Халилуллоҳ Халилий  50–йилларда Муҳаммад Зоҳиршоҳ ҳукумати даврида Афғонистоннинг Саудия Арабистони ва Ироқдаги элчиси бўлди. Айни шу йиллари Ватандан жудолик унинг юрагида шеърият ҳавасини уйғотди…

ХАЛИЛУЛЛОҲ ХАЛИЛИЙ
РУБОИЙЛАР
Форсчадан Шаҳзод Кенжаев таржималари

Устод Халилий номи билан машҳур Халилуллоҳ Халилий (استاد خلیل الله خلیلی) ҳозирги замон афғон шеъриятининг форсийзабон шоирларидандир. Унинг асарлари илм–фан, адабиёт, сиёсат, фалсафа ва ирфонга тааллуқли бўлиб, Афғонистон ҳамда чет элларида чоп этилган.
Халилуллоҳ Халилий 1907 йил Афғонистоннинг Кобул шаҳрида дунёга келган. Отаси – Муҳаммад Ҳусайнхон, амир Ҳабибуллохон ҳукмронлиги даврида молия вазири бўлиб, кейинчалик амир Омонуллохон даврида дорга осилган. Халилуллоҳ жуда ёшлигида ота-онасидан айрилиб, машаққатли ҳаётни бошидан кечирган. Ўрта мактаб ва Кобул университетида дарс берган, молия вазирлигида турли вазифаларда ишлаган. 50–йилларда Муҳаммад Зоҳиршоҳ ҳукумати таркибида, кейинчалик Афғонистоннинг Саудия Арабистони ва Ироқдаги элчиси бўлди. Айни шу йиллари Ватандан жудолик унинг юрагида шеърият ҳавасини уйғотди. Дастлабки шеърлари билан Афғонистоннинг машҳур шоирлари қаторидан жой эгаллади.
Устод Халилий 1978 йилда бошланган Савр инқилоби пайтида элчиликдан воз кечди. Бир қанча вақт Европа ва Америкада яшади, аммо Ватанга муҳаббати туфайли она юртига яқинроқ бўлган қўшни Покистонга қайтди.
Халилуллоҳ Халилий 1987 йилнинг баҳорида Покистоннинг Исломобод шаҳрида оламдан кўз юмди. Унинг хоки туроби васиятига биноан ўлимидан 25 йил ўтгач ўзи туғилиб ўсган Кобул шаҳрига келтирилиб, Саид Жалолиддин Афғон қабристонида кўмилди.

1
Ҳар дам юрагим эрур паноҳим менинг,
Мулки вужудимда подишоҳим менинг.
Билганларим исёни юракни қилса гар ғаш,
Хурсанд дилим, Худо гувоҳим менинг.

2
Сен агар билсанг юлдузлар тилини,
Тунлари тинглайсан жаҳон сирини.
Тун сукунати юз оҳангда куйлар,
Қулоғингга осмон қиссаларини.

3
Тоғ учида биттагина дарахт бор,
Дарахт шохида бир ин этган қарор.
Тоғу дарахт дарди менинг ҳаётим,
Дарахт шохида сайрар қуш беқарор.

4
Шодликка сабабдир дўстлар суҳбати,
Улардан йироқда ўлим даҳшати.
Гар тупроқ ичида дўстлар биргадир,
Бир хил экан икки дунё хизмати.

5
Ўлимдан қўрқмайман — мададкоримдир,
Сўнгги кунда мунису ғамхоримдир.
Тупроқ бошига етказган аждодимни,
Бу жонивор — менинг учқур отимдир.

6
Халқни ўлдирдилар, сиёсатдир бу,
Жаҳонни буздилар-ки ҳикматдир бу.
Халқ яхшилигин йўли ниқоби остида,
Қанча фитна туғдилар, маҳоратдир бу.

7
Яхшилар билан яша, зевар эрур шу,
Нафосат оинасида жавҳар эрур шу.
Тупроқ юзига томса гар, томчи кўз ёши,
Артгинки ганжи лаъл — у гавҳар эрур шу.

8
Ҳой гердайган, замон итоаткорингдир,
Ой – у юлдуз ва фалак хизматкорингдир.
Балки, улар сени одат қули дерлар,
Чумолилар ризқи танангда борингдир.

9
Токи менинг лабимда оҳ учқуни бор,
Юрагимнинг синиқ созида тори бор.
Гарчи умид дарвозасини ёпдилар,
Ўлим борки, деворларнинг нуқсони бор.

