12 май — Андрей Вознесенский таваллуд топган кун
У ўзи, ўзининг авлоди ҳақида “Биз дунёда микрофонларини ғажиб шеър ўқимаган бирон-бир мамлакат қолмади”, деб ёзганида мутлақо ҳақ гапни айтган эди. Дунёни чин маънода шеърлари билан титратган шоир айнан Андрей Вознесенскийдир.
Андрей ВОЗНЕСЕНСКИЙ
ШЕЪРЛАР
Андрей Вознесенский жаҳон шеъриятида ёрқин из қолдирган шоир XX аср рус адабиётида “олтмишинчилар” деб ном ол-ган, шеъриятни стадионларга – миллионлаб омма ҳузурига чиқаролган авлоднинг энг пешқадам ва-килларидан бири эди. Унинг китоблари жаҳоннинг юзлаб мамлакатларида миллионлаб нусхаларда чоп этилган.Нью-Йорк адабиёт ва санъат академияси, Малларме номидаги Франция шоирлар академияси, Бавария санъат академиясининг фахрий аъзоси бўлмиш жаҳонгашта шоир ўзига хос асарлар яратди. Шоирнинг шеъру дос-тонларини жўшқин ва сермазмун ҳаёти, замон ва инсон, тараққиёт ва та-маддун, ҳаёт ва ўлим ҳақидаги изтироблари, ўй-кечинмалари ва хулосалари деб қабул қилиш мумкин.
ФАОЛ ВИЖДОН
Ўзи мамлакатда нима кечмоқда?
Ювар «Янгилинлар» танбал онгларни.
Истардим кўрмоқни ҳар бир пучмоқда
Фаол виждонларни.
Тўсиқларни ёринг, ўткир қиссалар.
Майли, қайнаб турсин аччиқ қаҳвалар.
Номдор шахс тепадан қиялаб қолди —
Виждон қўзғалди.
Ўзгариб кетдими қалблар ҳам чандон?
Ахир, кабоҳат-ла курашиб нимжон
Яшарди кимдадир яримта имон.
Мамлакат рамзини олдими виждон?
Қўш чизиқ тортганча аршга етдинг сен,
Чанада уфққа сингиб кетдинг сен, —
Достоевскийда нидо этдинг сен,
Вавилов-ку, сўнгсиз маломат кўрди,
Лек виждон уруғин ўстира берди.
Айтинг, у кунни ҳеч бошга солмасин,
Уйғонган виждонлар мудраб қолмасин.
Тинмай чоҳ қазийди унга қанчалар
Нафс бандалари, ҳарис кимсалар.
Ақидангиз пучдир, чиркиндир бари,
Маънавият мулкин мўлтонилари!
Курашар фидойи одамлар эса
Ҳаётда ғирромлик қолмасин дея
Ва токи, ўқувчим, имоним менинг,
Умринг навбатларда ўтмасин сенинг.
Инсон — муродимиз, баҳонамас ул
Ютуқлардан сўйлаб, касбни алқашга.
Эй нотаниш юрак, бахтдан энтик, кул,
Билмайман виждонни мен бундан бошқа!
* * *
Сен яна нимани истайсан мендан?
Истиғнонг беадоқ, қовоғинг уюк.
Мен — ҳасрат оҳанги, сен — қувонч куйи.
Тақдирим бир умр айроми сендан?
Номинг-ла қитъалар ифорланди шан —
Титратди дунёни шеърим жаранги!
Сен — бахт таронаси, мен — ғам оҳанги.
Сен яна нимани истайсан мендан?
“Фариштам” дединг сен — покландим чиндан,
“Дадил бўлгин” дединг — кучга тўлдим мен.
Дединг: “Биринчи бўл” — даҳо бўлдим мен,
сен яна нимани истайсан мендан?
Онт ичдим — фидоман то энг сўнгги дам,
умрим сўқмоқларин сен кўмдинг қорга.
Шўх-шан садо эдим, эврилдим зорга,
сен яна нимани истайсан мендан?
Қабрда ҳам сени алқарман ҳаргиз:
“Қўшилсин тупроққа менинг бу жисмим.
Сен — самовий оҳанг, мен — наво мискин,
майли, замин узра хиром эт менсиз”.
Шу замон кўриндинг рўй-рост, дафъатан,
қилдинг теваракка ҳорғин наззора.
Ва дединг: “Севаман. Бошқа йўқ чорам.
Сен яна нимани истайсан мендан?”
* * *
Бу онни ёдда тут. Наъматакни ҳам.
Хотиранг мулкида нурли бир парча.
Мен сен-чун шоирман ва мангу жазман.
Бошқа – ҳеч нарса.
Эсла бу лаҳзани токи умринг бор,
орадан минг йиллар ҳатто кечарса.
Кифтинг тирнар шунда наъматак такрор…
Бошқа – ҳеч нарса.
ТУШ
Биз қайта кўришдик. Киприкда намлар,
ҳижрон изимизга термилди зор-зор.
Ва биз ишқ-севгидан ичдик қасамлар,
бироқ танимадинг сен мени зинҳор.
Остонангга таклиф этдинг беҳадик,
пойимда айланиб-ўргилдинг минг бор.
Бизлар бирга-бирга узоқ яшадик,
бироқ танимадинг сен мени зинҳор!
* * *
Касалхона шанбалик қилар,
ҳамширалар ҳовлида ғужғон.
Эманларнинг шохига илар
оқ бинтларни қизлар шўх-хандон.
Тарқаб кетар уларнинг бари!
Эманларнинг тушида аммо –
ҳамон йоднинг аччиқ ифори
ва турфа ноз, турфа таманно.
