10 май – Шафоат Раҳматуллоҳ Термизий туғилган кун

  Шафоат! Сиз мен учун жуда қадрлисиз! Чунки ҳар дам ёзганларингизни ўқирканман, сизнинг ҳам юрагингиз мудом шуъла сочиб турганига амин бўламан! 

ШАФОАТ РАҲМАТУЛЛО ТЕРМИЗИЙГА
БАҒИШЛОВ

Шафоат Раҳматуллоҳ Термизий (Раҳматуллаев) 1942 йил 10 майда Сурхондарё вилоятининг Шеробод туманидаги Оққўрғон қишлоғида туғилган. Тошкент давлат консерваториясини тамомлаган (1965). «Жануб шамоли» (1981), «Умид остонаси» (1988), «Гулоб» (1992), «Озод сўз» (2003, Сайланма) асарлари нашр этилган. «Мусиқа услубиёти», «Мусиқа алифбоси» (1991-92), «Бошланғич мусиқа таълими» (2003) каби рисолалар ҳам ёзган. «Шуҳрат» медали (1998) ҳамда «Эл-юрт ҳурмати» (2003) ордени билан тақдирланган. Шоир 2016 йил мартида оламдан ўтди.

Усмон Азим
ХУДО ЁҚҚАН ЧИРОҒИМ
Шоирга хат

Шафоат!
Биродарим! Бу мақолани нега хат деб атадим? Чунки сизга бўлган кўнглимдаги гапларни ақллиликка даъвогар мақола “жанри”га сиғдиролмаслигимни ҳис қилдим. Одам ким билан гаплашаётганини билдиши керак-да! Хат ёзаётганингда эса суҳбатдошингни юзими, кўзими қаршингда туради. Носамимийлик, ёлғон ўзини, хеч бўлмаса, ноқулай сезади. Ўртадаги чин сўзлардан ийманибми, ҳар ҳолда орани тарк этади.

  Яна бир гап, Шафоат… Одам соғинган кишисигагина хат ёзгиси келади. Мен баъзан ота-боболаримизга хавас қиламан. Бир-бирини соғинса, неча кунлар йўл юриб дийдорлашгани боришган. Ана суҳбат, ана гурунг… Инсон инсонни ана шу суҳбатларда кашф этган. Боришолмаса эса, хат ёзишган. Бу хатлар ҳамдард юракларни бир-бирига чамбарчас боғлаган. Фикрлар эса ўткирлашган, туйғулар нозиклашган; кўнгил савдолари ,дунё муаммолари ойдинлашган… Чунки қоғозга тушган сўз (билмайман нимага?) инсонни моддий дунёдан кўра руҳий оламга яқинлаштиради. Умуман, менимча, ёзишга бўлган ишқбозлик улкан илоҳий соғинчким, бу дарднинг бир ёғдуси дўстлар дийдори билан ҳам боғлиқ.

Шу сабаб, азиз дўст, хат ёзмоқ парвардигор сизу бизнинг кўнглимизга солган улуғ бир мурувватдир. ( Сиз ёзасиз: “ Назм осмонида ким юлдуз, ким кун, Дилимга улардан тушган бир учқун, Уриниб ётаман шу учқун билан, Мен ўзга дилларга ўт бермоқ учун”). Чунки аслида, шоиру адибнинг кўнглидан чиқариб ёзган ( айтгандай ,ҳозир дунё тақозоси билан кўнгилдан чиқармай ёзиш ҳам барқ ураяпти ) ҳар бир сатри келажакка мактубдир. Оллоҳ, менимча, теварагида кечаётган дарду ҳасратларни—инсоният унитмаслиги керак бўлган буюк дарсларни – “ келажакдагилар учун ёзиб қўй “ деб қанчадан-қанча олимлардан бирига илҳому истеъдод беради. ( Бўлмаса бу илҳому истеъдоднинг кимга кераги бор?). Бу тоифа оловда ўртанган юраккина, кўкка тутуни ўрлаб, бу вазифани бажаришга киришади. Чунки у, бир тарафдан, одамлар дунёси ҳақиқатларининг, дарду давронларининг номукаммаллигини ҳис қилади, қийналади ва бу нотўкисликнинг “ айб”ларини қоғозга туширади. Шунинг билан бирга у, иккинчи тарафдан, оллоҳ яратган дунёдаги мукаммалликдан ҳайратга тушади, лол қолади. Бу номутаносибликнинг кўнгилдаги тортишувидан (“Ер менинг тўшагим, шу олам кулбам, Кулбамга шам эрур Ой ҳам,Қуёш ҳам, Шу улкан даргоҳнинг эгасиману Ҳаётимда ҳар кун яна недир кам”.) эса буюк асарлар – буюк мактублар дунёга келади. Мана шу тортишувнинг оғриғидан Ҳақпараст шоирлар инсоният кўксидан отилиб чиққан “ оҳ” каби, абадий зулумотга таҳдид солиб, руҳнинг қувватига яраша шуълалар сочади.

