18 июл — Машҳур рус шоири Евгений Евтушенко таваллуд топган кун

     Ҳар қандай одамнинг биринчи муаллими унинг ҳаётий тажрибасидир. Аммо, бу тушунча доирасига биз фақат инсоннинг «ташқи» таржимаи ҳоли эмас, шу билан бирга китоб орқали инсоният тажрибасини ўзлаштиришига асосланган «ички» таржимаи ҳоли ҳам киришини тушунишимиз лозим.

ЕВГЕНИЙ ЕВТУШЕНКО
ВАТАНГА МУҲАББАТИ БЎЛМАГАН ШОИР —
ШОИР ЭМАС

Евтушенко Евгений Александрович (1932.18.7, Иркутск вилояти) — рус шоири. Биринчи шеърий тўплами «Келажак разведкачилари» (1952). Евтушенко адабиётни компартиянинг ғоявий қуролига айлантирмай, асл ҳолига қайтаришга — инсониятнинг мададкорига айлантиришга ҳаракат қилган. Энг яхши асарларида мураккаб ахлоқий ва тарихий масалаларни («Сталин ворислари», «Бабий Яр» шеърлари), халқаро сиёсатга дахлдор муаммоларни ўртага ташлайди, ижодида фуқаролик руҳи устувор мавқега эга.
«Учинчи қор» (1955), «Ташаббускорлар кўчаси» (1956), «Назокат» (1962), «Братск ГЭСи» (1965), «Алоқа қайиғи» (1966), «Оппоқ қор ёғяпти» (1969), «Қозон дорилфунуни» (1970), «Ишқий лирика» (1973), «Эрталабки халқ» (1978), «Фуку» (1985) каби тўпламлари ва достонлари,«Мевали жойлар» (1981) романи, «Истеъдод — бетакрор мўъжиза» (1983) публицистик эссе ва мақолалар нашр этилган. «Болалар боғчаси» (1984), «Сталиннинг дафн этилиши» (1990) фильмларини суратга олган. Евтушенконинг «Оқ қорлар» шеърий тўплами ўзбек тилида нашр қилинган (1982).

Ҳар қандай одамнинг биринчи муаллими унинг ҳаётий тажрибасидир. Аммо, бу тушунча доирасига биз фақат инсоннинг «ташқи» таржимаи ҳоли эмас, шу билан бирга китоб орқали инсоният тажрибасини ўзлаштиришига асосланган «ички» таржимаи ҳоли ҳам киришини тушунишимиз лозим.

Горький ҳаётига фақатгина Каширинлар бўёқхонасида рўй берган ҳодисалар эмас, унинг ҳар бир ўқиган китоби ҳам дахлдордир. Китобни ёқтирмайдиган одам, гарчи унинг ўзи буни ҳар доим ҳам тушуниб етавермаса-да, бахтсиздир. Балки унинг ҳаёти қизиқарли воқеа­лар билан тўлиб тошиши мумкин. Бироқ у энг муҳим воқеа — қайғудошлик ва ўқиганларни англаш туйғусидан маҳрум бўлиб қолаверади.

Яна шундай одамлар ҳам бор, улар: “Мен мутолаани ёқтираман… фақат шеър ўқишни эмас” дейишади. Бу ерда бир ёлғон яширин — шеъриятни ёқтирмайдиган одам, наср­ни ҳам чинакамига севмайди, шеърият билан тарбиялаш бу — умуман олганда, дидни тарбиялашдир.

Шоир Сельвинский қачонлардир “Шеър ўқиётган одам — артист” деганида ҳақ гапни айтган эди. Албатта, наср мухлиси ҳам артист­лик зеҳнига эга бўлиши лозим. Бироқ шеърият, наср жозибасидан нафақат фикр ва мазмуннинг ўсиб бориши билан, балки, сўз ва ифоданинг оҳанги-ю товланишларида, мажоз ва васф нафисликларида ҳам алоҳида тароватга эгалиги билан фарқланади. Пушкиннинг “ранги ўчган қорга қараймиз бор куч билан” сатрининг бутун софлигини фақат юқори малакага эга бўлган китобхонгина ҳис қилиши мумкин. Бадиий сўзнинг асл мутолааси (шеъриятда ёки насрда) юзаки, кўз югуртириб ўқишни эмас, балки сўздан завқ олишни, уни асаб ҳужайралари билан қабул қилинганини ҳис қилишни холис англатади.

Бир сафар мен бастакор Стравинскийга “Гражданлар, мени тингланг…” деган шеъримни ўқиб бериш бахтига муяссар бўлганман. У менга ўқиётган пайтимда тингламаётгандек бўлиб кўринган бўлса ҳам, дафъатан “бармоқлар-ла идрок паришон” деган сатрни эшитиб, мамнунликдан кўзларини қисиб “Қандай тотли сатр”, дея қичқириб юборган. Мен ҳайратда қолдим, чунки бундай кўзга ташланмайдиган сатрга профессионал шоир ҳам эътибор бермасди. Мен бу каби, туғма шоирона фарқлаш мавжудлигига ишонмайман, аммо бу қобилиятни тарбиялаш мумкинлигига ишончим комил.

Бир истагим — кечикиб бўлса ҳам шеъриятга нисбатан меҳримни шакллантирган барча одамлардан чексиз миннатдор эканимни айтиб ўтмоқчиман. Агар мен профессинал шоир бўлмаганимда ҳам, умримнинг охиригача барибир шеъриятнинг содиқ мухлиси бўлиб қолардим.

Отам, геолог бўлсаям шеър ёзарди, назаримда, жуда яхши шеърлар:

Соғинчдан шошиб, интилиб,
Истардим қайгадир кетмоққа…
Бироқ юлдузлар хўб йироқда,
Қадри ҳам баланддир етмоққа…

У шеъриятни қаттиқ севарди ва бу муҳаббатини менга берди. Ёддан жуда кўп ўқиб берарди… Нафақат Пушкин ва Лермонтов, балки замонавий шоирлар, айниқса, Э.Багрицкий, П.Васильев, Б.Корнилов, Н.Ассев, Н.Тихонов, С.Кирсанов шеърларидан мисоллар келтирарди…

Отам менга чет эл шоирларидан кўпинча Бёрнс ва Киплинг шеърларидан ўқиб берарди.

Уруш йилларида темир йўлга яқин жойда яшар эдик. Бувим шеъриятни отамдек яхши билмаса-да, Шевченкони кўп ёдга олар ва унинг шеърларини украин тилида айтиб берар эди. Мен Тайга қишлоқларида бўлиб одамлардан оғзаки ижод намуналарини, термалар ва лапарларни ёзиб олардим, баъзан ўзим ҳам нималарнидир қоралардим.

