Йигирманчи асрнинг энг машҳур  адибларидан бири Габриел  Маркеснинг бошқа асарларига мутлақо ўхшамаган бир руҳда битилган мазкур ҳикоясини  чоп этишдан мурод шуки, инсон мўъжизаси, бахт ва бахтсизлик тушунчалари ҳамма замонда ҳам долу зарб – эскирмас, чинакам санъат сеҳри ҳамма замонда ҳам мафтункор бўлиб қолажагини яна бир карра таъкидламоқдан иборатдир.

Эркин Аъзам
МЕН ИЗЛАГАН ҲИКОЯ

    Мен бу ҳикояни кўп йиллар бурун «Огонёк» журналида ўқиган эдим. «Тафаккур» нашр этила бошлагач, унинг саҳифаларида шу ҳикояни кўриш истаги туғилди. Деярли ҳар сонда режага киритиладиган асар, мана, олти йилдирки, журналдан ўрин ололмай, ниятимиз амалга ошмай келади. Сабаби – ҳикоя «йўқолиб» қолган. Олатасир саксонинчи йилларнинг иккинчи ярмида чиққан, лекин аниқ қайси йилу қайси сонда экани ёддан кўтарилган эди, Уйимда сақланаётган журнал тахламларини қайта-қайта варақлайман – топилмайди, топилмайди. Шинаванда биродарлардан суриштираман – қаёқда! Таҳририятимизга келган ёш ходимларга илк топшириқ ҳам шу: «Навоий кутубхонасига борасиз, «Огонёк» журналининг…» Йўқ, йўқ, топилмайди,  зимғойиб. Баайни бундай ҳикоя аслида бўлмагану менинг хаёлимдаги бир рўё, холос. Дилдаги ният эса ҳеч сўнай демайди. Ҳолбуки, жаҳон адабиётида бундан бошқа ҳам не-не дурдоналар бор!

Буни қарангки, изсиз йўқолган нарса Алишер Навоий номидаги бош кутубхонамиз раҳбариятининг саъй-ҳаракати билан осонгина топила қолди (ҳимматлари учун уларга ташаккур айтмоққа бурчлимиз).

Лотин Америкаси халқларининг ажабтовур ҳаётини беқиёс бир йўсинда тасвир этиб дунёга довруқ таратган колумбиялик ёзувчи, Нобель мукофотининг совриндори Габриэл Гарсиа Маркес ижоди («Танҳоликнинг юз йили», «Ошкора котиллик қиссаси» ва бошқа) ўзбек китобхонларига таниш. Ўзимизнинг халқ ижодиётимиз – достонлар, афсонаю ривоятларимизга руҳан яқин, ўша анъаналарни ёдга соладиган бу ғаройиб асарлар адабиёт дўстларига хуш ёқиб қолгани ҳам маълум.

Йигирманчи асрнинг энг машҳур санъаткор адиби Габриэль Маркеснинг бошқа асарларига мутлақо ўхшамаган бир руҳда битилган мазкур ҳикоясини журналимизнинг йигирманчи асрнинг сўнгги йилидаги сўнгги сонида чоп этишдан мурод шуки, инсон мўъжизаси, бахт ва бахтсизлик тушунчалари ҳамма замонда ҳам долу зарб – эскирмас, чинакам санъат сеҳри ҳамма замонда ҳам мафтункор бўлиб қолажагини яна бир карра таъкидламоқдан иборатдир.

Дарвоқе, асар қаҳрамонлари қисматида бизнинг шу ҳикояни «йўқотиб» қўйишимизга ўхшашроқ бир тушунмовчиликми, синоатми бордек. Синоатки, андак батафсил, сармасту шоҳона ҳаёт тасвири билан бошланган асар ногаҳонда… Келинг, у ёғини ҳам сўзлаб берадиган бўлсак, ҳикояни бу қадар азиз билиб қидирмоқдан, унга журналдан азза-базза ўрин бермоқдан маъно қолмасди.

1999

Габриэл Гарсиа Маркес
АТИРГУЛНИНГ ТИКОНИ
Низом Комил таржимаси

Кечга яқин чегарага яқинлашганларида Нэна Даконте никоҳ узуги тақилган бармоғидан ҳамон қон томчилаётганини кўрди. Кигизранг ёмғирпўш кийган испан жандарми карбид чироғини тутиб уларнинг паспортини узоқ кўздан кечирди. Пиреней тоғларидан эсаётган кучли шамол уни учириб кетаман дерди. Гарчи иккала паспорт ҳам дипломатик мақомга эга бўлса-да, жандарм чироқ нурини ҳужжатлардаги суратдан узиб, буларнинг юзига тутди. Балоғатга етиб-етмаган, кўзлари маъсум, рутубатли январь оқшомида шинниранг юзида Кариб офтоби жилва қилиб турган Нэна Даконте паҳмоқ пўстинга томоғигача ўраниб ўтирарди. Бунақа пўстинни харид қилишга чегарадаги бутун бошли гарнизоннинг бир йиллик маоши ҳам етмайди. Эгнига катак-катак камзул, бошига бейсбол қалпоқчаси кийволиб рулда ўтирган эри Билли Санчес де Авила ундан бир ёш кичик, аммо худди унинг ўзидай хушрўй эди, фақат олдинга туртиб чиққан заранг ияги кўринишдан ёқимтой каллакесарни ёдга соларди. Хотинидан фарқли ўлароқ, у бўйчан ва дуркунроқ эди. Уларнинг жамиятдаги ўрнини кўз-кўз қилиб турган яна бир унсур бу жойларда камдан-кам учрайдиган ҳашаматли автомобиль бўлиб, унинг орқа ўриндиғида яп-янги чамадонлар ва совға тўла қоғоз қутилар уюлиб ётарди. Нэна Даконтенинг бирдан-бир овунчоғи бўлмиш саксофон ҳам шу ерда эди, – ҳайҳот! – кунлардан бир кун бу овунчоқни пляжда юрган баодоб босқинчининг машъум муҳаббати чилпарчин қилиб ташлади.

Жандарм муҳр босилган паспортларни қайтариб бергач, Билли Санчес ундан яқин-атрофда дорихона бор-йўқлигини сўраган эди, у кафти билан оғзини шамолдан пана қилиб, Андайдан, французлар томонидан суриштиринглар, деб қичқирди. Ойнаванд ҳужра ичида қарта ташлаб ўтирган Андай полициячилари эса маҳобатли мошинага кўз қирини ташлашдию «ўтиб кетаверинглар» деган ишорани қилишди. Билли Санчес тўхтаб, устма-уст сигнал қопқоғини босди, ахийри зардаси қайнаб кетган бир полициячи туйнукдан бошини чиқариб, жеркиб берди:
– Нима қилиб турибсан? Кетавермайсанми, галварс!

Ана шунда Нэна Даконте пўстинининг ёқаларини юзига босиб мошинадан тушди-да, полициячидан соф француз тилида дорихона қаердалигини сўради. Лунжи тўла нон, полициячи лоқайдлик билан дорихонага иши тушмаганини айтиб, дарчани ёпди. Аммо нигоҳи бир зум номсиз бармоғини сўриб турган антиқа пўстинли қизга қадалди, назарида осмондан фаришта тушгандай бўлди шекилли, бирдан кўнглидаги қаҳр ўрнини меҳр эгаллади.

– Байоннада дорихона бор, – деди у, – лекин бундай ҳавода ишлаётганмикан? Тинчликми ўзи? – деб сўради кейин.
– Тинчлик, – дея жилмайди Нэна Даконте ва олмос кўзли узук ярқираб турган бармоғини кўрсатди. Бармоқ учидан қон силқирди. – Тикан кириб кетди.

Байоннага етмасларидан яна қор ёға бошлади. Шом қоронғиси эндигина ёйилаётган бўлишига қарамай, шаҳар кўчалари бўм-бўш, ҳамма эшиклар тақа-тақ берк эди. Алламаҳалгача дорихонани қидириб топишолмади. Яна йўлга тушишди. Билли Санчес хурсанд эди. Шу пайтгача минган мошиналари тўй муносабати билан совға қилинган мана бу «Бентли»га яқин келолмасди, аслида-ку қўлини қаёққа узатса етадиган отаси уни мошинадан ҳеч қачон қисмаган, хоҳлаганини олиб бериб турган. У мана шундай ширин хаёллар оғушида ўтирар, юргани сайин толиқиш ўрнига чарчоғи тарқаб борарди. Билли шу бугуноқ Бордога етиб олмоқчи эди, чунки уларни «Сплендид» меҳмонхонасида олдиндан буюриб қўйилган жаннатий хона кутмоқда. Шу тобда уни на рўпарадан эсаётган кучли шамол, на бўралаб ёғаётган қор тўхтата оларди. Нэна Даконте эса буткул ҳолдан тойган, айниқса, йўлнинг Мадриддан чегарагача бўлган ўйдим-чуқур қисми уни тутдай тўкиб ташлаган эди. Бинобарин, Байоннадан чиқишлари билан у қон оқаётган бармоғини рўмолчаси билан боғлаб, қаттиқ уйқуга кетди. Билли Санчес буни ярим кечага яқин, қор тиниб, қарағайзорда шамол тўхтаган ва кўкда юлдуз дурлари йилтиллаган пайтдагина пайқади. Бордо ортда қолган эди, у ерда Билли мошинага бензин қуйдириш учунгина тўхтади, нияти тезроқ Парижга етволиш эди. 25 минг фунтга харид қилинган дабдабали қўғирчоғига маҳлиё бўлиб қолган Билли бармоғига ўроғлиқ рўмолчаси жиққа қонга бўккан ширмонюз қиз унинг қувончига шерик бўладими-йўқми – бу ҳақда ўйламасди.

Улар уч кун бурун бу ердан минглаб километр олисдаги Картахане-де-Индиасда қизнинг ота-онасини қон қақшатиб, фақат архиепископнинг оқ фотиҳаси билан турмуш қуришди. Нима воқеа юз берганини, ногоҳоний бу муҳаббат қандай пайдо бўлганини уларнинг ўзидан бошқа ҳеч ким билмасди. Бу муҳаббат эса тўйдан уч ой муқаддам денгиз соҳилида, оромбахш якшанба кунларининг бирида кўз очган эди. Ўша куни Билли Санчеснинг тўдаси Марбелье пляжидаги аёлларнинг ечиниш хоналарига бостириб кирди. Бундан сал илгарироқ Нэна Даконте ўн саккиз ёшга тўлган, Швейцариядаги Шателен интернатида таълим олиб, тўртта тилни сув қилиб ичиб юборган ва саксофон чалишни ўрганиб, яқиндагина ўз юртига қайтган эди. Бу – у денгизга келганидан кейинги илк якшанба эди. Нэна чўмилиш либосини кийиш учун буткул ечиниб бўлганида ён-веридаги бўлмаларда бирдан қий-чув кўтарилди, у нима гаплигини ўз хонасининг зулфини шарақлаб отилиб кетганидагина англади. Рўпарасида уят жойига шапалоқдай қоплон терисини тутиб олган эртаклардагидай хушсурат бир безори турарди. Қайишдай таранг қомати жануб офтоби ва денгиз шамолида обдон қорайган, ўнг муштига қароқчиларнинг синалган қуроли бўлмиш темир занжир ўралган. Бир вақтлар улар бошланғич мактабда бирга ўқишган эди. Ў-ҳў, улар бормаган оилавий тантаналар, базму зиёфатлар қоптими! Ҳар иккаласи ҳам шаҳарни ётқизиб-турғизадиган нуфузли хонадонларнинг фарзандлари эди. Аммо ҳозир, орадан кўп йиллар ўтгани сабабли, бир-бирларини дабдурустдан таниёлмадилар. Ҳайкалдай қотиб қолган Нэна Даконте ҳатто у ер-бу ерини яширишни ҳам тамомила унутган эди.

