasdi. Ular umuman bir-biriga o‘xshamasdi. Obji xonim ozg‘in, uzun bo‘yli, bug‘doyrang, qorasoch qiz bo‘lsa-da, ko‘rimsizligi bois unchalik e’tiborni tortmasdi. Mohrux past bo‘yli, oq yuzli, qo‘ng‘irsoch, kulganida lablari yonida kulgichlar o‘ynar, istarasi issiq qiz edi. Ularning fe’li atvori ham farqli edi…

CODIQ HIDOYAT
IKKI HIKOYA

Sodiq Hidoyat (17 fevral` 1903, Tehron — 9 aprel` 1951, Parij) — eron yozuvchisi, filolog va jamoat arbobi. Tehrondagi o’quv yurtida, Bel`giya va Frantsiyada (1926—1930) ta’lim olgan. Xorij adabiyoti, Eron tarixi va fol`klorini o’rgangan. Edgar Po, Gogol`, Mopassan, Chexov, Ril`ke, Kafka ijodini mukammal o’rgangan. O’rta asrlar fors xalq og’zaki ijodi namunalarini zamonaviy tilga tarjima qilgan, frantsuz tilidagi asarlarni forschaga tarjima qilgan.1950 yili Parijga ketgan. Qatag’on paytida qo’lyozma asarlarini yo’q qilgan va o’z joniga qasd qilgan.
Sodiq Hidoyatning asarlari dunyoning ko’pgina tillariga tarjima qilingan.«Tirik ko’milganlar» (1930), «Uch qatra qon» (1932), «Yorug’lik soyasi» (1933) «Alaviyya xonim» (1933), «Ko’r boyqush» (1937), «Boshpanasiz it» (1942), «G’iybatlar» (1944), «Hoji og’a» (1945), «Ertaga» (1946) hikoyalar to’plami va qissalari, «Sosonning qizi Parvin», «Olamning yaralishi afsonasi» p`esalari, «Umar Xayyom ruboiyoti» (1923), «Inson va hayvon» (1924), «O’lim» (1927), «Eron she’riyatida yangi oqimlar» (1941), «Kafka nomasi» (1948), «Yevropada Islom missiyasi» esselari mashhur.

OBJI XONIM

Obji xonim Mohruxning opasi edi. Ammo, bir ko’rishda tanimagan-bilmagan odam bunga asti ishonmasdi. Ular umuman bir-biriga o’xshamasdi. Obji xonim ozg’in, uzun bo’yli, bug’doyrang, qorasoch qiz bo’lsa-da, ko’rimsizligi bois unchalik e’tiborni tortmasdi. Mohrux past bo’yli, oq yuzli, qo’ng’irsoch, kulganida lablari yonida kulgichlar o’ynar, istarasi issiq qiz edi. Ularning fe’li atvori ham farqli edi. Masalan Obji xonim odamovi, urushqoq, arazchi bo’lib, ba’zida hatto onasi bilan ham g’ijillashib qolar, haftalab gaplashmay yurardi. Mohruh esa, o’ta xushmuomala, odamoxun, kirishimli edi. Qo’shni xotin — Hasanning buvisi ham uni bejiz “shirin qiz” deb atamasdi-da!

Ota-onasi ham Mohruxni opasidan ortiqroq ko’rishar, suyib erkalashar, Obji xonim esa, o’zining ters fe’li, badxulqligi tufayli nuqul dakki eshitaverib diydasi qotib ketgandi. Onasi garchi Obji xonimni sirtdan yomon ko’rgandek tuyulsa-da, aslida uning kelajak tolei onaizorni tez-tez tashvishga solar, yaqinlari, haq-hamsoyalari oldida dard-hasrat ham qilib qolardi:
— Shu qizimning ham baxti ochilib ketarmikin? Otasining mol-davlati bo’lmaganiga yarasha, o’ziyam ochiqchehra, aqlli-hushli, chiroyli bo’lsa mayli edi. Erga tegmasdan qop ketmasmikin deb qo’rqaman!

Bunday gap-guzaron ko’pincha Obji xonimning yonida aytilgani uchun u bolaligidan turmush qurish haqida o’ylamay qolgan, erga tegishdan umidini uzgandi. Balog’at yoshiga yetgach, butun vaqtini namoz-niyoz bilan o’tkazadigan bo’ldi.

Chindan ham qiz allaqachon bo’yiga yetib qolgan esa-da, birov ularning eshigini qoqib kelmadi. Bir gal uni qo’shnilari, duradgor kal Husaynga bermoqchi bo’lishgandi. Ammo Husayn “boshim kalu, ko’nglim nozik” deydiganlardan edi — Obji xonimga uylanishni istamadi.

Obji xonim esa qaerga bormasin shu haqda gap ochilgudek bo’lsa:
— O’zi orqamdan yalinib, sovchi qo’ygandi, tegmadim, kelib kelib o’sha kalga tegamanmi? Xudo ko’tarsin er zotini! Hozirgi erlarning turgan bitgani g’alva! Aroqxo’r, janjalkash… Ming marta ersiz o’tganim afzal, — deb jar soladigan bo’ldi.

