Ўзбек адабиётида кечаётган,ҳам миллий, ҳам дунё тажрибаларини ўзлаштирган ҳолда янгиланиш жараёнлари нафақат юртимиздаги адабиёт ихлосмандларида,шунингдек,жаҳон адабиёти ва адабиётшунослик илми одамларида ҳам катта қизиқиш уйғотмоқда. Мана шундай қизиқиш мисоли сифатида куни-кеча  Кореянинг  эътиборли нашри  —   경남 문학  («Gyeongnam Literature») адабиёт журналида таниқли корейс адабиётшуноси,филология фанлари доктори, Донгдук университетининг профессори Ин Гён Оҳнинг таниқли ўзбек ёзувчиси Назар Эшонқул билан қилган суҳбатини тақдим этамиз.

АДАБИЁТ ИНСОН ҚАЛБИ УЧУН КУРАШДИР
Ўзбек ёзувчиси Назар Эшонқул билан суҳбат

– Менга сизни бугунги ўзбек адабиётининг энг истеъдодли вакили деб таништиришди. Ўзингиз ҳақингизда маълумот берсангиз…
– 1962- йилда Қашқадарё вилояти Қамаши туман Терс ота қишлоғида туғилганман. Ўрта мактабни битириб, 1981-86- йилларда Тошкент давлат университети журналистика факультетида, кейин шу университетнинг аспирантурасида ўқидим. Ёзувчилар уюшмаси, турли адабий газета, Тошкент давлат университети, «Жаҳон адабиёти» журналида ишладим. 1997 йилдан бери Ўзбекистон телерадиокомпаниясида ишлаяпман.

–  Сизни япон адабиётини яхши кўради дейишди…
–  Фақат япон адабиётини эмас… Албатта, япон адабиёти, Лотин Америкаси адабиёти каби бизнинг миллий адабиётга, умуммиллий руҳиятимизга анча яқин. Дард, изтироб, миллий озодлик ва тикланиш руҳи, миллий ўзликни сақлаб қолиш руҳи… ва ҳакоза. Шу сабабли, ХХ аср ўрталаридаги Акутагава, Кавабата, Дзюнитиро каби япон ёзувчиларини яхши кўраман.Замоновий япон насри мени кўп ҳам қизиқтирмайди. Муракамини қабул қилолмайман.

–  Сизни дунё адабиётини кўп ўқийди дейишди. Дунё адабиётидаги кимларнинг асарлари ёқади…
– Кўп эмасдир. Орқада қолмаслик учун ўқийман. Достоевский, Толстой, Чехов, Кафка, Камю, Кортасар, Фолькнер, Онетти, Борхесни ҳар йили қайта-қайта ўқийман. Ж. Жойс, Томас Вулфларнинг ижодий тажрибалари мен учун ҳамиша сабоқ бўлади. Афсуски, Корея адабиёти билан деярли таниш эмасман. Бизнинг авлод дунё адабиётини рус тилидаги таржимлар орқали таниди. У пайтлари рус журналларида Корея адабиёти ҳақида кам маълумотлар бериларди. Истиқлолдан сўнг  “Жаҳон адабиёти” журналида бир нечта корейс адабиёти намуналари берилди. Булар ҳам корейс адабиёти қиёфасини кўрсатадиган даражада эмас, кўпроқ осон таржима учун танланган асарлар. Аммо Корея тарихини яхши биламан. Сармарқанддаги кўҳна Афрасиёб харобаларидан топилган деворий суратда  Когурё  салтанати  элчиларининг Самарқандга келиши акс этган тасвирига қараганда бизнинг мамлакатлар азалдан маданий, ижтимоий, иқтисодий, адабий алоқада бўлган. Худога шукурки, бугун ана шу ришталар тикланди. Бизнинг халқ айниқса, корейс сериалларини яхши кўради. Сериаллар тўлиқ адабий асар эмас. У кўпроқ томашабин эҳтиёжини қондиради. Аммо шуни таъкидлаш керакки, сериалларда халқларнинг адабий диди, маданияти, яшаш тарзи, миллий қиёфалари яққолроқ кўринади. Сериалларга қараб баҳо берадиган бўлсак, халқларимиз бир-бирига кўп жиҳатдан яқин. Турмуш тарзида, атроф-муҳитга, урф-одатларга, жамият ва табиатга муонсабатда умумийлик бор. Шунинг учун Жумонг ҳақидаги сериални худди ўз халқимизнинг қаҳрамони каби томша қилишган бўлса керак. Тақдирни қарангки, бизнинг мамлакат ҳам Корея каби ХIХ аср охирида мустамлака ва қарам давлатга айланди. XX асрда озодликка эришдик. Бу ҳолат оламга ва одамга бўлган адабий муносабатларда муҳим рол ўйнайди. Америкада оламга ва одамга муносабат бошқача. Биз ҳали ҳам гулдан, табиатдан, осмондаги юлдузлардан, ёмғирдан, хуллас, бизни ўраб турган олам муъжизаларидан ҳайратга тушиб, завқланамиз. Ғарб кишиси бу завққа анчайин бепарво. У аллақачон ҳайратлманмай қўйган. Бизнинг халқ ўтмишдан ва анъаналардан узилиб қолгани йўқ. Шу сабабли кўплаб маънавий асосларимизни сақлаб турибмиз. Энг муҳим қадрият – бу оила. Оила барча қадриятнинг асоси. Маданиятнинг ҳам асоси. Оилага қараб туриб, биз бу давлат ва мамлакатнинг эртаси ҳақида аниқ хулосалар чиқара оламиз. Оила ришталари узилган, қадрият сифатида моҳиятини йўқотган жойда маънавий фожелар кутиб туради. Ўзбек оиласи мавзуси Абдулла Қодирийнинг “Ўтган кунлар” романида жуда яхши акс этган. Бу ерда сиз ота-бола, эр-хотин, атрофдагилар билан мулоқат, одамга бўлган муносабатни –чинкам оила ва миллий маданиятни, табиийки, уч хонликка бўлиниш орқасидан Русияга қарам бўлиб қолишга олиб келган иллатларимизни ҳам кўрасиз.

