“Қари билганни пари билмас”, дейдилар. Дарҳақиқат, кўпни кўрган, ҳаёт мактабини ўтаган инсонларнинг ҳар бир сўзи ҳикматга йўғрилган, хатти-ҳаракатлари ибратлики, уларга таассуб қилган, улардан ўрнак олганлар хато қилмайди.
Таниқли театр ва кино актёри, дубляж устаси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Ғайбулла Ҳожиевнинг хотира-битиклари билан танишар эканмиз, бунга яна бир бор амин бўлдик («Хотиралар тўлқини» китобини тўлиқ ҳолда саҳифа якунида мутолаа қилишингиз мумкин).
Ғайбулла Ҳожиев
СОДИҚ БОБОНИНГ КEТМОНИ
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Ғайбулла Ҳожиев 1956 йилда Бухоройи Шарифда туғилган. 1973-77 йилларда Тошкент давлат Санъат институтида таҳсил олган. 1976 йилда Аброр Ҳидоятов (аввалги «Ёш гвардия») театрида иш бошлаган. 1987 йилдан Ҳамза номидаги ўзбек давлат академик театрида фаолиятини бошлаган. Актёр шоир Азим Суюннинг «Сарбадорлар» асарида Абу Бакир Калавий, Абдулла Ориповнинг «Соҳибқирон» асарида Хожа Аҳмад Яссавий, Абдулла Қодирийнинг Меҳробдан чаён» спектаклида Солиҳ маҳдум, Иброҳим Содиқовнинг «Афандининг беш хотини» спектаклида Афанди, Ҳайитмат Расулнинг «Пири коинот» спектаклида Аҳмад Фарғоний, Шекспирнинг «Қирол Лир» асарида граф Глостер, Александр Косанонинг «Етти фарёд» спектаклида Сабало каби ўнлаб рангбаранг роллар ижро этган. Оғир хасталик туфайли театрдан кетишга мажбур бўлган. Аммо, ижоддан тўхтамай, турли теле ва радио лойиҳаларда иштирок этмоқда.
Бобом ўгити
Она тарафимдан бобомни Муҳаммад Сафо Махсум Бухорий дейишарди. У киши Самарқанд, Бухоро мадрасалари таҳсилини олган, ўзига етгулик донишманд, зукко киши бўлганлар. Шеър ёзганлар, лекин ўзларини шоир эмас, гулчин — шоирлар бўстонидан гул терувчи мухлис деб ҳисоблаганлар. Ажабки, шундай зиёли, илмли бобомни, мен эс таниб, оддийгина мактаб қоровули қиёфасида кўрганман. Истиқомат жойлари мактабимизга кираверишдаги қоровулхона — мўъжазгина кулбача эди. Сабабини кейин тушунганман: бу шўро қатағонига боғлиқҳолат бўлиб, аксари зиёли одамлар ўзларини саводсиз, оми кўрсатиб, назарногир (назар илмас) касб-корларда ишлашни маъқул кўрган эканлар.
Бобом қорачадан келган, ихчамгина тана-тўшли, мош-гуруч соқоллари калта кузалган, юзларида доим нимтабассум, қўллари кўксиларида, нуроний бир мўйсафид эдилар. Бир оёқлари хиёл оқсарди. Ҳар эрта саҳар бомдод намозидан сўнг мактаб ҳовлисига чиқиб, қишда қор кураб, йўлаклар очар, ёз бўлса сув сепиб, супуриб-сидириб озода қилиб қўярдилар.
Бобомнинг хотирамга қаттиқўрнашган ўгитларидан бири шу эдики, “болам, ҳаргиз пардадаррон бўлманг, ҳеч кимнинг пардасини йиртманг, айбига пириохан, яъни кўйлак (ёпинчиқ) бўлинг”, дердилар.
Мабодо ҳузурларига келган одам (у кишини йўқлаб келувчи кўп бўларди) бировни ёмонласа ёки ундан шикоят қилиб қолса, хомуш бўлиб эшитардилар-да, кейин беозор кулимсираб эътироз билдирар эдилар.