Ammo dilida boshqa gap: Husaynni bolaligidan yoqtirar, agar olaman desa, jon-jon deb tekkan bo’lardi. Ammo u o’zining tashqi ko’rinishi bilan er zotining diqqatini torta olmasligiga ich-ichidan amin bo’lgani uchun dunyo lazzatlaridan o’zini benasib bilar, faqatgiga oxirat ne’matlaridan bebahra qolmaslik uchun ibodatga ruju qo’ygandi. Bu dunyo o’tkinchi, uning hoyu havaslari ham behuda. Umrni o’yin-kulgi, orzu havas bilan o’tkazganlar yanglishadilar. Hali shunday vaqt keladiki, barcha chiroyli odamlar, jumladan, singlisi Mohrux ham unga chin dildan havas qilib qoladi.

Muharram va safar oylari kelsa, Obji xonim o’zini qo’yarga joy topolmay qolardi. Bu oylarda qo’ni-qo’shnilar, qavm-qarindoshlar turli diniy marosimlar, qissaxonlik kechalari o’tkazishar, unda albatta Obji xonim faol ishtirok etar, go’yandalik, yig’i-sig’i bobida ham unga teng keladigani topilmasdi. Ayrim qissalarni roviylardan ham yaxshiroq bilar, mabodo ular adashib qolishsa, o’zi tuzatish kiritardi. Diniy masalalarda tanish-bilishlar har doim Obji xonimning yoniga kelib, undan maslahat so’rashardi.

Uyda ham subhi sodiqda hammadan avval uyg’onar, tahorat olib, singlisini turtib uyg’otar, u bechora ham azbaroi opasidan qo’rqqanidan mudroq ko’zlarini ishqalagancha tahoratxonaga yugurardi. Obji xonim hamisha iymon halovatini his etar, Yaratganning marhamatiga noil bo’lishiga zarracha shubha qilmas, shu taqvodorligi va xudojo’yligi bois, albatta, jannatga kirajagiga ishonardi.

Keyin uy ishlarini bitirib, yana ibodatga sho’ng’ir, qo’lidan eski, uzun qora tasbih tushmas, tinimsiz tili duo va salavotdan bo’shamas, uning birdan-bir istagi Karbalo (Iroqdagi dasht nomi – tarj) ziyoratiga borish, Hazrati Imomi Husaynning shahid qoni to’kilgan joylarni tavof qilish edi.

Singlisi Mohrux biroz o’yinqaroq edi. Bular haqida u qadar ko’p o’ylab ham o’tirmas, qachon qarasa, xandon-xushxon allaqanday qo’shiqlarni xirgoyi qilib yurar, o’z navbatida uy yumushlarini sidqidildan ado etardi. Yoshi 15 ga yetganida, shaharga o’ziga to’q bir xonadonga xizmatchi bo’lib yollandi. Opasi Obji xonim 23 ga qadam qo’ygan bo’lsa-da, uydan tashqari chiqmas, singlisi ketganiga bir yarim yil bo’lgan esa-da, biror marta uning ortidan yo’qlab bormagan edi.

Mohruxning o’zi har oyda bir marta ota-onasi, yaqinlarini ko’rish uchun uyga kelar, bunday paytda Obji xonim negadir singlisi bilan ko’rishishni istamas, ibodat bahona soatlab o’z xonasiga biqinib olar, bordiyu bir davrada o’tirib qolishsa, har xil kinoyali gaplar bilan singlisini nishonga olar, har xil gaplar bilan uni qo’rqitishga tushardi:
— Har xil ochiq-sochiq ayollar tufayli xayr-baraka ham yo’qolib boryapti. Yuzini ochib yurgan ayollarni u dunyoda do’zaxda kuydirishadi, sochlaridan osib qo’yishadi.
Jahannamda gunohkorlar uchun tog’dek-tog’dek keladigan olovlar yonib turadi. Shunaqa ilonlar borki, har biri ajdahoga o’xshaydi. Shuning uchun dunyoviy havaslardan kechish kerak!..

Mohrux opasining unga nisbatan g’ayirligini sezsa-da, hech narsa demas, damini ichiga yutib yuraverardi.Kunlarning birida Mohrux kechki paytga uyga keldi, onasi bilan ancha gaplashib o’tirdi-da, yana shaharga qaytib ketdi. Obji xonim eshik ortidan turib ularning suhbatiga quloq tutdi. Ammo ular shu qadar past ovozda gapirishardiki, hech narsani eshitishning iloji bo’lmadi.

Ertasi kuni ertalab, ularning uyiga bir ayol keldi. Ma’lum bo’lishicha, Mohrux oqsochlik qiladigan xonadonning Abbos ismli yana bir xizmatchisi bor ekan. Qiz bilan yigit bir-biriga ko’ngil qo’yishibdi. Haligi ayol – Abbosning buvisi sovchi bo’lib kelgan ekan. O’zi bilan bir yo’la 20 tuman sut puli, o’ttiz tuman mahr puli, qand-qurs, latta-putta, sovg’a-salom ham ko’tarib kelibdi.

