Айтадиларки, вужудларни яксон этувчи вақт қардош ва эгиз қалбларни, улар қай замонга тегишли бўлмасин, фурсати етиб, ўзаро туташтиради. Лубноннинг бошқа бир фарзанди — малоҳатли Файруз (1935) икки ўртадаги йиллар тўсиғини йиқиб, Ҳалил Жуброн қалби билан бирлашди, «Ал Мустафо» сатрларини қўшиққа солиб, ажиб ва соҳир алёрлар куйлади.

ЖУБРОН ХАЛИЛ ЖУБРОН ВА ФАЙРУЗ
Шарифжон  АҲМЕДОВ

Лубнон аслли романнавис файласуф, шоир ва мусаввир, ўз юртининг улуғ фарзанди Жуброн Халил Жуброн (1883 – 1931) адабий-фалсафий мероси билан замонавий араб адабиёти ва фалсафаси тарихида, аввало эса лубнонликлар қалбидан ўчмас ўрин эгаллади. Унинг асарлари, айниқса, “The Prophet” (бизнинг талқинимизда – “Ал Мустафо”) номли бадиалар куллиёти Ғарбу Шарқда мутаносиб тарзда кенг шуҳрат қозонган. Ҳалил Жуброн асарларида Ҳақиқат ва Гўзаллик, Мангу Қалб ва Тангри Муҳаббатининг ҳар дам муштараклиги тараннум этилади. Гарчи у ўлмас умумбашарий қадриятлар, улуғвор ақидалардан сўз юритса-да, аммо асарларига пайваста беназир мусиқалар аро, мусиқага йўғрилган сатрлари аро аслида ўз юртига, юртининг одамларига бўлган адоқсиз меҳр ва соғинчлари муттасил сизиб турганлигини кўрамиз. Беназир адибнинг қатларида бетакрор оҳанглар ва бадиий-фалсафий тимсоллар яширин «Ал Мустафо» асарида бунинг ишораларига, ишоралар эмас, балки илоҳийлик сифатлари билан зийнатланган асар қаҳрамони иқрорларига ҳар дам дуч келамиз. «Қалбимнинг беҳисоб парчаларини бу сўқмоқларга сочдим, — дейди Ал Мустафо, — изтиробимдан таваллуд топмишлар ҳамон бу адирлар аро сарсон, юрак қувватини уларга сарфлаб, қарийб адо қилдим, бас шундай экан, уларни бу кўксда оғриқларсиз тарк этиб бўлмас. Бу кун демангки, у либосларини ечаётир, йўқ, бу кун мен тер-этларимни ўз қўлларим ила сидириб, улоқтираётирман. Демангки, у ўз ўй-хаёлларини қолдириб кетаётир, йўқ, бу кун мен ташналик ва зорликдан ҳилвираган юрагимни қолдириб кетаётирман».

Айтадиларки, вужудларни яксон этувчи вақт қардош ва эгиз қалбларни, улар қай замонга тегишли бўлмасин, фурсати етиб, ўзаро туташтиради. Лубноннинг бошқа бир фарзанди — малоҳатли Файруз (1935) икки ўртадаги йиллар тўсиғини йиқиб, Ҳалил Жуброн қалби билан бирлашди, «Ал Мустафо» сатрларини қўшиққа солиб, ажиб ва соҳир алёрлар куйлади. Бу думалоқ курра юзасидаги умргузаронлар барига тааллуқли эса-да, аммо Файрузнинг қаъридан таралаётган мунгли наволар кўҳна ва феруза ўлканинг ғуссага лиммо-лим кечмишидан, қайғуларга чўмган бугунидан ҳазин ва умидбахш ҳикоялар сўзлайди. Адирларга туташ токзор боғлари, қадим тоғлари ва азим сойларидан манзаралар чизилар экан, қадрдон юрт шакллари, бу юрт одамларининг фироқ ва ҳижронлари, муҳаббат ва соғинчлари ягона бир туйғу бўлиб бирлашади.

Беназир Ҳалил Жуброн кўнглидан сув ичган Файруз «Лубнон волидаси» дея ҳамон алқаниши бежиз эмасдир. Зотан, бу кўҳна ва латиф ўлкани асосларига қадар зир титратган, адоғи кўринмас туйилган фуқаролар уруши йилларида ҳам у ўзига сокин гўшалар изламади, билъакс, ўзаро зиддиятлар гирдобида қолган муслим ва носаро лубнонликлар барчаси учун умид маёғи бўлиб, юртпарвар алёрлар куйлади, куйларида ўзаро адоватларни унутиб, тарафларни муросаларга чорлади. Чорлаганда ҳам қалбидан, қалбининг теранликларидан нолалар қилиб чорлади.

Пироварди шуки, «Ал Мустафо»дан олиб, шеърий шамойилга солганимиз ва фусункор Файруз куйламиш сатрлар мана будир:

Аё муғанний,
келтир созингни — алёрларинг айт,
қолмасин найда зарра мадор,
алёрдадир ахир ҳаёт ноласи,
алёрдадир ахир зинда толаси.
Ахир биларман Қиёмат — қадар,
мангу аммо найнинг танҳо ноласи.

Сўқмоқлардан яёв босиб танҳо
сен-да водийларим кезмишсан,
ишкомлар остида тин олиб гоҳо
сен-да бодалар тафтин тотмишсан.
Тунлар сенга хобгоҳ, фалак чойшабинг,
кечмиш ва келмишдан туймай таҳлика,
сокин уйқуларга чўммишсан.

Мусаввир илкидан биздир пайдо,
гупурар, уфурар томирда қонлар,
замонлар кечар, кечар давронлар —
кўнгил бўёқлари ўчмайдир аммо.
Аё муғанний,
келтир созингни — алёрларинг айт.