Балки шеърият тарбияси умуман халқ оғзаки ижоди тарбияси билан узвий боғлангандир. Зеро, халқ қўшиқлари гўзаллигини ҳис қилмайдиган инсон шеърият гўзаллигини ҳис қилиши мумкинми?

Халқ қўшиқлари ва замонавий шоирларнинг шеърларини севувчи одам, менинг отам эди. Унинг оғзидан мен илк марта Маяковскийнинг “Сергей Есенинга”сини эшитганман. Ўша пайтларда Есенин шеърларни деярли топиб бўлмасди. Унинг шеърлари мен учун бир вақт­нинг ўзида ҳам халқ қўшиқлари, ҳам замонавий шеъриятдек бўлган. Москвага қайтиб, зўр иштиёқ билан шеърият мутолаасига ташландим. Ўша пайтдаги шеърий тўпламлар иккинчи жаҳон уруши ёнғинларининг кулидек бўлиб туюларди. Антокольскийнинг “Ўғлим”, Алигернинг “Зоя”, Симоновнинг “Алёша, эслайсанми, Смоленскнинг йўлларини…”, Сурковнинг “Алам сизга, Одер, Эльба ва Рейн­нинг оналари”, Гудзенконинг “Биз аскар, ҳар бир қарич ерни жангда асрагандек, бежиз асрамадик дўстликни”, Лукониннинг “Госпиталь. Барчаси оқ. Деворларда ҳам зах оқ бўр ҳиди…”, Межировнинг “Колпино шаҳри ташқарисида бир бола яшарди…”, Львовнинг “Эркак бўлиш учун эркак бўлиб туғилиш ҳам кам…”, Дудиннинг “Йигитлар далага айтинг — бизда бугун булбуллар сайради…” каби барча сатрлари ҳали бола бўлсам ҳам ботинимни гоҳ қувончга, гоҳ қай­ғуга тўлдирган эди. Бироқ, уруш йилларида болалар ҳам ўзларини курашаётган халқнинг бир бўлагидек ҳис қилишган.

Менга Шифнернинг “Шаҳар атрофи” китоби ўзининг ғалати образлари билан ёқарди: “Ва зумрад феруза кўзларини сокин айлантирар, доимгидек хаёлсиз, қурбақалар гўё кичик буддалардек ҳовуздаги тўнкаларда ўтирарди”. Ўша пайтларда менга Твардовский жуда оддий, Пастернак ҳаддан ташқари мураккаб туюлган. Тютчев ва Баратинский каби шоирларни мен деярли ўқимасдим, — улар менга зерикарли уруш пайтида бошимиздан кечираётган ҳаётдан узоқдадек бўлиб кўринган.

Бир куни отамга Будапештда фашистлар томонидан ўлдирилган элчимиз ҳақидаги шеъримни ўқиб берганман:

Хиралашиб бормоқда шаҳар,
Писиб ётар у ерда душман.
Унда оппоқ гулдек кўринар,
Беихтиёр элчи ялови.

Шунда отам менга қараб: “Мана шу “беихтиёр” деган сўзнинг ўзи, бу — шеърият­дир”, деганди дафъатан.

Қирқ еттинчи йилда мен кашшофлар уйининг шеърият студиясида шуғулланардим. Бизнинг устозимиз Л. Попова ўзига хос инсон эди. Тотли ичимлик-ла кунни қаршиларди.

Бир куни бизникига Адабиёт институтининг шоир талабалари — Винокуров, Ваншенкин, Солоухин, Ганабин, Кафановлар меҳмон бўлиб келишди.

Бу ёшлардан иборат уруш йилларининг иккинчи авлоди шеъриятимизга кўп янгиликлар киритди, баъзи катта шоирлар дабдабабозлик томонга кета бошлаган лиризмни ҳимоя қилишди. Натижада Ваншенкиннинг “Болакайлар” ва Винокуровнинг “Гамлет” номли сокин лирик шеърлари менга портлаган бомба каби таассурот қолдирди.

“Багрицкийни ёқтирасанми?” — деб сўради мендан Винокуров ёшлар учун ўтказилган адабий учрашувлардан кейин. Мен унга дарҳол: “Биз қўнғир эманнинг занглаган япроқлари…” деган сатрларини мисол келтирдим. Навқирон мэтрнинг чап қошлари ҳайрат билан тепага кўтарилди. Биз ўша пайтда ёшимиз ва тажрибамизда сезиларли фарқ бўлса ҳам дўстлашиб олдик.

Шоир Андрей Досталдан мен бир умр миннатдорман. Уч йилдан ортиқроқ деярли ҳар куни у мен билан “Ёшлар” нашриётининг адабий маслаҳатлар гуруҳида шуғулланди. Андрей Достал мен учун Леонид Мартинов оламини очиб берди, унинг “Сиз гуллар бағрида тунадингизми?”деб айтиладиган бетакрор нутқ оҳангини дарҳол ёқтириб қолдим.

1949 йилда марказий газеталарнинг бирида шоир ва журналист Николай Тарасов билан учрашиб қолганимда яна омадим келди. У менинг илк шеърларимни нашр этиш билан кифояланмасдан, узоқ соатлар сабр билан қай бир сатрим яхши, қай бири ёмон ва нима учун эканлигини эринмай тушунтирган эди. Унинг дўстлари — ўша пайтларда геофизик, ҳозирда эса адабий танқидчи В. Барлас ва журналист Л. Филатов, ҳозирда ҳафталик “Футбол — хоккей” газетасининг муҳаррири — улар ҳам менга шеъриятда кўп нарсани ўргатишди, ўз кутубхоналаридан ноёб тўпламларни ўқишга бериб туришди. Шундан сўнг Твардовский менга оддийдек, Пастернак эса ҳаддан ташқари мураккаб туюлмайдиган бўлди.

Ахматова, Цветаева, Мандельштам ижоди билан танишишга эришдим. Бироқ ўша пайтларда чиқарган шеърларим билан менинг кенгаяётган «шоирлик маълумотим» орасида фарқ кучли эди. Шеърхон сифатида ўз шоирлигимдан илгарилаб кетгандим. Мен асосан Кирсановга тақлид қилардим ва кейин у билан танишганимда унинг мақтовини кутгандим, бироқ Кирсанов менинг тақлидчилигимни адолатли таҳлил қилиб берди.