Qizning onasi ham, ota ham uzoq o’ylab o’tirmasdan, sovchiga oq o’rab jo’natishdi. Tengi chiqibdimi, tekin berish kerak. Taqdiri qo’shilgan bo’lsa bas, qo’sha qarishsin! Otaning ham onaning ham niyati shu! Xullas, keyingi haftada to’y kuni belgilandi.

Hamma xursand edi. Faqat Obji xonimning rangi bo’zarib, dami ichiga tushib ketdi. Namozini bahona qilib yana o’zining chorxari, besh eshikli xonasiga qamalib oldi. Kichkina oynasini olib, o’z aksiga boqdi. Nazarida bugun har kungidan-da qartayib qolgandek ko’rindi. Rost, chindan ham ancha o’zini oldirib qo’yibdi. Yuzlaridagi ajinlar ham ko’payibdi. Hatto, zulflari orasida bir tola oq soch topdi. Ikki barmog’i bilan chirt uzib, oppoq tolani xira chiroq yorug’ida tomosha qildi. Yulingan tola o’rni simillab achishayotganini ham sezmadi.

Shu tariqa kunlar o’tib borardi. Bu orada bu xonadon ahli to’y uchun zarur narsalar, zeb-ziynatlar, uy anjomlari, yangi kiyim-kechaklaru upa-elik xarid qilish uchun necha bor bozorga qatnadi. Onasi uyida qo’lga ilingulik nima bo’lsa, hammasini Mohruxning sepiga soldi. Hatto, bir paytlar katta qiziga berishga ko’zi qiymagan shohi joynamozni ham Mohruxning sepiga atadi.

Obji xonimning ichiga chiroq yoqsa yorimas, tamomila uzlatga chekingan, chorxari xonasidan tashqari chiqmay o’tirar, uyda nimalar ro’y berayotgani bilan tamomila ishi yo’qdek ko’rinar, ammo, har bir ishni zimdan kuzatib borardi. Ikki kundan beri esa, bosh og’rig’i bahona o’rin-ko’rpa qilib yotib oldi. Onasi bu muddat ichida necha marta Obji xonimning yoniga kirib, ginayu guzar qilib chiqdi:
— Bu nima yotish? Uyda to’y bo’lyapti-yu, bu kishining yotishlarini? Bilaman, singlingga hasad qilyapsan! Lekin, unutma, baxilning bog’i ko’karmaydi. Hammasi peshonadan. Xudo kimni chiroyli kimni xunuk qilib yaratadi, birovga baxtni ravo ko’radi, birovga yo’q. Endi shunga motam tutib o’tirish kerakmi? Uy to’la ish. Loaqal suv tashib kelsang bo’lardi g’irvayib yotmasdan! Kasalmand holimda men nimaga ham ulgurardim?

Obji xonim bir necha kundan beri ichida to’planib kelayotgan zaqqumni onasiga to’kib sochdi:
— Meni tinch qo’ying, oyi! Ana, to’y bo’ladigan qizingiz, ishni ham o’sha qilsin! Kuyovni ham o’zi ko’chadan topgan. Hammaning og’zida duv-duv gap. Kuyovingiz Mohruxni buzib qo’yganmish. Qizingizning qornida ikki oylik bolasi bor. Qorni do’ppayibgina qolganini ko’rmadingizmi? Mening bunaqa sharmanda singlim yo’q!

Onasi Obji xonimning yuziga bir tarsaki tushirdi:
— Og’zingni yum, behayo! Birov eshitsa nima deydi? Uyalmaysanmi, tug’ishgan singlingga tuhmat qilishga? O’zing aytarding-ku birovga tuhmat qilish og’ir gunoh, qiyomatda javobi qattiq bo’ladi deb? Hali iching shunchalik qorami? Yaxshiyam chiroyllikkina emassan, bo’lmasa bilmadim, va’z-nasihat, ma’raka marosim bahona, o’zing ham nima noma’qulchiliklar qilib yurgan bo’laring. Tiling boshqayu, diling boshqa sen g’alchaning!

Shu-shu ona-bola orasidan yana gap qochdi. Bechora Mohrux buning boisini bilolmay hayron.Nihoyat to’y kuni ham yetib keldi. Hovli uzoq-yaqin qarindoshlarga, qo’ni-qo’shniyu tanish bilishlarga to’lib ketdi. Hamma yasan-tusan qilib, bo’yanib bezanib olgan. Qo’shni ayol, Hasanning buvisi esa, eski childirmasini ham ko’tarib chiqib, o’rtada muqom qilayotibdi.

Bizar keldik, yana keldik, kuyovning uyidan keldik,
Hama oyu, hama kundek shahu sulton bo’lib keldik.
Muborak, to’y muborak, ikki yoshga baxt yor o’lg’ay.