Билли Санчес номус қилганидан занжир ўралган мушти билан кийимхона деворини шунақа урдики, бармоқ суяклари дабдала бўлди. Қизнинг ўзи мошинасида уни касалхонага олиб бориб, тузалгунича тепасидан жилмади, бу ғамхўрликнинг оқибати шу бўлдики, улар биргаликда зино илмини юксак чўққиларга кўтардилар. Икки ёш учун дунёда гўё бундан кўра ҳузурбахш машғулот йўқдай эди. Кунни кун, тунни тун демай, исталган ерда: гоҳ мошина ичида, гоҳ денгиз соҳилида фақат шу иш билан шуғулланишди. Ҳатто яқиндагина тақдир уларни учраштирган пляждаги ечиниш хоналари ҳам қолгани йўқ. Хулласи калом, никоҳ ўқилиб, икковлари жуфти ҳалолга айланган куннинг эртасига Нэна Даконтенинг қорнидаги ҳомила икки ойликка яқинлашиб қолгани маълум бўлди.

Бинобарин, Мадридга учиб келганларида улар ўзларини беармон айшу ишрат қилган жазманлардай эмас, балки минг йиллик орзулари ушалган ёш келин-куёвлардай тутдилар. Қизнинг ҳам, йигитнинг ҳам ота-онаси уларни кутиб олишга пухта тайёргарлик кўриб қўйишган эди. Самолётга зинапоя тиркалиши билан биринчи тоифадаги бўлмага протокол бўлимининг ходими кириб келди. У Нэна Даконтега ота-онаси номидан нуқрадай оппоқ манто совға қилди, Билли Санчесга эса қўй терисидан тикилган нимпўстин билан аэропортда қантариб қўйилган яп-янги мошинанинг калитини топширди.

Дипломатик ваколатхонанинг барча ходимлари уларни фахрий меҳмонларга мўлжалланган қабулхонада кутиб олишди. Элчи ва унинг рафиқаси булар эсини танибдики, ҳар иккала хонадон учун азиз кишилар эди. Бундан ташқари, уларни ҳали шудринг томчилари қуриб улгурмаган бир даста атиргул билан қарши олган элчи Нэна Даконтенинг инга-ингасини эшитган доя-дўхтир ҳам эди. Қиз эр-хотинга талпиниб, уларни навбати билан ўпди, сўнг гулдастани олди, шунда атиргулнинг тикани бармоғига ғарчиллаб санчилди, аммо Даконте дарров вазиятни юмшатди:
– Узугимни кўриб қўйинглар деб атайлаб шундай қилдим.

Дипломатларнинг бари қадимий усталар қўлидан чиққан олмос кўзли узукка маҳлиё бўлиб қолди, кўплари ичида узукнинг нархини хомчўт қилган бўлса ҳам ажаб эмас. Ҳеч ким бармоқдаги қонни пайқамади. Кейин ҳамманинг эътибори мошинага оғди. Тадбиркор элчи уни аэропортга келтириб, ипак матога ўрашни ва устидан зарҳал жияк билан боғлаб қўйишни буюрган эди. Аммо Билли Санчес бу топқирликнинг қадрига етмади. Мошинани тезроқ кўриш иштиёқи устун келиб, бир силтов билан матони сидириб ташладию анграйиб қолди. Бу энг сўнгги нусхадаги «Бентли» русумли мошина бўлиб, ички жиҳозлари буткул асил чарм билан қопланган эди. Бирдан ҳаво айнади, Гуадаррам томондан аччиқ изғирин эса бошлади. Лекин Билли Санчес совуқни сезмасди, у машинага андармон бўлиб, унинг жамики икир-чикирини кўздан кечириб чиқди ва шу тариқа элчихона ходимларини алламаҳалгача очиқ бекатда дийдираб туришга маҳкум этди. Кейин элчи зиёфат режалаштирилган махсус қароргоҳга бориш учун унинг ёнига, олдинги ўриндиққа ўтирди. Иўл-йўлакай шаҳарнинг диққатга сазовор жойларини кўрсатиб кетди, аммо фикру хаёли мошинада бўлган Билли Санчес бунга парво ҳам қилгани йўқ.

Илгари у ўз юртидан ташқарига чиқмаган эди. Ҳар йили синфдан синфга ўта олмай, барча хусусий ва давлат мактабларининг тузини татиб кўрди, ахийри кўпчиликнинг қарғишига учраган ёмон болалар тўдасига қўшилиб кетди. Бу шаҳар у туғилиб-ўсган шаҳарга ўхшамасди: денгизи йўқ, турқи совуқ кулранг бинолар, яланғоч дарахтлар – хуллас, назари тушган ҳамма нарса таъбини хира қилар, лекин Билли Санчес буни сездирмасликка тиришарди. Элчининг қароргоҳида зиёфат авжига чиқиб, шаҳарга ёпирилган қор бўронини ҳеч ким пайқамади, Францияга жўнаш учун қароргоҳдан чиққанларида эса бутун борлиқ оқ чойшабга бурканган эди.

Нэна Даконте бармоғидан қон оқаётганини Мадриддан жўнаганларидан сўнг орадан тўрт соат ўтгач, бўрон тиниб, ҳаво очилган пайтдагина кўриб қолди. Аввалига таажжубланди, чунки элчининг хос меҳмондорчиликни опералардан ариялар ижро этиш билан якунлашга одатланган хотини шаънига қийқириб чапак чалганида бармоғида оғриқ сезмаган эди. Кейинроқ, ҳар гал эрига чегарага элтадиган энг яқин йўлни кўрсатаркан, қон оқаётган бармоғини беихтиёр сўра бошлади, фақат Пиренейга етганларидагина дорихона эсига тушди. Аммо сўнгги кунлардаги «зўри беҳуда»лар ўз ишини қилди – уни уйқу элитди, чўчиб уйғонганида эса (тушида мошина сув устида сузиб кетаётганмиш) бармоғига ўралган рўмолча хаёлига ҳам келмади. Рўпарасидаги соатга қараб аллақачон Бордони ҳам, Ангулемни, Пуатьени ҳам босиб ўтишганини, ҳозир эса Лауру оралаб, сув босган баланд тўғон устида кетишаётганини англади. Қарағайлар ортидаги кўҳна қалъалар ойнинг хира ёғдусида эртаклардаги сирли-сеҳрли шарпалардай кўзга ташланарди. Бу жойларни беш қўлидай биладиган Нэна Даконте Парижгача атиги уч соат йўл қолганини чамалаб кўрди, Билли Санчес эса рулда ҳамон гижинглаган тойдай ўтирарди.

– Жонингда қасдинг борми? – деди у эрига. – Ўн бир соатдан кўп юрибмиз-а, тамадди қилиб олсанг-чи!

Аммо Билли Санчес янги мошина гашти билан тўқ эди. Гарчи самолётда кам ухлаган бўлса-да, Парижга қийналмасдан етиб бориши кўриниб турарди.

– Элчининг уйида бир ойга етадиган овқат еганман, – дея жавоб берди у бамайлихотир. Орлеанга яқинлашганларида туман тарқади, ой баркаши қор босган далаларга аямай нур соча бошлади, аммо  Парижга сабзавот ва вино олиб бораётган юк машиналари тирбандлашиб, юриш анча қийинлашди. Нэна Даконте жон-жон деб рулга ўтирган бўларди-ю, лекин бундан оғиз очишга ҳам журъат этолмасди, сабаби Билли Санчес бир куни, хотинининг ёнида йўловчидай ўтирган эркак – эркак эмас, деган эди. Қарийб беш соат тўйиб ухлаб олган Нэна ҳозир ўзини бардам ҳис этар, бирорта хароб меҳмонхонада ётиб қолишмаганидан ниҳоятда хурсанд, фақат туннинг бесамар ўтгани жиндай алам қилаётган эди, холос. Билли Санчес хотинининг кўнглидагини уққандай луқма ташлади:

– Бир от ўйин қилмаймизми? Қор устида гашти бўлакча-да. Ҳозироқ, нима дейсан?

Нэна Даконте ўйланиб қолди. Йўлнинг икки четига қалин момиқ қор тўшалган. Қанийди, таппа ташласангу бир-бирингга чирмашиб кетсанг! Аммо шаҳар яқинлашгани сайин қатнов тиғизлашиб борар, теварак-атрофдаги заводларнинг чироқлари кўзга ташланар, велосипед минган ишчилар кетма-кет ўтиб турар эди.

– Парижгача чида, – деди Нэна Даконте. – Эр-хотинга ўхшаб, озода тўшакда қилайлик шу ишни.
– Биринчи марта рад этишинг, – дея таажжубланди Билли Санчес.
– Тўғри, – деди қиз. – Биринчи марта эр-хотин бўлиб турибмиз-да.

Осмон ёриша бошлаганда ювиниб олиш ва жиндай ҳордиқ чиқазиш мақсадида йўл бўйидаги қаҳвахонага киришди, кейин юк машиналарининг нонушта қилаётган ҳайдовчилари ёнида туриб иссиқ булочка билан қаҳва ичишди. Ҳожатхонада Нэна Даконте юбкасидаги қон доғларини кўрди, лекин тозалаб ўтирмади. Бўкиб кетган рўмолчани ахлат қутисига улоқтириб, қўлини шошмасдан совунлаб ювди. Тикан яраси кўзга шундоқ ташланиб турарди. Мошинага ўтирганларида бармоқдан яна қон оқа бошлади. Нэна Даконте совуқ шамол қонни тўхтатади деган умид билан қўлини ташқарига чиқариб олди, лекин фойдаси бўлмади. «Бирортаси изимизга тушган бўлса, мушкули осонлашди, – деди у соддадиллик билан. – Қорга томган қонларим изидан бемалол топаверади».

– Эшитяпсанми? «Мадриддан Парижгача чўзилган қон излари…» Қўшиққа ўхшайди-я!

Аммо бу ҳазилнинг таги зил экани тезда маълум бўлди. Парижга туташ шаҳарчага кириб борганларида бармоқдан қон тизилиб отила бошлади, шунда Нэна Даконте қон билан бирга танасини жон ҳам тарк этаётганини илк бор ҳис этди. У жароҳат устига ҳожатхона қоғозини босар, қонга бўккан қоғозни пайдар-пай ташқарига улоқтириб борарди. Қон аста-секин пўстин барлари ва ўриндиққа ёйила бошлади. Билли Санчес саросимага тушиб яна дорихона қидирмоқчи бўлди, аммо энди дорихона ёрдам беролмаслигини Нэна Даконте англаб етган эди.

– Ҳадемай Орлеан дарвозасидан ўтамиз, – деди у. – Катта йўлдан тўғри бораверасан, у ёғини кўрсатаман.

Аммо генерал Леклерк номи билан аталувчи катта йўлдан олға силжиш осон бўлмади. Йўлнинг иккала томонида енгил мошина ва мотоцикллар бир-бирига мингашиб кетган, ўлганнинг устига тепган деганларидай, марказий бозорларга ошиқаётган юк машиналари қимир этгани қўймас эди. Билли Санчес хуноби ошиб ҳайдовчилар билан сўкишиб кетар, Нэна Даконте ҳай-ҳайлаб уни ҳовридан аранг туширарди. Фақат Леон Бельфор майдонидан ўтишга бир соатдан ортиқ вақт сарфлашди. Қаҳвахона ва дўконларнинг чироқлари ярим тундагидой чарақлаб турар, зеро Париж январининг одатдаги сешанбаси бўлиб, ҳаво рутубатли, ёмғир аралаш қор ёғарди. Данфер-Рошро кўчаси холироқ экан, озгина юрганларидан сўнг Нэна Даконте эрига ўнгга бурилишни буюрди, кўп ўтмай улар бефайз бир касалхона олдида тўхташди.