–  Қачон ёзишни бошлагансиз? 
–  Биринчи қиссам 1986 йилда босилган. Шундан бери 5 та қисса, битта роман, ўттиздан ошиқ ҳикоялар, эсселар, адабий-эстетик мақолаларим нашр этилди.

–  Фольклорга муносабатингиз қандай? Уни ўқиб турасизми?
– Ўқиб тураман эмас, ҳар доим ўқийман. Ҳатто болалигимда ўқиган эртаклрани яна қайта ўқийман, улардан ўша пайт кўрмаган ниманидир топаман. Фольклордан, айниқса, достонларимиздан кўп нарса оламан. Бошқа ҳеч қайси халқда бизнинг халқ оғзаки ижодидагичалик достон кўп бўлмаса керак. Тахминан 400 га яқин йирик достонларимиз бор. Ҳар бири ўзига хос олам, эпик кўлам. Булар шунчаки достон эмас, аждодларимизнинг бизга қолдирган ҳикматлари.Фольклор ҳар бир замон ёзувчисига етарли сюжет, ташбеҳ, фалсафа, метофара, услуб беради. Фақат уни топа олиш, уқиш ва олиб чиқиш керак. Фольклор бу денгиз, уни қанча ковласанг, шунча ҳикмат чиқади. Асарларимнинг аксариятида фольклор таъсири яққол сезилади. Кўплар ўз фольклоримизни билмасдан буни “Ғарб таъсири” деб талқин қилишади. Энг севимли машғулотим китоб ўқиш. Китоб мени ҳаракатга келтиради, куч беради, қувват беради.

–  Болаликдан ёзувчи бўлишни орзу қилганмисиз? Болалигингиз сизга қандай таъсир қилган?!
–  Болалик ижодкорнинг фантазиясини тарбиялайдиган ва қанот берадиган давр. Болалик хаёллари бутун умр ёзувчига руҳ, куч ва завқ бағишлайди, илҳом ва қувват беради, оламга ҳайрат кўзи билан боқишни ўргатади. Мактабга бормасдан хийла катта ўзбек халқ эртаклари тўпламини ўқиб чиққанман. Эртаклар менинг тасаввуримга эзгулик ва ёвузлик чегарасини аниқ кўрсатиб берган. Ўша пайтдан бошлаб то ҳозиргача ҳаёт якуни ёруғ ва фожиали, тугалланган ёки тугалланмаган эртаклардан иборатдай туюлади менга. Айни давргача нимадир ёзган бўлсам, ўша болаликда ўқиган эртакларимга бир тақлид сифатида бугуннинг эртакларини ёзишга уриндим. Эртак қаҳрамонларининг ҳаммаси биз яшаётган давр қаҳрамонлари бўлишади. Аслида ҳам ҳаёт қайси маънодадир эртакка ўхшайди. Унда ҳамон ёвузлик ва эзгулик кураши, унда абадиятга дахлдор тимсоллар бор. Биз бу тимсолларни ақлимиз етганича ечяпмиз. Ечолмаётганларимиз эса ундан ҳам кўп. Ҳаётнинг эртаклигини, ўзимизнинг тириклик аталмиш китобда бир саҳифа эканимизни англасак, мангулик ва абадийликни ҳис қиламиз, эҳтимол, шунда биз қанчалик ақлли ва қудратли бўлмайлик, улкан коинотнинг бир зарраси, улкан уммоннинг бир томчиси эканимизни, биз неки қилмайлик, ё эзгу, ёки ёвуз бўлсин, ўша умумийликка бориб туташишимизни, ўша умумийликнинг ё бор, ё йўқ бўлишига хизмат қилишимизни англармиз.

