Фахриёр анъанавий шеър шаклу равишларини яхши ўзлаштирган, руҳиятига, сайқалига етган миллий оҳангларни чуқур ҳис қилган ҳолда айрича тафаккур ифодалари, аниқ-таниқ ташбеҳлардан мажоз яратади. Шу маънода у ўз йўли, ўз фикрлаш тарзини ойдин яратган шоир; бу ойдинликда узоқлар кўринади, тикилиб қараганда янги фикр манзаралари бўй кўрсатади. Яна ўзим ишлатган мисолларга қайтсам, масалан, “Юрак эркка ихтисослашган” сатри “Умуман рўй бермас воқеа, Рўй бергучи менман умуман, Мени излаб юрар моҳият” Фахриёрнинг поэтик дастурига изоҳдек туюлади. Биринчи сатрда ҳижо ҳаракати, худди от жиловини тортиб, тартибли югуришга ҳимо бергандек, мажбуран чекланади: “юрак эркка” – оҳанг синади; “ихтисослашган” эса одамни сергак торттиради: юракнинг уришида эркка интилиш мажбурияти бир қисмат. Бу сатр ҳис-ҳаяжонга берилмай, совуққон ўйлашга ундайди. Яна модерн шеъриятдаги мажоз унсурлари мисолига қайтсак, кейинги уч сатр бунга яхши семиотик шарҳ. Воқеа рўй бермаяпти, лекин бўляпти, ўқиган одам уни шеърдан, ташқаридан ахтариши керак эмас, ўзини изласин, унинг ўзи моҳият. Шеърдаги моҳият шуурда очилади, гуллайди, чаман бўлади. Туйғу оҳанглари ҳам ниҳоят фикр намлаган илгариги қуруқ ерда униб, ўсиб чиққан оғочларда, чалинаётган куйга уюшади. Бу маънода унинг “Геометрик баҳор”и шеъриятимизда тубдан янгилик бўлган чиндан-да шакл симфониясидир. Бу ҳам, энг аввало, шоирнинг ўзигача бўлган, ўзи тарбиясини кўрган шеър санъати анъаналарини пухта ўзлаштирган ҳолда шу муайян чегараларни ўзгартира олган жасоратидан.
Фахриёр, ҳали кўп ўрганиладиган, атрофида баҳсу мунозаралар қўпайиб борадиган истеъдод, ўзлигини сақлагани ҳолда бугунги поэтик тафаккур изланишлари жуғрофиясини ҳам шаклий, ҳам мазмунан қамраб олган кўламли шоир (Аҳмад Аъзамнинг «Мени истаган шеърият» мақоласидан) .
Faxriyor an’anaviy she’r shaklu ravishlarini yaxshi o‘zlashtirgan, ruhiyatiga, sayqaliga yetgan milliy ohanglarni chuqur his qilgan holda ayricha tafakkur ifodalari, aniq-taniq tashbehlardan majoz yaratadi. Shu ma’noda u o‘z yo‘li, o‘z fikrlash tarzini oydin yaratgan shoir; bu oydinlikda uzoqlar ko‘rinadi, tikilib qaraganda yangi fikr manzaralari bo‘y ko‘rsatadi. Yana o‘zim ishlatgan misollarga qaytsam, masalan, “Yurak erkka ixtisoslashgan” satri “Umuman ro‘y bermas voqea, Ro‘y berguchi menman umuman, Meni izlab yurar mohiyat” Faxriyorning poetik dasturiga izohdek tuyuladi. Birinchi satrda hijo harakati, xuddi ot jilovini tortib, tartibli yugurishga himo bergandek, majburan cheklanadi: “yurak erkka” – ohang sinadi; “ixtisoslashgan” esa odamni sergak torttiradi: yurakning urishida erkka intilish majburiyati bir qismat. Bu satr his-hayajonga berilmay, sovuqqon o‘ylashga undaydi. Yana modern she’riyatdagi majoz unsurlari misoliga qaytsak, keyingi uch satr bunga yaxshi semiotik sharh. Voqea ro‘y bermayapti, lekin bo‘lyapti, o‘qigan odam uni she’rdan, tashqaridan axtarishi kerak emas, o‘zini izlasin, uning o‘zi mohiyat. She’rdagi mohiyat shuurda ochiladi, gullaydi, chaman bo‘ladi. Tuyg‘u ohanglari ham nihoyat fikr namlagan ilgarigi quruq yerda unib, o‘sib chiqqan og‘ochlarda, chalinayotgan kuyga uyushadi. Bu ma’noda uning “Geometrik bahor”i she’riyatimizda tubdan yangilik bo‘lgan chindan-da shakl simfoniyasidir. Bu ham, eng avvalo, shoirning o‘zigacha bo‘lgan, o‘zi tarbiyasini ko‘rgan she’r san’ati an’analarini puxta o‘zlashtirgan holda shu muayyan chegaralarni o‘zgartira olgan jasoratidan.
Faxriyor, hali ko‘p o‘rganiladigan, atrofida bahsu munozaralar qo‘payib boradigan iste’dod, o‘zligini saqlagani holda bugungi poetik tafakkur izlanishlari jug‘rofiyasini ham shakliy, ham mazmunan qamrab olgan ko‘lamli shoir (Ahmad A’zamning “Meni istagan she’riyat” maqolasidan) .
Faxriyor — Geometrik Bahor — Xurshid Davron Kutubxonasi by Khurshid Davron on Scribd
