«Агар муслимият Саноийнинг улуғлигини кўра билсайди, жамики мўминларнинг бошидан қалпоғи тушарди», — деган эди Жалолиддин Румий. Мавлоно яна эътироф этадики:
Аттор руҳ буд ва Саноий ду чашми ў,
Мо аз паи Саноий ва Аттор омадем…
Яъни: Аттор руҳдир, Саноий эса унинг икки кўзи, Биз Саноий ва Атторларнинг изидан келдик.
Ҳаким Абдулмажид Маждуд бинни Одам Саноий-Ғазнавий (حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی) XII асрда яшаган буюк шоир ва алломадир. У Хуросоннинг Ғазни шаҳрида туғилган ва шу ерда вафот этган. Алломанинг «Ҳадиқул ҳақиқат», «Тариқул таҳқиқ», «Ишқнома», «Ақлнома», «Ғарибнома», «Афвнома» асарлари тасаввуф адабиётининг етук ва ёрқин иамуналари ҳисобланади. Унинг ғазаллари ва рубоийларида абадий ишқ ва ҳақиқат тараннум этилади, абадий ишқ ва ҳақиқатга интилган инсон қалбининг орзулари янграйди.
ҲАКИМ САНОИЙ
ҒАЗАЛЛАР
Форсийдан Сайид Неъматуллоҳ Иброҳим таржимаси
КИПРИГИНГ ЎҚ ЭДИ…
Юзларингни ниҳон айладинг нечун?
Ўзни оташи жон айладинг нечун?
Мушкин зулфинг ила, наргис нигоҳ-ла
Ошиқни андармон айладинг нечун?
Қонимни кўзимдин оқизгувчи сен,
Они ўздин ниҳон айладинг нечун?
Ҳар замон номингдан ёришгай ёдим,
Мени ранжи жаҳон айладинг нечун?
Оби равонингни нақш айлама, соч,
Нақшинг оби равон айладинг нечун?
Кипригинг ўқ эди, қошларинг—камон,
Они тийру камон айладинг нечун?
Дилни ўғирладинг жонни авайлаб,
Букун сен қасди жон айладинг нечун?
Бул камар—қуввати белимдир маним,
Белни юкка нишон айладинг нечун?
Жонни қурбон қилгум сенинг васлингга,
Мени радди имкон айладинг нечун?
Сенинг юзларингда ҳусн—ҳувайдо,
Хатдин* ани ниҳон айладинг нечун?
Менинг юзларимда кўзим ёшини
Ҳамчун лола нишон айладинг нечун?
Дилимда дарди дил нурга айланди,
Юзимни мисли қон айладинг нечун?
Чун Саноий, кўйинг аро бу итни
Наърали посбон айладинг нечун?
НА СИЙМ,НА ДИЛ …
На сийм, на дил ва на ёримиз бор,
Бас, бу олам аро не коримиз бор?
Ғурурли, сурурли ғафлатзадамиз,
Хижлатзада бўлган рўзгоримиз бор.
Эй дил, сийму зардан сўрма саволким,
Ёрдан ҳам кечолган “баҳоримиз” бор.
Қўлимиздан кетди гулдастамиз ҳам,
Оёққа ёпишган минг коримиз бор.
Кўргил, ҳар нафасни ўлчаб бергувчи
Чун умри азиздек бир хоримиз бор.
Саҳромизда юрар юзта тевамиз,
Энди ёлғиз ғами маҳоримиз* бор.
СОҚИЁ!..
Соқиё, тургил-да, бергил жомни,
Бер харобот ичра бу оромни.
Чархи нопок батнига оташ уриб,
Сийла тупроқ бирла бу айёмни.
Сен у зуннорбанд билан суҳбат қуриб,
Хизматин қил Жамшид—озарфомни*.
Бир аёқда бода ич муғлар* билан
Тут у зардуштий ила бир жомни,
Айланувчи чарх сени ром айласа,
Нафсинг ичра банди қил бу “ром”ни.
Ринд номин ўз танингда қил дуруст,
Оқлагил у лоуболий* номни.
Ўзлигингни топмасанг бул комда,
Чун Саноий дўст тут худкомни…*
МИСЛИ ЧЕҲРАНГДУР…
Мисли чеҳрангдир баҳору гулшаним,
Этди жо ишқингни жон ичра таним.