Владимир Соколов билан дўстлашишимиз менга ғоят катта таъсир қилди. У менга ўрта маълумот аттестатим бўлмаслигига қарамасдан, Адабиёт институтига киришга ёрдамлашганди. Соколов урушдан кейинги авлодлар ичида сўзсиз ўз ижодини лирик ифодасини топган биринчи шоир эди. Соколов шеъриятни жуда яхши биларди. У шоирларни гуруҳларга эмас, фақат яхши-ёмонга ажратарди. Бунга мени ҳам батамом ўргатди.

Адабиёт институтидаги талабалик ҳаётим шеъриятни тушунишда кўп нарсалар берди. Семинарларда ва даҳлизларда бир-биримизнинг шеърларимизни таҳлил этишда баъзан шафқатсиз, аммо доим самимий эдик. Айнан дўстларимнинг шафқатсиз самимийлиги сохталикдан сакрашга ёрдам берди. Мен “Вагон”, “Учрашувдан олдин” деган шеърларимни ёздим ва бу шубҳасиз жиддий фаолиятимнинг бошланиши эди.

Мен беназир ва афсуски ҳозиргача етарлича баҳо берилмаган шоир Николай Глазков билан танишдим.

Мен ундан оҳанг эркинлигини ўргандим. Слуцкийнинг шеърлари менда кучли таассурот қолдирди. Унинг шеърлари гўё “шеърийлик”дан узоқ бўлиб туюлар ва шунинг билан бирга сатрларида шафқатсиз яланғоч ҳаётнинг ифодаси жарангларди. Агар мен илгари шеърларимдаги насрийликни йўқотишга уринган бўлсам, Слуцкийни ўқиганимдан сўнг ортиқча назмбозликдан қочишга ҳаракат қилганман.

Биз, ёш шоирлар Адабиёт институтида ўқирканмиз, ўзаро таъсирлардан ҳам холи бўлмаганмиз. 1953-1955 йилларда ёзилган Роберт Рождественский ва менинг баъзи шеърларим бир-бирига худди икки томчи сувдек ўхшаш эди. Эндиликда, уларни адаштириб бўлмайди: биз турли йўлларни танладик ва бу ҳаётнинг ўзидек табиий, албатта.

Бутун бир аёл шоирлар гуруҳи пайдо бўлди, улар ичида Ахмадулина, Мориц, Матвеева жуда ўзига хослардан ҳисобланарди. Смеляков шимолда бўлиб қайтди ва ўзи билан сурур тўла “Жиддий муҳаббат” поэмасини олиб келди.

Самойловнинг асарлари нашр этила бошлади. Унинг Шоҳ Иван ҳақидаги “Чойхона” деган шеъри унга жуда тез фурсатда юқори даражада обрў олиб келди. Борис Слуцкийнинг мазмун ва шакл жиҳатдан новаторларча шеър­лари эълон қилинди. Бутун мамлакат бўйлаб Окуджаванинг давр руҳи билан нафас олган қўшиқлари куйланди. Светловнинг ажойиб тоза оҳанги янада жозиба касб этди. Твардовскийнинг “Олисликлардан олисликларга” каби кенг кўламли асарлари пайдо бўлди. Мартиновнинг янги шеърлари ва Заболоцкийнинг “Бир қиз ҳақида” номли китобидаги шеърларнинг ҳаммаси ўқиларди. Кўркам мушакдек бўлиб Вознесенский пайдо бўлди. Шеърий китобларнинг ададлари ошиб борди, шеърият майдонларга чиқди. Бу шеъриятга бўлган қизиқишларнинг гуллаган даври эди. Шу чоққача бизда ҳам, дунёда ҳам бундай бўлмаган. Ўша вақтларнинг гувоҳи бўлганимдан мағрурланаман, у пайтларда шеърият оммавий ҳодисага айланган эди. “Бу шундай қудратли давр акс-садоси” сатрлари жуда топиб айтилган эди.

Кучли акс-садо нафақат шоирга катта ҳуқуқ беради, балки унга катта масъулият ҳам юклайди. Шоирнинг тарбияси шеърият тарбияси билан бошланади. Бироқ, пировардида шоир ўз-ўзини тарбиялаш даражасига кўтарилишни шахсий бурчга айлантирмас экан, кўп тажрибага эга бўлса ҳам у тубан кетади. Шундай бир чиройли ибора мавжуд: “Ҳеч бир инсон ҳеч кимдан қарздор эмас”. Ҳамма ҳаммага қарздор, айниқса шоир.

Шоир бўлмоқ — бу ўзини жасорат билан қарздор деб эълон қилиш саодатидир.

Шоир шеъриятни севишни ўргатганлар олдида қарздордир, чунки улар унга ҳаётнинг мазмунини англаш туйғусини беришди.

Шоир ўзигача бўлган шоирлар олдида қарз­дордир, чунки улар унга сўзнинг кучи нима эканини англатишди.

Шоир бугунги шоирлар, ҳаммаслаклари олдида қарздордир, чунки ижодий муҳитда улар билан бирга нафас олмоқда ва унинг нафаси — улар нафас олган ҳавонинг бир зарраси.

Шоир ўз китобхонлари, замондошлари олдида қарздордир, чунки улар унинг овози билан вақт ва ўзи ҳақида гапиришга умидвор.

Шоир авлодлари олдида қарздордир, чунки унинг кўзлари билан улар бир кунмас, бир кун бизни кўришади.

Бундай оғир ва бир вақтнинг ўзида бахтли қарздорликни ҳис қилиш мени бир лаҳза бўлса-да тарк этмади, ишонаманки, тарк этмайди ҳам.

Пушкиндан сўнг шоир фидойиликдан холи бўлишининг имкони йўқ. Бироқ ХIX асрда, агар “оддий халқ” деб айтсак, саводсизлиги сабаблими шеъриятдан узоқда эди. Бугун шеъриятни нафақат зиёлилар, балки, ишчилар ҳам, деҳқонлар ҳам ўқиётганда, гражданлик ҳис туйғуси янада кенгайди — бу ҳол ҳар доимгидан ҳам шоирни халқ билан маънавий алоқасини тақозо қилади. Қачонки мен лирик ҳис-туйғуларни ифодаловчи шеър ёзсам, уларни доим кўплаб одамлар руҳига яқин бўлишини хоҳлайман. Агар шуни улар ёзганида нима бўларди, деб ўйлайман.. Қачонки эпик характердаги асар устида ишлаганимда, унда ёзаётган одамларимга ўхшашга ҳаракат қиламан. Флобер бир пайтлар: “Бовари хоним — бу мен­ман”­ деган эди. У қайсидир француз фабрикаси ходимаси ҳақида шундай дейиши мумкинмиди? Албатта, йўқ. Мен ишонаманки ўзимнинг “Братск ГЭС”имдаги Нюша ҳақида, поэма ва шеърларимдаги кўплаб қаҳрамонлар ҳақида мен ҳам шундай дея оламан: “Нюша — бу менман”, деб.