Шафоат! Сиз мен учун жуда қадрлисиз! Чунки ҳар дам ёзганларингизни ўқирканман, сизнинг ҳам юрагингиз мудом шуъла сочиб турганига амин бўламан! Эҳтимол сизга бундай зиёкор бўлиш Тошкентда яшаётган адиблардан кўра оғирроқдир? Ростини айтайлик, Тошкентдан нари борганинг сари осмон пасая бошлайди. Қанчадан-қанча дўстларимизнинг қадди букилмади, дейсиз! Аммо сиз мана шундай паст осмон тагида ҳам қаддини рост тутиб қолмоққа имкон топдингиз! Энди нима учун қадрлашимнинг маъносини тушунгандирсиз? Сиздаги камтарлик, хуштабиатлик сабр-қаноат, адабиётга беминнат хизматкорлик каби фазилатлар балки қоматингизни тик ушлаб қолгандир?

Дўст, мен сиз билан фахрланишимни ҳам айтиб қўяй! Сурхондарёга тошкентлик меҳмонлар билан борган чоғларимда, олатдагидай, сиз бир чеккада кўринмайгина ўтирасиз. Аммо мабода сўз тегиб қолса, шундай мантиқли, шундай илму фаросатга йўғирилган гаплар айтасизки, менман деган интелектуаллар “ҳайрат бармоғи”ни тишлаб қолишади. Сизга бирдан бошқача кўз билан қарашади.” Сурхонингизда аломат одамлар бор-да “, деб шипшийди улар менга. Мен эса Сурхонга обрў олиб бераётган сиздай одам билан дўстлигимдан фахрларга тўлиб ўтираман.

Дўст! Мен бошда соғинч ҳақда гапиргандим. Ёш ўтган сари бу туйғу маҳобатли бўлиб борар экан, Ишқилиб,умрнинг ўткинчилги тобора сезилган сайин, одамнинг қадри ортаяпти. Биродарим! Ҳозир ҳамманинг ташвиши кўпайиб кетган. Юртга бораётганда, дўстларни ташвишлантиришдан, ишдан қолдиришдан чўчиб тураман. Бироқ сизнинг борлигингизни ўйлаб кўнглим ёришади. “Шафоат бор-ку, дейман” қувониб. Ўшанда кўз олдимга нима келади? Чироқ! Эсимга тушганингизда, кўнглимни равшан этадиган чироқ! Ҳа, ҳақиқатдан сиз Сурхонга борганда, алпинадиган дўстим-парвардигор ёққан чироғимсиз!

Шафоат, энди фақат олтмишга — қутлуғ ёшга кирганлигингиз билан қутлаш қолди! Чин юракдан қутлайман! Сиз кўп иш қилдингиз! Аммо ҳали амалга оширадиган ишларингиз олдинда! Бу гапни тасалли учун айтаётганим йўқ! Ўзини билган ижодкорга олтмишдан кейин ҳақиқий ижод фасли бошланади. Шеър ёлғиз юракнинг узун-аччиқ тажрибасидир. Ижодга хиёнат қилмаган шоирлар учун парвардигор олтмишдан кейин янги мукофотлар-янги ҳасратли қўшиқлар беради.

Умрингиз узоқ бўлсин ,азиз дўст!

2003 йил апрель

Сирожиддин Саййид
ШАФОАТНИНГ ШАФОАТИ
ЁХУД ОЗОД СЎЗ СЕВИНЧЛАРИ

   Сурхон воҳасининг катта ва камтар шоири, Абдулла аканинг таъбири билан айтганда “хоксорлардан ҳам хоксорроқ”, тўн кийгизсалар, унинг ичида ҳам ўнғайсизланиб, хижолатдан кўринмай қоладиган, ўзидан ҳам ийманадиган бир беозор, бир беғараз инсон. Ижодкор. Усмон Азим ; “Худо ёққан чироғим”,-деб дуруст таърифлади. Яна: Энкайган, пасайган осмон остида ҳам энкаймай , эгилмай яшаган, эл шоирига айланган ўз оғам”-деди. Термизийлар шажарасига боғлаб сўзлаганда, Эшқобил Шукурнинг кўзларида ёш қалқиди. Вилоят хокимияти ҳам тўн ёпиб иззат кўрсатди. Ўзбекистон қаҳрамони, кўз дўхтири Раҳмон Муҳаммадиев “Қуллуқ бўлсин”да “ Кўзингизга гард қўнмасин!” деб суфлаб қўйди. Талабалару домлалар, раислару палвонлар, чавандозлару миршаблар … У киши бўлса хижолатдан қизаринибгина ўтирибдилар… Умр бўйи сўзга иззат кўрсатиб, мана энди сўзининг иззатини кўраётган шоир. Консерваторияда ўқиб артист бўлмай шеъриятга шоирликка қайишиб кетган, талабаларга дарс бериб, яна ” Мусиқа услубияти”, ”Мусиқа алифбоси” деган қўлланма дарсликларни ҳам қалаштириб ёзган меҳнаткаш муаллим, шу йилдан бошлаб университетнинг профессори—Шафоат Раҳматуллаев-Шафоат Раҳматулло Термизий. 

Жамила Эргашеванинг “ ҳаммаларинг қандай кеп қолдиларинг-е?!” деган саволига Рустамқул “Шафоат аканинг шафоати билан-да”,дея салмоқли жавоб қилди.