Юзларингсиз рўзгорим тийрадур,
Ҳам қоронғудир жаҳони равшаним.
Ул қуёшу ой каби қилгай аён
Кундузу тунда чиройинг равзаним.
Қўлларингдир ўзга гардан тавқида,
Дарди ишқинг бўлди тавқи гарданим.
Ҳар кеча йўлдин адашгай ул Қамар
Тунлари тинглаб маним бу шеваним*,
Гар жамолинг кўргузурсан дафъатан,
Жаннатингга айланур бу барзаним*!
Сурма қилдим хоки пойинг дийдама,
Гарчи бердинг бод аро бул хирманим,
Қўй маним роҳимга чун қутлуғ қадам,
Дастинг ичра қолди ҳасрат— доманим.
Гар сахийлик айласангу, қувмасанг,
Бори заҳмат борини* тутгай таним.
Маҳфилимга ташрифинг тушган замон
Гуллагайдир лолазору савсаним.
Чун Саноийким, сенга айтгай мудом:
Юзларингдур — чун баҳору гулшаним…
…ЙЎҚМИ? — БОР!
Гар сен ўйларсан, сенингдек ғамгусорим йўқ? — Бор.
Ёки дерсан, бир ўзингдек хостгорим* йўқ? — Бор.
Ёки Ишқингдек бир ўзга ёдгорим бор? — Йўқ.
Ё бу Ишқинг кўйида пой — устуворим йўқ? — Бор.
Ёки бедодингдин ўзга корзорим* бор? — Йўқ.
Ё бу бедодликда сен-ла корзорим йўқ? — Бор.
Ё мунийру равшанингга иштибоҳим бор? — Йўқ.
Ёки Сендин тийра бўлган рўзгорим йўқ? — Бор.
Ё висолинг шавқида тунлар қарорим бор? — Йўқ.
Ё фироқинг андуҳида дилфигорим* йўқ? — Бор.
Ё бу ҳажринг ичра чун нола шиорим бор? — Йўқ.
Ё висолинг деб туну кун интизорим йўқ? — Бор.
Ёки сендин ўзга Сендек ғамгусорим бор? — Йўқ.
Ёки Сендин ўзга дарди беканорим* йўқ? — Бор.
Ё Саноийдек бир ўзга сайдзорим* бор? — Йўқ.
Ёки ул шер бўлса гар, ул дам шикорим6 йўқ? — Бор.
НЕЧА РАНЖУР АЙЛАГАЙСЕН?..
Неча ранжур айлагайсен бу дили муштоқни?
Чун саломатликда таслим этмадинг ушшоқни.
Хўбларнинг ишқи бирла иттифоқ қилса киме,
Кўнглига олгай яқин ҳар махлуқи Халлоқни.
Топса маъво гар букун диллар аро султони Ишқ,
Маҳв айлар эрди мардум кўнглида ахлоқни.
Кимки бевасф бўлди ул ишқ ичра бутнинг васфида,
Ул санам тоқ бўлгай ул ҳусн ичра, истар тоқни.
Ҳуснидин бир заррае пайдо эса ул Миср аро,
Қилгай ошиқ Юсуфи Яъқуб ибн Исҳоқни.
Лутф аро киприк қоқиб қўйса агар бир дам нигор,
Ўқлари бежон қилур ул Дайламу Қипчоқни!
Бўлди дарвеш жону дилдан юзларин кўрса киме,
Булҳаваслар кўрмади ул шўҳраи офоқни.*
МЕН КИМ ЭРДИМ?…
Мен ким эрдимки, бу розинг ҳамнафас бўлсин менга?
Ё таманнои висолинг чун ҳавас бўлсин менга?
Бўлса гар шоистаи ғамхўрлигинг жоним маним,
Бул сабаб—Ишқ давлатингдин — ўзи бас бўлсин менга.
Оҳ, бу ишқинг соядек тарк этмагай бир дам мани,
Ҳар қадамда, майлига, ул ҳамнафас бўлсин менга.
Ҳар нафасни рўзгоринг ёди бирла олдим-эй,
Жумлаи олам туфайли ул нафас бўлсин менга.