Bizar keldik, yana keldik kelinning uyidan keldik.
Hama ko’ru, hama shaldek, yaqovayron bo’lib keldik.
Muborak, to’y muborak, har ikovi baxtiyor o’lg’ay...

Bolalar ham oyoq ostida o’ralashgani o’ralashgan. Oshpaz-u kayvonilar pishir-kuydir bilan ovora. Qassob hovli o’rtasida bo’g’izlangan qo’yning terisini shilishga kirishgan. Kimdir o’tin yorgan, kimdir samovar qaynatgan, kimdir o’choqqa o’t qalagan…

Mohrux xonim dugonalari davrasida kuyovning yo’liga intizor bo’lib o’tiribdi. Otasi bo’lsa, bir chekkada to’y xarajatlarini hisoblab xunobi chiqadi. Yosh-yalanglar yugurib-elib to’y dasturxonini bezashga tushgan. Kelinning onasi shang’illagancha, u yoqdan-bu yoqqa halpillab yuguradi. Faqat, bu shovqin-suron ichida Obji xonimning ovozieshitilmaydi. Ertalabdan beri ko’rinmaydi, qaerda ekanligini hech kim bilmaydi ham. Ba’zilar yana va’zxonlikka ketgandir, degan taxminda.

Kech tushib nikoh o’qilgach, hamma uy-uyiga tarqaldi. Hovlida qo’shni Hasanning buvisi, yana bir-ikki xotin-xalaj qoldi. Obji xonimning besh eshikli hujrasi buguncha yangi kelin-kuyov uchun go’shanga vazifasini o’tamoqda edi. Obji xonim sassiz qadamlar bilan dahlizga kirib, deraza pardasi osha ichkariga razm soldi. Singlisi kelinlik libosida yal-yal yonar, bir husniga o’n husn qo’shilgan edi. Uning yonida esa yigirma yashar kuyovbola qip-qizarib o’tirar, bir qo’li bilan kelinning bo’ynidan quchib olgandi. Shu choq Mohrux o’girilib, deraza ortida turgan turgan opasini ko’rdi. Xuddi atayin qilgandek, erining qulog’iga nimadir deb pichirladi. Ikkovining jarangdor kulgisi Obji xonimning qulog’iga qo’rg’oshindek quyildi. Mana, ular bir-biriga bo’salar taqdim etayotir.

Hovli tarafdan esa, Hasanning buvisi hadeb bitta qo’shiqni kuylayapti:
“Muborak to’y, muborak…”

Obji xonim ichidan nimadir uzilganini his qildi. Allanimalarni g’o’ldirab tashqari chiqdi. Xonasining devoriga ilingan gilamda naqsh etilgan rang-barang gullarni sanayotgandek ularga hissiz termilib qoldi. O’tgan qaytgan o’z ishi bilan bo’lib unga e’tibor ham qilmadi. Bir payt Obji xonim onasining ta’nali ovozini eshitdi.
— Ovqat-povqat yedingmi? Buguni bilan ko’rinmading? Qanaqa opasan? Odam singlisining to’yida ham shunaqa yuradimi? O’ralib olgan chodrangni yechsangchi? Aqalli borib singlingni peshonasidan o’pib tabriklamading! Ertaga ertalab ketadi, keyin oyda yilda bir ko’rishasizlarmi, yo’qmi xudo biladi. Xayr-xo’shlashib qol! Hamma so’rayapti, kelinning opasi qani deb! Kel, senam biror og’iz bir nima desang-chi?
— Oyi, men ovqatlanib oldim, — Obji xonimning aytgan gapi shu bo’ldi.

Yarim tun, hamma shirin uyquda. Shu payt nimadir taraqlab ketdi, suvga nimaningdir shaloplab tushgani eshitildi. Uydagilar sarosima ichida uyg’onishdi. Bola-baqra kechasi shamollagani chiqqani hovliga tushgan bo’lsa, hovuzga tushib ketdimikin, degan o’yda, apil-tapil chiroqni yoqishdi. Biror g’ayrioddiy narsani ko’rishmadi. Hamma yana uxlagani ketayotganida, Hasanning buvisi daricha yonida Obji xonimning bir poy kovushini ko’rib qoldi. Yana chiroqni yoqib, hovuzga qarashdi. Suv yuzida qalqib turgan Obji xonimning jasadini ko’rib hamma dahshatdan dong qotdi. Qizning qop-qora sochlari xuddi sanoqsiz ilonlar singari suv yuzida to’lg’anib yotar, yashil kuylagi egniga chippa yopishib qolgan, yuzlarida esa, shu choqqa qadar ko’rilmagan nuroniy bir tabassum porlab turardi.