МИХАЙЛОВСК ОСМОНИДАГИ ЮЛДУЗ
Шоир бурмас тубанликка юз,
мукофот деб ёнмас у тақир.
Самоларда чақнаган юлдуз
Тақинчоққа муҳтожмас, ахир.
Тош-ла уриб бўлмас юлдузни,
ололмайди унвон нишонга.
Доим хоксор туяди ўзни
пешвоз чиқиб у шуҳрат-шонга.
Муҳим эмас на кулфат, на бахт,
юксак руҳ ҳеч кўрмайди зарар.
Аммо завол топгусидир тахт,
шоир ундан юз бурса агар.
ҚИССА
“Хайр” демоқ учун киприк қоқмайсан,
изимдан чиқасан илк саҳар пайти.
Сен мени ҳеч қачон унутолмайсан.
Мен сени ҳеч қачон кўрмайман қайтиб.
Мунгли нигоҳингдан кўзим олмайман:
“Оҳ, худойим! — дейман зоримни айтиб. —
Мен сени ҳеч қачон унутолмайман.
Сен мени ҳеч қачон кўрмайсан қайтиб”.
Зангори сувларни — сирли мавжланган,
сайр қилганимиз — кўрфазни дайдиб
мен энди ҳеч қачон унутолмайман,
мен энди ҳеч қачон кўрмайман қайтиб.
Ғамгин шабадада титрайди бесас,
умидсиз қарағай кўзин қорайтиб.
Қайтмоқлик – яхшилик аломатимас,
мен сени ҳеч қачон кўрмайман қайтиб.
Қайта яшамоқлик насиб этса гар,
таъкид айлагандек Ҳофизнинг байти —
бизни кутгай яна фироқ муқаррар,
мен сени ҳеч қачон кўрмайман қайтиб.
Айро дилларимиз низоси мубҳам
қиёс айлаганда бамисли учқун —
ҳажр оташи-ла — кўринган уфқда
фано даштидаги икки қалб учун.
Юксак фалакларга бир вола билан
ўрлар гирён юрак видоси — қайди:
“Мен сени ҳеч қачон унутолмайман.
Мен сени ҳеч қачон кўрмайман қайтиб”.
САМБИТ
Қишлоқ эпкинлари суқулиб аён,
мудроқ бозорларда кўтарар сурон!
Самбит шохчалари баҳорга пешкаш –
уй тўрин забт этар яшил суронкаш!
Бодринг пўсти тарар кўклам ифорин,
бамисли муз дарзи – мовий узори.
Аёллар қалбида ниш урар эртак,
кирар тушларига қишлоқи эркак…
Самбит куртаклари ёққан туғён бу.
Учинчи қисмда ушалар орзу…
Фильм икки қисмли бўлса, нетгаймиз?
Тошкент настаринин харид этгаймиз.
* * *
Унутаман сенинг қошингда ғамни,
ҳар бир ҳаракатда зуккосан чунон.
Бармоғингга туфлаб ўчирдинг шамни,
худди капалакни тутганингсимон.
ЭКОЛОГИЯ БОРАСИДАГИ МУНОЗАРАДА АЙТИЛГАН
ЛУҚМА
Қара, қаҳр неларда зуҳур,
солмоқ бўлар юракларга из —
биз, бандалар, худога шукур,
улар барин илғай олмаймиз.
Қара, маъсум юзларида нур
бўтакўзлар сафланар тиғиз —
биз, бандалар, худога шукур,
улар барин топтай олмаймиз.
* * *
Шоир бўлмагин сен, бироқ бу шуур
қўзғайди қалбингда исён муқаррар,
тушун, қандоқ чидаш мумкин даста нур
эшикка қисилиб ингранса агар!
* * *
Дов-дарахтлар қаршилаб тонгни,
шуълалардан товланади соз,
бамисоли патқалам янглиғ –
қўлга ол-у, ёз!
* * *
Салбчилар-ла бўлсайдим агар,
черков русмин адо этгани –
олиб ўтар эдим ҳар сафар
мен қўлимда бўм-бўш рамкани.
Кўзлардан ёш оқар тинмайин,
ки бўш ромда бўлар инкишоф –
дам муқаддас сиймтан қайин,
дам дарёнинг манзараси соф.
Тонгда ишга шошиб бораркан,
чиқиб висол тунидан аёл –
зарҳал ромга тушар дафъатан…
Кўрса ўзи қолар эди лол.
Чап томонга кўча ўнг ёни
кўринади бетимсол бўлиб.
Зарҳал рамка ичра боққани
йиғлагайдир унга термулиб.
ҚЎШИҚ
Тинглар сангдил аср ҳам…
Юракдан теран жўшиб,
ўзга фикрли одам
куйлар ажиб бир қўшиқ.
Ўлтирар у роялга
кўр машшоқ каби моҳир,
куй бахш этар ҳаётга
бармоқлари-ла соҳир.
Куйлар у қишлоқларни –
сувлар остида қолган
ва маҳв бўлган боғларни –
одамлар қирон солган.
Қўшиқда – мажҳул замон,
зорлар бордир очундан;
туяр кимки бағри қон
илоҳий таскин ундан.
Ўзга фикрли одам
ҳеч нарсани тузатмас.
Лекин тинглаб тошлар ҳам,
энтикиб олар нафас.
ХАЛОСКОР
Уча-уча ҳолдан тойганда бирам,
қучганда юракни таҳлика коми,
бизни қабул қилди бир вақт мажбуран
бошқа бир шаҳарнинг аэродроми.