– Бугун сиз қайси ўзбек адибларининг асарларини дунё тилларига таржима қилиш керак деб ҳисоблайсиз?!
– Юқорида айтганим Абдулла Қодирийнинг “Ўтган кунлар” романини. Бу романда ХХ аср Ғарб адабиётига хос модерн хусусиятлар йўқ. Бу соф Шарқ романи. Унда ўзбек характери, ўзбек оила маданияти, ўзбек руҳи яққол кўрсатилган. Ўзбекнинг қалбини, маданиятини, мақсадини, истагини билмоқчи бўлганларга бу асар етарли маъулмот беради. Кейин Чўлпоннинг “Кеча ва кундуз”, Қаҳҳорнинг “Сароб”, Миркарим Осимнинг асарларини…

–  Замоновий насрни назарда тутаяпман. Бугунги ёзувчилардан….
–  Бугунги ёзувчилардан Шукур Холмирзаев ҳикоялари, Мурод Муҳаммад Дўстнинг “Лолазор”, Аҳмад Аъзамнинг “Рўё…”, Нормурод Норқобилов, Исажон Султоннинг сўнгги қисссаларини…Бошқа ёзувчиларда ҳам таржима қилса бўладиган асарлар бор. Гап бу асарларни тушуниб, унинг оҳори билан таржима қилишда. Масалан мен шубҳасиз ХХ аср ўзбек ҳикясининг энг яхши намуналаридан бири деб биладиган Мурод Муҳаммад Дўстнинг “Дашту далаларда” ҳикоясини таржим қилиб бўлмаса керак деб ўйлайман. Унинг бутун оҳори ўзбек тилида номоён бўлган. Бошқа тилларда бу оҳор йўқолса, ҳикоянинг ҳеч қандай қиймати қолмайди.

–  Бугунги даврда адабиётнинг жамиятда тутган ўрни қандай деб ўйлайсиз?
–  Адибётнинг жамиятда тутган ўрни кейинги йигирма йилликда бирмунча пасайгандек. Ҳатто баъзилар адабиётсиз ҳам жамият бўлиши мумкинлиги ҳақида гапиришаяпти. Мен бундай жамиятни тасаввур қила олмайман. Адабиёт бошқа санъат турлари каби миллатнинг руҳи, қалбидир. Ҳатто бошқа санъат тураларига қараганда халқ қалбига кўпроқ дахлдор ва яқин. Тарихда юз йиллаб тасвирий санъатсиз, мусиқасиз, киносиз яшалган замонлар бўлган, аммо инсон тамаддун доирасига киргандан, ижод завқини туйиб, ижод қилгали бери адабиётсиз, унинг ё оғзаки, ё ёзма шаклисиз бирон ўн йил ҳам мавжуд бўлолмаган. Камбоджанинг Полпот режими ҳам ёзувчиларни йўқ қилса-да, адабиётни йўқ қила олгани йўқ. Ўша қатағон тузум даврида адабиёт яширин бўлса-да яралди. Аслини олганда бугунги сериаллару кинолар ҳам адабиётнинг шакли ўзгарган тури, холос. Бир пайтлар адабиёт эшитиларди, буни оғзаки ижод деймиз, ҳозир кўриладиган паллага кирди, эҳтимол буни ҳам адабиётнинг “фалон ижоди” деб аташ даври келгандир?! Шакли ўзгарган билан барибир адабиёт миллатнинг руҳи ва қалби бўлиб қолаверади.