U xunuklik va go’zallik, to’y va aza, yig’i va kulgu, g’am va quvonch to’la bu olamni tark etgandi… Kim bilsin, balki o’zi orzu qilgan jannatga ketgandir?…

LOLA

Tong sahardan boshlab osmonda bulutlar yugurgilab qoldi. Etni junjiktiruvchi sovuq shamol esar, uning ta’sirida sarg’aygan nimjon yaproqlar bandidan uzilar, havoda charx ura-ura yerga tushardi. Daraxtlar tagi qalin bargixazon bilan qoplangan edi. Bir gala qarg’a qag’illagancha noma’lum tarafga uchib ketdi. Qishloq uylari uzoqdan bir-biriga yopishtirilgan gugurt qutilariga o’xshab ko’rinar, ularning ko’rimsiz eshik va derazalari muvaqqat yashash uchun naridan-beri qurilgan
maskanni eslatardi.
Xudodod chaqqon va dadil qadam tashlab borar, vujudiga toza kuch quyilayotganini his qilmoqda edi. U vodiy bo’ylab yiroq-yiroqlarga cho’zilib ketgan, yomg’irdan nam yo’ldan borardi. Sovuq shamol uning badanini erkalab siypayotgandek his qilardi. Nazarida daraxtlar raqs tushar, qarg’alar shodlik mujdasini olib kelar, xullas, butun tabiat uning shodu xurramligiga sherik edi. U go’yo yo’qotib qo’yishdan qo’rqqandek, qo’ltig’idagi qalami tugunni mahkam qisib olgan edi.Xudodod oltmish yoshlardagi suyagi buzuq odam. Qomati baland, soqol-mo’ylovi moshrang, ko’zlari yosh yigitnikiday chaqnab turadi. Egnida dehqonlar kiyimi va boshida sarg’ish namat telpak. Har qadam tashlaganida cholvorining pochalaridan oftob va mehnatdan qorayib yorilgan boldirlari mo’ralab qolardi. Yigirma yil ilgari u o’z shahri Damovandni tark etib, go’shanishinlikni ixtiyor qildi. Mozandaron yo’li yaqinidagi Alo nomli buloq yonida u tosh va loydan o’ziga bir kulba tikladi va o’shandan beri shu yerda yolg’iz yashaydi. U o’z qo’li bilan yer chopar, sug’orar, ekin-tikin qilardi. Bu ish bilan vaqtida ota-bobosi, ehtimol, boshqa uzoq ajdodlari ham shug’ullanishgan. O’ziga meros qolgan yerning yarmidan ko’prog’ini u qahatchilik yillarida sotdi, to’g’rirog’i, unga alishdi. Endi uning bir parchagina yeri qolgan bo’lib, shundan olinadigan ozgina hosil bilan tirikchilik qiladi.
So’nggi ikki-uch yilda Xudodod atrof qishloqlar va Damovand bozorida tez-tez ko’rinadigan bo’lib qoldi. Uning zohidligiga ko’nikkan odamlar bu o’zgarishdan ajablanishardi. Xudodod ayollarbop libos uchun gazlama, qand, choy va boshqa mayda-chuydalar xarid qilardi. Ba’zan uning tog’ yonbag’irlarida bir yosh lo’li qiz bilan yetaklashib yurganini ham ko’rib qolishardi.
To’rt yil ilgari, ayoz temir barmoqlari bilan odamning yuzini chimchilaydigan sovuq qish tunlaridan birida, Xudodod chiroqni o’chirib, endigina o’rniga yotuvdi hamki, g’alati bir ovoz qulog’iga chalindi: go’yo kimdir zaif tovush bilan nola qilar, uning inson yo hayvonligini ajratish mushkul edi. Tovush tobora yaqinlashib kelardi va nihoyat, kulba eshigi taqilladi. Insu jin va bo’ridan ham qo’rqmaydigan Xudodod o’rnidan turarkan, yelkasidan sovuq ter chiqib ketganini sezdi. Eshik oldiga kelib, “kimsan, nima kerak senga?” deb qancha so’ramasin, hech qanday javob bo’lmadi. Xudodod titroq qo’llari bilan chiroqni yoqdi, o’tin yoradigan boltani mahkam ushlab, eshikni lang ochib yubordi. Ne ko’z bilan ko’rsinki, eshik oldida qizil ko’ylak kiygan, ayozdan ko’z yoshlari yonoqlarida muzlab qolgan yoshgina lo’li qiz turardi. Xudodod boltani kulba burchagiga otib yubordi, qizni qo’lidan ushlab ichkariga olib kirdi. Uni o’choq yonida isinishga qo’yib, o’zi eski-tuskilardan to’shak hozirladi.
Ertasiga ertalab qizdan qancha so’rab-surishtirmasin, biron natija chiqmadi. Go’yo qiz o’zi haqida churq etmaslikka qasam ichganday. Qizning indamasligi Xudododning unga Lol yoki Lolu deb ism qo’yishiga sabab bo’ldi. Bora-bora bu ism Lolaga aylanib ketdi.Hozir lo’lilar ko’chib yuradigan mavsum emasdi. Shuning uchun Xudodod, bu qizchaosmondan tushdimi yo yerdan chiqdimi, deb hayron bo’lardi. U kulbadan chiqib, iz olmoqchi bo’ldi, ammo iz namchil bargixazon orasida yo’qolib ketdi. Alo bulog’i yaqinida yashovchi tegirmonchidan lo’lilar haqida so’ragan edi, u, bilmayman degandek, yelkasini qisdi. Nihoyat, Xudodod to egasi chiqmaguncha, qizni o’zinikida asrab qolishga ahd qildi.