Энди “ Озод сўз” ҳақида. Шу пайтгача шоирнинг “ Жануб шамоли” , “ Умид остонаси” , Гулоб”, номли шеърий тўпламлари чоп этилган. “ Озод сўз “— сайланма китоби. Яқиндагина “янги аср авлоди” нашриётида босмадан чиқди. Китобнинг номи рамзий. Ватани озодликка, хурриятга етишган, эли ҳам, ўзи, сўзи ҳам озод бўлган шоирнинг китоби, озод сўзи. Бу сўзнинг армонлари бор эди, энди-да севинчларга айланди. Унинг ҳижронли изтироблари мўл эди, энди дийдор қувончларига айланди. Шу ўртада бир киши бир гап айтди,яхши айтди: “Озод юртнинг озод сўзи озод шоирларига муборак бўлсин!”

Хорижий сафларда юксалтсам байроқ,,
Жаҳон минбарида гар тилим сайроқ.
Ватанга дахлдор ва танъ аъмолим,
Тил, Туғром, Байроғим—Ватан жамолим.
Авлодимга бешик, аждодимга қабр,
Шу она Ватандир, озод Ватандир.
Дунёда мен топган энг олий қадр,
Фақат шу муқаддас Ватанга тандир

2003 йил апрель

Маҳмуд Абулфайз
“ЮРАК БИР МАРОМДА КУЙЛОВЧИ БУЛБУЛ”

  Ўн йиллар бурун машҳур шоир Шафоат Раҳматулло Термизий таваллудининг олтмиш йиллиги муносабати билан Термиз шаҳрида унитилмас кунлар бўлган эди. Албатта адабиёт, шеърият кунлари, дилга ёруғлик соладиган дамлар бўлган эди. Агар шунчаки туғилган кун кўп чиқим, еб-ичиш, тўн устига тўн ёпиш билан нишонланганида эди, бугун балки эсламасдик ҳам. Чунки кўнгилга ёруғлик солган нарса бирибир юзага қалқиб чиқарган. Шоирнинг таваллуд – шеърият байрамига Ўзбекистон қаҳрамони, халқ шоир Абдулла Орипов ўзи билан бир гуруҳ истеъдодли шоирлар. Ёзувчиларни ҳам бошлаб келган эдики, гувоҳи бўлганлар буни ҳамон эслашса керак.

Ижодкорлар, олимлар, кўп сонли мухлислар даврасида Абдулла Орипов сўз олиб, “Агар ўзбек шеърияти катта бир шода бўлса, Шафоат Рҳматулло Термизий ундаги бир дона гавҳар “,деган эди. Кимдир ўшанда балки бу гапларни тўғри маънода қабул қилгандир, кимдир эса “ бундай тантанали онларда айтиладиган кўтарма гаплардан навбатдагиси” дея қабуд қилгандир. Бу ўтган ўн йил давомида кўп бор тарозига солинди, ақл чиғириғидан такрор ва такрор ўтказилди, элакланди. Лекин назаримда , кўпчилик ижодкор ва мухлислар Шафоат акани, яъни Шафоат Раҳматулло Термизийни ўзбек шеъриятдаги бир дона гавҳар дея тан олишди. Бу — тақдирнинг туҳфаси Кейинги тўпламларидан бирини шоир “Кўринмай гулладим” дея номлади. Бир томондан қарасангиз буям тўғри чиқади.

Яна бир томондан қарасангиз, Шафоат ака овозсиз куйлаётган шоир деб ўйлайсиз. Қаранг, “кўринмай гулласа ҳам , овозсиз куйласа ҳам бўларкан”. Айтилаётган бу ва бошқа насбатларнинг бариси Шафоат Термизийнинг инсон ва ижодкор сифатидаги хокисорлигига, фавқулодда камтарлигига бориб тақлади. Агар бу каби сифатлар кишининг “хамиртуруши”да, фитратида бўлмаса, уни кейинчалик ҳосил қилиб бўлмаслигини яхши биласиз. Шафоат ака камтарликка, камтарлик эса Шафоат акага жуда муносиб тушиб турибди. Биласизми, нима, мен гоҳи – гоҳи “Яхшиямки, қўҳна Термизда, кекса ва навқирон адабиётимизда Шафоат Термизийдек одам бор”, дея ўзимча ифтихор қиламан. Адабиёт бахтига шу одамнинг жони соғ бўлсин, дейман. Азалий севги-муҳаббатни, она юртимизни, Ватан истиқлолини, неча минг йиллик тўфон-тўзонларни бошидан кечирган қадим тупроғимизни бор овоз билан шеърга солиб келаётган ўктам шоиримиз ҳамон баланд пардаларда куйлаб турибди.

Бундан кўп йиллар аввал турналар ҳақидаги бир шеърида “Турналарнинг тизимига кўксим нишон,жўралар” дея ёзган эди. Эсда қоладиган чиройли ўхшатиш эдики, ҳамон эслаб турибмиз. Шоирнинг қай бир шеърини ўқиманг, дилдан яқинлик, оҳангдошлик топасиз. Шафоат ака тўқимайди, ўйлаб – ўйлаб топмайди, балки ёзади, ёзаверади. Шуниси яхши, шунинг учун ҳам уни ўқийдилар.