“Э, фалончи, сиз бекорга ранжиб юрибсиз, худди кеча эди, ўша фалончи инингиз келиб эдилар. Мана шу сизнинг ўрнингизда ўтириб, дуои жонингизни қилиб, обдон олқадилар. Ҳалиги хизматингиздан миннатдорки, қўяверасиз…”га ўхшаган гаплар билан суҳбатдоши кўнглидаги гина-кудуратларни тумандек тарқатиб юборардилар ва ҳалиги одам бобомнинг ҳузуридан қушдай енгил тортиб чиқиб кетарди. Бошқа бир сафар эса бу одам ҳақидаги шунақа яхши гапларни нариги кишига гапириб, уни ҳам қувнатиб ўтирганларини неча марталаб шоҳиди бўлганман.
— Болам, одамлар ўртасига кўприк ташланг, ҳаргиз жарлик пайдо қилманг, —дея насиҳат қилиб ўтирардилар раҳматли бобом.
Ҳимоячи
Менинг болалик даврларим (ўтган асрнинг эллик-олтмишинчи йиллари)да биз томонларда негадир етим болалар кўп бўлар ва уларнинг аксари мактабда тарбияси оғир ўқувчилар ҳисобланарди. Бир куни шундай ўқувчилардан учтаси мактаб буфети томини тешиб, ичкарига тушибди. Ўғирлашга нарса топилмаганми ёки бундай ниятлари бўлмаганми, улар каттагина идишдаги повидлони ўртага олиб, нонга суртиб еб турган ҳолатда қўлга тушиб қолишади. Тўдабоши Исмоил деган ўқувчи мактабдан ҳайдаладиган, қолган иккитасига ҳайфсан бериладиган бўлади. Шунда, ҳали айтганимдек, мактабимиз қоровули, истиқомат жойлари қоровулхона бўлган бобом ўртага тушадилар. “Томни ўзим тузатиб бераман, болалар еган нону повидло пулини моянамдан чегириб қоласизлар”, деб томтешар болалар гуноҳини сўраб оладилар.
Шу воқеадан сўнг Исмоилни ва унга ўхшаган ўн беш-йигирма нафар ўқувчи бола тарбиясини директор билан келишиб, ўз зиммаларига олган эканлар. Амак Махсумнинг (бобомга шундай мурожаат қилишарди) таъсирига берилган бу болалар ҳаммаси кейинчалик ҳаётда ўз ўрнини топиб кетади. Жумладан, Исмоил Ҳусайнов Тошкентда — консерваторияда таҳсил олади. Машҳур созанда (кларнет чолғусида) бўлиб етишади. Бухоро мусиқа билим юртида узоқ йиллар дарс беради. Исмоил ака бобомни ўз отасидай кўриб, ҳарбайрамда, хусусан Наврўз ва Ҳайит байрамларида бобом Муҳаммад Сафо Бухорийни йўқлаб, зиёрат қилиб кетганлари ёдимда.
Тугунча
Бобомнинг Ғуломжон деган дўстлари бўларди. Негадир шишаси тўқ яшил рангли кўзойнак тақиб юрар, зиёли, таъби назми тузуккина отахон эди. Лекин бир қусури бор эдики, қачон бобомнинг олдига келмасин, гапи орасида нохуш бир хабари бўларди: кимдир вафот этган, кимнингдир уйини ўғри урган ёхуд қай бир эр-хотин ажрашганга ўхшаган…
Бир сафар бобом қизиқ иш қилдилар. Ғуломжон дўстлари билан узоқ чақ-чақлашиб ўтирдилар-да, дўстлари хайрлашиб, йўлга отланган маҳали, “Ғуломжон бир нафас ўлтира турасиз”, дедилар. Кейин мени ёнларига чақириб, қўлимга пул бериб, гузарга чоптирдилар. Исмат ҳолвагардан ҳалвойи сабуний, лафз ҳалво харид қилдим. Новвойдан тўртта иссиқ нон олиб зумда ортимга қайтдим. Бобом буларнинг ҳаммасини янги белбоққа тугдилар-да, дўстларига тутқаздилар. Ғуломжон бобо ажабланиб сўрадилар:
— Э, Сафо Махсум, бунинг боиси не?..
— Боиси шулки, мулло Ғуломжон, бугун нохуш хабар келтирмадингиз, шунинг суюнчисига сизга ҳадя, — дедилар нимтабассум билан.