Ватанга муҳаббати бўлмаган шоир — шоир эмас.

Шоир ҳаётида кескин бурилишлар бошқа шоирлар шеъриятидан тарбия олган пайтдагина юз беради, шундагина у ўз мухлисларини таъсирлантира олади. Бу “кучли таъсир акс-садо”си қайтаётиб, агар оёқда тура оладиган даражада мустаҳкам бўлмаса ўз тўлқини билан уни йиқиши ёки жароҳатлаши мумкин. Аммо бундай акс-садо тарбиялаши ҳам мумкин. Ана шундай тарзда шоир бу акс-садонинг қайтаётган тўлқинида тарбияланади.

Мен китобхонларни мухлислардан кескин фарқлайман. Китобхон бор меҳри билан шоирга ёндашади, бироқ талабчан. Мен бундай китобхонларни ўз касбдошларимдан ва мамлакатнинг олис-яқин ҳудудларида меҳнат қилаётган турли касб эгалари ичидан ҳам топардим. Айнан улар доим менинг шеър­ларимнинг сирли ҳаммуаллифлари бўлишган. Мен ўзимни олдингидек шеърият билан тарбиялашга ҳаракат қиламан ва ҳозир ҳам кейинги йилларда Тютчевнинг қуйидаги сатрларини яхши кўриб тез-тез эсга олиб тураман:

Башорат қилишга руҳимиз ожиз,
Эзгу сўзларимиз жаранглар бирдай, —
Ва бизга ҳамдардлик айтилар сўзсиз,
Бу қандай фароғат берилса шундай…

Мен ўзимни бахтли ҳисоблайман, негаки шу туйғу билан руҳимни чархлайман, бироқ, баъзан нима учундир ғам-қайғу ҳам келади, лекин ҳамдард бўлганларни тўла маънода хурсанд қила оламанми йўқми, буни билмайман.

Мендан “Ҳақиқий шоир бўлиш учун қандай сифатларга эга бўлиш керак?” деб бошловчи ёш шоирлар сўраб туришади. Мен бу бунга саволга ҳеч қачон жавоб бермаганман, чунки бу саволни жуда содда деб ҳисоблаганман. Бироқ ҳозир шу саволга жавоб ахтаришга ҳаракат қиламан, гарчи бу янада содда туюлса-да.

Бундай сифатлар эҳтимол бешта бўлса керак:

Биринчиси: Сенда виждон бўлиши керак, бироқ шоир бўлиш учун буям кам.
Иккинчиси: Сенда ақл бўлиши керак, бироқ шоир бўлиш учун буям кам.
Учинчиси: Сенда жасурлик бўлиши керак, бироқ шоир бўлиш учун буям кам.
Тўртинчиси: Нафақат ўз шеърларингни севишинг, балки бошқаларнинг шеърларини ҳам ёқтиришинг керак, аммо шоир бўлиш учун буям кам.
Бешинчиси: шеърни яхши ёзиш керак, бироқ сенда юқоридаги сифатларнинг биронтаси бўлмаса, шоир бўлиш учун буям кам, негаки

Халқдан ташқарида шоир бўлмас,
Фарзанд бўлмагандек ота руҳисиз.

Жуда таниш ифода билан айтадиган бўлсак, Шеърият — бу халқнинг ўз-ўзини англашидир. “Халқ ўзлигини англаш учун шоирни яратади”.

1975

Даврон РАЖАБ таржимаси

ЕВГЕНИЙ ЕВТУШЕНКО
ИККИ ШЕЪР
Хуршид Даврон таржимаси

АФҒОН ЧУМОЛИСИ

Афғон деб аталган олис тупроқда
Бир ўрис йигитин мурдаси ётар.
Ўрмалаб юрибди муздек яноқда
Мусулмон чумоли айни кунботар.

Қийналиб ўрмалар — ўлимдан сўнг ҳам
Ўсишдан тўхтамас мурда соқоли.
Йўл излаб бораркан, жим қотиб бир дам
Мурдага гапира бошлар чумоли:

«Сен ҳатто билмайсан бу ернинг номин,
Билмайсан қаерда бўлгансан қурбон.
Фақат биласанки — ҳаётинг зомин,
Фақат биласанки — ёнингда Эрон.

Сен-ку «Ислом» деган сўзнинг маъносин
Фақат шу ўлкага кирганда билдинг,
Ахир, айт, сен ўзинг билмаган юртга
Нега милтиғингни кўтариб келдинг?

Нимаям берардинг менинг элимга
Мабодо қошингга келиб бош урса,
Ахир, ўз юртингда колбаса учун
Одамлар соатлаб навбатда турса?

Йигирма миллион қабр каммиди,
Каммиди ноҳақ қон, ёлғон, хиёнат ?
Нега  яна сонсиз қурбонлар тилаб
Бу ерга келдингиз бошлаб қиёмат?

Афғон деб аталган олис тупроқда
Бир ўрис йигитин мурдаси ётар
Ўрмалаб бораркан муздек янокда
Мусулмон чумоли боз ўйга ботар

Ва минг алам ила билмоқчи бўлар,
Йитсин дегандайин бу юртдан ўлим,
Исога чўқинган чумолилардан
Бу ўрис  йигитни  тирилтмоқ йўлин,

Аммо ўша олис —  етимлар билан
Бевалар фарёди  пажмурда этган
Ўлкада бу йўлнинг чорасин билган
Чумолилар бари қирилиб кетган.

БАЛКИ КУНЛАР ЎТИБ…

Балки кунлар ўтиб изма-из,
Бир кун келиб қоларман ёлғиз.

Балки йиллар ўтару бир дам
Ўлганимни англарман мен ҳам.

Балки ҳали совимай қоним
Унитилар юртимда номим.

Фақат кунлар ўтса-да бесас,
Уят билан яшамасам бас.

Фақат йиллар ўтса-да тушдай,
Буқаламун ҳолига тушмай.

Фақат юз йил ўтсаям, келиб
Тупурмасин қабримга элим.