Ишорачи замин устида – тунги,
қайга қўнмоқликка ундаб пешма-пеш,
ўхшарди чормихдан чиққанга худди,
қўлларин силкир ва учолмасди ҳеч.
* * *
Қора соябонлар таққан эркаклар,
қамраб миянгизни не бир тушунча –
тун ичра биқиниб борасиз бунча,
қайга элтар сизни қора елканлар?
Сизнинг омадингиз – ёшлик йиллари
бошингиз устидан ўтди кўндаланг –
велосипедидек маҳдуднинг – башанг,
мисли соябонингизнинг симлари.
ТУШ
Борардим мен Обь бўйлаб маҳзун,
кўкда ўрдак эди ҳамроҳим.
Чалинарди қулоғимга ун –
қишлоқларнинг фиғони-оҳи.
Улкан дарё ғамгин оқарди
ва борлиқнинг кўзини ёшлаб
ХХ аср борарди,
қадамида ўрнатиб хочлар.
Қишлоқлару овуллар бирдек
яшардилар кулфатдан қўрқиб –
бамисоли ёвуз қонхўрдек
қонин сўрар саҳролар сўқир.
Зорланади балиқ шу они:
“Болаларим, майли, ола қол,
ўлдирмагин фақат дарёни,
қолдир ундан томчилар зилол”.
Қайинзорлар оралаб юрдим,
маълул боқдим ҳар бир дарахтга —
шаҳидларни отишдан олдин
туширишган каби суратга.
Ўрмонлари кўҳликдир Руснинг,
аёзларнинг заҳрини тотган.
Термилдилар улар бамисли
инсонлардек — отилаётган.
Турар эди чўнг эман бесас,
шафақларга видосин айтиб.
Уни ҳеч бир рассом чизолмас,
уни ҳеч ким кўрмайди қайтиб.
“Кўзингни оч, эй қотил одам!” —
Таралади тирик жон саси.
Бироқ ўтмай бир дақиқа ҳам
портлаб кетар булар ҳаммаси.
“Кўзларингни оч ва олгин тин,
тазарру қил, ҳали эмас кеч.
Табиатнинг эзгу даҳосин
топтадинг сен тўхтамайин ҳеч”.
Бироқ сени кўрмадим рўй-рост
бу заққумли кенгликлар аро.
Ва ўзимнинг кўнглим учун мос
маконни ҳам топмадим асло.
Англадимки, кулфат басма-бас
ер юзида тизилар энди.
Бундан буён тириклик абас,
Вақт тори узилар энди.
Ингранади яйдоқ замин — мўрт,
фарёд солар оламга қайғу:
“Эй, одамча, эй юҳо манқурт,
Сайёрани еб битирдинг-ку!..”
НЕГА…
Нега икки шоир — севги куйчиси
бир-бирига мудом қазган каби чоҳ,
қаҳрли боқишар, ўзгармай туси?
Мисралар дўстлашар, одамлар — эвоҳ…
Нега икки давлат — икки улуғ халқ
бир-бирин йўқ қилмоқ қасдида ногоҳ —
нуқул ўйлар сурар бадниятли, талх?
Одамлар дўстлашар, давлатлар — эвоҳ…
Икки улуғ давлат — икки улкан кафт
бир-бирин алқамоқ ўрнига, қаранг,
дилгир Сайёрамиз бошин чангаллаб,
кулфат ёқасида турар ҳоли танг!
ДЎСТИМГА
Бир-биримиз сари йўл қазардик биз.
Интиларди менга дўстим тинимсиз.
Бироқ кўришмадик етганда фурсат.
Муҳаббат оздирди йўлдан ё шуҳрат.
Тепамиздан ўтар поездлар тинмай.
Биз тош ушатамиз чарчашни билмай.
Аслида йўлимиз эмасдир йироқ.
Бошқа-бошқа томон тушгандир бироқ!..
Улар очилсами – ялтирар нурда
Чўкич ушлаб олган иккита мурда.
БОШЛАНГ ҚАЙТА БОШДАН!
Қўрқманг, маломатлар айласа зада,
инсон яралгандир метин бардошдан —
Кеч эмас ҳеч қачон, ҳеч бир лаҳзада,
бошланг, қайта бошдан!
Урса соатингиз “ўн икки”га занг,
тонгни кутинг очиқ қучоқ билан.
Йўлда поездингиз судралса аранг,
учинг учоқ билан!
Кириб бораркансиз уммон қаърига,
муздек тўлқинларда бўлинг сиз бардам, —
ўзингизни худди мозий бағрига
улоқтирилгандек ҳис этсангиз ҳам!
Сиздан ҳарф таниди кўплар беминнат,
лекин зеҳни пастлар ҳеч ўзгарарми?!
Ўзгарта олмайсиз уларни минбаъд —
изланг ўзгаларни!
Анчар дарахтини Пушкин мабодо
заҳарли эмас деб билсайди ростдан,
йиртиб ташларди шоҳ тўртлигини ва
бошларди бошдан!
Бошланг номсизликдан, пулсизликдан нақ,
токи ҳавасларда ёнсин, гангисин
кечмиш ҳаётингиз — ғурбатли, қашшоқ —
бошланг янгисин.
Аввалгиси сизга дўст қолур зотан.
Баҳслашманг. Бегона эмасдир мутлоқ.
Буткул рад айламак эмас инсофдан,
бироқ
севгингизнинг ҳаққи — зинҳор шафқатни
қизғанманг ўтмишдан, ки бўлмасин хор —
отиб ташлашгандек йиқилган отни
отиб ташланг. Уни алдаманг бекор.
