Ўрта аср грузин адабиётининг буюк намояндаси Шота Руставелининг «Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон» достони грузин адабиёти тарихида фахрли ўрин эгаллайди. Бу достон Ўрта аср Шарқ адабиётларида яратилган кўп асарлардан ўзининг диний-мистик мотивлардан холи бўлганлиги билан ажралиб туради. Достонда инсон, инсоннинг муҳаббати, қаҳрамонлиги улуғланади.

Шота Руставели
ЙЎЛБАРС ТЕРИСИНИ ЁПИНГАН ПАҲЛАВОН
Мақсуд Шайхзода таржимаси

Ўрта аср грузин адабиётининг буюк намояндаси Шота Руставелининг ҳаёти ва ижоди ҳақида аниқ маълумотлар йўқ. Фақат унинг бизгача етиб келган «Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон» номли гениал асарининг кириш қисмида айтилишича, бу китобни Шота Руставели грузин маликаларидан Тамарага бағишлаган. Шу асосда буюк шоирнинг XII асрда (тахминан 1160/1166—1216 йилларда)  яшаб ижод этганлиги ва унинг машҳур  достони 1189—1212 йиллар оралиғида ёзилгани тахмин қилинади..
«Йўлбарс терисини ёпинган паҳлавон» достони грузин адабиёти тарихида фахрли ўрин эгаллайди. Бу достон Ўрта аср Шарқ адабиётларида яратилган кўп асарлардан ўзининг диний-мистик мотивлардан холи бўлганлиги билан ажралиб туради. Достонда инсон, инсоннинг муҳаббати, қаҳрамонлиги улуғланади, халқлар ўртасида барқарор дўстлик ўрнатилиши ғоялари тараннум этилади. Достоннинг асосий қаҳрамонлари Тариэл, Афтандил ва Фаридун мардлик ва қаҳрамонлик тимсоли сифатида гавдаланади. Автор Нестон-Даражон сингари оқила ва мард аёл образларини ўзининг идеал қаҳрамонлари жумласига киритади.

Таъкидлаш лозимки, Шота Руствелининг мазкур асари Шарқ мумтоз адабиётида яратилган эпик достонлар таъсирида ёзилган.

ДЕБОЧА

Сен, раббоний қудратинг-ла коинотни яратдинг,
Бу ранго-ранг ер юзини халойиққа қаратдинг.

Кўкдан энган нафасингдан барча махлуқ топди жон,
Ўзинг монанд султонларни тахтда қилдинг ҳукмрон.

Бируборим, ҳар махлуққа ўзинг бердинг қиёфат,
Ўзинг мени ярлақагин, йўқолсин иблис-офат.

Юрагимда муҳаббатни умр бўйи сақлагин,
Гуноҳларим кечир, тангрим, узрларим ёқлагин!

Шер султонки, қалқон-найза, тиғи паррон эгаси,
Зулфи ақиқ бонумизки, замона маликаси,

Ёзолмасам керак улар шаънида таъриф-ғазал,
Ким уларга бир тикилса, топар гўё бол-асал.

Тамаранинг ҳашамати қамаштирар кўзларни,
Гулчамбардай ўраб бердим мадҳияли сўзларни,

Ақиқ кўзнинг қўлларидан сиёҳ ичди қаламим,
Ништар каби юракларни тилсин куйим-аламим!

Маликаи Тамарани ширин куйда куйламоқ,
Мужгонларин, биллур юзин, лаъли лабин сўйламоқ,

Осон эмас мадҳ айламоқ инжу тишин ва қошин,
Аммо олмос қирралашга ярар юмшоқ қўрғошин.

Менга лозим сўз қуввати, оташин дил ва рубоб,
Менга лозим фаросатки, зеҳним олсин ундан тоб.

Улуғлайлик Тариэлни, у оламнинг зийнати,
Охиратлик ўртоқ бўлмоқ уч ботирнинг қисмати.

Тариэлнинг мотамига кўтарайлик биз фиғон,
Бундай дардга дучор бўлди на гадою на султон.

Мен-ку исмим Руставели, кўп изтироб кўрдим мен,
У қадимий эртакларни инжу каби тердим мен.

Ошиқ эрсанг порламоқда бўл офтоб мисоли,
Қаҳрамон бўл, ҳусну жамол ўлчовининг тимсоли,

Пойгаларда биринчи бўл, садоқатли ва ботир,
Бўлмаса шу фазилатинг, ким дер сени баҳодир?

Бахтлиларга кўринган туш, қалблар сири, оҳ севги,
Тез сўнувчи учқун эмас кўнгилларнинг оҳанги.

Севги билан зиногарлик ўртасида сарҳад зўр,
Сўзимни уқ: бу иккови бўлолмайди сира жўр.

Муҳаббатда вафокор бўл, пасткашликка бегона,
Айрилиққа чидаб тургин, сабр қилгин мардона;

Сен ягона маъшуқангга мухлис бўлгин барқарор,
Фаҳшу зино, нафсоният назаримда кўп мурдор!