Lola o’n ikki yoshlardagi qiz bo’lib, yuzi bug’doyrang, ko’zlari fusunkor edi. Qo’llari va peshonasi o’rtasiga ko’k rangli xol qo’yilgan. Qizni asrab qolganidan so’ng, Xudodod o’tgan-ketgan lo’lilardan uning qarindoshlari haqida ko’p so’rab-surishtirdi. Ammo bironta lo’li Lolani taniyman, demadi. Tez orada Xudodod o’zi unga o’rganib qoldi. Uni hech kimga bermasdan, o’ziga farzand qilib olishga ahd qildi…
Lola yil sayin ulg’ayib borarkan, bora-bora Xudododning ko’nglida qizga nisbatan allaqanday boshqacha, otalik tuyg’usiga o’xshamagan hislar uyg’ona boshladi. Endi u Lolaga bir erkak sevgisi bilan mehr qo’ygan edi. Ishq vasvasasiga duchor bo’lgan Xudodod xonaning o’rtasiga parda osib qo’ydi. Eng yomoni shu ediki, Lola uni “ota” deb chaqirar, qiz har gal “ota” deganida, Xudododning rangi o’zgarib ketardi.
Bir kuni Xudodod uyiga qaytganida kulba oldida yurgan ikkita tovuqni ko’rdi. U Lolaga o’g’irlik yomonligi, bu ishni qilgan odam o’z qilmishi uchun do’zax o’tida yonishini aytib, harchand nasihat qildi hamki, qizga zarracha ta’sir etmadi. U ayyorona kulimsirab, gapni boshqa tarafga burdi.Lola sayr qilishni juda yoqtirar edi. Agar ikki-uch kun tinimsiz yomg’ir yog’ib, uyga uzoq qamalib qolishga majbur bo’lsa, zerikar va qiyofasi g’amgin tus olardi. Ob-havo yaxshi kunlari u Xudodod bilan yoki yolg’iz o’zi sayr qilardi. Ko’pincha Lola sayrga tanho chiqar va bu hol Xudododning badgumonligiga sabab bo’lardi. Chunki u qizni bir necha bor cho’pon yigit Abbos bilan ko’rib qolgan, shu sababli bu yigitni o’ziga raqib deb hisoblardi. Hatto bir kuni u Abbosning maymunjon terib, Lolaning og’ziga solayotganini ko’rdi. Kechqurun Xudodod begona erkak bilan gaplashish yomon ekanligini aytib, unga dashnom berdi. Lolaning ko’zlarida yosh g’iltillay boshlagach, qishloq odami emasmi, sodda yuragi yumshadi.
Abbosning onasi ikki marta sovchilikka kelib, Lolani o’g’liga so’radi. Xudodod har gal Lola hali yosh, deb bahona qilib, uni qaytarar edi. O’z ko’nglida esa Abbosday bir dangasa odam uning ellik yil ichida qirib-qirtishlab to’plagan mulkiga merosxo’r bo’lishini istamas edi. Aslida ham, agar Abbosday dehqonchilik qo’lidan kelmaydigan betayin kimsa unga voris bo’lsa, ajdodlari ruhlari qay holatga tushadi? Buning ustiga, u o’z kulbasidan panoh bergan, yedirib-kiydirib katta qilgan, misoli daraxt niholi kabi parvarishlab odam qilgan qizga allaqaerdagi bir odam tayyor oshga bakovul bo’lib o’tirsa! Nima, keksa odamning ko’ngli qirmizi olma tusamaydimi? Lolaga o’zi uylansa nima bo’pti?! Biroq u bu ish osongina bitmasligini, qizning roziligi shart ekanligini anglardi. Buning ustiga qiz uni “ota” deb chaqirish odatini tark qilmagan, hammasidan ham mana shunisi Xudododni ko’proq tashvishga solardi.
Tunlari qiz uxlab yotganida, Xudodod chiroqni ko’tarib uning tepasiga kelar, yuzi, ko’kragi, yelkalarini tomosha qilardi. Ba’zan u devona kabi tog’larga chiqib ketar, daralarda bemaqsad tentirab, kech kirganda uyiga qaytib kelardi. U umid va qo’rquv oralig’ida yashar, rad javobini eshitishdan qo’rqqani uchun qizga muhabbatini izhor qilishga botinolmasdi. Agar Lola: “yo’q, sen qarisan” desa, unga o’limdan boshqa chora qolmas edi.Xudododning uyi oldida bir tosh supa bo’lib, Lola ko’pincha unda oyoqlarini osiltirib o’tirar, ochiq boldirlari supa devoriga tegib turardi. Ba’zan u past va g’amgin ovozda bir ashulani xirgoyi qilar, ammo birov yaqinlashsa, darhol jimib qolardi. Xudodod tasodifan qizning ashulasini eshitib qoldi va o’shandan beri uni yana tinglashga mushtoq edi.
Bugun ertalab Xudodod Damovandga otlanganida ham Lola o’sha tosh supada o’tirar va har kungidan ko’ra ko’proq xursand ko’rinardi. Ammo negadir, birga shaharga
borishni istamadi. Xudodod unga:
— Senga ro’mol olib kelaman, — dedi.