Мошинадан тушаётганда Нэна Даконтега ёрдамлашишга тўғри келди, лекин унинг руҳи тетик, фикри равшан эди. Навбатчи дўхтир келгунча Нэна замбилда ётган кўйи ҳамширанинг сийқа саволларига жавоб қайтарди: ким, қаерда туғилган, болалигида қандай дардларга чалинган ва ҳоказо. Билли Санчес мошинадан унинг сумкачасини келтириб берди, сўнг никоҳузуги тақилган қўлини ушлади. Қўл ҳароратсиз ва заиф эди, лаблари ҳам оқариб кетганини илғади. Қиз эрининг қўлини қўйиб юбормади, дўхтир келгунча Билли Санчес шу алпозда тураверди. Навбатчи бармоқдаги жароҳатни кўздан кечира бошлади. У бошида бир туки йўқ, қорачадан келган ёшгина йигит эди. Нэна Даконте унга заррача эътибор бермай эрига қараб жилмайди.

– Қўрқма, – деди у, кейин одатдаги ҳазилини қилди: – нари борса, бармоғимни кесиб олиб, ютиб юборар-да.

Дўхтир бошини кўтариб, андак осиёча талаффуз аралашган соф испан тилида жавоб қайтарди:

– Йўқ, азизларим, – деди у, – шундоқ чиройли бармоқни кесиб олиб, ютиб юборгандан кўра очдан ўлганим афзал.

Эр-хотин бақа бўлиб қолишди, аммо дўхтир мулойим ишора билан уларни хижолатдан қутқарди. Сўнг замбилни олиб кетишни буюрди, Билли Санчес хотинининг қўлини тутганча одимлаётган эди, дўхтир унинг тирсагидан ушлади:

– Сиз қолинг. Беморни реанимацияга олиб боришади.

Нэна Даконте эрига яна бир бор жилмайиб, қўл силкиди. Замбил йўлак ичкарисида кўздан ғойиб бўлди. Дўхтир ҳамшира ёзган маълумотларни ўқиётган пайтда Билли Санчес унинг ёнига келди.

– Дўхтир, – деди у, – хотиним ҳомиладор.
– Неччи ойлик?
– Икки ойлик чамаси.

Дўхтир бу хабарни Билли Санчес кутганидан кўра хотиржам қабул қилди. “Айтганингиз яхши бўлди”, деди-да, замбил олиб кетилган томонга қараб йўрғалади. Билли Санчес беморлар таҳликасига тўйинган бўм-бўш йўлакда қаққайганча қолаверди, анча гарангсиб турди, кейин узун ёғоч курсида ниманидир кутиб ўтирган кишилар ёнига чўкди. Орадан қанча фурсат ўтганини билмайди, кифтига ер юзининг жамики ғам-ташвишини ортиб касалхонадан чиққанида яна қоронғи тушган, осмон яна ҳафсала билан қор элакларди.

Нэна Даконте касалхонага ётқизилган вақт – 7 январь, сешанба, соат эрталаб 9.30. Ўша куни тунни Билли Санчес касалхона рўпарасида турган мошинасида ўтказди. Эрталаб уйғониши билан сал наридаги қаҳвахонада қайнатилган олтита тухум еб, икки стакан сутли қаҳва ичди, Мадриддан чиққанларидан бери тузукроқ еган овқати шу эди. Кейин Нэна Даконтени кўриш учун беморларни қабул қилиш бўлимига борди. Асосий эшикдан кириш кераклигини унга бир амаллаб тушунтиришди. У ёқда, худога шукр, испанчани биладиган бир санитар топилиб қолди, ўша орқали Билли Санчес ростдан ҳам Нэна Даконте касалхона рўйхатида қайд этилганини аниқлади; беморларни зиёрат қилишга фақат сешанба куни соат тўққиздан тўртгача рухсат бериларкан. Демак, яна олти кун кутиш керак. Хотинини қабул қилиб олган дўхтирга учрашиш ниятида унинг тепакал эканини, негрларга ўхшаб кетишини айтган эди, арзимаган бу икки сифат бўйича тусмоллаган бирорта одам у дўхтирни танимади.

Нэна Даконте рўйхатда борлигидан кўнгли сал таскин топган Билли Санчес мошинаси олдига қайтди, у ерда транспорт полициясининг ходими кутиб турган экан; иш шу билан тугадики, мошинани иккита мавзе наридаги тор бир кўчага ҳайдаб бориб, тоқ рақамли бинолар жойлашган томонга қантаришга тўғри келди. Рўпарадаги эндигина таъмирдан чиққан бинога «Отель Николь» деган лавҳа қоқилган эди. Лавҳада биттагина юлдузнинг шакли бор, торгина фойега кўримсиз диван билан эски пианино қўйилган, аммо-лекин чийилдоқ овозли хўжайин пулдор мижоз билан исталган тилда гаплаша олар экан. Аллақайси гўрда қайнаётган карамнинг ҳиди тутиб кетган айланма зинапоядан ўн битта чамадон билан совға-саломга тўла тўққизта қоғоз қутини бешинчи қаватнинг бўш турган бир хонасига ташиб чиққунча Билли Санчеснинг она сути оғзига келди. Хонанинг биттагина деразасидан кўройдиндай нур тушиб турарди. Битта каравот, битта жавон, битта стул, пойига тоғора қўйилган обрез – хонадаги бор бисот шу, тағин буларнинг бари шу даражада бир-бирига тақалиб турибдики, нари-берига бирор қадам босишнинг иложи йўқ. Атрофдан кимёвий дорининг ҳиди анқийди. «Нима бўлганда ҳам қиш изғиринида кўчада ётгандан яхши-ку», дея ўзига тасалли берди Билли Санчес. Кейин эшикни ичкаридан илгаклаб, пўстини билан каравотга юзтубан ташлади. Умрида биринчи марта ўзини ниҳоятда ғариб ва ёлғиз ҳис этди. Шунча йилдан бери Нэнасиз қандай яшади экан-а? Мана, ҳозир у қўл узатса етадиган жойда қонига беланиб ётибди…

Қачон уйқу элитганини билмайди, бир маҳал кўзини очса – соат беш. Лекин эрталабки бешми, кечқурунгими, ҳафюнинг қайси куни, шамол ва ёмғир дўмбира қилаётган ойналаридан бошқа ҳеч вақоси йўқ қанақа шаҳар бу – дабдурустдан фарқига боролмади. Кўзларини очганча Нэна Даконте ҳақида ўйлаб ётди, бир оздан сўнг янги кун бошланаёпанига ишонч ҳосил қилиб, ўзи ўрганган ўша қаҳвахонага қараб йўл олди, бугун пайшанба эканини ҳам ўша ерда билди. Ёмғир тинган, лекин касалхона чироқлари ҳали ўчмаган эди. Билли Санчес оқ халатли эркагу аёл кириб-чиқиб турган эшик рўпарасидаги қора қайинга суянганча хотинини қабул қилиб олган дўхтирни учратиш илинжида кунни кеч қилди. Қош қорайиб, совуқ суяк-суягидан ўтиб кетгач, яна қаҳвахонага кириб, ҳар галги жойидан иккита тухум олиб еди, иссиқ-иссиқ қаҳва ичди. Меҳмонхонага қайтса, ўзиникидан бошқа ҳамма мошиналар кўчанинг нариги томонидаги йўлкада турибди, бунинг мошинаси ойнасига жарима қоғози ёпиштириб кетилган. Меҳмонхона эгаси ҳафтанинг тоқ кунларида мошинани тоқ рақамли бинолар остидаги йўлкага, бошқа кунлари эса нариги томондаги йўлкага қўйиш кераклигини унга узоқ тушунтирди. Айниқса, жаримани тўлангу мошина жойида тураверсин, акс ҳолда кечаси соат 12 да уни яна бу ёққа олиб ўтишингизга тўғри келади, деган гапи жон-жонидан ўтиб кетди. Хонасига чиқиб, тўшакка кирди-ю, сира ухлай олмади, туни билан ағанаб чиқди. Дардини кимга айтсин, кўнглини кимга бўшатсин?!

Уйқусизлик унга сабоқ берди. Жума куни эрталаб зил-замбил бўлиб ўрнидан турдию энди ҳаётига аниқлик киритиш зарурлигини англаб, қатъий ҳаракат қилишга жазм этди. Кийимини алмаштириш керак эди, бинобарин, чамадон қулфини бузишдан бошқа иложи қолмади – ҳамма калитлар, анча-мунча пул, телефон дафтарчаси Нэна Даконтенинг сумкасида эди. Лоақал телефон дафтарчаси ўзида бўлганида, эҳтимол, парижлик бирорта танишини топармиди…

Қаҳвахонага кириб борганида французча саломлашишни ва бутерброд билан сутли қаҳва буюришни ўрганиб олгани маълум бўлди. Лекин бу тилда сарёғ билан тухумни ҳеч қачон сўрай олмаслигини ҳам англади, чунки бу икки сўзни сира ишлатгани йўқ-да: сарёғни нонга қўшиб беришар, тухумни пештахтадан ҳар гал ўзи олаверарди. Уч кун ичида қаҳвахона хизматчилари ҳам унга анча эл бўлиб, жавоб-муомалага ўргата бошлашган эди. Қўйинг-чи, жума куни у бемалол ўтириб, фикрини жамлаш ниятида, қовурилган картошка билан бузоқ гўшти ҳамда бир шиша вино буюрди. Танаси шунақа яйраб кетдики, яна битта вино сўраб, уни ҳам яримлатди, кейин касалхонага бостириб кириш қасдида ўрнидан турди. Нэна Даконтени қаердан қидиришни билмасди, лекин анови қоратаппи дўхтирнинг башараси ёдида қолган. У асосий эшикка эмас, қабулхона томонга қараб юрди, назарида у ер заифроқ қўриқланадигандай туюлган эди, аммо йўлакнинг Нэна Даконте қўл силкиб хайрлашган қисмидан нарига ўтолмади. Остонадаёқ халатига қон сачраган қандайдир кимса, эҳтимол қоровулдир, ундан ниманидир сўради, аммо Билли Санчес эътибор бермади. Қоровул французчалаб бир саволни қайтарганча орқасидан эргашиб кетаверди, ниҳоят, тоқати тоқ бўлиб, ўзбошимчанинг билагига шунақанги чангал солдики, Билли Санчес таққа тўхтаб қолди. Ўзининг эски усулларидан бирини қўллашга уринган эди, қоровулнинг тепа сочи тикка бўлиб, Санчеснинг қўлини чапдастлик билан орқасига қайирди-да, французчасига сўкина-сўкина, диконглатиб эшик ёнига олиб келди. Кейин даст кўтариб, бир қоп гўштдай кўчага улоқтирди.