Азобларинг қолдириб доғда
куйла, куйла мудом, биродар,
армонлардан сўйла ривоят такрор,
зангор тушларингдан сўйла, биродар.
Алёрдадир ахир ҳаёт ноласи,
алёрдадир ахир зинда толаси…

JUBRON XALIL JUBRON VA FAYRUZ
Sharifjon  AHMEDOV

Lubnon aslli romannavis faylasuf, shoir va musavvir, o’z yurtining ulug’ farzandi Jubron Xalil Jubron (1883 – 1931) adabiy-falsafiy merosi bilan zamonaviy arab adabiyoti va falsafasi tarixida, avvalo esa lubnonliklar qalbidan o’chmas o’rin egalladi. Uning asarlari, ayniqsa, “The Prophet” (bizning talqinimizda – “Al Mustafo”) nomli badialar kulliyoti G’arbu Sharqda mutanosib tarzda keng shuhrat qozongan. Halil Jubron asarlarida Haqiqat va Go’zallik, Mangu Qalb va Tangri Muhabbatining har dam mushtarakligi tarannum etiladi. Garchi u o’lmas umumbashariy qadriyatlar, ulug’vor aqidalardan so’z yuritsa-da, ammo asarlariga payvasta benazir musiqalar aro, musiqaga yo’g’rilgan satrlari aro aslida o’z yurtiga, yurtining odamlariga bo’lgan adoqsiz mehr va sog’inchlari muttasil sizib turganligini ko’ramiz. Benazir adibning qatlarida betakror ohanglar va badiiy-falsafiy timsollar yashirin «Al Mustafo» asarida buning ishoralariga, ishoralar emas, balki ilohiylik sifatlari bilan ziynatlangan asar qahramoni iqrorlariga har dam duch kelamiz. «Qalbimning behisob parchalarini bu so’qmoqlarga sochdim, — deydi Al Mustafo, — iztirobimdan tavallud topmishlar hamon bu adirlar aro sarson, yurak quvvatini ularga sarflab, qariyb ado qildim, bas shunday ekan, ularni bu ko’ksda og’riqlarsiz tark etib bo’lmas. Bu kun demangki, u liboslarini yechayotir, yo’q, bu kun men ter-etlarimni o’z qo’llarim ila sidirib, uloqtirayotirman. Demangki, u o’z o’y-xayollarini qoldirib ketayotir, yo’q, bu kun men tashnalik va zorlikdan hilviragan yuragimni qoldirib ketayotirman».

Aytadilarki, vujudlarni yakson etuvchi vaqt qardosh va egiz qalblarni, ular qay zamonga tegishli bo’lmasin, fursati yetib, o’zaro tutashtiradi. Lubnonning boshqa bir farzandi — malohatli Fayruz (1935) ikki o’rtadagi yillar to’sig’ini yiqib, Halil Jubron qalbi bilan birlashdi, «Al Mustafo» satrlarini qo’shiqqa solib, ajib va sohir alyorlar kuyladi. Bu dumaloq kurra yuzasidagi umrguzaronlar bariga taalluqli esa-da, ammo Fayruzning qa’ridan taralayotgan mungli navolar ko’hna va feruza o’lkaning g’ussaga limmo-lim kechmishidan, qayg’ularga cho’mgan bugunidan hazin va umidbaxsh hikoyalar so’zlaydi. Adirlarga tutash tokzor bog’lari, qadim tog’lari va azim soylaridan manzaralar chizilar ekan, qadrdon yurt shakllari, bu yurt odamlarining firoq va hijronlari, muhabbat va sog’inchlari yagona bir tuyg’u bo’lib birlashadi.

Benazir Halil Jubron ko’nglidan suv ichgan Fayruz «Lubnon volidasi» deya hamon alqanishi bejiz emasdir. Zotan, bu ko’hna va latif o’lkani asoslariga qadar zir titratgan, adog’i ko’rinmas tuyilgan fuqarolar urushi yillarida ham u o’ziga sokin go’shalar izlamadi, bil’aks, o’zaro ziddiyatlar girdobida qolgan muslim va nosaro lubnonliklar barchasi uchun umid mayog’i bo’lib, yurtparvar alyorlar kuyladi, kuylarida o’zaro adovatlarni unutib, taraflarni murosalarga chorladi. Chorlaganda ham qalbidan, qalbining teranliklaridan nolalar qilib chorladi.

Pirovardi shuki, «Al Mustafo»dan olib, she’riy shamoyilga solganimiz va fusunkor Fayruz kuylamish satrlar mana budir:

Ayo mug’anniy,
keltir sozingni — alyorlaring ayt,
qolmasin nayda zarra mador,
alyordadir axir hayot nolasi,
alyordadir axir zinda tolasi.
Axir bilarman Qiyomat — qadar,
mangu ammo nayning tanho nolasi.

So’qmoqlardan yayov bosib tanho
sen-da vodiylarim kezmishsan,
ishkomlar ostida tin olib goho
sen-da bodalar taftin totmishsan.
Tunlar senga xobgoh, falak choyshabing,
kechmish va kelmishdan tuymay tahlika,
sokin uyqularga cho’mmishsan.

Musavvir ilkidan bizdir paydo,
gupurar, ufurar tomirda qonlar,
zamonlar kechar, kechar davronlar —
ko’ngil bo’yoqlari o’chmaydir ammo.
Ayo mug’anniy,
keltir sozingni — alyorlaring ayt.

Azoblaring qoldirib dog’da
kuyla, kuyla mudom, birodar,
armonlardan so’yla rivoyat takror,
zangor tushlaringdan so’yla, birodar.
Alyordadir axir hayot nolasi,
alyordadir axir zinda tolasi…