– Сиз нега ёзувчи бўлгансиз?! Сабаб нима?! Ёзганларингизнинг аҳамияти ҳақида гапирсангиз…
– Саволингизга жавоб бериш анча қийинга ўхшайди. Буни ўйлаб кўрмаган эканман. Бизда, ўзбекларда ҳар бир касбга қисмат деб қаралади. Шунинг учун ёзувчига “Нега ёзувчи бўлгансиз?” деган савол кўп ҳам берилавермайди. Ростдан ҳам нега ёзувчи бўлган эканман? Менимча, одамларга нимадир айтиш истаги туфайли бўлса керак. Ижодкорда одамларнинг ўзидан олиб, яна ўзларига айтиш истаги бўлади. Энг қизиғи ўша ўзларидан олинаётган нарсани одамларнинг ўзи билмагани ва кўрмагани учун шоир ёки ёзувчи уни айтгиси келади. Ана шу ижодкорлик бўлса керак. Мен ёзганларимнинг қиммати ёки аҳамияти ҳақида ҳеч нарса дея олмайман. Буни адабий танқид айтгани маъқул. Бош мақсадим ўзбек миллати руҳи ва қалбининг адабий манзараларини кўрсатишдир. Бугунги ўзбек (жумладан, корейс ҳам) бир томондан бугунннинг энг илғор вакили сифатида, худди Ғарб кишиси каби, тараққиётнинг энг олдинги маррасида цивилазациянинг сўнгги ютуқларидан баҳраманд бўлаяпти ва уни яратаётганлар сафида турибди. Иккинчи томондан эса, Ғарб кишисидан фарқли ўлароқ у ҳали ўзининг азалий анъана ва қадриятларидан тўла узилгани ҳам йўқ. Назаримда техник тараққиёт миллий қадриятларнинг яшаб қолишини шубҳага қўяди, аксинча, унга бетиним тажовуз ҳам қилиб туради. Ана шу тажовуз инсонни ўз қалбидан узоқлаштира боради, уни инсоний фазилатлар ва туйғулардан кўра уни ўзи хизмат қилаётган ғоя ёки тизимга БУРЧ ва МАСЪУЛИЯТ ҳисси кўпроқ боғлайди. Бу хил БУРЧ ва МАСЪУЛИЯТ кишидаги қадриятларга эҳтиёж қолдирмайди, уни яроқсиз ҳолга келтиради. Техноген жамият муносбаталари билан қадриятга айланган муносабатлар тўқнаш келади. Ҳозирдан бу тўқнашувнинг аломатлари кўринаяпти. Оқибатда инсоннинг табиий ҳолати, яъни қалби билан тараққиёт ўртасида ихтилоф келиб чиқаяпти. Бу ихтилоф аллақачон бошланган. Ғарб бу ихтилофни терминаторлар, сурригаторлар тимсолида таърифлаб ётишибди. Нима бўлган тақдирда ҳам келажак адабиёти инсоннинг қалбини, инсон қиёфасини соф сақлаб қолиш учун курашга қурилади, чоғимда. Қалб – инсонда яратганнинг зуҳуротидир. Бу зуҳурот бор экан, инсон ўзини бани оламга дахлдор ва унинг бир қисми, жонли бўлаги деб ҳисоблайди ва уни асрашга интилади. Зуҳурот – қалб бой берилса, инсоннинг бир-бири олдида, табиат ва кониот олдидаги масъулият бой берилиб, бу масъулият техноген жамият яратган масъулият билан алмашади. Бу зуҳуротдан айрилиш – қиёматни белгилаб беради. Бу шунчаки масала эмас. Бу инсоннинг ўзлигини, моҳиятини сақлаб қолиш учун кураш дегани. Ғарбда ота-онасини тақдир измига ташлаб, ўз раҳот- фароғатини кўзлаб, бахт излаб кетиш таббиий қабул қилинади. Биз ўзбекларда, жумладан, билишимча, корейсларда ҳам бу ўта уят ва кечириб бўлмайдиган гуноҳ саналади. Бир қараганда Ғарб ҳаққа ўхшайди. У ўз боласини ўзининг кексалик юки билан боғлаб қўймай, озод қилди. “Озод бўлган” фарзанд энди ҳеч ким олдида бурчли бўлмай ўз эртасини ярата бошлайди. Аммо бу ерда инсонпарварликнинг оддий ҳақиқати бузиляпти. Инсонпарварлик ҳамиша ожизларга шафқат ва мурувват қўлини чўзади. Қадим афсона ва эртаклар бунга гувоҳ. Оддий ҳолатда инсонпарварлик бузилаяпти экан, унда бу озодликнинг миллий маънавиятга путур етказиши аниқ бўлиб қолади. Шу сабабли ҳам бугун ўзини англаган миллатлар шиддат билан ҳаётларига кириб келаётган техноген анъаналар олдида ўзлигини, инсоний қиёфасини сақлаб қолиш учун ўзларининг тараққиёт йўлларини танламоқдалар. Бу фикр “тараққиёт – душман” деган маънони англатмаслиги керак. Тараққиёт инсон қалби ва миллат руҳи призмасидан ўтиб, унинг ўзлигига дахл қилмай сингиши ва инсонпарварликни инкор қилмай, башариятни олға бошлаши керак. Шу пайтгача ўтган гуманистик ғоялар, гуманистик адабиёт шуни таъкидлайди. Ҳам ўзбек, ҳам корейс гуманизми шуни таъкидлайди. Шарқ ҳикмати инсоннинг қалбини сақлаб қолишга ундаши билан гуманистик ҳикматдир. Инсоннинг қалбини сақлаб қолиш бугунги адабиётнинг бош вазифаси ва бурчидир. Ана шунда бугун Ғарб кишисини ёлғизлик ва худосизликка маҳкум қилаётган маънавий фожеалар юз бермайди.