10
Гул мушти сенинг кибр-у ҳавойинг нимадир?
Бир марта ўзингга боқ, маънойинг нимадир?
Боринг устухон қопи-ю икки пиёла қон,
Сирринг нимадир ва ошкоринг нимадир?

РУБОИЁТ (АСЛИЯТ)

1
Дил дар ҳама ҳол такягоҳ аст маро,
Дар мулки вучуд подшоҳ аст маро.
Аз фитнаи ақл чун ба чон меоям,
Мамнун дилам, Худо гувоҳ аст маро.

2
Агар дони забони ахтаронро,
Шабона бишнави рози чаҳонро.
Сукути шаб ба сад оҳанг хонад,
Ба гўшат қиссаҳои осмонро.

3
Бар қуллаи кўҳсор дарахте барпост,
Бар шохи дарахт ошёне пайдост.
Ғами кўҳу дарахт зиндагонии ман аст,
Бар шохи дарахт мурғаке нағмасарост.

4
Сармояи айш сўҳбати ёрон аст,
Душвории марг дурии эшон аст.
Чун дар дили хок низ ёрон чамъанд,
Пас зиндагиву марг ба мо яксон аст.

5
Аз марг натарсам, ки мададгори ман аст,
Дар рўзи пасин мунису ғамхори ман аст.
Аждоди маро бурда ба сарманзили хок,
Ин маркаби хушхиром раҳвори ман аст.

6
Куштанд башарро, ки сиёсат ин аст,
Карданд чаҳон табаҳ, ки ҳикмат ин аст.
Дар кисвати хайрхоҳии навъи башар,
Зоданд чи фитнаҳо, маҳорат ин аст.

7
Бо халқи накў бизи, ки зевар ин аст,
Дар оинаи чамол чавҳар ин аст.
Он қатраи ашке, ки бирезад ба хок,
Бардор, ки ганчи лаълу гавҳар ин аст.

8
Эй ғарра, ба инки даҳр фармонбари туст,
В – ин моҳу ситораву фалак чокари туст.
Тарсам, ки туро чокари хўйиш пиндоранд,
Он мўрчагон, ки ризқашон пайкари туст.

9
То бар лаби ман оҳи шарарборе ҳаст,
Бар сози шикастаи дилам торе ҳаст.
Дарҳои умедро агар барбастанд,
То марг бувад рахнаи деворе ҳаст.

10
Эй мушти гул ин ғурури бечои ту чист?
Як бор ба худ нигар, ки маънои ту чист?
Як чаъбаи устухон, ду паймонаи хун,
Пинҳони ту чист? Ошкорои ту чист?

XALILULLOH XALILIY
RUBOIYLAR
Forschadan Shahzod Kenjayev tarjimalari

Ustod Xaliliy nomi bilan mashhur Xalilulloh Xaliliy (استاد خلیل الله خلیلی) hozirgi zamon afg‘on she’riyatining forsiyzabon shoirlaridandir. Uning asarlari ilm–fan, adabiyot, siyosat, falsafa va irfonga taalluqli bo‘lib, Afg‘oniston hamda chet ellarida chop etilgan.
Xalilulloh Xaliliy 1907 yil Afg‘onistonning Kobul shahrida dunyoga kelgan. Otasi – Muhammad Husaynxon, amir Habibulloxon hukmronligi davrida moliya vaziri bo‘lib, keyinchalik amir Omonulloxon davrida dorga osilgan. Xalilulloh juda yoshligida ota-onasidan ayrilib, mashaqqatli hayotni boshidan kechirgan. O‘rta maktab va Kobul universitetida dars bergan, moliya vazirligida turli vazifalarda ishlagan. 50–yillarda Muhammad Zohirshoh hukumati tarkibida, keyinchalik Afg‘onistonning Saudiya Arabistoni va Iroqdagi elchisi bo‘ldi. Ayni shu yillari Vatandan judolik uning yuragida she’riyat havasini uyg‘otdi. Dastlabki she’rlari bilan Afg‘onistonning mashhur shoirlari qatoridan joy egalladi.
Ustod Xaliliy 1978 yilda boshlangan Savr inqilobi paytida elchilikdan voz kechdi. Bir qancha vaqt Yevropa va Amerikada yashadi, ammo Vatanga muhabbati tufayli ona yurtiga yaqinroq bo‘lgan qo‘shni Pokistonga qaytdi.
Xalilulloh Xaliliy 1987 yilning bahorida Pokistonning Islomobod shahrida olamdan ko‘z yumdi. Uning xoki turobi vasiyatiga binoan o‘limidan 25 yil o‘tgach o‘zi tug‘ilib o‘sgan Kobul shahriga keltirilib, Said Jaloliddin Afg‘on qabristonida ko‘mildi.