Агар Шафоат Раҳматулло Термизийни адабиётимизнинг Суқроти деб айтсак, “буям йўлига айтилаётган мақтовнинг бири-да”, дея қабул қилмасайдингиз деган андишадаман. Халқимизга хос бўлган чуқур донишмандликнинг айрича аломатларини шу шоир шеъриятида кўришингиз мумкин.

Шафоат ака шоир бўламан деб шеър ёзганлардан эмас. Балки шеър ёзавериб шоир бўлганлардандир. Ёки бўлмаса, у киши шоир бўламан деб адабиётга кирмади, балки шоир бўлиб адабиётга кириб келди. Бошқа кўплардан фарқи ҳам шунда Шафоат аканинг.

Шоирнинг қарийб қирқ йиллик давр мобайнида ёзган шеърларини кўздан ўтказсангиз , уларда ҳам ҳайрат, ҳам ҳаяжон ва ҳам эса доншимандлик уйғунлашиб, бир – бирига мослашиб кетганлигини кўрасиз. Агар шу унсурлардан биттаси шоир шеъриятида иштирок этмаса эди, шоир шеърлари мукаммаллик касб этмаган бўлур эди.

Вақт ўтиб, оёқдан мадор, кўздан нур кетиши экан. Бироқ фикр, туйғулар қаримас экан. ( Бу энди истеъдодли ижодкорларга тааллуқли гап) Бугун Шафоат шоир (бобо) етмиш баҳорни қаршилаб турибди. Лекин шеърларида ҳамон шиддат, ҳайрат, ва донишмандлик барқ уриб турибди. Шоир яқинда туюқ жанрида ижод қилган тўртликларини жамлаб жажжи китоб ҳолига келтирди. Унда 100 та туюқ тўртлик бор. Бу тўртликларни қандийдир маънода у ёки бу даврнинг мухтасар таржимаи ҳоли деб ҳам англаса бўлади. Бу тўртликларни шоир “Шамъи шафоат” деб номлаган.

Ўтган гоҳи чигал, гоҳи зиддиятли даврларимизни, бугунги шодон, бахтиёр дамларимизни шеърга солиб турган шоир ҳали чоп этилмаган достон, назмий намуналар жуда кўп. Биз учун қувонарлиси шундаки, отахон шоир бардавомлик билан ёзиб келаётир. Одат бўлиб қолганлиги учун эмас, балки ёзмаса бўлмаслигидан ёзаяпти.

Яқиндагина “Ёшлик” ёшлик журнали таҳририяти илтимосига биноан Шафоат Раҳматулло Термизий ўзининг таржимаи ҳолини ёзиб берди. Бу битиклари журналда чоп этилди. “ Дўмбира менинг илк устозим” деб номланган бу таржимаи ҳол адабий жамоатчиликда катта таасурот қолдирди. Уни ўқиган таниқли болалар шоири Турсунбой Адашбоев шошилинч қўнғироқ қилади: “ Шафоат , журналдаги ёзганларингни ўқидим, агар Тошкентга келсанг, мени кўрмасдан кетма…” Шоир шу билан гапини қисқа қилди. Гап шунда эдики, оддийгина таржимаи ҳолдан ҳам Турсунбой ака таъсирланган, ҳаяжонга тушган эди. Бундан чиқадиган хулоса шуки, Шафоат ака ўз таржимаи ҳолини ҳам шунчаки ёзмайди. Тошкентда яшаб, ижод қилаётган шоир дўстларимиздан яна бири Очил Тоҳир қўнғироқ қилиб депти: “Сизларда Шафоат Раҳматулло Термизий” деган шоир блр-ку?” Мен эса “Ҳа бор”, дея жавоб қиламан. “Ана шу шоирнинг таржимаи ҳолини ўқиб қаттиқ таъсирландим, унда ўзимнинг ҳаётимга ўхшаш нуқталарни учратдим. Таъсирландим, бир нечта шеърлар ҳам ёздим”.

Дарвоқе, Шафоат Термизий нафақат ўзининг,балки она юртимизнинг таржимаи ҳолини ҳам маҳорат билан ёзиб келаётган шижоатли шоирларимиздан бир сифатида адабиётда турибди.

Гапнинг келишига қараб баландпарвоз, кўтарма гапларни кўп айтишимиз мумкин. Бироқ биз бундай гаплардан тийиламиз – да ўзимизча шундай хулосага келамиз: Шафоат Раҳматулло Термизий ўз ҳаёти ва ижодини, истеъдоди ҳамда маҳоратини Ватан адабиётига бағишлаб келаётир. Илло бу гапларда бўрттирма ҳам, ортиқча мақтов ҳам йўқ.

2012 йил апрель

10 may – Shafoat Rahmatulloh Termizi tug’lgan kun

Shafoat! Siz men uchun juda qadrlisiz! Chunki har dam yozganlaringizni o‘qirkanman, sizning ham yuragingiz mudom shu’la sochib turganiga amin bo‘laman! 