Суҳбатдош Ин Гён Оҳ
филология фанлари доктори,
Донгдук университети профессори (Сеул)

>

O’zbek adabiyotida kechayotgan,ham milliy, ham dunyo tajribalarini o’zlashtirgan holda yangilanish jarayonlari nafaqat yurtimizdagi adabiyot ixlosmandlarida,shuningdek,jahon adabiyoti va adabiyotshunoslik ilmi odamlarida ham katta qiziqish uyg’otmoqda. Mana shunday qiziqish misoli sifatida kuni kecha Koreyada nashr etiladigan e’tiborli adabiyot jurnali    경남 문학  («Gyeongnam Literature»)da taniqli koreys adabiyotshunosi,filologiya fanlari doktori, Dongduk universitetining professori In Gyon Ohning taniqli o’zbek yozuvchisi Nazar Eshonqul bilan qilgan suhbatini taqdim etamiz.

ADABIYOT INSON QALBI UCHUN KURASHDIR
O’zbek yozuvchisi Nazar Eshonqul bilan suhbat

– Menga sizni bugungi o’zbek adabiyotining eng iste’dodli vakili deb tanishtirishdi. O’zingiz haqingizda ma’lumot bersangiz…
– 1962- yilda Qashqadaryo viloyati Qamashi tuman Ters ota qishlog’ida tug’ilganman. O’rta maktabni bitirib, 1981-86- yillarda Toshkent davlat universiteti jurnalistika fakul`tetida, keyin shu universitetning aspiranturasida o’qidim. Yozuvchilar uyushmasi, turli adabiy gazeta, Toshkent davlat universiteti, «Jahon adabiyoti» jurnalida ishladim. 1997 yildan beri O’zbekiston teleradiokompaniyasida ishlayapman.

–  Sizni yapon adabiyotini yaxshi ko’radi deyishdi…
– Faqat yapon adabiyotini emas… Albatta, yapon adabiyoti, Lotin Amerikasi adabiyoti kabi bizning milliy adabiyotga, umummilliy ruhiyatimizga ancha yaqin. Dard, iztirob, milliy ozodlik va tiklanish ruhi, milliy o’zlikni saqlab qolish ruhi… va hakoza. Shu sababli Akutagava, Kavabata, Dzyunitiro, XX asr o’rtalaridagi kabi yapon yozuvchilarini yaxshi ko’raman.Zamonoviy yapon nasri meni ko’p ham qiziqtirmaydi. Murakamini qabul qilolmayman.

–  Sizni dunyo adabiyotini ko’p o’qiydi deyishdi. Dunyo adabiyotidagi kimlarning asarlari yoqadi…
–  Ko’p emasdir. Orqada qolmaslik uchun o’qiyman. Dostoevskiy, Tolstoy, Chexov, Kafka, Kamyu, Kortasar, Fol`kner, Onetti, Borxesni har yili qayta-qayta o’qiyman. J. Joys, Tomas Vulflarning ijodiy tajribalari men uchun hamisha saboq bo’ladi. Afsuski, Koreya adabiyoti bilan deyarli tanish emasman. Bizning avlod dunyo adabiyotini rus tilidagi tarjimlar orqali tanidi. U paytlari rus jurnallarida Koreya adabiyoti haqida kam ma’lumotlar berilardi. Istiqloldan so’ng “Jahon  adabiyoti” jurnalida bir nechta koreys adabiyoti namunalari berildi. Bular ham koreys adabiyoti qiyofasini ko’rsatadigan darajada emas, ko’proq oson tarjima uchun tanlangan asarlar. Ammo Koreya tarixini yaxshi bilaman. Sarmarqanddagi ko’hna Afrasiyob xarobalaridan topilgan devoriy suratda Gogoriya qirolligi elchilarining Samarqandga kelishi aks etgan tasviriga qaraganda bizning mamlakatlar azaldan madaniy, ijtimoiy, iqtisodiy, adabiy aloqada bo’lgan. Xudoga shukurki, bugun ana shu rishtalar tiklandi. Bizning xalq ayniqsa, koreys seriallarini yaxshi ko’radi. Seriallar to’liq adabiy asar emas. U ko’proq tomashabin ehtiyojini qondiradi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, seriallarda xalqlarning adabiy didi, madaniyati, yashash tarzi, milliy qiyofalari yaqqolroq ko’rinadi.
Seriallarga qarab baho beradigan bo’lsak, xalqlarimiz bir-biriga ko’p jihatdan yaqin. Turmush tarzida, atrof-muhitga, urf-odatlarga, jamiyat va tabiatga muonsabatda umumiylik bor. Shuning uchun Jumong haqidagi serialni xuddi o’z xalqimizning qahramoni kabi tomsha qilishgan bo’lsa kerak. Taqdirni qarangki, bizning mamlakat ham Koreya kabi XIX asr oxirida mustamlaka va qaram davlatga aylandi. XX asrda ozodlikka erishdik. Bu holat olamga va odamga bo’lgan adabiy
munosabatlarda muhim rol o’ynaydi. Amerikada olamga va odamga munosabat boshqacha. Biz hali ham guldan, tabiatdan, osmondagi yulduzlardan, yomg’irdan, xullas, bizni o’rab turgan olam mu’jizalaridan hayratga tushib, zavqlanamiz. G’arb kishisi bu zavqqa anchayin beparvo. U allaqachon hayratlmanmay qo’ygan. Bizning xalq o’tmishdan va an’analardan uzilib qolgani yo’q. Shu sababli ko’plab ma’naviy asoslarimizni saqlab turibmiz. Eng muhim qadriyat – bu oila. Oila barcha  qadriyatning asosi. Madaniyatning ham asosi. Oilaga qarab turib, biz bu davlat va mamlakatning ertasi haqida aniq xulosalar chiqara olamiz. Oila rishtalari uzilgan, qadriyat sifatida mohiyatini yo’qotgan joyda ma’naviy fojelar kutib turadi. O’zbek oilasi mavzusi Abdulla Qodiriyning “O’tgan kunlar” romanida juda yaxshi aks etgan. Bu yerda siz ota-bola, er-xotin, atrofdagilar bilan muloqat, odamga bo’lgan munosabatni –chinkam oila va milliy madaniyatni, tabiiyki, uch  xonlikka bo’linish orqasidan Rusiyaga qaram bo’lib qolishga olib kelgan illatlarimizni ham ko’rasiz.