Ғулом отанинг ҳам шўхлиги тутиб, “Э, шундоқ бўлдими, бугунам биттаси бор эди, хотирдан чиқибди, яхши эсга солдингиз”, деди.
Бобом уни гапиртирмади.
— Худо хайрингизни берсин, бугун қайтариб кетинг хабарингизни, — дедилар. Икки дўст баралла кулиб юборишди.
Сабоқ
Бу ибратомуз ҳангомани раҳматли отам Неъматжон мулла Ҳожи ўғли кула-кула сўзлаб берганди. У киши фин уруши, немис урушларида қатнашиб, қайта-қайта яраланиб, қайта-қайта тузалиб, ниҳоят урушни охирлатиб қишлоғига қайтган, фойдага қолган умри шукронасига ҳаммага яхшилик соғингувчи, яхшилик қилишга интилгувчи шокир бир зот эди.
У киши уйланиб, уч-тўрт йил муддатни ўтказгач, отауйидан кўчиб чиқадиган бўлади-да, шаҳарнинг қишлоғимизга яқинроқ бир мавзеидан иморат жойи ўлчатиб олади.
— Белги қозиқлар билан иҳоталанган иморатим жойини виқорла айланиб чиқдим-да, кейин битта кетмон топиб, “бисмилло” деб ишга киришмоқчи, ўйдим-чуқурларни текислаб қўймоқчи бўлдим, — деб эслайди отам кулимсираб. — Ғайратланиб таниш эшикни тақиллатдим. Ичкаридан ота қадрдоним Бобо Содиқий (Содиқ бобога шунақа мурожаат қилишарди) йўғон овозда йўталиб-йўталиб чиқиб келди.
Басавлат, оппоқ соқолли, қарашларидан одам ҳуркади….
Отам Бобо Содиқий билан қўшқўллаб кўришади.
— Келинг-да, писар, — дейди қария салом-аликни қисқа қилиб. —Ҳамсоя бўляпсиз экан деб эшитамизу, ўзингизни кўрмаймиз…
— Энди кунда-шундамиз, бобо, —дейди отам илжайиб, —фақат жонингизга тегиб кетмасак бўлди…
Ҳазилни иқи суймайдиган Бобо Содиқийнинг қовоғи уюлади. Отам дарҳол ҳушёр тортади-да, муддаога кўчади.
—Бобо, кетмонингизни бериб турсангиз.
—Кетмон?
—Ҳа, кетмон керак эди, ўйдим-чуқурларни текисламоқчи эдим. Кейин…
Содиқ Бобо отамнинг гапини охиригача эшитмай, ичкарига кириб кетади-да, андак ҳаяллаб, лаълидай келадиган, оғир бир кетмон кўтариб чиқади.
— Мулло Неъмат, мана кетмон…
— Э, раҳмат, Бобо Содиқий, зўр экан ўзиям… Бир-икки кунда қайтиб бераман… — деб отам кетмонга қўл узатади. Лекин қўли ҳавода қолади. Бобо Содиқий кетмонни беришга ошиқмайди…
— Мана, кетмон, кўрдингизми, бор экан-а? Лекин, сизга кетмон йўқ, хафа бўлмайсиз… — дейди-да, отамни эшикда қолдириб, орқасига қайтади.
Умрида бу қадар иззаю мулзам бўлмаган отам қизариб-бўзариб, уйига қайтиб келади-да, онамни ёнига чақиради.
— Дафтар-қалам олиб кел. Бу ерга ўтир-да, ёз, — дейди.
Шу куни қўлида онам ёзиб берган рўйхат билан бозорга кетган отам иккита кетмон, иккита белкурак, яна болта, теша, арра, пойтеша, қўйингки, рўзғорга, иморат қурилишига нимаики керак бўлса, ҳаммасидан бир жуфтдан харид қилади. Кейин уста сақлаб, иморатни бошлайди.
Ёз охирларида иморат битади. Кўчиб киришади. Одатга кўра маҳалла-кўй қарияларини чорлаб, худойи қилишади. Бобо Содиқий ҳам келади. Ошу об, дуои фотиҳадан кейин чоллардан орқада қолган Бобо Содиқий отамнинг ёнига келиб, тирсагидан тутади.