ХАЛОСКОРЛИК ҚИССАСИ
(Ҳ. Нишнианидзе оҳангида)
I
Чўкиб борар «Боинг» уммон устида
ўлик кит мисол,
самолётни чирмаб олмиш аланга —
аянчли бир ҳол.
Қутқарув камзулин тақади ҳамма —
ичдан кетиб зил,
фақат бир чиптасиз қизалоқ учун
етмади камзул.
Одамлар ўзини урар эшикка —
чинқирар ҳар жон,
бироқ
кимдир
ечиб камзулин тутар
қизчага шу он.
Қизалоқ, эслаб қол у инсонни сен —
ўзини енга,
сўнгги нафасини камзулга жойлаб
узатди сенга!
Стюардессага сўнг кўзин учирди:
«Тутгайсиз маъзур,
ҳар кимнинг ўз диди — менга сира ҳам
ярашмас камзул».
Сўнг қизни чиқариб тирбанд эшикдан,
деди: «Бўл бардам!»
қутқарув ҳалқасин гулчамбар каби отди
ортидан…
II
Сўнмаганди унинг теран қалбида
эртаклар сира,
Цотна ва Автандил ҳикматлари ҳам
юраги ичра.
Уни улғайтганди ҳур қўшиқларда
товланган сеҳр,
уни улғайтганди қушларга — шафқат,
гўдакка — меҳр.
Гуржи болалари олтин қирлардан
туюб зўр фахр,
найнинг сасларига фаришталардек
рақс тушмас, ахир.
III
Сиз қизисиз, ахир, буюк бир халқнинг.
Сизга нима бўлди бугун?
Қани у мафтункор қудрат?
Балки толиққандан
«мустанг» рулида борасиз мудраб?
Сиз қизисиз, ахир, буюк бир халқнинг.
Бироқ билиб қўйинг, ғуссанок хоним,
шу ер юзида —
Колхида деган бир мўъжаз юрт бордир
ва у ўзида
валломатлар қавмин эта олган жам.
Бинобарин сиз
улғайдингиз –
она бўлдингиз ҳамда
шу ҳаётингиз
гуржи кўкрагидан
чиққан нафас-ла
этмоқда давом.
Машинангиз учиб борар еллардек
довонма-довон.
Сиз бахтлисиз бугун —
йироқсиз балки аламдан-зордан,
бироқ эслайсизми танти инсонни —
сизни қутқарган?
Балки тушингизга кириб
ҳар кеча
тинч қўймас бир он.
Қутқарув чамбари
унинг устида
айланар гирён.
Йўлингиз тушганда келинг бир,
қизим,
бизнинг ўлкага,
бу ер одамлари меҳмондўст —
худди Унга ўхшаган.
Суюкли Гуржистон!
Мард инсонларга
ватан бўлган жой.
Денгизда
қутқарув чамбарагидек
айланади ой.
Мирпўлат Мирзо таржимаси
СЕССИЯ
Силкиланг, шеърлар!
Уйғонсин беғам.
Фурсат бонг урар,
Вақт тиғиз бу дам.
Туғдек шарафдир
Қалбда имтиҳон.
Кимдир шодланар,
Қучиб ҳаяжон.
Синов залида
Одамлар тани,
Эшилган худди
Сўмоқлар каби.
Мана, Света,
Шодлиги учқун,
Тарихдан “аъло”
Олгани учун.
Ганина маъюс,
Кўзи квадрат
Қулоқ учбурчак
Ҳам дегенерат.
Эҳ, “икки” олдим,
Танбеҳларинг қўй.
Тушуняпсизми,
Вознесенский!
Қасос ўтида
Ёнмоқлик мумкин.
Мияга барин
Кўчирмоқ учун.
Вақт товасида
Қайнар сессия.
Қоврар саботим,
Ўтли сония.
Бўлгум вақтинча
Азобга вакил.
Мен сессияман,
Сессияман, бил!
ГОЙЯ
Мен – Гойя!
Очиқ даладан ғизиллаб учиб келиб,
Даҳанамнинг кўз косасин
Чўқилаб ташлади қарға.
Борлиғим дарду алам.
Овозман,
Қирқ биринчи йилнинг қишидаги
Бош шаҳарлардаги урушнинг.
Мен – очлик,
Ҳалқумман тағин,
Дорга тортилган аёл
Худди қўнғироқдек
Очиқ майдон узра занг чалар.
Мен – Гойя!
О, осилган бошлар –
Қасос уйғотар!
Бараварига ўқлар учирди Ғарбга –
Мен кулини кўкка совурдим чақирилмаган меҳмоннинг!
Хотира осмонига юлдузлар мустаҳкам қоқилган –
Худди михлар каби.
Мен – Гойя!
* * *
Судда, ё жаннатда, дўзахда, билдим,
Қачонки даъвогар келган чоғ сўзлар.
“Мен икки аёлни биттадек севдим,
Эгизак эмасди сира ҳам улар”.
Барибир, дейишар, улар барибир…
Жавобни тингламас сўнгига қадар.
У қўш табақали деразада бир,
Қора лўкидонни тугмасин қадар.
БИРИНЧИ МУЗ
Телефон қутида совқотиб қизча,
Пальтоси ичига беркиниб олар.
Барчаси ёғупа чапланган юзда
Ва кўз ёшларида жонланар, порлар.
Нафас олар озғин кафти қасдига,
Бармоқлари эса муз парчалари.
Бу ҳам етмагандай унга тескари,
Йўлак ҳам музлаган узунасига.
Биринчи муз. Ҳа, биринчи марта,
Менгзадим телефон иборасин – шан.
Юзида ярқирар музлаган излар,
Биринчи муз – одамий дилсиёҳликдан.