Ўша куни Билли Санчес «мулла» бўлди. Энди ўз элчисига мурожаат этиш кераклигини англади, эҳтимол, Нэна Даконте ҳам шундай қилган бўларди. Меҳмонхона хўжайини бир қарашда одамовига ўхшаб кўрингани билан жуда ҳожатбарор ва хорижий тилларга сабр-бардошли киши экан. Маълумотлар китобидан элчихонанинг телефон рақами билан манзилини топиб берди. Гўшакни хушмуомала бир аёл кўтарди. Билли Санчес аёлга таъсири зўрроқ бўлармикин деб, ўзининг тўла исм-шарифини айтди. Аммо унинг овозида ўзгариш сезилмади. Аёл ҳозир элчи йўқлигини, бугун бўлиши ҳам даргумонлигини, қолаверса, у фақат олдиндан келишув бўйича ва ўта муҳим масалалар юзасидангина қабул қилиши мумкинлигини билдирди. Билли Санчес бу йўл билан ҳам Нэна Даконтенинг олдига киролмаслигини тушуниб, аёлга, худди унинг ўзидай, мулойим оҳангда ташаккур изҳор этди. Ва дарҳол такси тутиб, элчихонага қараб жўнади.

Элчихона Елисей кўчасидаги 22-бинога, Парижнинг энг сокин масканларидан бирига жойлашган эди. Аммо Билли Санчесни анча кунлардан бери биринчи марта қуёшнинг Кариб офтобидай чарақлаб, Эйфель минорасининг мусаффо осмонга бўй чўзиб туриши лол қолдирди. Уни элчи номидан қабул қилган мулозим эндигина ўлим тўшагидан турган беморга ўхшарди, фақат тугмасини томоғигача қадаб, бошдан-оёқ қора кийиниб олгани учунгина эмас, йўқ, хатти-ҳаракатининг омонатлиги ҳамда овозидаги ўта хокисорлик туфайли ҳам шунақага ўхшарди. У Билли Санчеснинг аҳволини тушуниб турарди, албатта. Аммо гапни узоқдан бошлади. Улар маданияти юксак мамлакатда эканлигини, бу мамлакатнинг тартиб-қоидалари олис ўтмишга бориб тақалишини, бу ерда Америка мамлакатларидаги каби қоровулга пул қистириб касалхонага кириб кетавериш мумкин эмаслигини шошмасдан, ройишлик билан уқтирди. «Шунақа, йигитча, – деди у, – ақл-идрок нидосига қулоқ тутиб, сешанбагача сабр қилишга тўғри келади, бошқа иложи йўқ».

– Атиги тўрт кун қопти, шунга ҳам ота гўри – қозихонами! – дея сўзига якун ясади дипломат. – Ҳозирча Лувр музейини томоша қилинг, кам бўлмайсиз.

Буткул довдираб қолган Билли Санчес Яраш майдонига аранг етиб борди. Томлар тепасида бўй чўзиб турган Эйфель минорасини кўриб, яқин туюлди шекилли, соҳил ёқалаб юришга қарор қилди. Орадан кўп вақт ўтмай, янглишганини, минора анча олисда эканини, бунинг устига, ҳар лаҳзада ўрни ўзгариб туришини пайқади. Бинобарин, Сена бўйидаги овлоқ бир жойга ўтириб, Нэна Даконте тўғрисида ўйлай бошлади. Кўприк остидан ўтаётган шатакчи кемаларни кузатди, улар саҳнига кир ёйилган таги япасқи юк кемаларини судраб боришарди, булар унга кема эмас, дераза токчаларига гултуваклар терилган қизғиш томли дайди уйларга ўхшаб кўринди. Қармоғини сувга ташлаб ўтирган балиқчи чолга узоқ тикилиб турди: на чол қимирлайди, на қармоқ, на сув қилт этади.

Бy орада қоронғи тушди, Билли Санчес такси тутиб меҳмонхонага қайтмоқчи бўлди-ю, бошини чангаллаб қолди. Қани энди, меҳмонхонанинг номини эслолса! Касалхонанинг ҳам. Парижнинг қайси депарасида эканини билмайди. Кўнглига ғулғула тушиб, дуч келган биринчи қаҳвахонага чопиб кирди-да, далда бўлармикан деган умидда бир рюмка коньяк ичди. Деворлардаги киши қиёфасини турли шаклу шамойилда акс эттирадиган кўзгуларга қараб туриб, ниҳоятда ночор ва танҳо эканини ҳис этди. Иккинчи рюмкадан сўнг сал ўзига келди. Бир кўнгли, элчихонага қайтиб бормоқчи бўлди. Кўчанинг номини эслаш учун чўнтагидан меҳмонхона хўжайини ёзиб берган қоғозни олди. Қай кўз билан кўрсинки, қоғоз тепасида меҳмонхонанинг номи ёзиғлиқ турибди-да: «Отель Николь». Ҳе, ўл-э! Билли Санчес омонат бошпанасига бир амаллаб етиб келдию қайтиб кўчага чиқмади. Бешинчи қаватдан фақат тамадди қилиш ва мошинасини йўлнинг бу бетидан у бетига олиб қўйиш учунгина тушарди. Уч кеча-кундуз, худди Парижга келган кунларидагидай, эзиб ёмғир ёғди. Умрида бирорта китобни охиригача ўқимаган Билли Санчес каравотда ағанаб ётаркан, ҳозир қўлига тушган ҳар қандай нарсани ўқишга тайёр эди-ю, аксига олиб, хотинининг чамадонларидан бирорта испанча китоб чиқмади, ҳаммаси аллақандай хорижий тилларда.

Билли Санчеснинг хаёли яна Нэна Даконтега кетди. Сешанбанинг келиши бир йилга чўзилгандай туюлди. Душанба куни хотинининг чиқишига хонани сал саришта қилиб қўймоқчи бўлди, шунда пўстинининг этагида қотиб қолган қон доғларини кўрди. Сафар халтасидан хушбўй совун олиб, доғларни ювишга киришди. Қарийб кечгача шу иш билан машғул бўлди. Ахийри пўстинни Мадрид аэропортида самолётга олиб чиқилган ҳолатга келтирди.

Сешанба тонги отди. Осмонни булут қоплаган, лекин ҳаво қуруқ эди. Билли Санчес соат олтида сапчиб туриб, касалхона дарвозаси олдида катта-кичик тугун ва гулдасталар кўтариб турган одамлар сафига қўшилди. Кейин ҳамма билан бирга усти берк кенг-мўл ҳовлига кирди. Бу ерда гуллар қийғос очилиб, қушлар сайраб турарди. Нэна Даконтенинг қаердалигини билмаса ҳам, бу гал негрга ўхшаган дўхтирни учратишига ишончи комил эди. Ҳовлининг икки томонида узун-узун иккита бино, чап томондагиси – аёллар бўлими, ўнгдагиси – эркакларники. Билли Санчес оломонга эргашиб аёллар бўлимига кирди. Ёп-ёруғ йўлакдаги узун-қисқа курсиларда касалхона либосини кийган беморлар ўтиришарди. У йўлакнинг охиригача бориб, изига қайтди. Буларнинг орасида Нэна Даконте йўқ эди. Кейин ҳовлига чиқиб, эркаклар бўлими томон деразаларга қараб-қараб кетаверди. Ниҳоят, қидирган одамини кўриб қолди.

Ҳа, бу ростдан ҳам ўша дўхтир эди. У бошқа дўхтир ва ҳамширалар билан бирга беморни кўздан кечираётган эди. Билли Санчес отилиб ичкарига кирди, бир ҳамширани четга суриб, беморнинг устига энгашиб турган ҳалиги дўхтирнинг рўпарасига келди, нима деб чақиришни билмай, беўхшов йўталди. Дўхтир бошини кўтариб, қошларини чимирди, салдан кейин Билли Санчесни эслади.

– Астаъфурулло! – деди у. – Қайси гўрда юрибсиз?

Билли Санчес довдираб қолди.
– Меҳмонхонада, – деб жавоб қилди базўр. – Нариги муюлишда.

Шундан кейин ҳаммаси равшан бўлди. Франциядаги энг етук мутахассисларнинг етмиш соат давомида қилган саъй-ҳаракатлари зое кетди – 9 январь, пайшанба куни кеч соат 7.10 да кўп қон йўқотиш оқибатида Нэна Даконте оламдан ўтди. Сўнгги дақиқаларгача эс-ҳушидан айрилмади, эрини «Плаза Атене» меҳмонхонасидан қидириш кераклигини, ўша ердан хона буюриб қўйилганини айтди. Ота-онасининг телефон рақамларини берди. Жума куни Ташқи ишлар вазирлиги Франциядаги ўз элчихонасини воқеадан хабардор қилди, бу пайтда Нэна Даконтенинг ота-онаси келаётган самолёт Парижга яқинлашиб қолган эди. Мотам маросимини уюштиришни шахсан элчининг ўзи зиммасига олиб, Билли Санчес топилган-топилмаганини шаҳар полициясидан мунтазам сўраб турди. Жума оқшомидан то якшанбагача радио ва телевидение Билли Санчес исмли шахс қидирилаётганини қайта-қайта эълон қилди. Қирқ соат давомида уни бутун Франция излади. Нэна Даконтенинг сумкасидан топилган сурати катталаштирилиб, шаҳар кўчаларига ёпиштириб қўйилди. Полиция учта «Бентли» русумли мошинани тўхтатди, лекин булар бошқа мошиналар эди.

Нэна Даконтенинг ота-онаси шанба куни эрталабдан ярим кечагача қизларининг касалхона бутхонасига қўйилган тобути ёнидан жилмай, Билли Санчесни кутишди. Йигитнинг ота-онасига ҳам хабар берилган эди, аммо телеграммадаги чалкашлик туфайли етиб келишолмади. Видолашув маросими якшанба куни соат иккида, Билли Санчес хотинини кўролмай, хуноби ошиб ётган ўша машъум меҳмонхонадан атиги икки юз метр нарида бўлиб ўтди. Буни қарангки, уни элчихонада қабул қилган мулозимга Ташқи ишлар вазирлигидан ушбу нохуш хабар Билли Санчес билан гаплашиб бўлганидан кейин келган, чор атрофга югуриб, уни топа олишмаган. Якшанба куни кечқурун, Билли Санчес ўз хонасида юраги хун бўлиб ётган пайтда Нэна Даконтенинг ота-онаси унинг топилишидан умидларини узиб, марҳуманинг мўмиёланган жасадини pyx тобутда Мадридга олиб кетишди. Қизни кўришга улгуриб қолган кишилар бундай гўзал аёлни умрларида учратмаганликларини кейин узоқ йиллар гапириб юришди. Хуллас, сешанба куни эрталаб Билли Санчес айни касалхонага кириб борган пайтда булар учун шаффоф саодатнинг илк қўнғироқлари чалинган қароргоҳдан сал наридаги мозорда Нэна Даконтенинг жасади солинган тобутни қабрга туширмоқда эдилар.

Негр-дўхтир фожианинг тафсилотларини сўзлаб бўлиб, таскин берувчи дори узатган эди, Санчес уни олмади. Миннатдорлик билдиришга ҳам зарурат йўқ эди. Шу тобда у ўзига таниш занжир билан бирор кимсанинг башарасини абжақ қилиб, аччиқ қисматидан қасос олиш иштиёқида куйиб-ёнарди. Касалхонадан чиқди-ю, аммо осмону фалакдан заррача ҳам қон сачрамаган йирик-йирик, покиза қор ёғаётганини пайқамади. Париж кўчалари жонланиб қолган, зеро кейинги ўн йил мобайнида биринчи маротаба чинакамига лайлакқор ёғаётган эди.

Манба: «Tafakkur»журнали, 2000, № 1.