Unga javoban qiz jilmayib qo’ydi va bu jilmayishning bahosi Xudodod uchun yorug’ dunyo bilan baravar edi. U Damovandning chaqqon bozoriga kelib, eng avval bazzozlik do’konidan bir dona yashil va sariq naqshli ro’mol xarid qildi. So’ngra qand va choy sotib olib, xaridlarini qalami bo’g’chaga o’radi-da, yirik odimlar bilan kulbasi tarafga ravona bo’ldi. Xudododdek piyoda yurishga odatlangan kishi uchun shahardan uyigacha bo’lgan ikki farsang masofa cho’t emas. Keksayganiga qaramay, endi uning hayoti o’ziga yarasha bir ma’no kasb etgan edi. Yo’lda borarkan, u o’zicha xayol surardi: “Bu ro’mol Lolaga juda yarashadi. U buni yelkasiga tashlab, uchlarini siynasi ostidan bog’lab oladi”. Shu zahoti, go’yokim birov uning xayolidan voqif bo’lgandek, uyalib ketdi va o’ziga dedi: “Men uning go’zalligidan otasi kabi faxrlanishim lozim. Otasi o’rnidamanmi, yaxshi bir kuyov topib, uni uzataman”. Ammo cho’pon Abbos qizni yaxshi ko’rishini eslaganida, qoni yuziga tepib, tutaqib ketardi.

Yo’l past-balandliklar, tog’ daralaridan o’tar, ammo Xudodod atrofdagi hech nimani payqamas, hatto charchoqni ham his qilmas edi. Oldinlari u yo’lda yurganda atrofni tomosha qilar, yomg’ir yog’armikan-yo’qmi, degandek osmonga boqar, ekinzorlarga razm solib, dehqonlarning hosili qanday bo’lganini chamalab ko’rardi, arpa, bug’doy, loviya, ho’l va quruq mevalar narxi haqida o’y surib ketardi… Ammo hozir xayoli faqat Lolada edi. Bu yil uning yeri yaxshi hosil bermadi va u jamg’armasidan bir qismini sarflashga majbur bo’ldi. Ammo bular Lolaning bir tola sochiga ham arzimaydi.

Xudodod daraxtzor yonidan o’tib, so’qmoqqa burildi. Bu yerdan uning tepalikdagi kulbasi ko’rinib turardi. Kulba uzoqdan yonma-yon qo’yilgan ikkita pachoq gugurt qutisiga o’xshardi. Xudodod bo’g’chani qattiqroq qisib, qadamlarini jadallatdi va tanish so’qmoqdan tezda kulbasiga yetib keldi. Ammo Lola bu yerda ko’rinmas edi. Tosh supa ham, uy ham kimsasiz edi. Xudodod kaftini dahaniga qo’yib, baland ovozda chaqirdi: “Lola!.. Lola!..” Hech kim javob bermadi. U tashqari chiqib, yana bor ovoz bilan baqirdi: “Lola… Lola… Lolu… Lolu…”. Tovush tog’larga urilib, aks-sado berardi: “Lola… Lolu…”. Xudodod sarosimaga tushdi. U tosh supaga chiqib, tevarak-atrofni ko’zdan kechirdi. Hech bir tarafda qizil ko’ylak ko’zga tashlanmasdi. Xudodod xonaga qaytib kirib, qizning sandig’ini ochib qaradi. Unga shu yil olib bergan yangi liboslar yo’q edi. Xudodod aqldan ozishiga sal qoldi. Nima bo’lganini tushunmay, miyasi qotdi. Kulbadan chopib chiqib, g’izillab buloq bo’yiga tushdi. Bu yerda uzun chopon va qora cholvor kiyib, boshiga ko’k salla o’ragan qishloq oxundiga duch keldi. U daraxt tagida tamaki chekib o’tirardi. Oxund Xudododga shunday zaharli qarash qildiki, undan bir nima so’rashga yuragi betlamadi. Yana biroz yurib, bola opichlab olgan qizil chodrali ayolni ko’rdi. U ham Lola haqida hech narsa aytolmadi va Xudodod nochor kulbasiga qaytdi.