— Мулло Неъмат, биламан, сиз мандан хафасиз. Лекин хафалигингиз нодуруст, — дейди салмоқлаб. — Агар ман ўшанда раъйингизни қайтармасам эди, эҳтимолки, иморатингиз бу йил битмай қоларди. Биласиз, раҳматли мулла Ҳожи энг яқин қадрдоним бўлган. Шундай одамохун, ҳамиятли қадрдонимнинг ўғли иморат солишга бел боғлаган бўлсаю, кетмон тиланиб юрса айб бўлади-да. Кетмон берсам, эртага пойтеша сўраб чиқардингиз. Ана шунақа ёмон хислат феълингизга ўрнашиб қоларди. Бу эса мулла Ҳожининг номига ярашмайдиган иш бўларди, писар. Мана кўриб турибман, ҳовлида ҳамма нарса бадастир, ҳатто офтобагача иккитадан олиб қўйибсиз. Асбоб-анжомлар ҳаммаси топ-тоза, мойланган, ялтираб турибди. Барака топинг, писарим, ориятли экансиз, мани хурсанд қилдингиз…
— Шу-шу бўлди-ю, Бобо Содиқийни худди отамдай яхши кўриб қолганман, — деганди отам ўйчан тортиб. — Уч-тўрт ой аразлаб, жаҳл қилиб юрганларим бир бўлди-ю, ўша кунги насиҳати бир бўлганди. Кўзимни очганди…
Улуғ бир ёшга кириб дунёдан ўтган Бобо Содиқийнинг бир пайтлар отамни изза қилгани отам орқали ўтиб менга ҳам таъсир этгани, сабоқ бўлгани шубҳасиз, деб ўйлайман…
Манба: “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2010 йил 23-сони
“Qari bilganni pari bilmas”, deydilar. Darhaqiqat, ko‘pni ko‘rgan, hayot maktabini o‘tagan insonlarning har bir so‘zi hikmatga yo‘g‘rilgan, xatti-harakatlari ibratliki, ularga taassub qilgan, ulardan o‘rnak olganlar xato qilmaydi.
Taniqli teatr va kino aktyori, dublyaj ustasi, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist G‘aybulla Hojievning xotira-bitiklari bilan tanishar ekanmiz, bunga yana bir bor amin bo‘ldik. (“Xotiralar to‘lqini” kitobini to‘liq holda sahifa yakunida mutolaa qilishingiz mumkin).
G‘aybulla Hojiyev
SODIQ BOBONING KETMONI
G‘aybulla Hojiyev 1956 yilda Buxoroyi Sharifda tug‘ilgan. 1973-77 yillarda Toshkent davlat San’at institutida tahsil olgan. 1976 yilda Abror Hidoyatov (avvalgi “Yosh gvardiya”) teatrida ish boshlagan. 1987 yildan Hamza nomidagi o‘zbek davlat akademik teatrida faoliyatini boshlagan. Aktyor shoir Azim Suyunning “Sarbadorlar” asarida Abu Bakir Kalaviy, Abdulla Oripovning “Sohibqiron” asarida Xoja Ahmad Yassaviy, Abdulla Qodiriyning Mehrobdan chayon“ spektaklida Solih mahdum, Ibrohim Sodiqovning ”Afandining besh xotini“ spektaklida Afandi, Hayitmat Rasulning ”Piri koinot“ spektaklida Ahmad Farg‘oniy, Shekspirning ”Qirol Lir“ asarida graf Gloster, Aleksandr Kosanoning ”Yetti faryod» spektaklida Sabalo kabi o‘nlab rangbarang rollar ijro etgan. Og‘ir xastalik tufayli teatrdan ketishga majbur bo‘lgan. Ammo, ijoddan to‘xtamay, turli tele va radio loyihalarda ishtirok etmoqda.