Erkin A’zam
MEN IZLAGAN HIKOYA

Men bu hikoyani ko’p yillar burun «Ogonyok» jurnalida o’qigan edim. «Tafakkur» nashr etila boshlagach, uning sahifalarida shu hikoyani ko’rish istagi tug’ildi. Deyarli har sonda rejaga kiritiladigan asar, mana, olti yildirki, jurnaldan o’rin ololmay, niyatimiz amalga oshmay keladi. Sababi – hikoya «yo’qolib» qolgan. Olatasir saksoninchi yillarning ikkinchi yarmida chiqqan, lekin aniq qaysi yilu qaysi sonda ekani yoddan ko’tarilgan edi, Uyimda saqlanayotgan jurnal taxlamlarini qayta-qayta varaqlayman – topilmaydi, topilmaydi. Shinavanda birodarlardan surishtiraman – qayoqda! Tahririyatimizga kelgan yosh xodimlarga ilk topshiriq ham shu: «Navoiy kutubxonasiga borasiz, «Ogonyok» jurnalining…» Yo’q, yo’q, topilmaydi, zimg’oyib. Baayni bunday hikoya aslida bo’lmaganu mening xayolimdagi bir ro’yo, xolos. Dildagi niyat esa hech so’nay demaydi. Holbuki, jahon adabiyotida bundan boshqa ham ne-ne durdonalar bor!

Buni qarangki, izsiz yo’qolgan narsa Alisher Navoiy nomidagi bosh kutubxonamiz rahbariyatining sa’y-harakati bilan osongina topila qoldi (himmatlari uchun ularga tashakkur aytmoqqa burchlimiz).

Lotin Amerikasi xalqlarining ajabtovur hayotini beqiyos bir yo’sinda tasvir etib dunyoga dovruq taratgan kolumbiyalik yozuvchi, Nobel` mukofotining sovrindori Gabriel Garsia Markes ijodi («Tanholikning yuz yili», «Oshkora kotillik qissasi» va boshqa) o’zbek kitobxonlariga tanish. O’zimizning xalq ijodiyotimiz – dostonlar, afsonayu rivoyatlarimizga ruhan yaqin, o’sha an’analarni yodga soladigan bu g’aroyib asarlar adabiyot do’stlariga xush yoqib qolgani ham ma’lum.

Yigirmanchi asrning eng mashhur san’atkor adibi Gabriel` Markesning boshqa asarlariga mutlaqo o’xshamagan bir ruhda bitilgan mazkur hikoyasini jurnalimizning yigirmanchi asrning so’nggi yilidagi so’nggi sonida chop etishdan murod shuki, inson mo»jizasi, baxt va baxtsizlik tushunchalari hamma zamonda ham dolu zarb – eskirmas, chinakam san’at sehri hamma zamonda ham maftunkor bo’lib qolajagini yana bir karra ta’kidlamoqdan iboratdir.

Darvoqe, asar qahramonlari qismatida bizning shu hikoyani «yo’qotib» qo’yishimizga o’xshashroq bir tushunmovchilikmi, sinoatmi bordek. Sinoatki, andak batafsil, sarmastu shohona hayot tasviri bilan boshlangan asar nogahonda… Keling, u yog’ini ham so’zlab beradigan bo’lsak, hikoyani bu qadar aziz bilib qidirmoqdan, unga jurnaldan azza-bazza o’rin bermoqdan ma’no qolmasdi.

1999

Gabriel Garsia Markes
ATIRGULNING TIKONI
Nizom Komil tarjimasi

Kechga yaqin chegaraga yaqinlashganlarida Nena Dakonte nikoh uzugi taqilgan barmog’idan hamon qon tomchilayotganini ko’rdi. Kigizrang yomg’irpo’sh kiygan ispan jandarmi karbid chirog’ini tutib ularning pasportini uzoq ko’zdan kechirdi. Pireney tog’laridan esayotgan kuchli shamol uni uchirib ketaman derdi. Garchi ikkala pasport ham diplomatik maqomga ega bo’lsa-da, jandarm chiroq nurini hujjatlardagi suratdan uzib, bularning yuziga tutdi. Balog’atga yetib-yetmagan, ko’zlari ma’sum, rutubatli yanvar` oqshomida shinnirang yuzida Karib oftobi jilva qilib turgan Nena Dakonte pahmoq po’stinga tomog’igacha o’ranib o’tirardi. Bunaqa po’stinni xarid qilishga chegaradagi butun boshli garnizonning bir yillik maoshi ham yetmaydi. Egniga katak-katak kamzul, boshiga beysbol qalpoqchasi kiyvolib rulda o’tirgan eri Billi Sanches de Avila undan bir yosh kichik, ammo xuddi uning o’ziday xushro’y edi, faqat oldinga turtib chiqqan zarang iyagi ko’rinishdan yoqimtoy kallakesarni yodga solardi. Xotinidan farqli o’laroq, u bo’ychan va durkunroq edi. Ularning jamiyatdagi o’rnini ko’z-ko’z qilib turgan yana bir unsur bu joylarda kamdan-kam uchraydigan hashamatli avtomobil` bo’lib, uning orqa o’rindig’ida yap-yangi chamadonlar va sovg’a to’la qog’oz qutilar uyulib yotardi. Nena Dakontening birdan-bir ovunchog’i bo’lmish saksofon ham shu yerda edi, – hayhot! – kunlardan bir kun bu ovunchoqni plyajda yurgan baodob bosqinchining mash’um muhabbati chilparchin qilib tashladi.

Jandarm muhr bosilgan pasportlarni qaytarib bergach, Billi Sanches undan yaqin-atrofda dorixona bor-yo’qligini so’ragan edi, u kafti bilan og’zini shamoldan pana qilib, Andaydan, frantsuzlar tomonidan surishtiringlar, deb qichqirdi. Oynavand hujra ichida qarta tashlab o’tirgan Anday politsiyachilari esa mahobatli moshinaga ko’z qirini tashlashdiyu «o’tib ketaveringlar» degan ishorani qilishdi. Billi Sanches to’xtab, ustma-ust signal qopqog’ini bosdi, axiyri zardasi qaynab ketgan bir politsiyachi tuynukdan boshini chiqarib, jerkib berdi:
– Nima qilib turibsan? Ketavermaysanmi, galvars!

Ana shunda Nena Dakonte po’stinining yoqalarini yuziga bosib moshinadan tushdi-da, politsiyachidan sof frantsuz tilida dorixona qaerdaligini so’radi. Lunji to’la non, politsiyachi loqaydlik bilan dorixonaga ishi tushmaganini aytib, darchani yopdi. Ammo nigohi bir zum nomsiz barmog’ini so’rib turgan antiqa po’stinli qizga qadaldi, nazarida osmondan farishta tushganday bo’ldi shekilli, birdan ko’nglidagi qahr o’rnini mehr egalladi.

– Bayonnada dorixona bor, – dedi u, – lekin bunday havoda ishlayotganmikan? Tinchlikmi o’zi? – deb so’radi keyin.
– Tinchlik, – deya jilmaydi Nena Dakonte va olmos ko’zli uzuk yarqirab turgan barmog’ini ko’rsatdi. Barmoq uchidan qon silqirdi. – Tikan kirib ketdi.

Bayonnaga yetmaslaridan yana qor yog’a boshladi. Shom qorong’isi endigina yoyilayotgan bo’lishiga qaramay, shahar ko’chalari bo’m-bo’sh, hamma eshiklar taqa-taq berk edi. Allamahalgacha dorixonani qidirib topisholmadi. Yana yo’lga tushishdi. Billi Sanches xursand edi. Shu paytgacha mingan moshinalari to’y munosabati bilan sovg’a qilingan mana bu «Bentli»ga yaqin kelolmasdi, aslida-ku qo’lini qayoqqa uzatsa yetadigan otasi uni moshinadan hech qachon qismagan, xohlaganini olib berib turgan. U mana shunday shirin xayollar og’ushida o’tirar, yurgani sayin toliqish o’rniga charchog’i tarqab borardi. Billi shu bugunoq Bordoga yetib olmoqchi edi, chunki ularni «Splendid» mehmonxonasida oldindan buyurib qo’yilgan jannatiy xona kutmoqda. Shu tobda uni na ro’paradan esayotgan kuchli shamol, na bo’ralab yog’ayotgan qor to’xtata olardi. Nena Dakonte esa butkul holdan toygan, ayniqsa, yo’lning Madriddan chegaragacha bo’lgan o’ydim-chuqur qismi uni tutday to’kib tashlagan edi. Binobarin, Bayonnadan chiqishlari bilan u qon oqayotgan barmog’ini ro’molchasi bilan bog’lab, qattiq uyquga ketdi. Billi Sanches buni yarim kechaga yaqin, qor tinib, qarag’ayzorda shamol to’xtagan va ko’kda yulduz durlari yiltillagan paytdagina payqadi. Bordo ortda qolgan edi, u yerda Billi moshinaga benzin quydirish uchungina to’xtadi, niyati tezroq Parijga yetvolish edi. 25 ming funtga xarid qilingan dabdabali qo’g’irchog’iga mahliyo bo’lib qolgan Billi barmog’iga o’rog’liq ro’molchasi jiqqa qonga bo’kkan shirmonyuz qiz uning quvonchiga sherik bo’ladimi-yo’qmi – bu haqda o’ylamasdi.

Ular uch kun burun bu yerdan minglab kilometr olisdagi Kartaxane-de-Indiasda qizning ota-onasini qon qaqshatib, faqat arxiepiskopning oq fotihasi bilan turmush qurishdi. Nima voqea yuz berganini, nogohoniy bu muhabbat qanday paydo bo’lganini ularning o’zidan boshqa hech kim bilmasdi. Bu muhabbat esa to’ydan uch oy muqaddam dengiz sohilida, orombaxsh yakshanba kunlarining birida ko’z ochgan edi. O’sha kuni Billi Sanchesning to’dasi Marbel`e plyajidagi ayollarning yechinish xonalariga bostirib kirdi. Bundan sal ilgariroq Nena Dakonte o’n sakkiz yoshga to’lgan, Shveytsariyadagi Shatelen internatida ta’lim olib, to’rtta tilni suv qilib ichib yuborgan va saksofon chalishni o’rganib, yaqindagina o’z yurtiga qaytgan edi. Bu – u dengizga kelganidan keyingi ilk yakshanba edi. Nena cho’milish libosini kiyish uchun butkul yechinib bo’lganida yon-veridagi bo’lmalarda birdan qiy-chuv ko’tarildi, u nima gapligini o’z xonasining zulfini sharaqlab otilib ketganidagina angladi. Ro’parasida uyat joyiga shapaloqday qoplon terisini tutib olgan ertaklardagiday xushsurat bir bezori turardi. Qayishday tarang qomati janub oftobi va dengiz shamolida obdon qoraygan, o’ng mushtiga qaroqchilarning sinalgan quroli bo’lmish temir zanjir o’ralgan. Bir vaqtlar ular boshlang’ich maktabda birga o’qishgan edi. O’-ho’, ular bormagan oilaviy tantanalar, bazmu ziyofatlar qoptimi! Har ikkalasi ham shaharni yotqizib-turg’izadigan nufuzli xonadonlarning farzandlari edi. Ammo hozir, oradan ko’p yillar o’tgani sababli, bir-birlarini dabdurustdan taniyolmadilar. Haykalday qotib qolgan Nena Dakonte hatto u yer-bu yerini yashirishni ham tamomila unutgan edi.