SHAFOAT RAHMATULLO TЕRMIZIYGA
BAG‘ISHLOV

Shafoat Rahmatullayev 1942 yil 10 mayda Surxondaryo viloyatining Sherobod tumanidagi Oqqo‘rg‘on qishlog‘ida tug‘ilgan. Toshkent davlat konservatoriyasini tamomlagan (1965). «Janub shamoli» (1981), «Umid ostonasi» (1988), «Gulob» (1992), «Ozod so‘z» (2003, Saylanma) asarlari nashr etilgan. «Musiqa uslubiyoti», «Musiqa alifbosi» (1991-92), «Boshlang‘ich musiqa ta’limi» (2003) kabi risolalar ham yozgan. «Shuhrat» medali (1998) hamda «El-yurt hurmati» (2003) ordeni bilan taqdirlangan. Shoir 2016 yil martida olamdan o‘tdi.

Usmon Azim 
XUDO YOQQAN CHIROG‘IM
Shoirga xat

Shafoat!
Birodarim! Bu maqolani nega xat deb atadim? Chunki sizga bo‘lgan ko‘nglimdagi gaplarni aqllilikka da’vogar maqola “janri”ga sig‘dirolmasligimni his qildim. Odam kim bilan gaplashayotganini bildishi kerak-da! Xat yozayotganingda esa suhbatdoshingni yuzimi, ko‘zimi qarshingda turadi. Nosamimiylik, yolg‘on o‘zini, xech bo‘lmasa, noqulay sezadi. O‘rtadagi chin so‘zlardan iymanibmi, har holda orani tark etadi.

Yana bir gap, Shafoat… Odam sog‘ingan kishisigagina xat yozgisi keladi. Men ba’zan ota-bobolarimizga xavas qilaman. Bir-birini sog‘insa, necha kunlar yo‘l yurib diydorlashgani borishgan. Ana suhbat, ana gurung… Inson insonni ana shu suhbatlarda kashf etgan. Borisholmasa esa, xat yozishgan. Bu xatlar hamdard yuraklarni bir-biriga chambarchas bog‘lagan. Fikrlar esa o‘tkirlashgan, tuyg‘ular noziklashgan; ko‘ngil savdolari ,dunyo muammolari oydinlashgan… Chunki qog‘ozga tushgan so‘z (bilmayman nimaga?) insonni moddiy dunyodan ko‘ra ruhiy olamga yaqinlashtiradi. Umuman, menimcha, yozishga bo‘lgan ishqbozlik ulkan ilohiy sog‘inchkim, bu dardning bir yog‘dusi do‘stlar diydori bilan ham bog‘liq. 

Shu sabab, aziz do‘st, xat yozmoq parvardigor sizu bizning ko‘nglimizga solgan ulug‘ bir muruvvatdir. ( Siz yozasiz: “ Nazm osmonida kim yulduz, kim kun, Dilimga ulardan tushgan bir uchqun, Urinib yotaman shu uchqun bilan, Men o‘zga dillarga o‘t bermoq uchun”). Chunki aslida, shoiru adibning ko‘nglidan chiqarib yozgan ( aytganday ,hozir dunyo taqozosi bilan ko‘ngildan chiqarmay yozish ham barq urayapti ) har bir satri kelajakka maktubdir. Olloh, menimcha, tevaragida kechayotgan dardu hasratlarni—insoniyat unitmasligi kerak bo‘lgan buyuk darslarni – “ kelajakdagilar uchun yozib qo‘y “ deb qanchadan-qancha olimlardan biriga ilhomu iste’dod beradi. ( Bo‘lmasa bu ilhomu iste’dodning kimga keragi bor?). Bu toifa olovda o‘rtangan yurakkina, ko‘kka tutuni o‘rlab, bu vazifani bajarishga kirishadi. Chunki u, bir tarafdan, odamlar dunyosi haqiqatlarining, dardu davronlarining nomukammalligini his qiladi, qiynaladi va bu noto‘kislikning “ ayb”larini qog‘ozga tushiradi. Shuning bilan birga u, ikkinchi tarafdan, olloh yaratgan dunyodagi mukammallikdan hayratga tushadi, lol qoladi. Bu nomutanosiblikning ko‘ngildagi tortishuvidan (“Yer mening to‘shagim, shu olam kulbam, Kulbamga sham erur Oy ham,Quyosh ham, Shu ulkan dargohning egasimanu Hayotimda har kun yana nedir kam”.) esa buyuk asarlar – buyuk maktublar dunyoga keladi. Mana shu tortishuvning og‘rig‘idan Haqparast shoirlar insoniyat ko‘ksidan otilib chiqqan “ oh” kabi, abadiy zulumotga tahdid solib, ruhning quvvatiga yarasha shu’lalar sochadi.