Яна шу мавзуда ўқинг:
Ватанга муҳаббати бўлмаган шоир — шоир эмас.
Евгений Евтушенко. Суҳбат ва шеърлар
Евгений Евтушенко. Сантяго кабутари & Омон Матжон: Евтушенко Ўзбекистонга бегона эмас эди
Евгений Евтушенко. Икки шеър & Оқ қорлар. Шеърлар китоби
Евгений Евтушенко. «Оқ қорлар» китобидан шеърлар

18 iyul — Mashhur rus shoiri Yevgeniy Yevtushenko tavallud topgan kun

Har qanday odamning birinchi muallimi uning hayotiy tajribasidir. Ammo, bu tushuncha doirasiga biz faqat insonning «tashqi» tarjimai holi emas, shu bilan birga kitob orqali insoniyat tajribasini o’zlashtirishiga asoslangan «ichki» tarjimai holi ham kirishini tushunishimiz lozim.

YEVGENIY YEVTUSHENKO
VATANGA MUHBBATI BO’LMAGAN SHOIR
SHOIR EMAS

Yevtushenko Yevgeniy Aleksandrovich (1932.18.7, Irkutsk viloyati) — rus shoiri. Birinchi she’riy to’plami «Kelajak razvedkachilari» (1952). Yevtushenko adabiyotni kompartiyaning g’oyaviy quroliga aylantirmay, asl holiga qaytarishga — insoniyatning madadkoriga aylantirishga harakat qilgan. Eng yaxshi asarlarida murakkab axloqiy va tarixiy masalalarni («Stalin vorislari», «Babiy Yar» she’rlari), xalqaro siyosatga daxldor muammolarni o’rtaga tashlaydi, ijodida fuqarolik ruhi ustuvor mavqega ega.
«Uchinchi qor» (1955), «Tashabbuskorlar ko’chasi» (1956), «Nazokat» (1962), «Bratsk GESi» (1965), «Aloqa qayig’i» (1966), «Oppoq qor yog’yapti» (1969), «Qozon dorilfununi» (1970), «Ishqiy lirika» (1973), «Ertalabki xalq» (1978), «Fuku» (1985) kabi to’plamlari va dostonlari,«Mevali joylar» (1981) romani, «Iste’dod — betakror mo»jiza» (1983) publitsistik esse va maqolalar nashr etilgan. «Bolalar bog’chasi» (1984), «Stalinning dafn etilishi» (1990) fil`mlarini suratga olgan. Yevtushenkoning «Oq qorlar» she’riy to’plami o’zbek tilida nashr qilingan (1982).

Har qanday odamning birinchi muallimi uning hayotiy tajribasidir. Ammo, bu tushuncha doirasiga biz faqat insonning «tashqi» tarjimai holi emas, shu bilan birga kitob orqali insoniyat tajribasini o’zlashtirishiga asoslangan «ichki» tarjimai holi ham kirishini tushunishimiz lozim.

Gor`kiy hayotiga faqatgina Kashirinlar bo’yoqxonasida ro’y bergan hodisalar emas, uning har bir o’qigan
kitobi ham daxldordir. Kitobni yoqtirmaydigan odam, garchi uning o’zi buni har doim ham tushunib yetavermasa-da, baxtsizdir. Balki uning hayoti qiziqarli voqealar bilan to’lib toshishi mumkin. Biroq u eng muhim voqea — qayg’udoshlik va o’qiganlarni anglash tuyg’usidan mahrum bo’lib qolaveradi.

Yana shunday odamlar ham bor, ular: “Men mutolaani yoqtiraman… faqat she’r o’qishni emas” deyishadi. Bu yerda bir yolg’on yashirin — she’riyatni yoqtirmaydigan odam, nasr­ni ham chinakamiga sevmaydi, she’riyat bilan tarbiyalash bu — umuman olganda, didni tarbiyalashdir.

Shoir Sel`vinskiy qachonlardir “She’r o’qiyotgan odam — artist” deganida haq gapni aytgan edi. Albatta, nasr muxlisi ham artist­lik zehniga ega bo’lishi lozim. Biroq she’riyat, nasr jozibasidan nafaqat fikr va mazmunning o’sib borishi bilan, balki, so’z va ifodaning ohangi-yu tovlanishlarida, majoz va vasf nafisliklarida ham alohida tarovatga egaligi bilan farqlanadi. Pushkinning “rangi o’chgan qorga qaraymiz bor kuch bilan” satrining butun sofligini faqat yuqori malakaga ega bo’lgan kitobxongina his qilishi mumkin. Badiiy so’zning asl mutolaasi (she’riyatda yoki nasrda) yuzaki, ko’z yugurtirib o’qishni emas, balki so’zdan zavq olishni, uni asab hujayralari bilan qabul qilinganini his qilishni xolis anglatadi.

Bir safar men bastakor Stravinskiyga “Grajdanlar, meni tinglang…” degan she’rimni o’qib berish baxtiga muyassar bo’lganman. U menga o’qiyotgan paytimda tinglamayotgandek bo’lib ko’ringan bo’lsa ham, daf’atan “barmoqlar-la idrok parishon” degan satrni eshitib, mamnunlikdan ko’zlarini qisib “Qanday totli satr”, deya qichqirib yuborgan. Men hayratda qoldim, chunki bunday ko’zga tashlanmaydigan satrga professional shoir ham e’tibor bermasdi. Men bu kabi, tug’ma shoirona farqlash mavjudligiga ishonmayman, ammo bu qobiliyatni tarbiyalash mumkinligiga ishonchim komil.

Bir istagim — kechikib bo’lsa ham she’riyatga nisbatan mehrimni shakllantirgan barcha odamlardan cheksiz minnatdor ekanimni aytib o’tmoqchiman. Agar men professinal shoir bo’lmaganimda ham, umrimning oxirigacha baribir she’riyatning sodiq muxlisi bo’lib qolardim.

Otam, geolog bo’lsayam she’r yozardi, nazarimda, juda yaxshi she’rlar:

Sog’inchdan shoshib, intilib,
Istardim qaygadir ketmoqqa…
Biroq yulduzlar xo’b yiroqda,
Qadri ham balanddir yetmoqqa…

U she’riyatni qattiq sevardi va bu muhabbatini menga berdi. Yoddan juda ko’p o’qib berardi… Nafaqat Pushkin va Lermontov, balki zamonaviy shoirlar, ayniqsa, E.Bagritskiy, P.Vasil`ev, B.Kornilov, N.Assev, N.Tixonov, S.Kirsanov she’rlaridan misollar keltirardi…

Otam menga chet el shoirlaridan ko’pincha Byorns va Kipling she’rlaridan o’qib berardi.

Urush yillarida temir yo’lga yaqin joyda yashar edik. Buvim she’riyatni otamdek yaxshi bilmasa-da, Shevchenkoni ko’p yodga olar va uning she’rlarini ukrain tilida aytib berar edi. Men Tayga qishloqlarida bo’lib odamlardan og’zaki ijod namunalarini, termalar va laparlarni yozib olardim, ba’zan o’zim ham nimalarnidir qoralardim.