Billi Sanches nomus qilganidan zanjir o’ralgan mushti bilan kiyimxona devorini shunaqa urdiki, barmoq suyaklari dabdala bo’ldi. Qizning o’zi moshinasida uni kasalxonaga olib borib, tuzalgunicha tepasidan jilmadi, bu g’amxo’rlikning oqibati shu bo’ldiki, ular birgalikda zino ilmini yuksak cho’qqilarga ko’tardilar. Ikki yosh uchun dunyoda go’yo bundan ko’ra huzurbaxsh mashg’ulot yo’qday edi. Kunni kun, tunni tun demay, istalgan yerda: goh moshina ichida, goh dengiz sohilida faqat shu ish bilan shug’ullanishdi. Hatto yaqindagina taqdir ularni uchrashtirgan plyajdagi yechinish xonalari ham qolgani yo’q. Xullasi kalom, nikoh o’qilib, ikkovlari jufti halolga aylangan kunning ertasiga Nena Dakontening qornidagi homila ikki oylikka yaqinlashib qolgani ma’lum bo’ldi.

Binobarin, Madridga uchib kelganlarida ular o’zlarini bearmon ayshu ishrat qilgan jazmanlarday emas, balki ming yillik orzulari ushalgan yosh kelin-kuyovlarday tutdilar. Qizning ham, yigitning ham ota-onasi ularni kutib olishga puxta tayyorgarlik ko’rib qo’yishgan edi. Samolyotga zinapoya tirkalishi bilan birinchi toifadagi bo’lmaga protokol bo’limining xodimi kirib keldi. U Nena Dakontega ota-onasi nomidan nuqraday oppoq manto sovg’a qildi, Billi Sanchesga esa qo’y terisidan tikilgan nimpo’stin bilan aeroportda qantarib qo’yilgan yap-yangi moshinaning kalitini topshirdi.

Diplomatik vakolatxonaning barcha xodimlari ularni faxriy mehmonlarga mo’ljallangan qabulxonada kutib olishdi. Elchi va uning rafiqasi bular esini tanibdiki, har ikkala xonadon uchun aziz kishilar edi. Bundan tashqari, ularni hali shudring tomchilari qurib ulgurmagan bir dasta atirgul bilan qarshi olgan elchi Nena Dakontening inga-ingasini eshitgan doya-do’xtir ham edi. Qiz er-xotinga talpinib, ularni navbati bilan o’pdi, so’ng guldastani oldi, shunda atirgulning tikani barmog’iga g’archillab sanchildi, ammo Dakonte darrov vaziyatni yumshatdi:
– Uzugimni ko’rib qo’yinglar deb ataylab shunday qildim.

Diplomatlarning bari qadimiy ustalar qo’lidan chiqqan olmos ko’zli uzukka mahliyo bo’lib qoldi, ko’plari ichida uzukning narxini xomcho’t qilgan bo’lsa ham ajab emas. Hech kim barmoqdagi qonni payqamadi. Keyin hammaning e’tibori moshinaga og’di. Tadbirkor elchi uni aeroportga keltirib, ipak matoga o’rashni va ustidan zarhal jiyak bilan bog’lab qo’yishni buyurgan edi. Ammo Billi Sanches bu topqirlikning qadriga yetmadi. Moshinani tezroq ko’rish ishtiyoqi ustun kelib, bir siltov bilan matoni sidirib tashladiyu angrayib qoldi. Bu eng so’nggi nusxadagi «Bentli» rusumli moshina bo’lib, ichki jihozlari butkul asil charm bilan qoplangan edi. Birdan havo aynadi, Guadarram tomondan achchiq izg’irin esa boshladi. Lekin Billi Sanches sovuqni sezmasdi, u mashinaga andarmon bo’lib, uning jamiki ikir-chikirini ko’zdan kechirib chiqdi va shu tariqa elchixona xodimlarini allamahalgacha ochiq bekatda diydirab turishga mahkum etdi. Keyin elchi ziyofat rejalashtirilgan maxsus qarorgohga borish uchun uning yoniga, oldingi o’rindiqqa o’tirdi. Io’l-yo’lakay shaharning diqqatga sazovor joylarini ko’rsatib ketdi, ammo fikru xayoli moshinada bo’lgan Billi Sanches bunga parvo ham qilgani yo’q.

Ilgari u o’z yurtidan tashqariga chiqmagan edi. Har yili sinfdan sinfga o’ta olmay, barcha xususiy va davlat maktablarining tuzini tatib ko’rdi, axiyri ko’pchilikning qarg’ishiga uchragan yomon bolalar to’dasiga qo’shilib ketdi. Bu shahar u tug’ilib-o’sgan shaharga o’xshamasdi: dengizi yo’q, turqi sovuq kulrang binolar, yalang’och daraxtlar – xullas, nazari tushgan hamma narsa ta’bini xira qilar, lekin Billi Sanches buni sezdirmaslikka tirishardi. Elchining qarorgohida ziyofat avjiga chiqib, shaharga yopirilgan qor bo’ronini hech kim payqamadi, Frantsiyaga jo’nash uchun qarorgohdan chiqqanlarida esa butun borliq oq choyshabga burkangan edi.

Nena Dakonte barmog’idan qon oqayotganini Madriddan jo’naganlaridan so’ng oradan to’rt soat o’tgach, bo’ron tinib, havo ochilgan paytdagina ko’rib qoldi. Avvaliga taajjublandi, chunki elchining xos mehmondorchilikni operalardan ariyalar ijro etish bilan yakunlashga odatlangan xotini sha’niga qiyqirib chapak chalganida barmog’ida og’riq sezmagan edi. Keyinroq, har gal eriga chegaraga eltadigan eng yaqin yo’lni ko’rsatarkan, qon oqayotgan barmog’ini beixtiyor so’ra boshladi, faqat Pireneyga yetganlaridagina dorixona esiga tushdi. Ammo so’nggi kunlardagi «zo’ri behuda»lar o’z ishini qildi – uni uyqu elitdi, cho’chib uyg’onganida esa (tushida moshina suv ustida suzib ketayotganmish) barmog’iga o’ralgan ro’molcha xayoliga ham kelmadi. Ro’parasidagi soatga qarab allaqachon Bordoni ham, Angulemni, Puat`eni ham bosib o’tishganini, hozir esa Lauru oralab, suv bosgan baland to’g’on ustida ketishayotganini angladi. Qarag’aylar ortidagi ko’hna qal’alar oyning xira yog’dusida ertaklardagi sirli-sehrli sharpalarday ko’zga tashlanardi. Bu joylarni besh qo’liday biladigan Nena Dakonte Parijgacha atigi uch soat yo’l qolganini chamalab ko’rdi, Billi Sanches esa rulda hamon gijinglagan toyday o’tirardi.

– Joningda qasding bormi? – dedi u eriga. – O’n bir soatdan ko’p yuribmiz-a, tamaddi qilib olsang-chi!

Ammo Billi Sanches yangi moshina gashti bilan to’q edi. Garchi samolyotda kam uxlagan bo’lsa-da, Parijga qiynalmasdan yetib borishi ko’rinib turardi.

– Elchining uyida bir oyga yetadigan ovqat yeganman, – deya javob berdi u bamaylixotir. Orleanga yaqinlashganlarida tuman tarqadi, oy barkashi qor bosgan dalalarga ayamay nur socha boshladi, ammo Parijga sabzavot va vino olib borayotgan yuk mashinalari tirbandlashib, yurish ancha qiyinlashdi. Nena Dakonte jon-jon deb rulga o’tirgan bo’lardi-yu, lekin bundan og’iz ochishga ham jur’at etolmasdi, sababi Billi Sanches bir kuni, xotinining yonida yo’lovchiday o’tirgan erkak – erkak emas, degan edi. Qariyb besh soat to’yib uxlab olgan Nena hozir o’zini bardam his etar, birorta xarob mehmonxonada yotib qolishmaganidan nihoyatda xursand, faqat tunning besamar o’tgani jinday alam qilayotgan edi, xolos. Billi Sanches xotinining ko’nglidagini uqqanday luqma tashladi:

– Bir ot o’yin qilmaymizmi? Qor ustida gashti bo’lakcha-da. Hoziroq, nima deysan?

Nena Dakonte o’ylanib qoldi. Yo’lning ikki chetiga qalin momiq qor to’shalgan. Qaniydi, tappa tashlasangu bir-biringga chirmashib ketsang! Ammo shahar yaqinlashgani sayin qatnov tig’izlashib borar, tevarak-atrofdagi zavodlarning chiroqlari ko’zga tashlanar, velosiped mingan ishchilar ketma-ket o’tib turar edi.

– Parijgacha chida, – dedi Nena Dakonte. – Er-xotinga o’xshab, ozoda to’shakda qilaylik shu ishni.
– Birinchi marta rad etishing, – deya taajjublandi Billi Sanches.
– To’g’ri, – dedi qiz. – Birinchi marta er-xotin bo’lib turibmiz-da.

Osmon yorisha boshlaganda yuvinib olish va jinday hordiq chiqazish maqsadida yo’l bo’yidagi qahvaxonaga kirishdi, keyin yuk mashinalarining nonushta qilayotgan haydovchilari yonida turib issiq bulochka bilan qahva ichishdi. Hojatxonada Nena Dakonte yubkasidagi qon dog’larini ko’rdi, lekin tozalab o’tirmadi. Bo’kib ketgan ro’molchani axlat qutisiga uloqtirib, qo’lini shoshmasdan sovunlab yuvdi. Tikan yarasi ko’zga shundoq tashlanib turardi. Moshinaga o’tirganlarida barmoqdan yana qon oqa boshladi. Nena Dakonte sovuq shamol qonni to’xtatadi degan umid bilan qo’lini tashqariga chiqarib oldi, lekin foydasi bo’lmadi. «Birortasi izimizga tushgan bo’lsa, mushkuli osonlashdi, – dedi u soddadillik bilan. – Qorga tomgan qonlarim izidan bemalol topaveradi».

– Eshityapsanmi? «Madriddan Parijgacha cho’zilgan qon izlari…» Qo’shiqqa o’xshaydi-ya!

Ammo bu hazilning tagi zil ekani tezda ma’lum bo’ldi. Parijga tutash shaharchaga kirib borganlarida barmoqdan qon tizilib otila boshladi, shunda Nena Dakonte qon bilan birga tanasini jon ham tark etayotganini ilk bor his etdi. U jarohat ustiga hojatxona qog’ozini bosar, qonga bo’kkan qog’ozni paydar-pay tashqariga uloqtirib borardi. Qon asta-sekin po’stin barlari va o’rindiqqa yoyila boshladi. Billi Sanches sarosimaga tushib yana dorixona qidirmoqchi bo’ldi, ammo endi dorixona yordam berolmasligini Nena Dakonte anglab yetgan edi.

– Hademay Orlean darvozasidan o’tamiz, – dedi u. – Katta yo’ldan to’g’ri boraverasan, u yog’ini ko’rsataman.

Ammo general Leklerk nomi bilan ataluvchi katta yo’ldan olg’a siljish oson bo’lmadi. Yo’lning ikkala tomonida yengil moshina va mototsikllar bir-biriga mingashib ketgan, o’lganning ustiga tepgan deganlariday, markaziy bozorlarga oshiqayotgan yuk mashinalari qimir etgani qo’ymas edi. Billi Sanches xunobi oshib haydovchilar bilan so’kishib ketar, Nena Dakonte hay-haylab uni hovridan arang tushirardi. Faqat Leon Bel`for maydonidan o’tishga bir soatdan ortiq vaqt sarflashdi. Qahvaxona va do’konlarning chiroqlari yarim tundagidoy charaqlab turar, zero Parij yanvarining odatdagi seshanbasi bo’lib, havo rutubatli, yomg’ir aralash qor yog’ardi. Danfer-Roshro ko’chasi xoliroq ekan, ozgina yurganlaridan so’ng Nena Dakonte eriga o’ngga burilishni buyurdi, ko’p o’tmay ular befayz bir kasalxona oldida to’xtashdi.