Bobom o‘giti
Ona tarafimdan bobomni Muhammad Safo Maxsum Buxoriy deyishardi. U kishi Samarqand, Buxoro madrasalari tahsilini olgan, o‘ziga yetgulik donishmand, zukko kishi bo‘lganlar. She’r yozganlar, lekin o‘zlarini shoir emas, gulchin — shoirlar bo‘stonidan gul teruvchi muxlis deb hisoblaganlar. Ajabki, shunday ziyoli, ilmli bobomni, men es tanib, oddiygina maktab qorovuli qiyofasida ko‘rganman. Istiqomat joylari maktabimizga kiraverishdagi qorovulxona — mo‘‘jazgina kulbacha edi. Sababini keyin tushunganman: bu sho‘ro qatag‘oniga bog‘liq holat bo‘lib, aksari ziyoli odamlar o‘zlarini savodsiz, omi ko‘rsatib, nazarnogir (nazar ilmas) kasb-korlarda ishlashni ma’qul ko‘rgan ekanlar.
Bobom qorachadan kelgan, ixchamgina tana-to‘shli, mosh-guruch soqollari kalta kuzalgan, yuzlarida doim nimtabassum, qo‘llari ko‘ksilarida, nuroniy bir mo‘ysafid edilar. Bir oyoqlari xiyol oqsardi. Har erta sahar bomdod namozidan so‘ng maktab hovlisiga chiqib, qishda qor kurab, yo‘laklar ochar, yoz bo‘lsa suv sepib, supurib-sidirib ozoda qilib qo‘yardilar.
Bobomning xotiramga qattiq o‘rnashgan o‘gitlaridan biri shu ediki, “bolam, hargiz pardadarron bo‘lmang, hech kimning pardasini yirtmang, aybiga pirioxan, ya’ni ko‘ylak (yopinchiq) bo‘ling”, derdilar.
Mabodo huzurlariga kelgan odam (u kishini yo‘qlab keluvchi ko‘p bo‘lardi) birovni yomonlasa yoki undan shikoyat qilib qolsa, xomush bo‘lib eshitardilar-da, keyin beozor kulimsirab e’tiroz bildirar edilar.
“E, falonchi, siz bekorga ranjib yuribsiz, xuddi kecha edi, o‘sha falonchi iningiz kelib edilar. Mana shu sizning o‘rningizda o‘tirib, duoi joningizni qilib, obdon olqadilar. Haligi xizmatingizdan minnatdorki, qo‘yaverasiz…”ga o‘xshagan gaplar bilan suhbatdoshi ko‘nglidagi gina-kuduratlarni tumandek tarqatib yuborardilar va haligi odam bobomning huzuridan qushday yengil tortib chiqib ketardi. Boshqa bir safar esa bu odam haqidagi shunaqa yaxshi gaplarni narigi kishiga gapirib, uni ham quvnatib o‘tirganlarini necha martalab shohidi bo‘lganman.
— Bolam, odamlar o‘rtasiga ko‘prik tashlang, hargiz jarlik paydo qilmang, — deya nasihat qilib o‘tirardilar rahmatli bobom.
Himoyachi
Mening bolalik davrlarim (o‘tgan asrning ellik-oltmishinchi yillari)da biz tomonlarda negadir yetim bolalar ko‘p bo‘lar va ularning aksari maktabda tarbiyasi og‘ir o‘quvchilar hisoblanardi. Bir kuni shunday o‘quvchilardan uchtasi maktab bufeti tomini teshib, ichkariga tushibdi. O‘g‘irlashga narsa topilmaganmi yoki bunday niyatlari bo‘lmaganmi, ular kattagina idishdagi povidloni o‘rtaga olib, nonga surtib yeb turgan holatda qo‘lga tushib qolishadi. To‘daboshi Ismoil degan o‘quvchi maktabdan haydaladigan, qolgan ikkitasiga hayfsan beriladigan bo‘ladi. Shunda, hali aytganimdek, maktabimiz qorovuli, istiqomat joylari qorovulxona bo‘lgan bobom o‘rtaga tushadilar. “Tomni o‘zim tuzatib beraman, bolalar yegan nonu povidlo pulini moyanamdan chegirib qolasizlar”, deb tomteshar bolalar gunohini so‘rab oladilar.
