Муҳаммадали ака ҳақида роппа-роса 10 йилча аввал мана буни ёзган эканман:
«Мен Муҳаммадали Қўшмоқовни ўзбек шеъриятининг мазмуни, оҳанги ва тафаккурига ўзгартириш киритмоқни мақсад қилган, шу ниятда тинимсиз изланган, кўпинча айни шу изланишлари туфайли «калтакланган» шоирни ўз авлодининг ёрқин вакили деб биламан. У ўзбек шеъриятида миллий заминга оёқ тираган — бугун кўп тилга олинадиган атама билан айтсак — модерн шоир, яъни ўзига хос шоирдир. Адабиёт тараққиёти ҳамиша ўз овозини, ўз сўзини излаб, шеър биёбонини адашиб кезган, йўл излаб дунёнинг тўрт томонига баробар кўз тиккан айни шундай шоирлар ижодига ҳам боғлиқ эканини унутмаслик керак…»
Муҳаммадали ҚЎШМОҚОВ
ШЕЪРЛАР
* * *
Ёмғир эса умр дегани —
шу тоза чаман узра ёға-ёға адо бўлснн:
офтоб эса ҳаёт дегани —
шу тоза чаман узра
ёрга ёлчиган йигит кўнглидай тўлсин;
осмонли, баҳорли, булбулли ёруғ жаҳон
бодомдай эрта гуллаган менинг умидларим билан
шу тоза чаман ичра
бирга-бирга боғи кўкариб кулсин…
* * *
Мажнунтолнинг чилвир новдаларини
Қорасувлар кўзи билан кўрсангиз —
Англардингиз мени.
Турналар кўчганда,
Мезонлар учганда,
Симоб каби эриб, болқиб турсангиз —
Англардингиз мени.
Нозанин тераклар барг ёзган лаҳза
Кўзингиз намланса завқнинг зўридан —
Англардингиз мени.
Ўт бўлиб қўлимдан тутган чоғингиз,
Тушунсангиз тошлар, юлдузлар тилин —
Англардингиз мени.
Бемаҳалда босган сел, жалалардан
Асролсангиз ғунча бокиралигин —
Англардингиз мени.
* * *
Бошоқ тортар буғдой…
Шабнам жон бергудай унинг пойида.
Бошоқ тортган буғдой зса,
қуёш ўйида.
Одамзод юрагидир —
бошоқ торттан буғдой.
Ўзанига қайтади тошган сув;
У, гўё кўз —
тушлардан толиққан;
оч қашқирнинг жағидек қаришмиш
хаёллари—
тўлқинлар чолиққан.
Одамзоднинг қайғусидир бу.
Ўрик бешикларнинг устида
ўргилиб ўтирар жувонлар,
қоратол бешиклар устида
гул бўлиб ўтирар жувонлар —
одамзоднииг шодлигидир бу.
* * *
Ойдан ёғдингизми?..
Кундан ёғдингизми?..
Муҳаббат деганлари
Сизмидингиз, ёруғлик?..
Шу кунгача яшаб улгурганларим,
яшаб улгурмоққа шайланмб турганларим
Сархушлик эдими —
тарқади-кетди;
Шу кунгача топганларим,
экканларим, тикканларим, йўқотганларим
топмаганларимш, экмаганларим, тикмаганларим,
йўқотмаганлариммиди ? —
ҳа десам — ҳа дегулик эмас,
йўқ десам — йўқ дегулик эмас…
Ойдан ёғдингизми?..
Кундан ёғдингизми?..
Муҳаббат деганлари
Сизмидингиз, ёруғлик?..
ШОИР ҲАМЗА ЁДИ
Бир куни тонг олди эшитдики,
бир чинор новдасига дерди:
«Новдалик ҳам эви билан,
Энди чинор бўл, бўтам!»
Шунда у қалбан унди.
Қараса, бир қизил гул — чаккага тақса таққулик,
уздию чаккага тақди:
Лекин куни дастурхони теграсида ўтадиган мусича
Тумшуғини қаноти остига беркитиб туриб:
«Э, юртбузуқи…» — деди —
Шунда у дунёга қараб, сал жилмайиб, хўрсинди.
Қуёши тиккага келган сари
Наҳрлардан ошди,
Чўлларда дарёдай шошди —
Шунда: «Энди оламга келгандекман, —
деган хаёл элтди уни.
Улуғ шаршаралар оқимига
кўзини, сўзини, юлдузини тутди,
Шунда: «Энди оламга келгандекман», —
деган хаёл элтди уни.
Бу боғларни у ўн тўрт кунлик ойлатиб қўйди,
Бу гулзорини у тараққос бойлатиб ҳўйди,
Шунда: «Энди оламга келгандекман», —
деган хаёл элтди уни.