Moshinadan tushayotganda Nena Dakontega yordamlashishga to’g’ri keldi, lekin uning ruhi tetik, fikri ravshan edi. Navbatchi do’xtir kelguncha Nena zambilda yotgan ko’yi hamshiraning siyqa savollariga javob qaytardi: kim, qaerda tug’ilgan, bolaligida qanday dardlarga chalingan va hokazo. Billi Sanches moshinadan uning sumkachasini keltirib berdi, so’ng nikohuzugi taqilgan qo’lini ushladi. Qo’l haroratsiz va zaif edi, lablari ham oqarib ketganini ilg’adi. Qiz erining qo’lini qo’yib yubormadi, do’xtir kelguncha Billi Sanches shu alpozda turaverdi. Navbatchi barmoqdagi jarohatni ko’zdan kechira boshladi. U boshida bir tuki yo’q, qorachadan kelgan yoshgina yigit edi. Nena Dakonte unga zarracha e’tibor bermay eriga qarab jilmaydi.

– Qo’rqma, – dedi u, keyin odatdagi hazilini qildi: – nari borsa, barmog’imni kesib olib, yutib yuborar-da.

Do’xtir boshini ko’tarib, andak osiyocha talaffuz aralashgan sof ispan tilida javob qaytardi:

– Yo’q, azizlarim, – dedi u, – shundoq chiroyli barmoqni kesib olib, yutib yuborgandan ko’ra ochdan o’lganim afzal.

Er-xotin baqa bo’lib qolishdi, ammo do’xtir muloyim ishora bilan ularni xijolatdan qutqardi. So’ng zambilni olib ketishni buyurdi, Billi Sanches xotinining qo’lini tutgancha odimlayotgan edi, do’xtir uning tirsagidan ushladi:

– Siz qoling. Bemorni reanimatsiyaga olib borishadi.

Nena Dakonte eriga yana bir bor jilmayib, qo’l silkidi. Zambil yo’lak ichkarisida ko’zdan g’oyib bo’ldi. Do’xtir hamshira yozgan ma’lumotlarni o’qiyotgan paytda Billi Sanches uning yoniga keldi.

– Do’xtir, – dedi u, – xotinim homilador.
– Nechchi oylik?
– Ikki oylik chamasi.

Do’xtir bu xabarni Billi Sanches kutganidan ko’ra xotirjam qabul qildi. “Aytganingiz yaxshi bo’ldi”, dedi-da, zambil olib ketilgan tomonga qarab yo’rg’aladi. Billi Sanches bemorlar tahlikasiga to’yingan bo’m-bo’sh yo’lakda qaqqaygancha qolaverdi, ancha garangsib turdi, keyin uzun yog’och kursida nimanidir kutib o’tirgan kishilar yoniga cho’kdi. Oradan qancha fursat o’tganini bilmaydi, kiftiga yer yuzining jamiki g’am-tashvishini ortib kasalxonadan chiqqanida yana qorong’i tushgan, osmon yana hafsala bilan qor elaklardi.

Nena Dakonte kasalxonaga yotqizilgan vaqt – 7 yanvar`, seshanba, soat ertalab 9.30. O’sha kuni tunni Billi Sanches kasalxona ro’parasida turgan moshinasida o’tkazdi. Ertalab uyg’onishi bilan sal naridagi qahvaxonada qaynatilgan oltita tuxum yeb, ikki stakan sutli qahva ichdi, Madriddan chiqqanlaridan beri tuzukroq yegan ovqati shu edi. Keyin Nena Dakonteni ko’rish uchun bemorlarni qabul qilish bo’limiga bordi. Asosiy eshikdan kirish kerakligini unga bir amallab tushuntirishdi. U yoqda, xudoga shukr, ispanchani biladigan bir sanitar topilib qoldi, o’sha orqali Billi Sanches rostdan ham Nena Dakonte kasalxona ro’yxatida qayd etilganini aniqladi; bemorlarni ziyorat qilishga faqat seshanba kuni soat to’qqizdan to’rtgacha ruxsat berilarkan. Demak, yana olti kun kutish kerak. Xotinini qabul qilib olgan do’xtirga uchrashish niyatida uning tepakal ekanini, negrlarga o’xshab ketishini aytgan edi, arzimagan bu ikki sifat bo’yicha tusmollagan birorta odam u do’xtirni tanimadi.

Nena Dakonte ro’yxatda borligidan ko’ngli sal taskin topgan Billi Sanches moshinasi oldiga qaytdi, u yerda transport politsiyasining xodimi kutib turgan ekan; ish shu bilan tugadiki, moshinani ikkita mavze naridagi tor bir ko’chaga haydab borib, toq raqamli binolar joylashgan tomonga qantarishga to’g’ri keldi. Ro’paradagi endigina ta’mirdan chiqqan binoga «Otel` Nikol`» degan lavha qoqilgan edi. Lavhada bittagina yulduzning shakli bor, torgina foyega ko’rimsiz divan bilan eski pianino qo’yilgan, ammo-lekin chiyildoq ovozli xo’jayin puldor mijoz bilan istalgan tilda gaplasha olar ekan. Allaqaysi go’rda qaynayotgan karamning hidi tutib ketgan aylanma zinapoyadan o’n bitta chamadon bilan sovg’a-salomga to’la to’qqizta qog’oz qutini beshinchi qavatning bo’sh turgan bir xonasiga tashib chiqquncha Billi Sanchesning ona suti og’ziga keldi. Xonaning bittagina derazasidan ko’roydinday nur tushib turardi. Bitta karavot, bitta javon, bitta stul, poyiga tog’ora qo’yilgan obrez – xonadagi bor bisot shu, tag’in bularning bari shu darajada bir-biriga taqalib turibdiki, nari-beriga biror qadam bosishning iloji yo’q. Atrofdan kimyoviy dorining hidi anqiydi. «Nima bo’lganda ham qish izg’irinida ko’chada yotgandan yaxshi-ku», deya o’ziga tasalli berdi Billi Sanches. Keyin eshikni ichkaridan ilgaklab, po’stini bilan karavotga yuztuban tashladi. Umrida birinchi marta o’zini nihoyatda g’arib va yolg’iz his etdi. Shuncha yildan beri Nenasiz qanday yashadi ekan-a? Mana, hozir u qo’l uzatsa yetadigan joyda qoniga belanib yotibdi…

Qachon uyqu elitganini bilmaydi, bir mahal ko’zini ochsa – soat besh. Lekin ertalabki beshmi, kechqurungimi, hafyuning qaysi kuni, shamol va yomg’ir do’mbira qilayotgan oynalaridan boshqa hech vaqosi yo’q qanaqa shahar bu – dabdurustdan farqiga borolmadi. Ko’zlarini ochgancha Nena Dakonte haqida o’ylab yotdi, bir ozdan so’ng yangi kun boshlanayopaniga ishonch hosil qilib, o’zi o’rgangan o’sha qahvaxonaga qarab yo’l oldi, bugun payshanba ekanini ham o’sha yerda bildi. Yomg’ir tingan, lekin kasalxona chiroqlari hali o’chmagan edi. Billi Sanches oq xalatli erkagu ayol kirib-chiqib turgan eshik ro’parasidagi qora qayinga suyangancha xotinini qabul qilib olgan do’xtirni uchratish ilinjida kunni kech qildi. Qosh qorayib, sovuq suyak-suyagidan o’tib ketgach, yana qahvaxonaga kirib, har galgi joyidan ikkita tuxum olib yedi, issiq-issiq qahva ichdi. Mehmonxonaga qaytsa, o’zinikidan boshqa hamma moshinalar ko’chaning narigi tomonidagi yo’lkada turibdi, buning moshinasi oynasiga jarima qog’ozi yopishtirib ketilgan. Mehmonxona egasi haftaning toq kunlarida moshinani toq raqamli binolar ostidagi yo’lkaga, boshqa kunlari esa narigi tomondagi yo’lkaga qo’yish kerakligini unga uzoq tushuntirdi. Ayniqsa, jarimani to’langu moshina joyida turaversin, aks holda kechasi soat 12 da uni yana bu yoqqa olib o’tishingizga to’g’ri keladi, degan gapi jon-jonidan o’tib ketdi. Xonasiga chiqib, to’shakka kirdi-yu, sira uxlay olmadi, tuni bilan ag’anab chiqdi. Dardini kimga aytsin, ko’nglini kimga bo’shatsin?!

Uyqusizlik unga saboq berdi. Juma kuni ertalab zil-zambil bo’lib o’rnidan turdiyu endi hayotiga aniqlik kiritish zarurligini anglab, qat’iy harakat qilishga jazm etdi. Kiyimini almashtirish kerak edi, binobarin, chamadon qulfini buzishdan boshqa iloji qolmadi – hamma kalitlar, ancha-muncha pul, telefon daftarchasi Nena Dakontening sumkasida edi. Loaqal telefon daftarchasi o’zida bo’lganida, ehtimol, parijlik birorta tanishini toparmidi…

Qahvaxonaga kirib borganida frantsuzcha salomlashishni va buterbrod bilan sutli qahva buyurishni o’rganib olgani ma’lum bo’ldi. Lekin bu tilda saryog’ bilan tuxumni hech qachon so’ray olmasligini ham angladi, chunki bu ikki so’zni sira ishlatgani yo’q-da: saryog’ni nonga qo’shib berishar, tuxumni peshtaxtadan har gal o’zi olaverardi. Uch kun ichida qahvaxona xizmatchilari ham unga ancha el bo’lib, javob-muomalaga o’rgata boshlashgan edi. Qo’ying-chi, juma kuni u bemalol o’tirib, fikrini jamlash niyatida, qovurilgan kartoshka bilan buzoq go’shti hamda bir shisha vino buyurdi. Tanasi shunaqa yayrab ketdiki, yana bitta vino so’rab, uni ham yarimlatdi, keyin kasalxonaga bostirib kirish qasdida o’rnidan turdi. Nena Dakonteni qaerdan qidirishni bilmasdi, lekin anovi qoratappi do’xtirning basharasi yodida qolgan. U asosiy eshikka emas, qabulxona tomonga qarab yurdi, nazarida u yer zaifroq qo’riqlanadiganday tuyulgan edi, ammo yo’lakning Nena Dakonte qo’l silkib xayrlashgan qismidan nariga o’tolmadi. Ostonadayoq xalatiga qon sachragan qandaydir kimsa, ehtimol qorovuldir, undan nimanidir so’radi, ammo Billi Sanches e’tibor bermadi. Qorovul frantsuzchalab bir savolni qaytargancha orqasidan ergashib ketaverdi, nihoyat, toqati toq bo’lib, o’zboshimchaning bilagiga shunaqangi changal soldiki, Billi Sanches taqqa to’xtab qoldi. O’zining eski usullaridan birini qo’llashga uringan edi, qorovulning tepa sochi tikka bo’lib, Sanchesning qo’lini chapdastlik bilan orqasiga qayirdi-da, frantsuzchasiga so’kina-so’kina, dikonglatib eshik yoniga olib keldi. Keyin dast ko’tarib, bir qop go’shtday ko’chaga uloqtirdi.