1
Har dam yuragim erur panohim mening,
Mulki vujudimda podishohim mening.
Bilganlarim isyoni yurakni qilsa gar g‘ash,
Xursand dilim, Xudo guvohim mening.

2
Sen agar bilsang yulduzlar tilini,
Tunlari tinglaysan jahon sirini.
Tun sukunati yuz ohangda kuylar,
Qulog‘ingga osmon qissalarini.

3
Tog‘ uchida bittagina daraxt bor,
Daraxt shoxida bir in etgan qaror.
Tog‘u daraxt dardi mening hayotim,
Daraxt shoxida sayrar qush beqaror.

4
Shodlikka sababdir do‘stlar suhbati,
Ulardan yiroqda o‘lim dahshati.
Gar tuproq ichida do‘stlar birgadir,
Bir xil ekan ikki dunyo xizmati.

5
O‘limdan qo‘rqmayman — madadkorimdir,
So‘nggi kunda munisu g‘amxorimdir.
Tuproq boshiga yetkazgan ajdodimni,
Bu jonivor — mening uchqur otimdir.

6
Xalqni o‘ldirdilar, siyosatdir bu,
Jahonni buzdilar-ki hikmatdir bu.
Xalq yaxshiligin yo‘li niqobi ostida,
Qancha fitna tug‘dilar, mahoratdir bu.

7
Yaxshilar bilan yasha, zevar erur shu,
Nafosat oinasida javhar erur shu.
Tuproq yuziga tomsa gar, tomchi ko‘z yoshi,
Artginki ganji la’l — u gavhar erur shu.

8
Hoy gerdaygan, zamon itoatkoringdir,
Oy – u yulduz va falak xizmatkoringdir.
Balki, ular seni odat quli derlar,
Chumolilar rizqi tanangda boringdir.

9
Toki mening labimda oh uchquni bor,
Yuragimning siniq sozida tori bor.
Garchi umid darvozasini yopdilar,
O‘lim borki, devorlarning nuqsoni bor.

10
Gul mushti sening kibr-u havoying nimadir?
Bir marta o‘zingga boq, ma’noying nimadir?
Boring ustuxon qopi-yu ikki piyola qon,
Sirring nimadir va oshkoring nimadir?

RUBOIYOT (ASLIYAT)

1
Dil dar hama hol takyagoh ast maro,
Dar mulki vuchud podshoh ast maro.
Az fitnai aql chun ba chon meoyam,
Mamnun dilam, Xudo guvoh ast maro.

2
Agar doni zaboni axtaronro,
Shabona bishnavi rozi chahonro.
Sukuti shab ba sad ohang xonad,
Ba go‘shat qissahoi osmonro.

3
Bar qullai ko‘hsor daraxte barpost,
Bar shoxi daraxt oshyone paydost.
G‘ami ko‘hu daraxt zindagonii man ast,
Bar shoxi daraxt murg‘ake nag‘masarost.

4
Sarmoyai aysh so‘hbati yoron ast,
Dushvorii marg durii eshon ast.
Chun dar dili xok niz yoron cham’and,
Pas zindagivu marg ba mo yakson ast.

5
Az marg natarsam, ki madadgori man ast,
Dar ro‘zi pasin munisu g‘amxori man ast.
Ajdodi maro burda ba sarmanzili xok,
In markabi xushxirom rahvori man ast.

6
Kushtand basharro, ki siyosat in ast,
Kardand chahon tabah, ki hikmat in ast.
Dar kisvati xayrxohii nav’i bashar,
Zodand chi fitnaho, mahorat in ast.

7
Bo xalqi nako‘ bizi, ki zevar in ast,
Dar oinai chamol chavhar in ast.
On qatrai ashke, ki birezad ba xok,
Bardor, ki ganchi la’lu gavhar in ast.

8
Ey g‘arra, ba inki dahr farmonbari tust,
V – in mohu sitoravu falak chokari tust.
Tarsam, ki turo chokari xo‘yish pindorand,
On mo‘rchagon, ki rizqashon paykari tust.

9
To bar labi man ohi shararbore hast,
Bar sozi shikastai dilam tore hast.
Darhoi umedro agar barbastand,
To marg buvad raxnai devore hast.

10
Ey mushti gul in g‘ururi bechoi tu chist?
Yak bor ba xud nigar, ki ma’noi tu chist?
Yak cha’bai ustuxon, du paymonai xun,
Pinhoni tu chist? Oshkoroi tu chist?