Shu voqeadan so‘ng Ismoilni va unga o‘xshagan o‘n besh-yigirma nafar o‘quvchi bola tarbiyasini direktor bilan kelishib, o‘z zimmalariga olgan ekanlar. Amak Maxsumning (bobomga shunday murojaat qilishardi) ta’siriga berilgan bu bolalar hammasi keyinchalik hayotda o‘z o‘rnini topib ketadi. Jumladan, Ismoil Husaynov Toshkentda — konservatoriyada tahsil oladi. Mashhur sozanda (klarnet cholg‘usida) bo‘lib yetishadi. Buxoro musiqa bilim yurtida uzoq yillar dars beradi. Ismoil aka bobomni o‘z otasiday ko‘rib, har bayramda, xususan Navro‘z va Hayit bayramlarida bobom Muhammad Safo Buxoriyni yo‘qlab, ziyorat qilib ketganlari yodimda.
Tuguncha
Bobomning G‘ulomjon degan do‘stlari bo‘lardi. Negadir shishasi to‘q yashil rangli ko‘zoynak taqib yurar, ziyoli, ta’bi nazmi tuzukkina otaxon edi. Lekin bir qusuri bor ediki, qachon bobomning oldiga kelmasin, gapi orasida noxush bir xabari bo‘lardi: kimdir vafot etgan, kimningdir uyini o‘g‘ri urgan yoxud qay bir er-xotin ajrashganga o‘xshagan…
Bir safar bobom qiziq ish qildilar. G‘ulomjon do‘stlari bilan uzoq chaq-chaqlashib o‘tirdilar-da, do‘stlari xayrlashib, yo‘lga otlangan mahali, “G‘ulomjon bir nafas o‘ltira turasiz”, dedilar. Keyin meni yonlariga chaqirib, qo‘limga pul berib, guzarga choptirdilar. Ismat holvagardan halvoyi sabuniy, lafz halvo xarid qildim. Novvoydan to‘rtta issiq non olib zumda ortimga qaytdim. Bobom bularning hammasini yangi belboqqa tugdilar-da, do‘stlariga tutqazdilar. G‘ulomjon bobo ajablanib so‘radilar:
— E, Safo Maxsum, buning boisi ne?..
— Boisi shulki, mullo G‘ulomjon, bugun noxush xabar keltirmadingiz, shuning suyunchisiga sizga hadya, — dedilar nimtabassum bilan.
G‘ulom otaning ham sho‘xligi tutib, “E, shundoq bo‘ldimi, bugunam bittasi bor edi, xotirdan chiqibdi, yaxshi esga soldingiz”, dedi.
Bobom uni gapirtirmadi.
— Xudo xayringizni bersin, bugun qaytarib keting xabaringizni, — dedilar. Ikki do‘st baralla kulib yuborishdi.
Saboq
Bu ibratomuz hangomani rahmatli otam Ne’matjon mulla Hoji o‘g‘li kula-kula so‘zlab bergandi. U kishi fin urushi, nemis urushlarida qatnashib, qayta-qayta yaralanib, qayta-qayta tuzalib, nihoyat urushni oxirlatib qishlog‘iga qaytgan, foydaga qolgan umri shukronasiga hammaga yaxshilik sog‘inguvchi, yaxshilik qilishga intilguvchi shokir bir zot edi.
U kishi uylanib, uch-to‘rt yil muddatni o‘tkazgach, otauyidan ko‘chib chiqadigan bo‘ladi-da, shaharning qishlog‘imizga yaqinroq bir mavzeidan imorat joyi o‘lchatib oladi.
— Belgi qoziqlar bilan ihotalangan imoratim joyini viqorla aylanib chiqdim-da, keyin bitta ketmon topib, “bismillo” deb ishga kirishmoqchi, o‘ydim-chuqurlarni tekislab qo‘ymoqchi bo‘ldim, — deb eslaydi otam kulimsirab. — G‘ayratlanib tanish eshikni taqillatdim. Ichkaridan ota qadrdonim Bobo Sodiqiy (Sodiq boboga shunaqa murojaat qilishardi) yo‘g‘on ovozda yo‘talib-yo‘talib chiqib keldi.
Basavlat, oppoq soqolli, qarashlaridan odam hurkadi….
Otam Bobo Sodiqiy bilan qo‘shqo‘llab ko‘rishadi.