Ҳар замон уммеди васлинг ичра дилни хуш этиб,
Боз дерман: “Йўқ, наҳотки, бу ҳавас бўлсин менга?”
Чун хаёли хоки пойинг кўрмагайдир кўзларим,
Оразинг кўрмоқлигим невчун абас бўлсин менга!
ЎЗГАДИР…
Ҳар замон ул ишқи жононим вафоси ўзгадир,
Гарчи ёрнинг ҳар нафас менга жафоси ўзгадир.
Мен анга соатма-соат боғланурман ҳусн аро,
Ҳар замон онинг менга чун муддаоси ўзгадир.
Дилни берсанг ангаким, хуш асрагай чун офият,
Кўзлари-чи? Ул жаҳонсўзи балоси ўзгадир!
Гар қазо муставлию* қодир бўлур ҳар бандага,
Мен каби бечора ошиққа қазоси ўзгадир…
Зулфидин эсган шамол хуш келтирар ёмғир ҳидин,
Хоки пойиким, азиздир — тўтиёси ўзгадир.
Ул латофат ичра шамс-у, алдагай лутфи ила,
Лек заифлик ичра ошиғи ҳубоси ўзгадир.
Айрилиқ ранжи дилимни лаҳзае тарк этмади,
Ўйласам васлин валек — роҳатфазо*си ўзгадир…
* Белгиси қўйилган сўзлар изоҳи
———————-
Хат — (жонон) бўйнидаги ва лаб атрофидаги нозик туклар.
Маҳор (миҳор) — танобни боғлаб олиш учун туянинг бурнидан ўтказиб олинадиган чўп.
Озарфом — оташга ўхшаш; оташпараст.
Муғлар — ий—қўрқмас, жасур.(Риндларнинг сифати).
Худком — якрав,ўз билганидан қолмайдиган. (Риндлар сифати.)
Шеван — нола, зор, фарёд.
Барзан — ҳовли, маскан, хона.
Бори заҳмат бори — барча заҳмат юки.
Хостгор — талабгор.
Корзор — ташвишли юмуш.
Дилфигор — дилафгор (маҳзун, ғамгин дил).
Беканор — қирғоқсиз (чексиз, беҳудуд).
Сайдзор — ов майдони.
Шикор — ов.
Шўҳраи офоқ — бутун оламга машҳур.
Муставлий—истило қилувчи, ғолиб.
Роҳатфазо—роҳатбахш.
«Agar muslimiyat Sanoiyning ulug’ligini ko’ra bilsaydi, jamiki mo’minlarning boshidan qalpog’i tushardi», — degan edi Jaloliddin Rumiy. Mavlono yana e’tirof etadiki: «Attor ruhdir, Sanoiy esa uning ikki ko’zi, Biz Sanoiy va Attorlarning izidan keldik».
Hakim Abdulmajid Majdud binni Odam Sanoiy-G’aznaviy (حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی)XII asrda yashagan buyuk shoir va allomadir. U Xurosonning G’azni shahrida tug’ilgan va shu yerda vafot etgan. Allomaning «Hadiqul haqiqat», «Tariqul tahqiq», «Ishqnoma», «Aqlnoma», «G’aribnoma», «Afvnoma» asarlari tasavvuf adabiyotining yetuk va yorqin iamunalari hisoblanadi. Uning g’azallari va ruboiylarida abadiy ishq va haqiqat tarannum etiladi, abadiy ishq va haqiqatga intilgan inson qalbining orzulari yangraydi.
HAKIM SANOIY
G’AZALLAR
Forsiydan Sayid Ne’matulloh Ibrohim tarjimasi
KIPRIGING O’Q EDI…
Yuzlaringni nihon aylading nechun?
O’zni otashi jon aylading nechun?
Mushkin zulfing ila, nargis nigoh-la
Oshiqni andarmon aylading nechun?
Qonimni ko’zimdin oqizguvchi sen,
Oni o’zdin nihon aylading nechun?
Har zamon nomingdan yorishgay yodim,
Meni ranji jahon aylading nechun?
Obi ravoningni naqsh aylama, soch,
Naqshing obi ravon aylading nechun?
Kipriging o’q edi, qoshlaring—kamon,
Oni tiyru kamon aylading nechun?
Dilni o’g’irlading jonni avaylab,
Bukun sen qasdi jon aylading nechun?