Қаллобларнинг қуллуғини чин севги деб айтмаслар,
Шу бугун — шу, эртага — у, ахир у ҳам бездирар.

Бу — бошвоқсиз йигитликнинг бизга таниш қилиғи!
Кимки нафсин тийиб турса, у ошиқнинг улуғи.

Чиндан севсанг, тунда йиғлаб ўтирасан сен бедор,
Чопқир кунлар ташвишида хаёлингда азиз ёр.

Куйган киши бўлиб йиғла, қил хилватда жиннилик,
Ҳокимларни кўзга илма, ёр олдида тургин тек.

Чиндан севсанг, севгингни ҳам, нолангни ҳам яширгин,
Шайдолигинг билдирмагин, ғийбатлардан қочиргин.

Юрак сиринг халойиққа бўлмагай ҳеч ошкора,
Қувониб тур ишқ ўтида бўлсанг ҳамки дилпора.

Руставелик қўшиқчиман, маликага нағмагўй,
Ўртанаман ошиқларга йўқ сеҳрли бир дору,

Ўлим олди мен лашкарлар ҳокимасин чорлайман,
Ё шифо бер, ёки мангу уйқу бер деб зорлайман.

Минг-минг кафтда жилваланган жанубнинг дурдонасин,
Гуржистонга кўпдан берли маълум Шарқ афсонасин —

Меҳр қўйиб пардозланган мисраларга тиздимки,
Маликанинг лутфи бирла камайсин азоб юки.

Бир қарашин кутиб кўзим нигоҳидан қамашди,
Ишқ шайдоси, дарбадарман, бўлиб қолдим мен даштий,

Руҳга сафо бермоқчиман, ўртанса-да баданим,
Уч сифоҳий баҳодирни қилғусиман тараннум.

Биз ёзмишнинг инъомига севинайлик аввалдан,
Жанг сипоҳга, қўш деҳқонга қисмат экан азалдан.

Ошиқ учун муҳаббати армуғондир гўзалдан,
Сақлаб турсин севгисини ғийбатдан, бадназардан.

Нағмасозлик донишмандлар шоҳлигида бир ўлка,
Равон оҳанг ёқиб қолар қулоқларга ва дилга..

Куйчи фикри туғилади сидқи дилдан, бепардоз,
Сиқиқ сўзлар ҳалқасида кенг фикрлар ғоят соз!

Олис манзил чопиб келган арғумоқлар синашта,
Ўткир кўзли коптокбозлар ютар ўйин ўйнашда.

Қўшиғингда жон қолмаса, байтлар ётса кўп хаста,
Шоир, тўхтат мисраларинг чопишини бирпасда.

Илҳомлари қуриб қолган шоирларга қараб боқ:
Чечанликдан асар қолмас, вазни сохта ва оқсоқ—

Шундоқ экан ё жим турсин, ё коптогин бир урсин,
Ундан кейин қўшиғини таваккал деб битирсин.

Иттифоқо чала-чулпа бир-икки байт айтса-ю,
Мисраларни битта нўноқ қофияга жуфтлаб у —

«Баракалла!» кутиб турса, бу даъвонинг асли йўқ,
Ўжар эшак каби ҳанграр: «Ана шеър, мисли йўқ!»

Иккинчи хил шоирлар бор: санъатлари миёна,
Чангалзорда писиб юрган ёш овчидай бачкана,

Сўзларида на илҳом бор, на олов бор, на қанот,—
Йиртқичлардан ҳайиқади, майда қушни отса шод.

Учинчи хил шоир борки, гоҳ қизларга ишқнома,
Гоҳ дўстларга ҳажв ёзар, гоҳо ёзар тўёна.

Бундайлар ҳам чакки эмас, равшан бўлса маъноси,
Достонларда билинади шоирларнинг аълоси.

Ким изтироб тортган бўлса илҳом унга келади,
Бундай шоир нигорига ихлос қўйсин абадий.

Маъшуқага бағишласин барча хаёл ва эсин,
Рубобини унга созлаб, севганин «тангрим!» десин.

Кимлигимни энди билинг: мен маҳлиқо бандаси
Йўлбарс хулқли ўша дилбар ҳаётимнинг эгаси.

Гапдан қўрқмай, қўшиғимни мен унга бағишлайман,
Дабдабасин достон қилиб куйлайман, олқишлайман.

Менинг меҳрим малакларнинг соф ишқига ўхшайди,
Уни сўзда айтиб бўлмас, яшириндир ҳикмати:

Кўк фазога учмоқликдир ошиқларнинг қисмати,
Улар билан бирга учар ернинг дарди, ҳасрати.

Кўп синашта донолар ҳам бу севгига тушунмас,
Ҳатто баднафс зиногарлар гаранг бўлиб бир нафас,

Толеларин қарғаёлмай ҳайронликда, тўсатдан —
Зўрға нафсин тийиб туриб бу софликка берар тан.

«Мажнун» ила «ошиқ» сўзи арабларда бир гапдек,
Ошиқ агар нўноқ бўлса, хаёлида ортар кек.