–  Qachon yozishni boshlagansiz? 
–  Birinchi qissam 1986 yilda bosilgan. Shundan beri 5 ta qissa, bitta roman, o’ttizdan oshiq hikoyalar, esselar, adabiy-estetik maqolalarim nashr etildi.

–  Fol`klorga munosabatingiz qanday? Uni o’qib turasizmi?
–  O’qib turaman emas, har doim o’qiyman. Hatto bolaligimda o’qigan ertaklrani yana qayta o’qiyman, ulardan o’sha payt ko’rmagan nimanidir topaman. Fol`klordan, ayniqsa, dostonlarimizdan ko’p narsa olaman. Boshqa hech qaysi xalqda bizning xalq og’zaki ijodidagichalik doston ko’p bo’lmasa kerak. Taxminan 400 ga yaqin yirik dostonlarimiz bor. Har biri o’ziga xos olam, epik ko’lam. Bular shunchaki doston emas, ajdodlarimizning bizga qoldirgan hikmatlari. Fol`klor har bir zamon
yozuvchisiga yetarli syujet, tashbeh, falsafa, metofara, uslub beradi. Faqat uni topa olish, uqish va olib chiqish kerak. Fol`klor bu dengiz, uni qancha kovlasang, shuncha hikmat chiqadi. Asarlarimning aksariyatida fol`klor ta’siri yaqqol seziladi. Ko’plar o’z fol`klorimizni bilmasdan buni “G’arb ta’siri” deb talqin qilishadi. Eng sevimli mashg’ulotim kitob o’qish. Kitob meni harakatga keltiradi, kuch beradi, quvvat beradi.

–  Bolalikdan yozuvchi bo’lishni orzu qilganmisiz? Bolaligingiz sizga qanday ta’sir qilgan?!
–  Bolalik ijodkorning fantaziyasini tarbiyalaydigan va qanot beradigan davr. Bolalik xayollari butun umr yozuvchiga ruh, kuch va zavq bag’ishlaydi, ilhom va quvvat beradi, olamga hayrat ko’zi bilan boqishni o’rgatadi. Maktabga bormasdan xiyla katta o’zbek xalq ertaklari to’plamini o’qib chiqqanman. Ertaklar mening tasavvurimga ezgulik va yovuzlik chegarasini aniq ko’rsatib bergan. O’sha paytdan boshlab to hozirgacha hayot yakuni yorug’ va fojiali, tugallangan yoki tugallanmagan  ertaklardan iboratday tuyuladi menga. Ayni davrgacha nimadir yozgan bo’lsam, o’sha bolalikda o’qigan ertaklarimga bir taqlid sifatida bugunning ertaklarini yozishga urindim. Ertak qahramonlarining hammasi biz yashayotgan davr qahramonlari bo’lishadi. Aslida ham hayot qaysi ma’nodadir ertakka o’xshaydi. Unda hamon yovuzlik va ezgulik kurashi, unda abadiyatga daxldor timsollar bor. Biz bu timsollarni aqlimiz yetganicha yechyapmiz. Yecholmayotganlarimiz esa undan ham ko’p.
Hayotning ertakligini, o’zimizning tiriklik atalmish kitobda bir sahifa ekanimizni anglasak, mangulik va abadiylikni his qilamiz, ehtimol, shunda biz qanchalik aqlli va qudratli bo’lmaylik, ulkan koinotning bir zarrasi, ulkan ummonning bir tomchisi ekanimizni, biz neki qilmaylik, yo ezgu, yoki yovuz bo’lsin, o’sha umumiylikka borib tutashishimizni, o’sha umumiylikning yo bor, yo yo’q bo’lishiga xizmat qilishimizni anglarmiz.