Ўроз Ҳайдар таржимаси
U o‘zi, o‘zining avlodi haqida “Biz dunyoda mikrofonlarini g‘ajib she’r o‘qimagan biron-bir mamlakat qolmadi”, deb yozganida mutlaqo haq gapni aytgan edi. Dunyoni chin ma’noda she’rlari bilan titratgan shoir aynan Andrey Voznesenskiydir.
Andrey VOZNESENSKIY
SHE’RLAR
Andrey Voznesenskiy jahon she’riyatida yorqin iz qoldirgan shoir XX asr rus adabiyotida “oltmishinchilar” deb nom ol-gan, she’riyatni stadionlarga – millionlab omma huzuriga chiqarolgan avlodning eng peshqadam va-killaridan biri edi. Uning kitoblari jahonning yuzlab mamlakatlarida millionlab nusxalarda chop etilgan.N`yu-York adabiyot va san’at akademiyasi, Mallarme nomidagi Frantsiya shoirlar akademiyasi, Bavariya san’at akademiyasining faxriy a’zosi bo’lmish jahongashta shoir o’ziga xos asarlar yaratdi. Shoirning she’ru dos-tonlarini jo’shqin va sermazmun hayoti, zamon va inson, taraqqiyot va ta-maddun, hayot va o’lim haqidagi iztiroblari, o’y-kechinmalari va xulosalari deb qabul qilish mumkin.
FAOL VIJDON
O‘zi mamlakatda nima kechmoqda?
Yuvar «Yangilinlar» tanbal onglarni.
Istardim ko‘rmoqni har bir puchmoqda
Faol vijdonlarni.
To‘siqlarni yoring, o‘tkir qissalar.
Mayli, qaynab tursin achchiq qahvalar.
Nomdor shaxs tepadan qiyalab qoldi —
Vijdon qo‘zg‘aldi.
O‘zgarib ketdimi qalblar ham chandon?
Axir, kabohat-la kurashib nimjon
Yashardi kimdadir yarimta imon.
Mamlakat ramzini oldimi vijdon?
Qo‘sh chiziq tortgancha arshga yetding sen,
Chanada ufqqa singib ketding sen, —
Dostoyevskiyda nido etding sen,
Vavilov-ku, so‘ngsiz malomat ko‘rdi,
Lek vijdon urug‘in o‘stira berdi.
Ayting, u kunni hech boshga solmasin,
Uyg‘ongan vijdonlar mudrab qolmasin.
Tinmay choh qaziydi unga qanchalar
Nafs bandalari, haris kimsalar.
Aqidangiz puchdir, chirkindir bari,
Ma’naviyat mulkin mo‘ltonilari!
Kurashar fidoyi odamlar esa
Hayotda g‘irromlik qolmasin deya
Va toki, o‘quvchim, imonim mening,
Umring navbatlarda o‘tmasin sening.
Inson — murodimiz, bahonamas ul
Yutuqlardan so‘ylab, kasbni alqashga.
Ey notanish yurak, baxtdan entik, kul,
Bilmayman vijdonni men bundan boshqa!
* * *
Sen yana nimani istaysan mendan?
Istig‘nong beadoq, qovog‘ing uyuk.
Men — hasrat ohangi, sen — quvonch kuyi.
Taqdirim bir umr ayromi sendan?
Noming-la qit’alar iforlandi shan —
Titratdi dunyoni she’rim jarangi!
Sen — baxt taronasi, men — g‘am ohangi.
Sen yana nimani istaysan mendan?
“Farishtam” deding sen — poklandim chindan,
“Dadil bo‘lgin” deding — kuchga to‘ldim men.
Deding: “Birinchi bo‘l” — daho bo‘ldim men,
sen yana nimani istaysan mendan?
Ont ichdim — fidoman to eng so‘nggi dam,
umrim so‘qmoqlarin sen ko‘mding qorga.
Sho‘x-shan sado edim, evrildim zorga,
sen yana nimani istaysan mendan?
Qabrda ham seni alqarman hargiz:
“Qo‘shilsin tuproqqa mening bu jismim.
Sen — samoviy ohang, men — navo miskin,
mayli, zamin uzra xirom et mensiz”.
Shu zamon ko‘rinding ro‘y-rost, daf’atan,
qilding tevarakka horg‘in nazzora.
Va deding: “Sevaman. Boshqa yo‘q choram.
Sen yana nimani istaysan mendan?”
* * *
Bu onni yodda tut. Na’matakni ham.
Xotirang mulkida nurli bir parcha.
Men sen-chun shoirman va mangu jazman.
Boshqa – hech narsa.
Esla bu lahzani toki umring bor,
oradan ming yillar hatto kecharsa.
Kifting tirnar shunda na’matak takror…
Boshqa – hech narsa.
TUSH
Biz qayta ko‘rishdik. Kiprikda namlar,
hijron izimizga termildi zor-zor.
Va biz ishq-sevgidan ichdik qasamlar,
biroq tanimading sen meni zinhor.
Ostonangga taklif etding behadik,
poyimda aylanib-o‘rgilding ming bor.
Bizlar birga-birga uzoq yashadik,
biroq tanimading sen meni zinhor!
* * *
Kasalxona shanbalik qilar,
hamshiralar hovlida g‘ujg‘on.
Emanlarning shoxiga ilar
oq bintlarni qizlar sho‘x-xandon.
Tarqab ketar ularning bari!
Emanlarning tushida ammo –
hamon yodning achchiq ifori
va turfa noz, turfa tamanno.
MIXAYLOVSK OSMONIDAGI YULDUZ
Shoir burmas tubanlikka yuz,
mukofot deb yonmas u taqir.
