14 июн — Япон адиби Ясунари Кавабата таваллуд топган кун  

  Аёлнинг жонсиз юзида ғам-кулфат ифодаси зоҳир эди. Қуриёзган лунжлари осилиб қолган, ярим очиқ оғзидан сарғайган тишлари туртиб чиқиб турарди. Папирос қоғозидай юпқа қовоқлари кўз соққасига ёпиштирилгандай бўлиб кўринарди. Пешанасидаги бўртиб чиққан томирлари у чеккан азоб-уқубатлардан дарак берарди.

Ясунари Кавабата
ЖОНСИЗ ЮЗ
Абдувоҳид Умиров таржимаси

   Кавабата Ясунари (川端康成; 1899.11.6, Осака ш. — 1972.16.4, Дзуси) — япон ёзувчиси. Япон санъат академияси аъзоси (1953). Нобель мукофоти лауреати (1968). 20-йилларда янги сенсуалистларнинг модернистик гуруҳига яқинлашган. Биринчи асари — «Идзунлик ўйинчи» (1926)да болалик хотиралари лирик ҳикоя қилинган. Кавабатанинг ўзига хос бадиий услуби шоирона ҳис-туйғулардан иборат «Қорли ўлка» (1937) қиссасида намоён бўлган. Санъат даражасига кўтарилган қадимий урф-одатлар — чой билан боғлиқ удум «Минг қанотли турна» (1951) қиссасининг асосий мавзуини ташкил этади. «Тоғлар ноласи» (1953), «Эски пойтахт» (1961) романлари ички лиризм билан суғорилган, «Уйқудаги нозанинлар» (1961) қиссаси ёлғиз қолган кекса инсон ҳаёти ҳақида. Кавабата бир қатор эсселар («Гўзалликнинг яратилиши ва мавжудлиги» ва б.) муаллифи. «Уйқудаги нозанинлар» қиссаси ўзбек тилига таржима қилинган (2001 йил, таржимон Учқун Назаров).

— Бечорани кўришга қанчалик интиқ бўлаётганингизни кўз олдимга келтираяпман, — деб гап бошлади қайнонаси уни марҳума хотини ётган хонага шоша-пиша бошлар экан. — Мана, қаранг, ўлим уни қандай кўйга солди, — дея майитнинг юзига ёпилган оқ ёпинчиқни очишга тутинди.

Бироқ куёви кутилмаганда унинг қўлини тўсди:
— Бир зум шошманг. Унинг юзини ёлғиз кўрсам, дегандим. У билан холи қолсам майлими?
Унинг сўзлари хонани тўлдириб ўтирган қариндошларига бирмунча эриш туюлди. Улар бир сўз демай хонадан чиқишди ва орқаларидан шёжини* суриб қўйишди.
У оқ ёпинчиқни бир четидан кўтариб очди.

Аёлнинг жонсиз юзида ғам-кулфат ифодаси зоҳир эди. Қуриёзган лунжлари осилиб қолган, ярим очиқ оғзидан сарғайган тишлари туртиб чиқиб турарди. Папирос қоғозидай юпқа қовоқлари кўз соққасига ёпиштирилгандай бўлиб кўринарди. Пешанасидаги бўртиб чиққан томирлари у чеккан азоб-уқубатлардан дарак берарди.

Эри қимирлашга ҳам юраги бетламай марҳуманинг адо бўлган ва аламдийда юзига боққанча узоқ ўтирди. Кейин ўрнидан туриб, майитга яқин келди ва титроқ қўллари билан унинг жағларини бирлаштиришга уриниб кўрди. Лекин у қўлини қўйиб юбориши билан марҳуманинг оғзи яна иржайиб қолди. У яна марҳуманинг оғзини ёпиб қўйди, лекин унинг лаблари оҳиста ажралиб, олдинга беўхшов туртиб чиққан тишлари қайтадан очилиб қолаверди. У бир неча маротаба уннади, лекин ҳеч қандай натижа чиқмади. Шундай бўлса-да, майитнинг оғзи атрофидаги маъюс ажинлар юмшаб, мулойимлашганини сезди.

У бармоқлари қизиб кетганини, гўёки баданидаги барча иссиқлик уларда мужассамлашганини ҳис қилди ва жуфти ҳалолининг юзидаги чуқур ажинлари ва пешонасида бўртиб турган томирларни зўр бериб ишқалай бошлади. Кафтлари қизиб кетгунга қадар шу юмуш билан машғул бўлди.
Сўнг яна марҳуманинг ёнига чўкиб, унинг юзига разм солди. Майитнинг юзи қўл тафти таъсирида қандайдир янгича тус олган, тинчлангандай, хотиржам тортгандай ва мунислашгандай эди.

Шу пайт хонага марҳуманинг онаси ва синглиси кириб келишди.
— Сиз, ҳойнаҳой, йўлда толиққан бўлсангиз керак. Тушлик қилиб, бир оз дам олсангиз бўларди.
Лекин бирдан онасининг кўзи ёшга тўлди ва тутилиб-тутилиб деди:
— Ё, парвардигор! Инсон руҳияти нақадар кучли экан-а! Шўрлик қизим сиз қайтиб келгунингизча сира жон бергиси келмаган эди! Энди эса гўё мўъжиза юз берди. Унга бир марта қараганингизгаёқ юзи шу қадар осудалашиб, майинлашибдики… Энди етар… Бечорани ўз ҳолига қўяйлик.