ЁМҒИРДАН КЕЙИНГИ УМР…
Ёшим — ўн уч,
Сентябрь.
Пахтазорда,
кўсакдек мудраб кетибман;
бир булбул тушимга кирди.
…Онамдан ўрганган дуони
пичирлардим, кўзларимда ёшлар қалқарди;
«Ёмғирдан кейинги
атиргулга айланиб қолсин қўлларим:
майли, қўлимнинг фақат биттаси
атиргулга айланса ҳам…
Шу булбул қўнсин қўлимга;
майли, мен уни тутиб олмайман,
Ахир, атиргул бўлиб қолди-ку қўлларим,
мен тутолмайман,
бир қўнсин шу булбул қўлимга,
майли, сўнгра, учиб кетса…»
Ўша булбул ҳалиям тушларимга кирар;
қўлларим бўлса,
зориқиб кутарлар атиргулга айланишларини…
* * *
Шудринг бўлиб қалқар тошлар янги ой чиққан кеча,
Йўл бошлар қайрилма қошлар янги ой чиққан кеча.
Увоққина бу жаҳон мезон-мезон чуволиб,
Кўкимда соллона бошлар янги ой чиққан кеча.
Бошланур юлдуз қуюни бу сунбула кўнгилда,
Симобдай эрир бардошлар янги ой чиққан кеча.
Нигоронлик завқига сира ҳам чидам етмас —
Киприкка сизади ёшлар… Янги ой чиққан. Кеча.
ШОИРЛАР
— Чинор қилиб экаман мен шеърларимни
қайнар булоқлар бўйига;
бўзтўрғай қилиб учираман
эртак тўла осмонга;
беланчак қилиб бераман
тонг гўдакликка.
— Келида сувдек туймасман мен шеърларимни,
Уларни
бай-бай кўзадек лойдан ясаб,
шарафли зурриётдек бўсалардан яратиб,
кулдиргичдек балқитай хандалар мавжидан.
— Дунёга бийлиги ошмоқда шеъриятнинг:
ахир,
сув нур бўлмоқда лаҳзама-лаҳза,
гул бўлмоқда ғунчалар лаҳзама-лаҳза…
Ilohim, Muhammadali akaning oxiratlari obod, ruhlari shod bo‘lsin. Olloh rahmatiga olsin. Barchamiz Ollohnikimiz va unga qaytguvchimiz. Oilasiga, farzandu shogirdlariga sabr tilaymiz.
Muhammadali aka haqida roppa-rosa 10 yilcha avval mana buni yozgan ekanman: Men Muhammadali Qo‘shmoqovni o‘zbek she’riyatining mazmuni, ohangi va tafakkuriga o‘zgartirish kiritmoqni maqsad qilgan, shu niyatda tinimsiz izlangan, ko‘pincha ayni shu izlanishlari tufayli «kaltaklangan» shoirni o‘z avlodining yorqin vakili deb bilaman. U o‘zbek she’riyatida milliy zaminga oyoq tiragan — bugun ko‘p tilga olinadigan atama bilan aytsak — modern shoir, ya’ni o‘ziga xos shoirdir. Adabiyot taraqqiyoti hamisha o‘z ovozini, o‘z so‘zini izlab, she’r biyobonini adashib kezgan, yo‘l izlab dunyoning to‘rt tomoniga barobar ko‘z tikkan ayni shunday shoirlar ijodiga ham bog‘liq ekanini unutmaslik kerak.
Muhammadali QO’SHMOQOV
SHE’RLAR
* * *
Yomg’ir esa umr degani —
shu toza chaman uzra yog’a-yog’a ado bo’lsnn:
oftob esa hayot degani —
shu toza chaman uzra
yorga yolchigan yigit ko’nglnday to’lsin;
osmonli, bahorli, bulbulli yorug’ jahon
bodomday erta gullagan mening umidlarim bilan
shu toza chaman ichra
birga-birga bog’i ko’karib kulsin…
* * *
Majnuntolning chilvir novdalarini
Qorasuvlar ko’zi bilan ko’rsangiz —
Anglardingiz meni.
Turnalar ko’chganda,
Mezonlar uchganda,
Simob kabi erib, bolqib tursangiz —
Anglardingiz meni.
Nozanin teraklar barg yozgan lahza
Ko’zingiz namlansa zavqning zo’ridan —
Anglardingiz meni.
O’t bo’lib qo’limdan tutgan chog’ingiz,
Tushunsangiz toshlar, yulduzlar tilin —
Anglardingiz meni.
Bemahalda bosgan sel, jalalardan
Asrolsangiz g’uncha bokiraligin —
Anglardingiz meni.
* * *
Boshoq tortar bug’doy…
Shabnam jon berguday uning poyida.
Boshoq tortgan bug’doy zsa,
quyosh o’yida.