Samolarda chaqnagan yulduz
Taqinchoqqa muhtojmas, axir.
Tosh-la urib bo‘lmas yulduzni,
ololmaydi unvon nishonga.
Doim xoksor tuyadi o‘zni
peshvoz chiqib u shuhrat-shonga.
Muhim emas na kulfat, na baxt,
yuksak ruh hech ko‘rmaydi zarar.
Ammo zavol topgusidir taxt,
shoir undan yuz bursa agar.
QISSA
“Xayr” demoq uchun kiprik qoqmaysan,
izimdan chiqasan ilk sahar payti.
Sen meni hech qachon unutolmaysan.
Men seni hech qachon ko‘rmayman qaytib.
Mungli nigohingdan ko‘zim olmayman:
“Oh, xudoyim! — deyman zorimni aytib. —
Men seni hech qachon unutolmayman.
Sen meni hech qachon ko‘rmaysan qaytib”.
Zangori suvlarni — sirli mavjlangan,
sayr qilganimiz — ko‘rfazni daydib
men endi hech qachon unutolmayman,
men endi hech qachon ko‘rmayman qaytib.
G‘amgin shabadada titraydi besas,
umidsiz qarag‘ay ko‘zin qoraytib.
Qaytmoqlik – yaxshilik alomatimas,
men seni hech qachon ko‘rmayman qaytib.
Qayta yashamoqlik nasib etsa gar,
ta’kid aylagandek Hofizning bayti —
bizni kutgay yana firoq muqarrar,
men seni hech qachon ko‘rmayman qaytib.
Ayro dillarimiz nizosi mubham
qiyos aylaganda bamisli uchqun —
hajr otashi-la — ko‘ringan ufqda
fano dashtidagi ikki qalb uchun.
Yuksak falaklarga bir vola bilan
o‘rlar giryon yurak vidosi — qaydi:
“Men seni hech qachon unutolmayman.
Men seni hech qachon ko‘rmayman qaytib”.
SAMBIT
Qishloq epkinlari suqulib ayon,
mudroq bozorlarda ko‘tarar suron!
Sambit shoxchalari bahorga peshkash –
uy to‘rin zabt etar yashil suronkash!
Bodring po‘sti tarar ko‘klam iforin,
bamisli muz darzi – moviy uzori.
Ayollar qalbida nish urar ertak,
kirar tushlariga qishloqi erkak…
Sambit kurtaklari yoqqan tug‘yon bu.
Uchinchi qismda ushalar orzu…
Film ikki qismli bo‘lsa, netgaymiz?
Toshkent nastarinin xarid etgaymiz.
* * *
Unutaman sening qoshingda g‘amni,
har bir harakatda zukkosan chunon.
Barmog‘ingga tuflab o‘chirding shamni,
xuddi kapalakni tutganingsimon.
EKOLOGIYA BORASIDAGI MUNOZARADA AYTILGAN
LUQMA
Qara, qahr nelarda zuhur,
solmoq bo‘lar yuraklarga iz —
biz, bandalar, xudoga shukur,
ular barin ilg‘ay olmaymiz.
Qara, ma’sum yuzlarida nur
bo‘tako‘zlar saflanar tig‘iz —
biz, bandalar, xudoga shukur,
ular barin toptay olmaymiz.
* * *
Shoir bo‘lmagin sen, biroq bu shuur
qo‘zg‘aydi qalbingda isyon muqarrar,
tushun, qandoq chidash mumkin dasta nur
eshikka qisilib ingransa agar!
* * *
Dov-daraxtlar qarshilab tongni,
shu’lalardan tovlanadi soz,
bamisoli patqalam yanglig‘ –
qo‘lga ol-u, yoz!
* * *
Salbchilar-la bo‘lsaydim agar,
cherkov rusmin ado etgani –
olib o‘tar edim har safar
men qo‘limda bo‘m-bo‘sh ramkani.
Ko‘zlardan yosh oqar tinmayin,
ki bo‘sh romda bo‘lar inkishof –
dam muqaddas siymtan qayin,
dam daryoning manzarasi sof.
Tongda ishga shoshib borarkan,
chiqib visol tunidan ayol –
zarhal romga tushar daf’atan…
Ko‘rsa o‘zi qolar edi lol.
Chap tomonga ko‘cha o‘ng yoni
ko‘rinadi betimsol bo‘lib.
Zarhal ramka ichra boqqani
yig‘lagaydir unga termulib.
QO‘SHIQ
Tinglar sangdil asr ham…
Yurakdan teran jo‘shib,
o‘zga fikrli odam
kuylar ajib bir qo‘shiq.
O‘ltirar u royalga
ko‘r mashshoq kabi mohir,
kuy baxsh etar hayotga
barmoqlari-la sohir.
Kuylar u qishloqlarni –
suvlar ostida qolgan
va mahv bo‘lgan bog‘larni –
odamlar qiron solgan.
Qo‘shiqda – majhul zamon,
zorlar bordir ochundan;
tuyar kimki bag‘ri qon
ilohiy taskin undan.
O‘zga fikrli odam
hech narsani tuzatmas.
Lekin tinglab toshlar ham,
entikib olar nafas.
XALOSKOR
Ucha-ucha holdan toyganda biram,
quchganda yurakni tahlika komi,
bizni qabul qildi bir vaqt majburan
boshqa bir shaharning aerodromi.
Ishorachi zamin ustida – tungi,
qayga qo‘nmoqlikka undab peshma-pesh,
o‘xshardi chormixdan chiqqanga xuddi,
qo‘llarin silkir va ucholmasdi hech.