Bul kamar—quvvati belimdir manim,
Belni yukka nishon aylading nechun?
Jonni qurbon qilgum sening vaslingga,
Meni raddi imkon aylading nechun?
Sening yuzlaringda husn—huvaydo,
Xatdin* ani nihon aylading nechun?
Mening yuzlarimda ko’zim yoshini
Hamchun lola nishon aylading nechun?
Dilimda dardi dil nurga aylandi,
Yuzimni misli qon aylading nechun?
Chun Sanoiy, ko’ying aro bu itni
Na’rali posbon aylading nechun?
NA SIYM,NA DIL VA NA YORIMIZ BOR
Na siym, na dil va na yorimiz bor,
Bas, bu olam aro ne korimiz bor?
G’ururli, sururli g’aflatzadamiz,
Xijlatzada bo’lgan ro’zgorimiz bor.
Ey dil, siymu zardan so’rma savolkim,
Yordan ham kecholgan “bahorimiz” bor.
Qo’limizdan ketdi guldastamiz ham,
Oyoqqa yopishgan ming korimiz bor.
Ko’rgil, har nafasni o’lchab berguvchi
Chun umri azizdek bir xorimiz bor.
Sahromizda yurar yuzta tevamiz,
Endi yolg’iz g’ami mahorimiz* bor.
SOQIYO!..
Soqiyo, turgil-da, bergil jomni,
Ber xarobot ichra bu oromni.
Charxi nopok batniga otash urib,
Siyla tuproq birla bu ayyomni.
Sen u zunnorband bilan suhbat qurib,
Xizmatin qil Jamshid—ozarfomni*.
Bir ayoqda boda ich mug’lar* bilan
Tut u zardushtiy ila bir jomni,
Aylanuvchi charx seni rom aylasa,
Nafsing ichra bandi qil bu “rom”ni.
Rind nomin o’z taningda qil durust,
Oqlagil u louboliy* nomni.
O’zligingni topmasang bul komda,
Chun Sanoiy do’st tut xudkomni…*
MISLI CHEHRANGDUR…
Misli chehrangdir bahoru gulshanim,
Etdi jo ishqingni jon ichra tanim.
Yuzlaringsiz ro’zgorim tiyradur,
Ham qorong’udir jahoni ravshanim.
Ul quyoshu oy kabi qilgay ayon
Kunduzu tunda chiroying ravzanim.
Qo’llaringdir o’zga gardan tavqida,
Dardi ishqing bo’ldi tavqi gardanim.
Har kecha yo’ldin adashgay ul Qamar
Tunlari tinglab manim bu shevanim*,
Gar jamoling ko’rguzursan daf’atan,
Jannatingga aylanur bu barzanim*!
Surma qildim xoki poying diydama,
Garchi berding bod aro bul xirmanim,
Qo’y manim rohimga chun qutlug’ qadam,
Dasting ichra qoldi hasrat — domanim.
Gar saxiylik aylasangu, quvmasang,
Bori zahmat borini* tutgay tanim.
Mahfilimga tashrifing tushgan zamon
Gullagaydir lolazoru savsanim.
Chun Sanoiykim, senga aytgay mudom:
Yuzlaringdur — chun bahoru gulshanim…
…YO’QMI? — BOR!
Gar sen o’ylarsan, seningdek g’amgusorim yo’q? — Bor.
Yoki dersan, bir o’zingdek xostgorim* yo’q? — Bor.
Yoki Ishqingdek bir o’zga yodgorim bor? — Yo’q.
YO bu Ishqing ko’yida poy — ustuvorim yo’q? — Bor.
Yoki bedodingdin o’zga korzorim* bor? — Yo’q.
YO bu bedodlikda sen-la korzorim yo’q? — Bor.
YO muniyru ravshaningga ishtibohim bor? — Yo’q.
Yoki Sendin tiyra bo’lgan ro’zgorim yo’q? — Bor.
YO visoling shavqida tunlar qarorim bor? — Yo’q.
YO firoqing anduhida dilfigorim* yo’q? — Bor.
YO bu hajring ichra chun nola shiorim bor? — Yo’q.
YO visoling deb tunu kun intizorim yo’q? — Bor.
Yoki sendin o’zga Sendek g’amgusorim bor? — Yo’q.