Shafoat! Siz men uchun juda qadrlisiz! Chunki har dam yozganlaringizni o‘qirkanman, sizning ham yuragingiz mudom shu’la sochib turganiga amin bo‘laman! Ehtimol sizga bunday ziyokor bo‘lish Toshkentda yashayotgan adiblardan ko‘ra og‘irroqdir? Rostini aytaylik, Toshkentdan nari borganing sari osmon pasaya boshlaydi. Qanchadan-qancha do‘stlarimizning qaddi bukilmadi, deysiz! Ammo siz mana shunday past osmon tagida ham qaddini rost tutib qolmoqqa imkon topdingiz! Endi nima uchun qadrlashimning ma’nosini tushungandirsiz? Sizdagi kamtarlik, xushtabiatlik sabr-qanoat, adabiyotga beminnat xizmatkorlik kabi fazilatlar balki qomatingizni tik ushlab qolgandir?

Do‘st, men siz bilan faxrlanishimni ham aytib qo‘yay! Surxondaryoga toshkentlik mehmonlar bilan borgan chog‘larimda, olatdagiday, siz bir chekkada ko‘rinmaygina o‘tirasiz. Ammo maboda so‘z tegib qolsa, shunday mantiqli, shunday ilmu farosatga yo‘g‘irilgan gaplar aytasizki, menman degan intelektuallar “hayrat barmog‘i”ni tishlab qolishadi. Sizga birdan boshqacha ko‘z bilan qarashadi.” Surxoningizda alomat odamlar bor-da “, deb shipshiydi ular menga. Men esa Surxonga obro‘ olib berayotgan sizday odam bilan do‘stligimdan faxrlarga to‘lib o‘tiraman.

Do‘st! Men boshda sog‘inch haqda gapirgandim. Yosh o‘tgan sari bu tuyg‘u mahobatli bo‘lib borar ekan, Ishqilib,umrning o‘tkinchilgi tobora sezilgan sayin, odamning qadri ortayapti. Birodarim! Hozir hammaning tashvishi ko‘payib ketgan. Yurtga borayotganda, do‘stlarni tashvishlantirishdan, ishdan qoldirishdan cho‘chib turaman. Biroq sizning borligingizni o‘ylab ko‘nglim yorishadi. “Shafoat bor-ku, deyman” quvonib. O‘shanda ko‘z oldimga nima keladi? Chiroq! Esimga tushganingizda, ko‘nglimni ravshan etadigan chiroq! Ha, haqiqatdan siz Surxonga borganda, alpinadigan do‘stim-parvardigor yoqqan chirog‘imsiz!

Shafoat, endi faqat oltmishga-qutlug‘ yoshga kirganligingiz bilan qutlash qoldi! Chin yurakdan qutlayman! Siz ko‘p ish qildingiz! Ammo hali amalga oshiradigan ishlaringiz oldinda! Bu gapni tasalli uchun aytayotganim yo‘q! O‘zini bilgan ijodkorga oltmishdan keyin haqiqiy ijod fasli boshlanadi. She’r yolg‘iz yurakning uzun-achchiq tajribasidir. Ijodga xiyonat qilmagan shoirlar uchun parvardigor oltmishdan keyin yangi mukofotlar-yangi hasratli qo‘shiqlar beradi.

Umringiz uzoq bo‘lsin, aziz do‘st!

2003 yil aprel

Sirojiddin Sayyid
SHAFOATNING SHAFOATI
YOXUD OZOD SO‘Z SЕVINCHLARI

 Surxon vohasining katta va kamtar shoiri, Abdulla akaning ta’biri bilan aytganda “xoksorlardan ham xoksorroq”, to‘n kiygizsalar, uning ichida ham o‘ng‘aysizlanib, xijolatdan ko‘rinmay qoladigan, o‘zidan ham iymanadigan bir beozor, bir beg‘araz inson. Ijodkor. Usmon Azim ; “Xudo yoqqan chirog‘im”,-deb durust ta’rifladi. Yana: Enkaygan, pasaygan osmon ostida ham enkaymay , egilmay yashagan, el shoiriga aylangan o‘z og‘am”-dedi. Termiziylar shajarasiga bog‘lab so‘zlaganda, Eshqobil Shukurning ko‘zlarida yosh qalqidi. Viloyat xokimiyati ham to‘n yopib izzat ko‘rsatdi. O‘zbekiston qahramoni, ko‘z do‘xtiri Rahmon Muhammadiyev “Qulluq bo‘lsin”da “ Ko‘zingizga gard qo‘nmasin!” deb suflab qo‘ydi. Talabalaru domlalar, raislaru palvonlar, chavandozlaru mirshablar … U kishi bo‘lsa xijolatdan qizarinibgina o‘tiribdilar… Umr bo‘yi so‘zga izzat ko‘rsatib, mana endi so‘zining izzatini ko‘rayotgan shoir. Konservatoriyada o‘qib artist bo‘lmay she’riyatga shoirlikka qayishib ketgan, talabalarga dars berib, yana ” Musiqa uslubiyati”, ”Musiqa alifbosi” degan qo‘llanma darsliklarni ham qalashtirib yozgan mehnatkash muallim, shu yildan boshlab universitetning professori—Shafoat Rahmatullayev-Shafoat Rahmatullo Termiziy. 

Jamila Ergashevaning “ hammalaring qanday kep qoldilaring-ye?!” degan savoliga Rustamqul “Shafoat akaning shafoati bilan-da”,deya salmoqli javob qildi.