* * *
Qora soyabonlar taqqan erkaklar,
qamrab miyangizni ne bir tushuncha –
tun ichra biqinib borasiz buncha,
qayga eltar sizni qora yelkanlar?
Sizning omadingiz – yoshlik yillari
boshingiz ustidan o‘tdi ko‘ndalang –
velosipedidek mahdudning – bashang,
misli soyaboningizning simlari.
TUSH
Borardim men Ob bo‘ylab mahzun,
ko‘kda o‘rdak edi hamrohim.
Chalinardi qulog‘imga un –
qishloqlarning fig‘oni-ohi.
Ulkan daryo g‘amgin oqardi
va borliqning ko‘zini yoshlab
XX asr borardi,
qadamida o‘rnatib xochlar.
Qishloqlaru ovullar birdek
yashardilar kulfatdan qo‘rqib –
bamisoli yovuz qonxo‘rdek
qonin so‘rar sahrolar so‘qir.
Zorlanadi baliq shu oni:
“Bolalarim, mayli, ola qol,
o‘ldirmagin faqat daryoni,
qoldir undan tomchilar zilol”.
Qayinzorlar oralab yurdim,
ma’lul boqdim har bir daraxtga —
shahidlarni otishdan oldin
tushirishgan kabi suratga.
O‘rmonlari ko‘hlikdir Rusning,
ayozlarning zahrini totgan.
Termildilar ular bamisli
insonlardek — otilayotgan.
Turar edi cho‘ng eman besas,
shafaqlarga vidosin aytib.
Uni hech bir rassom chizolmas,
uni hech kim ko‘rmaydi qaytib.
“Ko‘zingni och, ey qotil odam!” —
Taraladi tirik jon sasi.
Biroq o‘tmay bir daqiqa ham
portlab ketar bular hammasi.
“Ko‘zlaringni och va olgin tin,
tazarru qil, hali emas kech.
Tabiatning ezgu dahosin
toptading sen to‘xtamayin hech”.
Biroq seni ko‘rmadim ro‘y-rost
bu zaqqumli kengliklar aro.
Va o‘zimning ko‘nglim uchun mos
makonni ham topmadim aslo.
Angladimki, kulfat basma-bas
yer yuzida tizilar endi.
Bundan buyon tiriklik abas,
Vaqt tori uzilar endi.
Ingranadi yaydoq zamin — mo‘rt,
faryod solar olamga qayg‘u:
“Ey, odamcha, ey yuho manqurt,
Sayyorani yeb bitirding-ku!..”
NЕGA…
Nega ikki shoir — sevgi kuychisi
bir-biriga mudom qazgan kabi choh,
qahrli boqishar, o‘zgarmay tusi?
Misralar do‘stlashar, odamlar — evoh…
Nega ikki davlat — ikki ulug‘ xalq
bir-birin yo‘q qilmoq qasdida nogoh —
nuqul o‘ylar surar badniyatli, talx?
Odamlar do‘stlashar, davlatlar — evoh…
Ikki ulug‘ davlat — ikki ulkan kaft
bir-birin alqamoq o‘rniga, qarang,
dilgir Sayyoramiz boshin changallab,
kulfat yoqasida turar holi tang!
DO‘STIMGA
Bir-birimiz sari yo‘l qazardik biz.
Intilardi menga do‘stim tinimsiz.
Biroq ko‘rishmadik yetganda fursat.
Muhabbat ozdirdi yo‘ldan yo shuhrat.
Tepamizdan o‘tar poyezdlar tinmay.
Biz tosh ushatamiz charchashni bilmay.
Aslida yo‘limiz emasdir yiroq.
Boshqa-boshqa tomon tushgandir biroq!..
Ular ochilsami – yaltirar nurda
Cho‘kich ushlab olgan ikkita murda.
BOSHLANG QAYTA BOSHDAN!
Qo‘rqmang, malomatlar aylasa zada,
inson yaralgandir metin bardoshdan —
Kech emas hech qachon, hech bir lahzada,
boshlang, qayta boshdan!
Ursa soatingiz “o‘n ikki”ga zang,
tongni kuting ochiq quchoq bilan.
Yo‘lda poyezdingiz sudralsa arang,
uching uchoq bilan!
Kirib borarkansiz ummon qa’riga,
muzdek to‘lqinlarda bo‘ling siz bardam, —
o‘zingizni xuddi moziy bag‘riga
uloqtirilgandek his etsangiz ham!
Sizdan harf tanidi ko‘plar beminnat,
lekin zehni pastlar hech o‘zgararmi?!
O‘zgarta olmaysiz ularni minba’d —
izlang o‘zgalarni!
Anchar daraxtini Pushkin mabodo
zaharli emas deb bilsaydi rostdan,
yirtib tashlardi shoh to‘rtligini va
boshlardi boshdan!
Boshlang nomsizlikdan, pulsizlikdan naq,
toki havaslarda yonsin, gangisin
kechmish hayotingiz — g‘urbatli, qashshoq —
boshlang yangisin.
Avvalgisi sizga do‘st qolur zotan.
Bahslashmang. Begona emasdir mutloq.
Butkul rad aylamak emas insofdan,
biroq
sevgingizning haqqi — zinhor shafqatni
qizg‘anmang o‘tmishdan, ki bo‘lmasin xor —
otib tashlashgandek yiqilgan otni
otib tashlang. Uni aldamang bekor.
XALOSKORLIK QISSASI
(H. Nishnianidze ohangida)
I
Cho‘kib borar «Boing» ummon ustida
o‘lik kit misol,
samolyotni chirmab olmish alanga —
ayanchli bir hol.
Qutqaruv kamzulin taqadi hamma —
ichdan ketib zil,
faqat bir chiptasiz qizaloq uchun
yetmadi kamzul.