Balki she’riyat tarbiyasi umuman xalq og’zaki ijodi tarbiyasi bilan uzviy bog’langandir. Zero, xalq qo’shiqlari go’zalligini his qilmaydigan inson she’riyat go’zalligini his qilishi mumkinmi?

Xalq qo’shiqlari va zamonaviy shoirlarning she’rlarini sevuvchi odam, mening otam edi. Uning og’zidan men ilk marta Mayakovskiyning “Sergey Yeseninga”sini eshitganman. O’sha paytlarda Yesenin she’rlarni deyarli topib bo’lmasdi. Uning she’rlari men uchun bir vaqt­ning o’zida ham xalq qo’shiqlari, ham zamonaviy she’riyatdek bo’lgan. Moskvaga qaytib, zo’r ishtiyoq bilan she’riyat mutolaasiga tashlandim. O’sha paytdagi she’riy to’plamlar ikkinchi jahon urushi yong’inlarining kulidek bo’lib tuyulardi. Antokol`skiyning “O’g’lim”, Aligerning “Zoya”, Simonovning “Alyosha, eslaysanmi, Smolenskning yo’llarini…”, Surkovning “Alam sizga, Oder, El`ba va Reyn­ning onalari”, Gudzenkoning “Biz askar, har bir qarich yerni jangda asragandek, bejiz asramadik do’stlikni”, Lukoninning “Gospital`. Barchasi oq. Devorlarda ham zax oq bo’r hidi…”, Mejirovning “Kolpino shahri tashqarisida bir bola yashardi…”, L`vovning “Erkak bo’lish uchun erkak bo’lib tug’ilish ham kam…”, Dudinning “Yigitlar dalaga ayting — bizda bugun bulbullar sayradi…” kabi barcha satrlari hali bola bo’lsam ham botinimni goh quvonchga, goh qay­g’uga to’ldirgan edi. Biroq, urush yillarida bolalar ham o’zlarini kurashayotgan xalqning bir bo’lagidek his qilishgan.

Menga Shifnerning “Shahar atrofi” kitobi o’zining g’alati obrazlari bilan yoqardi: “Va zumrad feruza ko’zlarini sokin aylantirar, doimgidek xayolsiz, qurbaqalar go’yo kichik buddalardek hovuzdagi to’nkalarda o’tirardi”. O’sha paytlarda menga Tvardovskiy juda oddiy, Pasternak haddan tashqari murakkab tuyulgan. Tyutchev va Baratinskiy kabi shoirlarni men deyarli o’qimasdim, — ular menga zerikarli urush paytida boshimizdan kechirayotgan hayotdan uzoqdadek bo’lib ko’ringan.

Bir kuni otamga Budapeshtda fashistlar tomonidan o’ldirilgan elchimiz haqidagi she’rimni o’qib berganman:

Xiralashib bormoqda shahar,
Pisib yotar u yerda dushman.
Unda oppoq guldek ko’rinar,
Beixtiyor elchi yalovi.

Shunda otam menga qarab: “Mana shu “beixtiyor” degan so’zning o’zi, bu — she’riyat­dir”, degandi daf’atan.

Qirq yettinchi yilda men kashshoflar uyining she’riyat studiyasida shug’ullanardim. Bizning ustozimiz L. Popova o’ziga xos inson edi. Totli ichimlik-la kunni qarshilardi.

Bir kuni biznikiga Adabiyot institutining shoir talabalari — Vinokurov, Vanshenkin, Solouxin, Ganabin, Kafanovlar mehmon bo’lib kelishdi.

Bu yoshlardan iborat urush yillarining ikkinchi avlodi she’riyatimizga ko’p yangiliklar kiritdi, ba’zi katta shoirlar dabdababozlik tomonga keta boshlagan lirizmni himoya qilishdi. Natijada Vanshenkinning “Bolakaylar” va Vinokurovning “Gamlet” nomli sokin lirik she’rlari menga portlagan bomba kabi taassurot qoldirdi.

“Bagritskiyni yoqtirasanmi?” — deb so’radi mendan Vinokurov yoshlar uchun o’tkazilgan adabiy uchrashuvlardan keyin. Men unga darhol: “Biz qo’ng’ir emanning zanglagan yaproqlari…” degan satrlarini misol keltirdim. Navqiron metrning chap qoshlari hayrat bilan tepaga ko’tarildi. Biz o’sha paytda yoshimiz va tajribamizda sezilarli farq bo’lsa ham do’stlashib oldik.

Shoir Andrey Dostaldan men bir umr minnatdorman. Uch yildan ortiqroq deyarli har kuni u men bilan “Yoshlar” nashriyotining adabiy maslahatlar guruhida shug’ullandi. Andrey Dostal men uchun Leonid Martinov olamini ochib berdi, uning “Siz gullar bag’rida tunadingizmi?” deb aytiladigan betakror nutq ohangini darhol yoqtirib qoldim.

1949 yilda markaziy gazetalarning birida shoir va jurnalist Nikolay Tarasov bilan uchrashib qolganimda yana omadim keldi. U mening ilk she’rlarimni nashr etish bilan kifoyalanmasdan, uzoq soatlar sabr bilan qay bir satrim yaxshi, qay biri yomon va nima uchun ekanligini erinmay tushuntirgan edi. Uning do’stlari — o’sha paytlarda geofizik, hozirda esa adabiy tanqidchi V. Barlas va jurnalist L. Filatov, hozirda haftalik “Futbol — xokkey” gazetasining muharriri — ular ham menga she’riyatda ko’p narsani o’rgatishdi, o’z kutubxonalaridan noyob to’plamlarni o’qishga berib turishdi. Shundan so’ng Tvardovskiy menga oddiydek, Pasternak esa haddan tashqari murakkab tuyulmaydigan bo’ldi.

Axmatova, Svetaeva, Mandel`shtam ijodi bilan tanishishga erishdim. Biroq o’sha paytlarda chiqargan she’rlarim bilan mening kengayayotgan «shoirlik ma’lumotim» orasida farq kuchli edi. She’rxon sifatida o’z shoirligimdan ilgarilab ketgandim. Men asosan Kirsanovga taqlid qilardim va keyin u bilan tanishganimda uning maqtovini kutgandim, biroq Kirsanov mening taqlidchiligimni adolatli tahlil qilib berdi.