Atrofni tun qorong’isi qopladi-yu, ammo Loladan darak yo’q. Xudodod qanaqa yomon tushlarni ko’rmadi, deysiz! Yo’q, aslida u mijja qoqmadi ham. Vahimali xayollar bilan bedor bo’lib, tiq etgan sadoga sakrab turar, har gal unga Lola kelayotgandek bo’lib tuyulardi. O’n martalab joyidan turib, pardani itqitib, qorong’ida Lolaning sovuq to’shagini paypaslab ko’rar, titrab-qaltirab yana o’z o’rniga kelardi. Uni kimdir olib qochib ketdimikan? Aldashdimikan yo o’zi ketib qoldimi?Ertasi kuni havo musaffo va salqin edi. Xudodod Lolaga deb sotib olingan ro’molni olib, uni qidirishga ketdi. Yo’lida uchragan har bir odam unga dev yo ajdar bo’lib ko’rinardi. Boshidan beligacha qor bilan qoplangan ko’kimtir-kulrang tog’lar dilida qo’rquv uyg’otar, ariq labida o’sgan yalpizning o’tkir hidi tomog’idan bo’g’ayotgandek bo’lardi. Yo’lda ikkita dehqonni uchratib, yuragini hovuchlab ulardan so’radi:
— Lolani ko’rmadingizlarmi?

Uni avval devona deb o’ylashdi va bir-birlaridan so’rashdi:
— Kim ekan u?
— Bir lo’li qiz.
Dehqonlardan biri dedi:
— Ikki kun burun bir guruh lo’li Mumajda chodir tikdi. Tag’in shularni aytayotgan bo’lmagin.

Xudodod Mumaj tarafga ravona bo’ldi. U tez-tez va qoqilib yo’l bosardi. Necha joyda burilib, goh adashib-uloqib, nihoyat uzoqdan bir necha qora chodir ko’rindi. Yaqin borib, ariq yoqasida uxlab yotgan erkakni ko’rdi. Nariroqda, chodir oldida bir lo’li ayol g’alvirda don elardi. Ayol Xudododga salom berib dedi:
— Senga fol ko’raymi? Menda ilon tishidan qilingan marjon, elak va yong’oqlar bor.

Uning so’zlari Xudododning qulog’iga kirmasdan, devonavor so’radi:
— Lola… Loluni ko’rdingmi? Uning qaerdaligini bilasanmi?
— Fol ko’rsam aytib beraman.
— Ayt, men pulini to’layman.
— Pulni ber, keyin aytaman.

Xudodod qattiq charchagan edi. Cho’ntagidan bir qiron olib, lo’li ayolga uzatdi. Lo’li uning qo’lidan ushlab, yuziga qaradi va dedi:
— Hazrat Ali panohing bo’lsin. Ey odam, sening dilingda hozir g’ussa o’rnashgan. To’rt yil ardoqlab yurgan bir aziz narsangni yo’qotibsan. U senga jigarpora bo’lmasa-da, o’z jigarporang yanglig’ sevasan uni.

Xudodod ko’zlari yoshga to’lib, lo’liga boqdi va shivirlab dedi:
— Rost, gaplaring rost.
— Ammo behudaga g’ussa chekmagin. Zero, u qiz sening yaqiningdadir. U tirik va sog’u salomat.
— Qani u? Qanday kelib qoldi bu yerga? Xudo haqqi, menga hammasini aytib ber.
— Qayg’urma, u qiz baxtiyordir. Sen uyingni ochiq qoldirding va shayton kirib uni aldab olib ketdi.
— Uning ismi Abbosmi?
— Yo’q.
— Sen bularning barini qaerdan bilasan? Xudo haqqi, rostini ayt, nima xohlasang beraman.

U cho’ntagidan yana pul chiqardi. Lekin shu asnoda qo’shni chodir eshigidagi parda bir yonga surilib, undan Lola chiqib keldi. Egnida Xudodod sotib olib bergan o’sha
qirmizi ko’ylak, qo’lida bir dona qizil olma. U olmani yengi bilan artib, tishladi-da, kulib yubordi. Lo’li ayolga yuzlanib dedi:
— Oyijon, Xudodod ota shu kishi bo’ladi.
Xudodod hayratdan dong qotgancha Lolaga, onasiga boqardi. U hech qachon Lolani bu qadar xursand va baxtiyor holatda ko’rmagan edi. U qizil ro’molni qo’ynidan olib qizga qarab uloqtirdi va dedi:
— Buni senga oluvdim.
Lola sharaqlab kulib yubordi va ro’molni yelkasiga soldi-da, bir uchini siynasi ostidan o’tkazib bog’ladi. So’ngra yugurib chodir ichiga kirdi-da, o’sha zahoti ichkaridan yosh bir yigitni boshlab chiqdi. Unga pichirlab nimadir dedi va Xudododni ko’rsatdi. Shundan so’ng qiz quvnoq ohangda Xudododga tanish ashulani kuylamoqqa boshladi va yigitning yelkasiga qo’l tashlab, ikkalasi tolzor orqasiga o’tib ketdi.Lolani tirik topganidagi quvonchiyu va uni endi butunlay yo’qotganidagi g’ussa bir bo’lib, Xudodod ho’ngrab yubordi. U yiqila-surila kelgan yo’lidan orqasiga qaytdi. Kulbasiga kirib, eshikni ichkaridan berkitib oldi.
Shundan so’ng uni hech kim hech qaerda ko’rmadi.

Fors tilidan Rustam Jabborov va G’ulom Karim tarjimalari