Odamzod yuragidir —
boshoq torttan bug’doy.
O’zaniga qaytadi toshgan suv;
U, go’yo ko’z —
tushlardan toliqqan;
och qashqirning jag’idek qarishmish
xayollari—
to’lqinlar choliqqan.
Odamzodning qayg’usidir bu.
O’rik beshiklarning ustida
o’rgilib o’tirar juvonlar,
qoratol beshiklar ustida
gul bo’lib o’tirar juvonlar —
odamzodniig shodligidir bu.
* * *
Oydan yog’dingizmi?..
Kundan yog’dingizmi?..
Muhabbat deganlari
Sizmidingiz, yorug’lik?..
Shu kungacha yashab ulgurganlarim,
yashab ulgurmoqqa shaylanmb turganlarim
Sarxushlik edimi —
tarqadi-ketdi;
Shu kungacha topganlarim,
ekkanlarim, tikkanlarim, yo’qotganlarim
topmaganlarimsh, ekmaganlarim, tikmaganlarim,
yo’qotmaganlarimmidi ? —
ha desam — ha degulik emas,
yo’q desam — yo’q degulik emas…
Oydan yog’dingizmi?..
Kundan yog’dingizmi?..
Muhabbat deganlari
Sizmidingiz, yorug’lik?..
SHOIR HAMZA YODI
Bir kuni tong oldi eshitdiki,
bir chinor novdasiga derdi:
«Novdalik ham evi bilan,
Endi chinor bo’l, bo’tam!»
Shunda u qalban undi.
Qarasa, bir qizil gul—chakkaga taqsa taqqulik,
uzdiyu chakkaga taqdi:
Lekin kuni dasturxoni tegrasida o’tadigan musicha
Tumshug’ini qanoti ostiga berkitib turib:
«E, yurtbuzuqi…» — dedi —
Shunda u dunyoga qarab, sal jilmayib, xo’rsindi.
Quyoshi tikkaga kelgan sari
Nahrlardan oshdi,
Cho’llarda daryoday shoshdi —
Shunda: «Endi olamga kelgandekman, —
degan xayol eltdi uni.
Ulug’ sharsharalar oqimiga
ko’zini, so’zini, yulduzini tutdi,
Shunda: «Endi olamga kelgandekman», —
degan xayol eltdi uni.
Bu bog’larni u o’n to’rt kunlik oylatib qo’ydi,
Bu gulzorini u taraqqos boylatib ho’ydi,
Shunda: «Endi olamga kelgandekman», —
degan xayol eltdi uni.
YOMG’IRDAN KEYINGI UMR…
Yoshim — o’n uch,
Sentyabr`.
Paxtazorda,
ko’sakdek mudrab ketibman;
bir bulbul tushimga kirdi.
…Onamdan o’rgangan duoni
pichirlardim, ko’zlarimda yoshlar qalqardi;
«Yomg’irdan keyingi
atirgulga aylanib qolsin qo’llarim:
mayli, qo’limning faqat bittasi
atirgulga aylansa ham…
Shu bulbul qo’nsin qo’limga;
mayli, men uni tutib olmayman,
Axir, atirgul bo’lib qoldi-ku qo’llarim,
men tutolmayman,
bir qo’nsin shu bulbul qo’limga,
mayli, so’ngra, uchib ketsa…»
O’sha bulbul haliyam tushlarimga kirar;
qo’llarim bo’lsa,
zoriqib kutarlar atirgulga aylanishlarini…
* * *
Shudring bo’lib qalqar toshlar yangi oy chiqqan kecha,
Yo’l boshlar qayrilma qoshlar yangi oy chiqqan kecha.
Uvoqqina bu jahon mezon-mezon chuvolib,
Ko’kimda sollona boshlar yangi oy chiqqan kecha.
Boshlanur yulduz quyuni bu sunbula ko’ngilda,
Simobday erir bardoshlar yangi oy chiqqan kecha.
Nigoronlik zavqiga sira ham chidam yetmas —
Kiprikka sizadi yoshlar… Yangi oy chiqqan. Kecha.
SHOIRLAR
— Chinor qilib ekaman men she’rlarimni
qaynar buloqlar bo’yiga;
bo’zto’rg’ay qilib uchiraman
ertak to’la osmonga;
belanchak qilib beraman
tong go’daklikka.
— Kelida suvdek tuymasman men she’rlarimni,
Ularni
bay-bay ko’zadek loydan yasab,
sharafli zurriyotdek bo’salardan yaratib,
kuldirgichdek balqitay xandalar mavjidan.
— Dunyoga biyligi oshmoqda she’riyatning:
axir,
suv nur bo’lmoqda lahzama-lahza,
gul bo’lmoqda g’unchalar lahzama-lahza…