Endi “ Ozod so‘z” haqida. Shu paytgacha shoirning “ Janub shamoli” , “ Umid ostonasi” , Gulob”, nomli she’riy to‘plamlari chop etilgan. “ Ozod so‘z “— saylanma kitobi. Yaqindagina “yangi asr avlodi” nashriyotida bosmadan chiqdi. Kitobning nomi ramziy. Vatani ozodlikka, xurriyatga yetishgan, eli ham, o‘zi, so‘zi ham ozod bo‘lgan shoirning kitobi, ozod so‘zi. Bu so‘zning armonlari bor edi, endi-da sevinchlarga aylandi. Uning hijronli iztiroblari mo‘l edi, endi diydor quvonchlariga aylandi. Shu o‘rtada bir kishi bir gap aytdi,yaxshi aytdi: “Ozod yurtning ozod so‘zi ozod shoirlariga muborak bo‘lsin!”

Xorijiy saflarda yuksaltsam bayroq,,
Jahon minbarida gar tilim sayroq.
Vatanga daxldor va tan’ a’molim,
Til, Tug‘rom, Bayrog‘im—Vatan jamolim.
Avlodimga beshik, ajdodimga qabr,
Shu ona Vatandir, ozod Vatandir.
Dunyoda men topgan eng oliy qadr,
Faqat shu muqaddas Vatanga tandir

2003 yil aprel

Mahmud Abulfayz
“YURAK BIR MAROMDA KUYLOVCHI BULBUL”

 O‘n yillar burun mashhur shoir Shafoat Rahmatullo Termiziy tavalludining oltmish yilligi munosabati bilan Termiz shahrida unitilmas kunlar bo‘lgan edi. Albatta adabiyot, she’riyat kunlari, dilga yorug‘lik soladigan damlar bo‘lgan edi. Agar shunchaki tug‘ilgan kun ko‘p chiqim, yeb-ichish, to‘n ustiga to‘n yopish bilan nishonlanganida edi, bugun balki eslamasdik ham. Chunki ko‘ngilga yorug‘lik solgan narsa biribir yuzaga qalqib chiqargan. Shoirning tavallud – she’riyat bayramiga O‘zbekiston qahramoni, xalq shoir Abdulla Oripov o‘zi bilan bir guruh iste’dodli shoirlar. Yozuvchilarni ham boshlab kelgan ediki, guvohi bo‘lganlar buni hamon eslashsa kerak.

Ijodkorlar, olimlar, ko‘p sonli muxlislar davrasida Abdulla Oripov so‘z olib, “Agar o‘zbek she’riyati katta bir shoda bo‘lsa, Shafoat Rhmatullo Termiziy undagi bir dona gavhar “,degan edi. Kimdir o‘shanda balki bu gaplarni to‘g‘ri ma’noda qabul qilgandir, kimdir esa “ bunday tantanali onlarda aytiladigan ko‘tarma gaplardan navbatdagisi” deya qabud qilgandir. Bu o‘tgan o‘n yil davomida ko‘p bor taroziga solindi, aql chig‘irig‘idan takror va takror o‘tkazildi, elaklandi. Lekin nazarimda , ko‘pchilik ijodkor va muxlislar Shafoat akani, ya’ni Shafoat Rahmatullo Termiziyni o‘zbek she’riyatdagi bir dona gavhar deya tan olishdi. Bu — taqdirning tuhfasi Keyingi to‘plamlaridan birini shoir “Ko‘rinmay gulladim” deya nomladi. Bir tomondan qarasangiz buyam to‘g‘ri chiqadi.

Yana bir tomondan qarasangiz, Shafoat aka ovozsiz kuylayotgan shoir deb o‘ylaysiz. Qarang, “ko‘rinmay gullasa ham , ovozsiz kuylasa ham bo‘larkan”. Aytilayotgan bu va boshqa nasbatlarning barisi Shafoat Termiziyning inson va ijodkor sifatidagi xokisorligiga, favqulodda kamtarligiga borib taqladi. Agar bu kabi sifatlar kishining “xamirturushi”da, fitratida bo‘lmasa, uni keyinchalik hosil qilib bo‘lmasligini yaxshi bilasiz. Shafoat aka kamtarlikka, kamtarlik esa Shafoat akaga juda munosib tushib turibdi. Bilasizmi, nima, men gohi – gohi “Yaxshiyamki, qo‘hna Termizda, keksa va navqiron adabiyotimizda Shafoat Termiziydek odam bor”, deya o‘zimcha iftixor qilaman. Adabiyot baxtiga shu odamning joni sog‘ bo‘lsin, deyman. Azaliy sevgi-muhabbatni, ona yurtimizni, Vatan istiqlolini, necha ming yillik to‘fon-to‘zonlarni boshidan kechirgan qadim tuprog‘imizni bor ovoz bilan she’rga solib kelayotgan o‘ktam shoirimiz hamon baland pardalarda kuylab turibdi.