Марҳуманинг синглиси таърифи йўқ лобар, чақмоқдай кўзлари билан поччасининг телбанамо кўзларига қаради ва ҳўнграганча тиз чўкди.

*Шёжи — японлар хонадонида суриладиган эшик.

Yasunari Kavabata
JONSIZ YUZ
Abduvohid Umirov tarjimasi

 Kavabata Yasunari (1899.14.6, Osaka sh. — 1972.16.4, Dzusi) — yapon yozuvchisi. Yapon san’at akademiyasi a’zosi (1953). Nobel` mukofoti laureati (1968). 20-yillarda yangi sensualistlarning modernistik guruhiga yaqinlashgan. Birinchi asari — «Idzunlik o’yinchi» (1926)da bolalik xotiralari lirik hikoya qilingan. Kavabataning o’ziga xos badiiy uslubi shoirona his-tuyg’ulardan iborat «Qorli o’lka» (1937) qissasida namoyon bo’lgan. San’at darajasiga ko’tarilgan qadimiy urf-odatlar — choy bilan bog’liq udum «Ming qanotli turna» (1951) qissasining asosiy mavzuini tashkil etadi. «Tog’lar nolasi» (1953), «Eski poytaxt» (1961) romanlari ichki lirizm bilan sug’orilgan, «Uyqudagi nozaninlar» (1961) qissasi yolg’iz qolgan keksa inson hayoti haqida. Kavabata bir qator esselar («Go’zallikning yaratilishi va mavjudligi» va b.) muallifi. «Uyqudagi nozaninlar» qissasi o’zbek tiliga tarjima qilingan (2001 yil, tarjimon Uchqun Nazarov).

— Bechorani ko’rishga qanchalik intiq bo’layotganingizni ko’z oldimga keltirayapman, — deb gap boshladi qaynonasi uni marhuma xotini yotgan xonaga shosha-pisha boshlar ekan. — Mana, qarang, o’lim uni qanday ko’yga soldi, — deya mayitning yuziga yopilgan oq yopinchiqni ochishga tutindi.

Biroq kuyovi kutilmaganda uning qo’lini to’sdi:
— Bir zum shoshmang. Uning yuzini yolg’iz ko’rsam, degandim. U bilan xoli qolsam maylimi?
Uning so’zlari xonani to’ldirib o’tirgan qarindoshlariga birmuncha erish tuyuldi. Ular bir so’z demay xonadan chiqishdi va orqalaridan shyojini* surib qo’yishdi.U oq yopinchiqni bir chetidan ko’tarib ochdi.

Ayolning jonsiz yuzida g’am-kulfat ifodasi zohir edi. Quriyozgan lunjlari osilib qolgan, yarim ochiq og’zidan sarg’aygan tishlari turtib chiqib turardi. Papiros qog’oziday yupqa qovoqlari ko’z soqqasiga yopishtirilganday bo’lib ko’rinardi. Peshanasidagi bo’rtib chiqqan tomirlari u chekkan azob-uqubatlardan darak berardi.

Eri qimirlashga ham yuragi betlamay marhumaning ado bo’lgan va alamdiyda yuziga boqqancha uzoq o’tirdi. Keyin o’rnidan turib, mayitga yaqin keldi va titroq qo’llari bilan uning jag’larini birlashtirishga urinib ko’rdi. Lekin u qo’lini qo’yib yuborishi bilan marhumaning og’zi yana irjayib qoldi. U yana marhumaning og’zini yopib qo’ydi, lekin uning lablari ohista ajralib, oldinga beo’xshov turtib chiqqan tishlari qaytadan ochilib qolaverdi. U bir necha marotaba unnadi, lekin hech qanday natija chiqmadi. Shunday bo’lsa-da, mayitning og’zi atrofidagi ma’yus ajinlar yumshab, muloyimlashganini sezdi.

U barmoqlari qizib ketganini, go’yoki badanidagi barcha issiqlik ularda mujassamlashganini his qildi va jufti halolining yuzidagi chuqur ajinlari va peshonasida bo’rtib turgan tomirlarni zo’r berib ishqalay boshladi. Kaftlari qizib ketgunga qadar shu yumush bilan mashg’ul bo’ldi.So’ng yana marhumaning yoniga cho’kib, uning yuziga razm soldi. Mayitning yuzi qo’l tafti ta’sirida qandaydir yangicha tus olgan, tinchlanganday, xotirjam tortganday va munislashganday edi.

Shu payt xonaga marhumaning onasi va singlisi kirib kelishdi.
— Siz, hoynahoy, yo’lda toliqqan bo’lsangiz kerak. Tushlik qilib, bir oz dam olsangiz bo’lardi.
Lekin birdan onasining ko’zi yoshga to’ldi va tutilib-tutilib dedi:
— YO, parvardigor! Inson ruhiyati naqadar kuchli ekan-a! Sho’rlik qizim siz qaytib kelguningizcha sira jon bergisi kelmagan edi! Endi esa go’yo mo»jiza yuz berdi.
Unga bir marta qaraganingizgayoq yuzi shu qadar osudalashib, mayinlashibdiki… Endi yetar… Bechorani o’z holiga qo’yaylik.

Marhumaning singlisi ta’rifi yo’q lobar, chaqmoqday ko’zlari bilan pochchasining telbanamo ko’zlariga qaradi va ho’ngragancha tiz cho’kdi.

*Shyoji — yaponlar xonadonida suriladigan eshik.