Vladimir Sokolov bilan do’stlashishimiz menga g’oyat katta ta’sir qildi. U menga o’rta ma’lumot attestatim bo’lmasligiga qaramasdan, Adabiyot institutiga kirishga yordamlashgandi. Sokolov urushdan keyingi avlodlar ichida so’zsiz o’z ijodini lirik ifodasini topgan birinchi shoir edi. Sokolov she’riyatni juda yaxshi bilardi. U shoirlarni guruhlarga emas, faqat yaxshi-yomonga ajratardi. Bunga meni ham batamom o’rgatdi.

Adabiyot institutidagi talabalik hayotim she’riyatni tushunishda ko’p narsalar berdi. Seminarlarda va dahlizlarda bir-birimizning she’rlarimizni tahlil etishda ba’zan shafqatsiz, ammo doim samimiy edik. Aynan do’stlarimning shafqatsiz samimiyligi soxtalikdan sakrashga yordam berdi. Men “Vagon”, “Uchrashuvdan oldin” degan she’rlarimni yozdim va bu shubhasiz jiddiy faoliyatimning boshlanishi edi.

Men benazir va afsuski hozirgacha yetarlicha baho berilmagan shoir Nikolay Glazkov bilan tanishdim.

Men undan ohang erkinligini o’rgandim. Slutskiyning she’rlari menda kuchli taassurot qoldirdi. Uning she’rlari go’yo “she’riylik”dan uzoq bo’lib tuyular va shuning bilan birga satrlarida shafqatsiz yalang’och hayotning ifodasi jaranglardi. Agar men ilgari she’rlarimdagi nasriylikni yo’qotishga uringan bo’lsam, Slutskiyni o’qiganimdan so’ng ortiqcha nazmbozlikdan qochishga harakat qilganman.

Biz, yosh shoirlar Adabiyot institutida o’qirkanmiz, o’zaro ta’sirlardan ham xoli bo’lmaganmiz. 1953-1955 yillarda yozilgan Robert Rojdestvenskiy va mening ba’zi she’rlarim bir-biriga xuddi ikki tomchi suvdek o’xshash edi. Endilikda, ularni adashtirib bo’lmaydi: biz turli yo’llarni tanladik va bu hayotning o’zidek tabiiy, albatta.

Butun bir ayol shoirlar guruhi paydo bo’ldi, ular ichida Axmadulina, Morits, Matveeva juda o’ziga xoslardan hisoblanardi. Smelyakov shimolda bo’lib qaytdi va o’zi bilan surur to’la “Jiddiy muhabbat” poemasini olib keldi.

Samoylovning asarlari nashr etila boshladi. Uning Shoh Ivan haqidagi “Choyxona” degan she’ri unga juda tez fursatda yuqori darajada obro’ olib keldi. Boris Slutskiyning mazmun va shakl jihatdan novatorlarcha she’r­lari e’lon qilindi. Butun mamlakat bo’ylab Okudjavaning davr ruhi bilan nafas olgan qo’shiqlari kuylandi. Svetlovning ajoyib toza ohangi yanada joziba kasb etdi. Tvardovskiyning “Olisliklardan olisliklarga” kabi keng ko’lamli asarlari paydo bo’ldi. Martinovning yangi she’rlari va Zabolotskiyning “Bir qiz haqida” nomli kitobidagi she’rlarning hammasi o’qilardi. Ko’rkam mushakdek bo’lib Voznesenskiy paydo bo’ldi. She’riy kitoblarning adadlari oshib bordi, she’riyat maydonlarga chiqdi. Bu she’riyatga bo’lgan qiziqishlarning gullagan davri edi. Shu choqqacha bizda ham, dunyoda ham bunday bo’lmagan. O’sha vaqtlarning guvohi bo’lganimdan mag’rurlanaman, u paytlarda she’riyat ommaviy hodisaga aylangan edi. “Bu shunday qudratli davr aks-sadosi” satrlari juda topib aytilgan edi.

Kuchli aks-sado nafaqat shoirga katta huquq beradi, balki unga katta mas’uliyat ham yuklaydi. Shoirning tarbiyasi she’riyat tarbiyasi bilan boshlanadi. Biroq, pirovardida shoir o’z-o’zini tarbiyalash darajasiga ko’tarilishni shaxsiy burchga aylantirmas ekan, ko’p tajribaga ega bo’lsa ham u tuban ketadi. Shunday bir chiroyli ibora mavjud: “Hech bir inson hech kimdan qarzdor emas”. Hamma hammaga qarzdor, ayniqsa shoir.

Shoir bo’lmoq — bu o’zini jasorat bilan qarzdor deb e’lon qilish
saodatidir.

Shoir she’riyatni sevishni o’rgatganlar oldida qarzdordir, chunki ular unga hayotning mazmunini anglash tuyg’usini berishdi.

Shoir o’zigacha bo’lgan shoirlar oldida qarz­dordir, chunki ular unga so’zning kuchi nima ekanini
anglatishdi.

Shoir bugungi shoirlar, hammaslaklari oldida qarzdordir, chunki ijodiy muhitda ular bilan birga nafas olmoqda va uning nafasi — ular nafas olgan havoning bir zarrasi.

Shoir o’z kitobxonlari, zamondoshlari oldida qarzdordir, chunki ular uning ovozi bilan vaqt va o’zi haqida gapirishga umidvor.

Shoir avlodlari oldida qarzdordir, chunki uning ko’zlari bilan ular bir kunmas, bir kun bizni ko’rishadi.

Bunday og’ir va bir vaqtning o’zida baxtli qarzdorlikni his qilish meni bir lahza bo’lsa-da tark etmadi, ishonamanki, tark etmaydi ham.

Pushkindan so’ng shoir fidoyilikdan xoli bo’lishining imkoni yo’q. Biroq XIX asrda, agar “oddiy xalq” deb aytsak, savodsizligi sabablimi she’riyatdan uzoqda edi. Bugun she’riyatni nafaqat ziyolilar, balki, ishchilar ham, dehqonlar ham o’qiyotganda, grajdanlik his tuyg’usi yanada kengaydi — bu hol har doimgidan ham shoirni xalq bilan ma’naviy aloqasini taqozo qiladi. Qachonki men lirik his-tuyg’ularni ifodalovchi she’r yozsam, ularni doim ko’plab odamlar ruhiga yaqin bo’lishini xohlayman. Agar shuni ular yozganida nima bo’lardi, deb o’ylayman.. Qachonki epik xarakterdagi asar ustida ishlaganimda, unda yozayotgan odamlarimga o’xshashga harakat qilaman. Flober bir paytlar: “Bovari xonim — bu men­man”­ degan edi. U qaysidir frantsuz fabrikasi xodimasi haqida shunday deyishi mumkinmidi? Albatta, yo’q. Men ishonamanki o’zimning “Bratsk GES”imdagi Nyusha haqida, poema va she’rlarimdagi ko’plab qahramonlar haqida men ham shunday deya olaman: “Nyusha — bu menman”, deb.

