Adib asarlari, tarjimalari, hamda o'zbek va jahon adabiyotidan namunalar
Mukammal asarlar to’plami.20 tomlik.T. 7.Xamsa: Hayratul-abror / Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик. Т.. 7. Хамса: Хайратул-аброр
Muallif: Alisher Navoiy / Алишер Навоий
Nashrga tayyorlagan va izohlar mualliflari: P. Shamsiyev,A.Hayitmetov,I.Haqqulov
Mas’ul muharrir: Y. Ishoqov
ISBN 5—648—00150—9
Nashriyot: Т.: «Fan», 1991. Varaqlar soni: 392
Mukammal asarlar to’plami.20 tomlik.T. 6.Xazoyin ul-maoniy: Favoyid ul-Kibar / Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик. Т.. 6. Хазойин-ул маоний: Фавойид ул-кибар
Muallif: Alisher Navoiy / Алишер Навоий
Nashrga tayyorlagan: Hamid Sulaymon
Mas’ul muharrir: S.Mutallibov
ISВN 5—648—00463—X (т. 6); ISBN 5—648—00150—9
Nashriyot: Т.: «Fan», 1990.Varaqlar soni: 568
Muallif: Alisher Navoiy / А л и ш е р Н а в о и й
Mas’ul muharrir:Porso Shamsiyev / Порсо Шамсиев
ISВN 5—648—00150—9
Nashriyot: Т.: «Fan», 1989, varaqlar soni: 560 Davomini o'qish
Muallif: Alisher Navoiy / А л и ш е р Н а в о и й
Mas’ul muharrir:Porso Shamsiyev / Порсо Шамсиев
ISВN 5—648—00151—7 (т. 3)
ISВN 5—648—00150—9
Nashriyot: Т.: «Fan», 1988, varaqlar soni: 616
AGAR OSHIQLIG’IM AYTSAM
Mashrab g’azali
Agar oshiqlig’im aytsam, kuyub jonu jahon o’rtar,
Bu ishq sirrin bayot etsam, taqi ul xonumon o’rtar.
Kishiga ishq o’tidin zarraye yetsa, bo’lur giryon,
Bo’lub besabru betoqat, yurak-bag’ri chunon o’rtar.
Davomini o'qish
ATOIY
(XIV asr oxiri — XV asrning birinchi yarmi) Atoiyning tarjimayi holiga oid to‘liq manba va materiallar
saqlangan emas. Ayrim qisqa ma’lumotlar Alisher Navoiy tomonidan bildirilgan. Jumladan, «Majolis un-nafois» asarida: «Mavlono Atoiy Balxda bo‘lur erdi. Ismoil ota farzandlaridandur,darveshvash va xushxulq, munbasit (oq ko‘ngil) kishi erdi.O‘z zamonida atrok (turkiylar) orasida ko‘p shuhrat tutti», —deyilgan.
Atoiy o‘zbek adabiyoti tarixida alohida mavqega ega bo‘lgan shoirdir. U Lutfiy, Gadoiy, Sakkokiy singari ijodkorlar qatorida o‘zbek adabiyoti, o‘zbek adabiy tili ravnaqi uchun astoydil kurashib, katta mahorat egasi sifatida tanilgan edi.
Shoirning ijodi, ayniqsa, g‘azalchilikda alohida o‘rin tutadi. Atoiy g‘azallari o‘zining sodda va ravonligi, vaznlarining o‘ynoqiligi, tasvirining quymaligi va yuksak badiiyati bilan ajralib turadi. Atoiy g‘azallarining tili sodda, ravon, yengil. «Qon bo‘ldi ko‘ngil…», «Ul sanamkim…», «Ko‘ngil olding…» kabi g‘azallarda inson ko‘nglining nozik nuqtalari, ehtirosli kechinmalari ko‘proq aks etgan. Bularning hammasi Atoiyni o‘zbek adabiyotidagi g‘azal janrining ustozlari darajasiga ko‘targan.Atoiyning sodda, turkona gazallari nafis tasvirlar, dilbar ohanglarga to‘liq, shoir ozi aytganiday:
Gar o‘qur majlisda xonanda Atoiy she’rini,
Zuhra chang qo‘psor, qilur shams-u qamar zavq-u charoh.
XO’JANDIY
Xo‘jandiy haqidagi ma’lumotlar bizga to‘liq yetib kelgan emas. Bu haqda adibning o‘z asarida — «Latofatnoma»dagina ayrim qaydlar mavjud, xolos. Òaxallusiga qarab, uni Xo‘jand shahrida tug‘ilgan deb aytish mumkin. U Xorazmiyning «Muhabbatnoma»sidan ilhomlanib, unga javob tariqasida «Latofatnoma»ni bunyod etgan.Asar o‘sha davrdagi hukmron — Mahmudxon sultonga bag‘ishlangan. Mahmudxon kichik Muhammadning o‘g‘li bo‘lib, u Òog‘ay Òemurning avlodlaridan bo‘lgan. Òog‘ay Òemur Xorazm xoni Jo‘jining o‘n uchinchi o‘g‘li edi. Mahmudxonning ikki marta taxt tepasiga kelgani ma’lum. U birinchi marta 1411- yilda, keyin esa 1422—1424- yillarda Xorazm taxtida bo‘lgan. Demak, Xo‘jandiy ham mana shu yillarda Xorazmda yashab
ijod etgan. Ushbu ma’lumotlarga tayanib, adibning XIV asr oxiri, XV asrning birinchi yarmida yashab ijod etganini taxmin qilish mumkin.