–  Bugun siz qaysi o’zbek adiblarining asarlarini dunyo tillariga tarjima qilish kerak deb hisoblaysiz?!
–  Yuqorida aytganim Abdulla Qodiriyning “O’tgan kunlar” romanini. Bu romanda XX asr G’arb adabiyotiga xos modern xususiyatlar yo’q. Bu sof Sharq romani. Unda o’zbek xarakteri, o’zbek oila madaniyati, o’zbek ruhi yaqqol ko’rsatilgan. O’zbekning qalbini, madaniyatini, maqsadini, istagini bilmoqchi bo’lganlarga bu asar yetarli ma’ulmot beradi. Keyin Cho’lponning “Kecha va kunduz”, Qahhorning “Sarob”, Mirkarim Osimning asarlarini…

–  Zamonoviy nasrni nazarda tutayapman. Bugungi yozuvchilardan….
–  Bugungi yozuvchilardan Shukur Xolmirzaev hikoyalari, Murod Muhammad Do’stning “Lolazor”, Ahmad A’zamning “Ro’yo…”, Normurod Norqobilov, Isajon Sultonning so’nggi qisssalarini…Boshqa yozuvchilarda ham tarjima qilsa bo’ladigan asarlar bor. Gap bu asarlarni tushunib, uning ohori bilan tarjima qilishda. Masalan men shubhasiz XX asr o’zbek hikyasining eng yaxshi namunalaridan biri deb biladigan M. M. Do’stning “Dashtu-dalalarda” hikoyasini tarjim qilib bo’lmasa kerak deb o’ylayman. Uning butun ohori o’zbek tilida nomoyon bo’lgan. Boshqa tillarda bu ohor yo’qolsa, hikoyaning hech qanday qiymati qolmaydi.

–  Bugungi davrda adabiyotning jamiyatda tutgan o’rni qanday deb o’ylaysiz?
– Adibyotning jamiyatda tutgan o’rni keyingi yigirma yillikda birmuncha pasaygandek. Hatto ba’zilar adabiyotsiz ham jamiyat bo’lishi mumkinligi haqida gapirishayapti. Men bunday jamiyatni tasavvur qila olmayman. Adabiyot boshqa san’at turlari kabi millatning ruhi, qalbidir. Hatto boshqa san’at turalariga qaraganda xalq qalbiga ko’proq daxldor va yaqin. Tarixda yuz yillab tasviriy san’atsiz, musiqasiz, kinosiz yashalgan zamonlar bo’lgan, ammo inson tamaddun   doirasiga kirgandan, ijod zavqini tuyib, ijod qilgali beri adabiyotsiz, uning yo og’zaki, yo yozma shaklisiz biron o’n yil ham mavjud bo’lolmagan. Kambodjaning Polpot rejimi ham yozuvchilarni yo’q qilsa-da, adabiyotni yo’q qila olgani yo’q. O’sha qatag’on tuzum davrida adabiyot yashirin bo’lsa-da yaraldi. Aslini olganda bugungi seriallaru kinolar ham adabiyotning shakli o’zgargan turi, xolos. Bir paytlar adabiyot eshitilardi, buni og’zaki ijod deymiz, hozir ko’riladigan pallaga kirdi, ehtimol buni ham adabiyotning “falon ijodi” deb atash davri kelgandir?! Shakli o’zgargan bilan baribir adabiyot millatning ruhi va qalbi bo’lib qolaveradi.