Yoki Sendin o’zga dardi bekanorim* yo’q? — Bor.
YO Sanoiydek bir o’zga saydzorim* bor? — Yo’q.
Yoki ul sher bo’lsa gar, ul dam shikorim6 yo’q? — Bor.
NECHA RANJUR AYLAGAYSEN?..
Necha ranjur aylagaysen bu dili mushtoqni?
Chun salomatlikda taslim etmading ushshoqni.
Xo’blarning ishqi birla ittifoq qilsa kime,
Ko’ngliga olgay yaqin har maxluqi Xalloqni.
Topsa ma’vo gar bukun dillar aro sultoni Ishq,
Mahv aylar erdi mardum ko’nglida axloqni.
Kimki bevasf bo’ldi ul ishq ichra butning vasfida,
Ul sanam toq bo’lgay ul husn ichra, istar toqni.
Husnidin bir zarrae paydo esa ul Misr aro,
Qilgay oshiq Yusufi Ya’qub ibn Is’hoqni.
Lutf aro kiprik qoqib qo’ysa agar bir dam nigor,
O’qlari bejon qilur ul Daylamu Qipchoqni!
Bo’ldi darvesh jonu dildan yuzlarin ko’rsa kime,
Bulhavaslar ko’rmadi ul sho’hrai ofoqni.*
MEN KIM ERDIM?…
Men kim erdimki, bu rozing hamnafas bo’lsin menga?
YO tamannoi visoling chun havas bo’lsin menga?
Bo’lsa gar shoistai g’amxo’rliging jonim manim,
Bul sabab—Ishq davlatingdin — o’zi bas bo’lsin menga.
Oh, bu ishqing soyadek tark etmagay bir dam mani,
Har qadamda, mayliga, ul hamnafas bo’lsin menga.
Har nafasni ro’zgoring yodi birla oldim-ey,
Jumlai olam tufayli ul nafas bo’lsin menga.
Har zamon ummedi vasling ichra dilni xush etib,
Boz derman: “Yo’q, nahotki, bu havas bo’lsin menga?”
Chun xayoli xoki poying ko’rmagaydir ko’zlarim,
Orazing ko’rmoqligim nevchun abas bo’lsin menga!
O’ZGADIR…
Har zamon ul ishqi jononim vafosi o’zgadir,
Garchi yorning har nafas menga jafosi o’zgadir.
Men anga soatma-soat bog’lanurman husn aro,
Har zamon oning menga chun muddaosi o’zgadir.
Dilni bersang angakim, xush asragay chun ofiyat,
Ko’zlari-chi? Ul jahonso’zi balosi o’zgadir!
Gar qazo mustavliyu* qodir bo’lur har bandaga,
Men kabi bechora oshiqqa qazosi o’zgadir…
Zulfidin esgan shamol xush keltirar yomg’ir hidin,
Xoki poyikim, azizdir — to’tiyosi o’zgadir.
Ul latofat ichra shams-u, aldagay lutfi ila,
Lek zaiflik ichra oshig’i hubosi o’zgadir.
Ayriliq ranji dilimni lahzae tark etmadi,
O’ylasam vaslin valek — rohatfazo*si o’zgadir…
* Belgisi qo’yilgan so’zlar izohi
———————-
Xat — (jonon) bo’ynidagi va lab atrofidagi nozik tuklar.
Mahor (mihor) — tanobni bog’lab olish uchun tuyaning burnidan o’tkazib olinadigan cho’p.
Ozarfom — otashga o’xshash; otashparast.
Mug’lar — iy—qo’rqmas, jasur.(Rindlarning sifati).
Xudkom — yakrav,o’z bilganidan qolmaydigan. (Rindlar sifati.)
Shevan — nola, zor, faryod.
Barzan — hovli, maskan, xona.
Bori zahmat bori — barcha zahmat yuki.
Xostgor — talabgor.
Korzor — tashvishli yumush.
Dilfigor — dilafgor (mahzun, g’amgin dil).
Bekanor — qirg’oqsiz (cheksiz, behudud).
Saydzor — ov maydoni.
Shikor — ov.
Sho’hrai ofoq — butun olamga mashhur.
Mustavliy—istilo qiluvchi, g’olib.
Rohatfazo—rohatbaxsh.