Bundan ko‘p yillar avval turnalar haqidagi bir she’rida “Turnalarning tizimiga ko‘ksim nishon,jo‘ralar” deya yozgan edi. Esda qoladigan chiroyli o‘xshatish ediki, hamon eslab turibmiz. Shoirning qay bir she’rini o‘qimang, dildan yaqinlik, ohangdoshlik topasiz. Shafoat aka to‘qimaydi, o‘ylab – o‘ylab topmaydi, balki yozadi, yozaveradi. Shunisi yaxshi, shuning uchun ham uni o‘qiydilar.

Agar Shafoat Rahmatullo Termiziyni adabiyotimizning Suqroti deb aytsak, “buyam yo‘liga aytilayotgan maqtovning biri-da”, deya qabul qilmasaydingiz degan andishadaman. Xalqimizga xos bo‘lgan chuqur donishmandlikning ayricha alomatlarini shu shoir she’riyatida ko‘rishingiz mumkin.

Shafoat aka shoir bo‘laman deb she’r yozganlardan emas. Balki she’r yozaverib shoir bo‘lganlardandir. Yoki bo‘lmasa, u kishi shoir bo‘laman deb adabiyotga kirmadi, balki shoir bo‘lib adabiyotga kirib keldi. Boshqa ko‘plardan farqi ham shunda Shafoat akaning.

Shoirning qariyb qirq yillik davr mobaynida yozgan she’rlarini ko‘zdan o‘tkazsangiz , ularda ham hayrat, ham hayajon va ham esa donshimandlik uyg‘unlashib, bir – biriga moslashib ketganligini ko‘rasiz. Agar shu unsurlardan bittasi shoir she’riyatida ishtirok etmasa edi, shoir she’rlari mukammallik kasb etmagan bo‘lur edi.

Vaqt o‘tib, oyoqdan mador, ko‘zdan nur ketishi ekan. Biroq fikr, tuyg‘ular qarimas ekan. ( Bu endi iste’dodli ijodkorlarga taalluqli gap) Bugun Shafoat shoir (bobo) yetmish bahorni qarshilab turibdi. Lekin she’rlarida hamon shiddat, hayrat, va donishmandlik barq urib turibdi. Shoir yaqinda tuyuq janrida ijod qilgan to‘rtliklarini jamlab jajji kitob holiga keltirdi. Unda 100 ta tuyuq to‘rtlik bor. Bu to‘rtliklarni qandiydir ma’noda u yoki bu davrning muxtasar tarjimai holi deb ham anglasa bo‘ladi. Bu to‘rtliklarni shoir “Sham’i shafoat” deb nomlagan.

O‘tgan gohi chigal, gohi ziddiyatli davrlarimizni, bugungi shodon, baxtiyor damlarimizni she’rga solib turgan shoir hali chop etilmagan doston, nazmiy namunalar juda ko‘p. Biz uchun quvonarlisi shundaki, otaxon shoir bardavomlik bilan yozib kelayotir. Odat bo‘lib qolganligi uchun emas, balki yozmasa bo‘lmasligidan yozayapti.

Yaqindagina “Yoshlik” yoshlik jurnali tahririyati iltimosiga binoan Shafoat Rahmatullo Termiziy o‘zining tarjimai holini yozib berdi. Bu bitiklari jurnalda chop etildi. “ Do‘mbira mening ilk ustozim” deb nomlangan bu tarjimai hol adabiy jamoatchilikda katta taasurot qoldirdi. Uni o‘qigan taniqli bolalar shoiri Tursunboy Adashboyev shoshilinch qo‘ng‘iroq qiladi: “ Shafoat , jurnaldagi yozganlaringni o‘qidim, agar Toshkentga kelsang, meni ko‘rmasdan ketma…” Shoir shu bilan gapini qisqa qildi. Gap shunda ediki, oddiygina tarjimai holdan ham Tursunboy aka ta’sirlangan, hayajonga tushgan edi. Bundan chiqadigan xulosa shuki, Shafoat aka o‘z tarjimai holini ham shunchaki yozmaydi. Toshkentda yashab, ijod qilayotgan shoir do‘stlarimizdan yana biri Ochil Tohir qo‘ng‘iroq qilib depti: “Sizlarda Shafoat Rahmatullo Termiziy” degan shoir blr-ku?” Men esa “Ha bor”, deya javob qilaman. “Ana shu shoirning tarjimai holini o‘qib qattiq ta’sirlandim, unda o‘zimning hayotimga o‘xshash nuqtalarni uchratdim. Ta’sirlandim, bir nechta she’rlar ham yozdim”.

Darvoqe, Shafoat Termiziy nafaqat o‘zining,balki ona yurtimizning tarjimai holini ham mahorat bilan yozib kelayotgan shijoatli shoirlarimizdan bir sifatida adabiyotda turibdi.

Gapning kelishiga qarab balandparvoz, ko‘tarma gaplarni ko‘p aytishimiz mumkin. Biroq biz bunday gaplardan tiyilamiz – da o‘zimizcha shunday xulosaga kelamiz: Shafoat Rahmatullo Termiziy o‘z hayoti va ijodini, iste’dodi hamda mahoratini Vatan adabiyotiga bag‘ishlab kelayotir. Illo bu gaplarda bo‘rttirma ham, ortiqcha maqtov ham yo‘q.

2012 yil aprel