–  Siz nega yozuvchi bo’lgansiz?! Sabab nima?! Yozganlaringizning ahamiyati haqida gapirsangiz…
–  Savolingizga javob berish ancha qiyinga o’xshaydi. Buni o’ylab ko’rmagan ekanman. Bizda, o’zbeklarda har bir kasbga qismat deb qaraladi. Shuning uchun yozuvchiga “Nega yozuvchi bo’lgansiz?” degan savol ko’p ham berilavermaydi. Rostdan ham nega yozuvchi bo’lgan ekanman? Menimcha, odamlarga nimadir aytish istagi tufayli bo’lsa kerak. Ijodkorda odamlarning o’zidan olib, yana o’zlariga aytish istagi bo’ladi. Eng qizig’i o’sha o’zlaridan olinayotgan narsani odamlarning o’zi bilmagani va ko’rmagani uchun shoir yoki yozuvchi uni aytgisi keladi. Ana shu ijodkorlik bo’lsa kerak. Men yozganlarimning qimmati yoki ahamiyati haqida hech narsa deya olmayman.
Buni adabiy tanqid aytgani ma’qul. Bosh maqsadim o’zbek millati ruhi va qalbining adabiy manzaralarini ko’rsatishdir. Bugungi o’zbek (jumladan, koreys ham) bir tomondan bugunnning eng ilg’or vakili sifatida, xuddi G’arb kishisi kabi, taraqqiyotning eng oldingi marrasida sivilazatsiyaning so’nggi yutuqlaridan bahramand bo’layapti va uni yaratayotganlar safida turibdi. Ikkinchi tomondan esa, G’arb kishisidan farqli o’laroq u hali o’zining azaliy an’ana va qadriyatlaridan to’la uzilgani ham yo’q. Nazarimda texnik taraqqiyot milliy qadriyatlarning yashab qolishini shubhaga qo’yadi, aksincha, unga betinim tajovuz ham qilib turadi. Ana shu tajovuz insonni o’z qalbidan uzoqlashtira boradi, uni insoniy fazilatlar va tuyg’ulardan ko’ra uni o’zi xizmat qilayotgan g’oya yoki tizimga BURCH va MAS’ULIYAT hissi ko’proq bog’laydi. Bu xil BURCH va MAS’ULIYAT kishidagi qadriyatlarga ehtiyoj qoldirmaydi, uni yaroqsiz holga keltiradi. Texnogen jamiyat munosbatalari bilan qadriyatga aylangan munosabatlar to’qnash keladi. Hozirdan bu to’qnashuvning alomatlari ko’rinayapti. Oqibatda insonning tabiiy holati, ya’ni qalbi bilan taraqqiyot o’rtasida ixtilof kelib chiqayapti. Bu ixtilof allaqachon boshlangan. G’arb bu ixtilofni terminatorlar, surrigatorlar timsolida ta’riflab yotishibdi. Nima bo’lgan taqdirda ham kelajak adabiyoti insonning qalbini, inson qiyofasini sof saqlab qolish uchun kurashga quriladi, chog’imda. Qalb – insonda yaratganning zuhurotidir. Bu zuhurot bor ekan, inson o’zini bani olamga daxldor va uning bir qismi, jonli bo’lagi deb hisoblaydi va uni asrashga intiladi. Zuhurot – qalb boy berilsa, insonning bir-biri oldida, tabiat va koniot oldidagi mas’uliyat boy berilib, bu mas’uliyat texnogen jamiyat yaratgan mas’uliyat bilan almashadi. Bu zuhurotdan ayrilish – qiyomatni belgilab beradi. Bu shunchaki masala emas. Bu insonning o’zligini, mohiyatini saqlab qolish uchun kurash degani.
G’arbda ota-onasini taqdir izmiga tashlab, o’z rahot- farog’atini ko’zlab, baxt izlab ketish tabbiiy qabul qilinadi. Biz o’zbeklarda, jumladan, bilishimcha, koreyslarda ham bu o’ta uyat va kechirib bo’lmaydigan gunoh sanaladi. Bir qaraganda G’arb haqqa o’xshaydi. U o’z bolasini o’zining keksalik yuki bilan bog’lab qo’ymay, ozod qildi. “Ozod bo’lgan” farzand endi hech kim oldida burchli bo’lmay o’z ertasini yarata boshlaydi. Ammo bu yerda insonparvarlikning oddiy haqiqati buzilyapti.
Insonparvarlik hamisha ojizlarga shafqat va muruvvat qo’lini cho’zadi. Qadim afsona va ertaklar bunga guvoh. Oddiy holatda insonparvarlik buzilayapti ekan, unda bu ozodlikning milliy ma’naviyatga putur yetkazishi aniq bo’lib qoladi. Shu sababli ham bugun o’zini anglagan millatlar shiddat bilan hayotlariga kirib kelayotgan texnogen an’analar oldida o’zligini, insoniy qiyofasini saqlab qolish uchun o’zlarining taraqqiyot yo’llarini tanlamoqdalar. Bu fikr “taraqqiyot – dushman” degan ma’noni anglatmasligi kerak. Taraqqiyot inson qalbi va millat ruhi prizmasidan o’tib, uning o’zligiga daxl qilmay singishi va insonparvarlikni inkor qilmay, bashariyatni olg’a boshlashi kerak. Shu paytgacha o’tgan gumanistik g’oyalar, gumanistik adabiyot shuni ta’kidlaydi. Ham o’zbek, ham koreys gumanizmi shuni ta’kidlaydi. Sharq hikmati insonning qalbini saqlab qolishga undashi bilan gumanistik hikmatdir. Insonning qalbini saqlab qolish bugungi adabiyotning bosh vazifasi va burchidir. Ana shunda bugun G’arb kishisini yolg’izlik va xudosizlikka mahkum qilayotgan ma’naviy fojealar yuz bermaydi.

Suhbatdosh In Gyon Oh
filologiya fanlari doktori,
Dongduk universiteti professori (Seul)