Asar «Muhabbatnoma»ga javob — nazira tarzida yozilgan bo‘lsa-da, undan keskin farq qiladi. Xo‘jandiyning asari boshdanoyoq masnaviy shaklida yozilgan.Unda g‘azal, qit’a, fard va boshqa janr namunalari uchramaydi.
Xo‘jandiy juda shirali ijod qilgan. Undagi so‘z o‘yinlari, ayniqsa,tajnislarning ko‘p qo‘llanishi, arabcha va forscha so‘zlar, ko‘proq o‘zbekcha imkoniyatlarni izlagani asarning ta’sirchanligini judaoshirgan.
ҚУЛ УБАЙДИЙ. ВАФО ҚИЛСАНГ. ДЕВОН
Қул Убайдий хусусида
Тарих шуни кўрсатадики, хонлар билан хонларнинг фарқи бор, беклар билан бекларнинг, амирлар билан амирларнинг. Бирлари ўзидан яхши ном қолдириш учун курашган ва яшаган бўлсалар, иккинчилари кўп вақт ўз турмушини, бойлик орттиришни, бор нарсаларни ҳам бузишни, йўқ килишни ўйлаган, яратувчилик ғоясидан узоқ бўлган.
Бухоро ҳокими Маҳмуд Султоннинг ўғли Убайдуллохон ибн Маҳмуд Султон эса бир томондан шайбонийлар сулоласининг йирик намоядаларидан бири бўлиши, ҳокимият учун бўлган жангу жадалларда фаол қатнашиши билан бирга ўз даври маданиятининг катта арбоби, XVI аср ўзбек адабиётининг йирик вакили ҳам бўлган, ўз ҳаётининг бирон кунини шеърсиз, шеър мутолаасисиз кечирмаган, ўзидан кейинги авлодларга ўзбек, форс ва араб тилларида бир неча девон қолдирган.
Ўрта Осиё халқлари сиёсий тарихида Убайдуллохоннинг энг катта хизматларидан бири шундаки, у Исмоил Сафавий бошлиқ эронийларнинг, тарихчи Ҳофиз Таниш Бухорий тили билан айтганда, «қизил бошлар»нинг ҳужумларини дафъ этиб, Мовароуннаҳрни уларнинг истибдодидан сақлаб қолди. Шайбонийхоннинг фожиали ўлимидан кейин шайбонийлар орасида маълум даражада маънавий парокандалик юз берди. Убайдуллохоннинг ҳарбий маҳорати ва жасорати, унинг давлат арбоби сифатида қаттиққўллиги туфайли сафавийлар қўшини орқага чекинди. Уларнинг Ўрта Осиё шаҳарларини қирғин қилиши, талаши тўхтатилди.
Davomini o'qish
HOFIZ XORAZMIY
( 1320 — 1389 )
Hofiz Xorazmiy va uning she’riy merosi yaqin yillargacha ilmiy jamoatchilikka ma’lum emas edi.Atoqli olim Hamid Sulaymon bu shoir nomi va uning devoni qo’lyozmasini 1975 yilda Hindistonga ilmiy safari vaqtida kashf etdi.Shoirning yagona nusxadagi devoni Hindistonda – Haydarobod shahridagi Salarjang muzeyining sharq qo’lyozmalari bo’limida saqlanadi.
O’zbek va fors tillarida ijod qilgan va asosan Xorazm va Sherozda yashagan shoir devoni bilan tanishish uning badiiy mahorati yuksak,uslubi yetuk san’atkor bo’lganligiga ishonch hosil qiladi.
G’AZALLAR
* * *
Senga kim tedi,ey jon, noz qilma,
Manga noz aylamakni oz qilma.
Niyoz aylarman,nozing tilarman,
Niyozimni ravo qil,noz qilma.
Nasibi dardu g’amni baxsh etarda
Manga san o’zgani anboz etma.
Gadolarg’a jafo qilmoq tilasang,
Duochi bandadin og’oz qilma.
Ko’ngul sirrini bo’lmasun tesang fosh,
O’shul g’amzani san g’ammoz qilma.
Sanga man oshiqi jonboz erkan,
Nazar o’zgaga,ey jon,boz qilma.
Bu Hofiz yonina ohang qilmay,
Jafo qonunini san soz qilma.
Davomini o'qish