— Keling-da, pisar, — deydi qariya salom-alikni qisqa qilib. — Hamsoya bo‘lyapsiz ekan deb eshitamizu, o‘zingizni ko‘rmaymiz…
— Endi kunda-shundamiz, bobo, — deydi otam iljayib, — faqat joningizga tegib ketmasak bo‘ldi…
Hazilni iqi suymaydigan Bobo Sodiqiyning qovog‘i uyuladi. Otam darhol hushyor tortadi-da, muddaoga ko‘chadi.
— Bobo, ketmoningizni berib tursangiz.
— Ketmon?
— Ha, ketmon kerak edi, o‘ydim-chuqurlarni tekislamoqchi edim. Keyin…
Sodiq Bobo otamning gapini oxirigacha eshitmay, ichkariga kirib ketadi-da, andak hayallab, la’liday keladigan, og‘ir bir ketmon ko‘tarib chiqadi.
— Mullo Ne’mat, mana ketmon…
— E, Rahmat, Bobo Sodiqiy, zo‘r ekan o‘ziyam… Bir-ikki kunda qaytib beraman… — deb otam ketmonga qo‘l uzatadi. Lekin qo‘li havoda qoladi. Bobo Sodiqiy ketmonni berishga oshiqmaydi…
— Mana, ketmon, ko‘rdingizmi, bor ekan-a? Lekin, sizga ketmon yo‘q, xafa bo‘lmaysiz… — deydi-da, otamni eshikda qoldirib, orqasiga qaytadi.
Umrida bu qadar izzayu mulzam bo‘lmagan otam qizarib-bo‘zarib, uyiga qaytib keladi-da, onamni yoniga chaqiradi.
— Daftar-qalam olib kel. Bu yerga o‘tir-da, yoz, — deydi.
Shu kuni qo‘lida onam yozib bergan ro‘yxat bilan bozorga ketgan otam ikkita ketmon, ikkita belkurak, yana bolta, tesha, arra, poytesha, qo‘yingki, ro‘zg‘orga, imorat qurilishiga nimaiki kerak bo‘lsa, hammasidan bir juftdan xarid qiladi. Keyin usta saqlab, imoratni boshlaydi.
Yoz oxirlarida imorat bitadi. Ko‘chib kirishadi. Odatga ko‘ra mahalla-ko‘y qariyalarini chorlab, xudoyi qilishadi. Bobo Sodiqiy ham keladi. Oshu ob, duoi fotihadan keyin chollardan orqada qolgan Bobo Sodiqiy otamning yoniga kelib, tirsagidan tutadi.
— Mullo Ne’mat, bilaman, siz mandan xafasiz. Lekin xafaligingiz nodurust, — deydi salmoqlab. — Agar man o‘shanda ra’yingizni qaytarmasam edi, ehtimolki, imoratingiz bu yil bitmay qolardi. Bilasiz, rahmatli mulla Hoji eng yaqin qadrdonim bo‘lgan. Shunday odamoxun, hamiyatli qadrdonimning o‘g‘li imorat solishga bel bog‘lagan bo‘lsayu, ketmon tilanib yursa ayb bo‘ladi-da. Ketmon bersam, ertaga poytesha so‘rab chiqardingiz. Ana shunaqa yomon xislat fe’lingizga o‘rnashib qolardi. Bu esa mulla Hojining nomiga yarashmaydigan ish bo‘lardi, pisar. Mana ko‘rib turibman, hovlida hamma narsa badastir, hatto oftobagacha ikkitadan olib qo‘yibsiz. Asbob-anjomlar hammasi top-toza, moylangan, yaltirab turibdi. Baraka toping, pisarim, oriyatli ekansiz, mani xursand qildingiz…
— Shu-shu bo‘ldi-yu, Bobo Sodiqiyni xuddi otamday yaxshi ko‘rib qolganman, — degandi otam o‘ychan tortib. — Uch-to‘rt oy arazlab, jahl qilib yurganlarim bir bo‘ldi-yu, o‘sha kungi nasihati bir bo‘lgandi. Ko‘zimni ochgandi…
Ulug‘ bir yoshga kirib dunyodan o‘tgan Bobo Sodiqiyning bir paytlar otamni izza qilgani otam orqali o‘tib menga ham ta’sir etgani, saboq bo‘lgani shubhasiz, deb o‘ylayman…
Manba: “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining 2010 yil 23-soni
G‘aybulla Hojiyev. Xotiralar to’lqini