Odamlar o‘zini urar eshikka —
chinqirar har jon,
biroq
kimdir
yechib kamzulin tutar
qizchaga shu on.
Qizaloq, eslab qol u insonni sen —
o‘zini yenga,
so‘nggi nafasini kamzulga joylab
uzatdi senga!
Styuardessaga so‘ng ko‘zin uchirdi:
«Tutgaysiz ma’zur,
har kimning o‘z didi — menga sira ham
yarashmas kamzul».
So‘ng qizni chiqarib tirband eshikdan,
dedi: «Bo‘l bardam!»
qutqaruv halqasin gulchambar kabi otdi
ortidan…
II
So‘nmagandi uning teran qalbida
ertaklar sira,
Sotna va Avtandil hikmatlari ham
yuragi ichra.
Uni ulg‘aytgandi hur qo‘shiqlarda
tovlangan sehr,
uni ulg‘aytgandi qushlarga — shafqat,
go‘dakka — mehr.
Gurji bolalari oltin qirlardan
tuyub zo‘r faxr,
nayning saslariga farishtalardek
raqs tushmas, axir.
III
Siz qizisiz, axir, buyuk bir xalqning.
Sizga nima bo‘ldi bugun?
Qani u maftunkor qudrat?
Balki toliqqandan
«mustang» rulida borasiz mudrab?
Siz qizisiz, axir, buyuk bir xalqning.
Biroq bilib qo‘ying, g‘ussanok xonim,
shu yer yuzida —
Kolxida degan bir mo‘jaz yurt bordir
va u o‘zida
vallomatlar qavmin eta olgan jam.
Binobarin siz
ulg‘aydingiz –
ona bo‘ldingiz hamda
shu hayotingiz
gurji ko‘kragidan
chiqqan nafas-la
etmoqda davom.
Mashinangiz uchib borar yellardek
dovonma-dovon.
Siz baxtlisiz bugun —
yiroqsiz balki alamdan-zordan,
biroq eslaysizmi tanti insonni —
sizni qutqargan?
Balki tushingizga kirib
har kecha
tinch qo‘ymas bir on.
Qutqaruv chambari
uning ustida
aylanar giryon.
Yo‘lingiz tushganda keling bir,
qizim,
bizning o‘lkaga,
bu yer odamlari mehmondo‘st —
xuddi Unga o‘xshagan.
Suyukli Gurjiston!
Mard insonlarga
vatan bo‘lgan joy.
Dengizda
qutqaruv chambaragidek
aylanadi oy.
Mirpo‘lat Mirzo tarjimasi
SЕSSIYA
Silkilang, she’rlar!
Uyg‘onsin beg‘am.
Fursat bong urar,
Vaqt tig‘iz bu dam.
Tug‘dek sharafdir
Qalbda imtihon.
Kimdir shodlanar,
Quchib hayajon.
Sinov zalida
Odamlar tani,
Eshilgan xuddi
So‘moqlar kabi.
Mana, Sveta,
Shodligi uchqun,
Tarixdan “a’lo”
Olgani uchun.
Ganina ma’yus,
Ko‘zi kvadrat
Quloq uchburchak
Ham degenerat.
Eh, “ikki” oldim,
Tanbehlaring qo‘y.
Tushunyapsizmi,
Voznesenskiy!
Qasos o‘tida
Yonmoqlik mumkin.
Miyaga barin
Ko‘chirmoq uchun.
Vaqt tovasida
Qaynar sessiya.
Qovrar sabotim,
O‘tli soniya.
Bo‘lgum vaqtincha
Azobga vakil.
Men sessiyaman,
Sessiyaman, bil!
GOYYA
Men – Goyya!
Ochiq daladan g‘izillab uchib kelib,
Dahanamning ko‘z kosasin
Cho‘qilab tashladi qarg‘a.
Borlig‘im dardu alam.
Ovozman,
Qirq birinchi yilning qishidagi
Bosh shaharlardagi urushning.
Men – ochlik,
Halqumman tag‘in,
Dorga tortilgan ayol
Xuddi qo‘ng‘iroqdek
Ochiq maydon uzra zang chalar.
Men – Goyya!
O, osilgan boshlar –
Qasos uyg‘otar!
Baravariga o‘qlar uchirdi G‘arbga –
Men kulini ko‘kka sovurdim chaqirilmagan mehmonning!
Xotira osmoniga yulduzlar mustahkam qoqilgan –
Xuddi mixlar kabi.
Men – Goyya!
* * *
Sudda, yo jannatda, do‘zaxda, bildim,
Qachonki da’vogar kelgan chog‘ so‘zlar.
“Men ikki ayolni bittadek sevdim,
Egizak emasdi sira ham ular”.
Baribir, deyishar, ular baribir…
Javobni tinglamas so‘ngiga qadar.
U qo‘sh tabaqali derazada bir,
Qora lo‘kidonni tugmasin qadar.
BIRINCHI MUZ
Telefon qutida sovqotib qizcha,
Paltosi ichiga berkinib olar.
Barchasi yog‘upa chaplangan yuzda
Va ko‘z yoshlarida jonlanar, porlar.
Nafas olar ozg‘in kafti qasdiga,
Barmoqlari esa muz parchalari.
Bu ham yetmaganday unga teskari,
Yo‘lak ham muzlagan uzunasiga.
Birinchi muz. Ha, birinchi marta,
Mengzadim telefon iborasin – shan.
Yuzida yarqirar muzlagan izlar,
Birinchi muz – odamiy dilsiyohlikdan.
O‘roz Haydar tarjimasi