Vatanga muhabbati bo’lmagan shoir — shoir emas.

Shoir hayotida keskin burilishlar boshqa shoirlar she’riyatidan tarbiya olgan paytdagina yuz beradi, shundagina u o’z muxlislarini ta’sirlantira oladi. Bu “kuchli ta’sir aks-sado”si qaytayotib, agar oyoqda tura oladigan darajada mustahkam bo’lmasa o’z to’lqini bilan uni yiqishi yoki jarohatlashi mumkin. Ammo bunday aks-sado tarbiyalashi ham mumkin. Ana shunday tarzda shoir bu aks-sadoning qaytayotgan to’lqinida tarbiyalanadi.

Men kitobxonlarni muxlislardan keskin farqlayman. Kitobxon bor mehri bilan shoirga yondashadi, biroq talabchan. Men bunday kitobxonlarni o’z kasbdoshlarimdan va mamlakatning olis-yaqin hududlarida mehnat qilayotgan turli kasb egalari ichidan ham topardim. Aynan ular doim mening she’r­larimning sirli hammualliflari bo’lishgan. Men o’zimni oldingidek she’riyat bilan tarbiyalashga harakat qilaman va hozir ham keyingi yillarda Tyutchevning quyidagi satrlarini yaxshi ko’rib tez-tez esga olib turaman:

Bashorat qilishga ruhimiz ojiz,
Ezgu so’zlarimiz jaranglar birday, —
Va bizga hamdardlik aytilar so’zsiz,
Bu qanday farog’at berilsa shunday…

Men o’zimni baxtli hisoblayman, negaki shu tuyg’u bilan ruhimni charxlayman, biroq, ba’zan nima uchundir g’am-qayg’u ham keladi, lekin hamdard bo’lganlarni to’la ma’noda xursand qila olamanmi yo’qmi, buni bilmayman.

Mendan “Haqiqiy shoir bo’lish uchun qanday sifatlarga ega bo’lish kerak?” deb boshlovchi yosh shoirlar so’rab turishadi. Men bu bunga savolga hech qachon javob bermaganman, chunki bu savolni juda sodda deb hisoblaganman. Biroq hozir shu savolga javob axtarishga harakat qilaman, garchi bu yanada sodda tuyulsa-da.

Bunday sifatlar ehtimol beshta bo’lsa kerak:

Birinchisi: Senda vijdon bo’lishi kerak, biroq shoir bo’lish uchun buyam kam.
Ikkinchisi: Senda aql bo’lishi kerak, biroq shoir bo’lish uchun buyam kam.
Uchinchisi: Senda jasurlik bo’lishi kerak, biroq shoir bo’lish uchun buyam kam.
To’rtinchisi: Nafaqat o’z she’rlaringni sevishing, balki boshqalarning she’rlarini ham yoqtirishing kerak, ammo shoir bo’lish uchun buyam kam.
Beshinchisi: she’rni yaxshi yozish kerak, biroq senda yuqoridagi sifatlarning birontasi bo’lmasa, shoir bo’lish uchun buyam kam, negaki

Xalqdan tashqarida shoir bo’lmas,
Farzand bo’lmagandek ota ruhisiz.

Juda tanish ifoda bilan aytadigan bo’lsak, She’riyat — bu xalqning o’z-o’zini anglashidir. “Xalq o’zligini anglash uchun shoirni yaratadi”.

1975

Rus tilidan Davron RAJAB tarjimasi
Manba: «Kitob dunyosi» gazetasi veb-sahifasi

YEVGENIY YEVTUSHENKO
IKKI SHE’R
Xurshid Davron tarjimasi

AFG’ON CHUMOLISI

Afg’on deb atalgan olis tuproqda
Bir o’ris yigitin murdasi yotar.
O’rmalab yuribdi muzdek yanoqda
Musulmon chumoli ayni kunbotar.

Qiynalib o’rmalar — o’limdan so’ng ham
O’sishdan to’xtamas murda soqoli.
Yo’l izlab borarkan, jim qotib bir dam
Murdaga gapira boshlar chumoli:

«Sen hatto bilmaysan bu yerning nomin,
Bilmaysan qaerda bo’lgansan qurbon.
Faqat bilasanki — hayoting zomin,
Faqat bilasanki — yoningda Eron.

Sen-ku «Islom» degan so’zning mazmunin
Faqat shu o’lkaga kirganda bilding,
Axir, ayt, sen o’zing bilmagan yurtga
Nega miltig’ingni ko’tarib kelding?

Nimayam berarding mening elimga
Mabodo qoshingga kelib bosh ursa,
Axir, o’z yurtingda kolbasa uchun
Odamlar soatlab navbatda tursa?

Yigirma million qabr kammidi,
Kammidi nohaq qon, yolg’on, xiyonat ?
Nega  yana sonsiz qurbonlar tilab
Bu yerga keldingiz boshlab qiyomat?

Afg’on deb atalgan olis tuproqda
Bir o’ris yigitin murdasi yotar
O’rmalab borarkan muzdek yanokda
Musulmon chumoli boz o’yga botar

Va ming alam ila bilmoqchi bo’lar,
Yitsin degandayin bu yurtdan o’lim,
Isoga cho’qingan chumolilardan
Bu beayb yigitning tiriltmoq yo’lin,

Ammo o’sha olis —  yetimlar dodi,
Bevalar faryodi  pajmurda etgan
O’lkada bu yo’lning chorasin bilgan
Chumolilar bari qirilib ketgan.

BALKI KUNLAR O’TIB…

Balki kunlar o’tib izma-iz,
Bir kun kelib qolarman yolg’iz.

Balki yillar o’taru bir dam
O’lganimni anglarman men ham.

Balki hali sovimay qonim
Unitilar yurtimda nomim.

Faqat kunlar o’tsa-da besas,
Uyat bilan yashamasam bas.

Faqat yillar o’tsa-da tushday,
Buqalamun holiga tushmay.

Faqat yuz yil o’tsayam, kelib
Tupurmasin qabrimga elim.

Yana shu mavzuda o‘qing:
Vatanga muhabbati bo‘lmagan shoir — shoir emas.
Yevgeniy Yevtushenko. Suhbat va she’rlar
Yevgeniy Yevtushenko. Santyago kabutari & Omon Matjon: Yevtushenko O‘zbekistonga begona emas edi
Yevgeniy Yevtushenko. Ikki she’r & Oq qorlar. She’rlar kitobi
Yevgeniy Yevtushenko. «Oq qorlar» kitobidan she’rlar