O’sha kuni Billi Sanches «mulla» bo’ldi. Endi o’z elchisiga murojaat etish kerakligini angladi, ehtimol, Nena Dakonte ham shunday qilgan bo’lardi. Mehmonxona xo’jayini bir qarashda odamoviga o’xshab ko’ringani bilan juda hojatbaror va xorijiy tillarga sabr-bardoshli kishi ekan. Ma’lumotlar kitobidan elchixonaning telefon raqami bilan manzilini topib berdi. Go’shakni xushmuomala bir ayol ko’tardi. Billi Sanches ayolga ta’siri zo’rroq bo’larmikin deb, o’zining to’la ism-sharifini aytdi. Ammo uning ovozida o’zgarish sezilmadi. Ayol hozir elchi yo’qligini, bugun bo’lishi ham dargumonligini, qolaversa, u faqat oldindan kelishuv bo’yicha va o’ta muhim masalalar yuzasidangina qabul qilishi mumkinligini bildirdi. Billi Sanches bu yo’l bilan ham Nena Dakontening oldiga kirolmasligini tushunib, ayolga, xuddi uning o’ziday, muloyim ohangda tashakkur izhor etdi. Va darhol taksi tutib, elchixonaga qarab jo’nadi.

Elchixona Yelisey ko’chasidagi 22-binoga, Parijning eng sokin maskanlaridan biriga joylashgan edi. Ammo Billi Sanchesni ancha kunlardan beri birinchi marta quyoshning Karib oftobiday charaqlab, Eyfel` minorasining musaffo osmonga bo’y cho’zib turishi lol qoldirdi. Uni elchi nomidan qabul qilgan mulozim endigina o’lim to’shagidan turgan bemorga o’xshardi, faqat tugmasini tomog’igacha qadab, boshdan-oyoq qora kiyinib olgani uchungina emas, yo’q, xatti-harakatining omonatligi hamda ovozidagi o’ta xokisorlik tufayli ham shunaqaga o’xshardi. U Billi Sanchesning ahvolini tushunib turardi, albatta. Ammo gapni uzoqdan boshladi. Ular madaniyati yuksak mamlakatda ekanligini, bu mamlakatning tartib-qoidalari olis o’tmishga borib taqalishini, bu yerda Amerika mamlakatlaridagi kabi qorovulga pul qistirib kasalxonaga kirib ketaverish mumkin emasligini shoshmasdan, royishlik bilan uqtirdi. «Shunaqa, yigitcha, – dedi u, – aql-idrok nidosiga quloq tutib, seshanbagacha sabr qilishga to’g’ri keladi, boshqa iloji yo’q».

– Atigi to’rt kun qopti, shunga ham ota go’ri – qozixonami! – deya so’ziga yakun yasadi diplomat. – Hozircha Luvr muzeyini tomosha qiling, kam bo’lmaysiz.

Butkul dovdirab qolgan Billi Sanches Yarash maydoniga arang yetib bordi. Tomlar tepasida bo’y cho’zib turgan Eyfel` minorasini ko’rib, yaqin tuyuldi shekilli, sohil yoqalab yurishga qaror qildi. Oradan ko’p vaqt o’tmay, yanglishganini, minora ancha olisda ekanini, buning ustiga, har lahzada o’rni o’zgarib turishini payqadi. Binobarin, Sena bo’yidagi ovloq bir joyga o’tirib, Nena Dakonte to’g’risida o’ylay boshladi. Ko’prik ostidan o’tayotgan shatakchi kemalarni kuzatdi, ular sahniga kir yoyilgan tagi yapasqi yuk kemalarini sudrab borishardi, bular unga kema emas, deraza tokchalariga gultuvaklar terilgan qizg’ish tomli daydi uylarga o’xshab ko’rindi. Qarmog’ini suvga tashlab o’tirgan baliqchi cholga uzoq tikilib turdi: na chol qimirlaydi, na qarmoq, na suv qilt etadi.

By orada qorong’i tushdi, Billi Sanches taksi tutib mehmonxonaga qaytmoqchi bo’ldi-yu, boshini changallab qoldi. Qani endi, mehmonxonaning nomini eslolsa! Kasalxonaning ham. Parijning qaysi deparasida ekanini bilmaydi. Ko’ngliga g’ulg’ula tushib, duch kelgan birinchi qahvaxonaga chopib kirdi-da, dalda bo’larmikan degan umidda bir ryumka kon`yak ichdi. Devorlardagi kishi qiyofasini turli shaklu shamoyilda aks ettiradigan ko’zgularga qarab turib, nihoyatda nochor va tanho ekanini his etdi. Ikkinchi ryumkadan so’ng sal o’ziga keldi. Bir ko’ngli, elchixonaga qaytib bormoqchi bo’ldi. Ko’chaning nomini eslash uchun cho’ntagidan mehmonxona xo’jayini yozib bergan qog’ozni oldi. Qay ko’z bilan ko’rsinki, qog’oz tepasida mehmonxonaning nomi yozig’liq turibdi-da: «Otel` Nikol`». He, o’l-e! Billi Sanches omonat boshpanasiga bir amallab yetib keldiyu qaytib ko’chaga chiqmadi. Beshinchi qavatdan faqat tamaddi qilish va moshinasini yo’lning bu betidan u betiga olib qo’yish uchungina tushardi. Uch kecha-kunduz, xuddi Parijga kelgan kunlaridagiday, ezib yomg’ir yog’di. Umrida birorta kitobni oxirigacha o’qimagan Billi Sanches karavotda ag’anab yotarkan, hozir qo’liga tushgan har qanday narsani o’qishga tayyor edi-yu, aksiga olib, xotinining chamadonlaridan birorta ispancha kitob chiqmadi, hammasi allaqanday xorijiy tillarda.

Billi Sanchesning xayoli yana Nena Dakontega ketdi. Seshanbaning kelishi bir yilga cho’zilganday tuyuldi. Dushanba kuni xotinining chiqishiga xonani sal sarishta qilib qo’ymoqchi bo’ldi, shunda po’stinining etagida qotib qolgan qon dog’larini ko’rdi. Safar xaltasidan xushbo’y sovun olib, dog’larni yuvishga kirishdi. Qariyb kechgacha shu ish bilan mashg’ul bo’ldi. Axiyri po’stinni Madrid aeroportida samolyotga olib chiqilgan holatga keltirdi.

Seshanba tongi otdi. Osmonni bulut qoplagan, lekin havo quruq edi. Billi Sanches soat oltida sapchib turib, kasalxona darvozasi oldida katta-kichik tugun va guldastalar ko’tarib turgan odamlar safiga qo’shildi. Keyin hamma bilan birga usti berk keng-mo’l hovliga kirdi. Bu yerda gullar qiyg’os ochilib, qushlar sayrab turardi. Nena Dakontening qaerdaligini bilmasa ham, bu gal negrga o’xshagan do’xtirni uchratishiga ishonchi komil edi. Hovlining ikki tomonida uzun-uzun ikkita bino, chap tomondagisi – ayollar bo’limi, o’ngdagisi – erkaklarniki. Billi Sanches olomonga ergashib ayollar bo’limiga kirdi. Yop-yorug’ yo’lakdagi uzun-qisqa kursilarda kasalxona libosini kiygan bemorlar o’tirishardi. U yo’lakning oxirigacha borib, iziga qaytdi. Bularning orasida Nena Dakonte yo’q edi. Keyin hovliga chiqib, erkaklar bo’limi tomon derazalarga qarab-qarab ketaverdi. Nihoyat, qidirgan odamini ko’rib qoldi.

Ha, bu rostdan ham o’sha do’xtir edi. U boshqa do’xtir va hamshiralar bilan birga bemorni ko’zdan kechirayotgan edi. Billi Sanches otilib ichkariga kirdi, bir hamshirani chetga surib, bemorning ustiga engashib turgan haligi do’xtirning ro’parasiga keldi, nima deb chaqirishni bilmay, beo’xshov yo’taldi. Do’xtir boshini ko’tarib, qoshlarini chimirdi, saldan keyin Billi Sanchesni esladi.

– Asta’furullo! – dedi u. – Qaysi go’rda yuribsiz?

Billi Sanches dovdirab qoldi.
– Mehmonxonada, – deb javob qildi bazo’r. – Narigi muyulishda.

Shundan keyin hammasi ravshan bo’ldi. Frantsiyadagi eng yetuk mutaxassislarning yetmish soat davomida qilgan sa’y-harakatlari zoe ketdi – 9 yanvar`, payshanba kuni kech soat 7.10 da ko’p qon yo’qotish oqibatida Nena Dakonte olamdan o’tdi. So’nggi daqiqalargacha es-hushidan ayrilmadi, erini «Plaza Atene» mehmonxonasidan qidirish kerakligini, o’sha yerdan xona buyurib qo’yilganini aytdi. Ota-onasining telefon raqamlarini berdi. Juma kuni Tashqi ishlar vazirligi Frantsiyadagi o’z elchixonasini voqeadan xabardor qildi, bu paytda Nena Dakontening ota-onasi kelayotgan samolyot Parijga yaqinlashib qolgan edi. Motam marosimini uyushtirishni shaxsan elchining o’zi zimmasiga olib, Billi Sanches topilgan-topilmaganini shahar politsiyasidan muntazam so’rab turdi. Juma oqshomidan to yakshanbagacha radio va televidenie Billi Sanches ismli shaxs qidirilayotganini qayta-qayta e’lon qildi. Qirq soat davomida uni butun Frantsiya izladi. Nena Dakontening sumkasidan topilgan surati kattalashtirilib, shahar ko’chalariga yopishtirib qo’yildi. Politsiya uchta «Bentli» rusumli moshinani to’xtatdi, lekin bular boshqa moshinalar edi.

Nena Dakontening ota-onasi shanba kuni ertalabdan yarim kechagacha qizlarining kasalxona butxonasiga qo’yilgan tobuti yonidan jilmay, Billi Sanchesni kutishdi. Yigitning ota-onasiga ham xabar berilgan edi, ammo telegrammadagi chalkashlik tufayli yetib kelisholmadi. Vidolashuv marosimi yakshanba kuni soat ikkida, Billi Sanches xotinini ko’rolmay, xunobi oshib yotgan o’sha mash’um mehmonxonadan atigi ikki yuz metr narida bo’lib o’tdi. Buni qarangki, uni elchixonada qabul qilgan mulozimga Tashqi ishlar vazirligidan ushbu noxush xabar Billi Sanches bilan gaplashib bo’lganidan keyin kelgan, chor atrofga yugurib, uni topa olishmagan. Yakshanba kuni kechqurun, Billi Sanches o’z xonasida yuragi xun bo’lib yotgan paytda Nena Dakontening ota-onasi uning topilishidan umidlarini uzib, marhumaning mo’miyolangan jasadini pyx tobutda Madridga olib ketishdi. Qizni ko’rishga ulgurib qolgan kishilar bunday go’zal ayolni umrlarida uchratmaganliklarini keyin uzoq yillar gapirib yurishdi. Xullas, seshanba kuni ertalab Billi Sanches ayni kasalxonaga kirib borgan paytda bular uchun shaffof saodatning ilk qo’ng’iroqlari chalingan qarorgohdan sal naridagi mozorda Nena Dakontening jasadi solingan tobutni qabrga tushirmoqda edilar.

Negr-do’xtir fojianing tafsilotlarini so’zlab bo’lib, taskin beruvchi dori uzatgan edi, Sanches uni olmadi. Minnatdorlik bildirishga ham zarurat yo’q edi. Shu tobda u o’ziga tanish zanjir bilan biror kimsaning basharasini abjaq qilib, achchiq qismatidan qasos olish ishtiyoqida kuyib-yonardi. Kasalxonadan chiqdi-yu, ammo osmonu falakdan zarracha ham qon sachramagan yirik-yirik, pokiza qor yog’ayotganini payqamadi. Parij ko’chalari jonlanib qolgan, zero keyingi o’n yil mobaynida birinchi marotaba chinakamiga laylakqor yog’ayotgan edi.

Manba: «Tafakkur»jurnali, 2000, № 1.