Осмоний камолотга кўп покиза дил керак,
Йўқса, нафсинг қули бўлсанг, хор бўларсан ғубордак.

АВТАНДИЛНИНГ АРСЛОН БИЛАН ЙЎЛБАРСНИ
ЎЛДИРГАН ТАРИЭЛНИ ТОПИБ ОЛГАНИ

Машаққатли йўллар юриб Автандил кўп уринди,
Тоғ бағрида сояликда бирдан кўзга чалинди —

Қора тулпор, югани бўш, ўтланарди у ерда,
«Тариэлнинг изин топдим!» деб ўйлади саркарда.

Қалб толпиниб, шод туйғулар қоплаб олди кўнглини,
Эски дардлар тўсолмади хурсандчилик йўлини.

Аввалгидай қатрон ўзга, гул ўзгача бўлганди,
Дўстин пайқаб унга қараб Автандил тез елганди.

Ликиллаган бир қамишнинг тагида у ётганди,
Ғамгин чеҳра мурдаларнинг юзидай оқ, қотганди.

Ёқалари йиртилганди, юзларида лахта қон,—
Бу дунёни аллақачон тарк этгандай ул ўғлон.

Бир ёнида ўлик йўлбарс, бир ёнида жонсиз арслон,
Бир томонда қилич ётар, сопи, дами — бари қон,

Ақиқ қора киприклардан оқар кўзнинг чашмаси,
Олов сўниб музламоқда эди унинг сийнаси.

Тариэлнинг эси-ҳуши аста-секин учмоқда,
У ажални сезаётир, сустлик уни қучмоқда.

«Тариэл!» деб қичқирса ҳам жавоб олмай Автандил,
Отдан тушиб уни дарҳол қучиб олди астойдил.

Артиб унинг кўз ёшларин, овунтирди, сийлади,
Ёнбошига ўтирди-ю, меҳр билан сўйлади:

«Узоқ дайдиб юрсам ҳамки, сенга қайтиб келдим-ку!»
Аммо ботир чурқ этмасди кўзда, фақат ғам, қайғу.

Нақлим тўғри: у ғарибнинг дудоқлари юмилди,
Кўзларидан ёш тўкилиб нур зулматга кўмилди,

Ҳушга келиб Тариэл ҳам уни қучди меҳрибон,—
Худо шоҳид, жаҳонда йўқ шундай икки паҳлавон.

Деди: «Билки, мен ваъдага вафо қилдим, албатта,
Келишингни кутиб турдим, боқ шу нимжон ҳолатда.

Лекин энди мени қўйгин! Умримнинг муҳлати оз!
Мени қурт-қуш титмасин деб кўмгани бир қабр қаз!»

Автандил дер: «Биз мақсадга жазм қилиб борамиз,
Бу дунёнинг севгисида синов — заҳмат кўрамиз.

Шу фалакка бўйин эгмоқ одамзодга номус-ор.—
Ким ўзига қасд айласа, у иблисга хизматкор!

Донишманд бўл! Ҳикмат билан тўсиқларни енг-ташла!
Эр киши мард бўлмоғи шарт кам йиғла-ю, кўп ишла!

Балоларга, бахтсизликка қалъадай тур устивор,
Банда ўзи телба бўлса, дардга бўлар гирифтор.

Донишмандлар омадларга ҳикматни она дейди:
Саҳроларда сув қидирган сароб кўриб панд ейди?!

Сен ҳаммани ёмон кўрсанг, нур топасан кимлардан?!
Ахир ўзин танғиб турмас жароҳати йўқ одам!

Кимнинг қалби ишқ куйида куймаптикан бирон пайт?
Муҳаббатда дарду алам кўрмаган ҳам борми, айт?!

Бу оламнинг расми шундай, бадбин бўлмоқ не керак!
Гулни севиб узгувчининг қўлин тирнар тиканак.

Биров гулдан сўраганки: «Сенда лаълий важоҳат!
Шундай экан, бандларингда тиканларга не ҳожат?»

Гул дебдики: «Аччиқ кўрган билар чучук қадрини.
Қиз ҳаммабоп бўлиб қолса, очмас биров баҳрини».

Гуллаш фасли тез ўтса-да, гулнинг раъйи шу йўсин.
Бу ҳаётда жафо кўрмай, ким топибди сафосин!

Ёмонликлар-яхшиликлар мангу ҳамроҳ, ажралмас.
Бешафқат деб сен дунёни қарғамагин! Ундоқмас!

Юр мен билан бирга — йўлга! Насиҳатим тинглагин!
Васвасалар тузоғига тушган фикринг-тилагинг!

Сен нафсингга банди бўлма, васвасани тез унут!
Сўзларимда қаллоблик йўқ, юрагимдан бу ўгут!»

Жавоб бериб Тариэл дер: «Мажолим йўқ, тил карахт,
Фаҳмим хира! Угутларни қандай уқай мен бадбахт!

Толеига кўнган киши қутулолмас азобдан!
Мангу уйқу менга роҳат! Ажалга мунтазирман.

Мен тангрига ялинаман ўлай деган ҳолатда:
Бу дунёда айрилганлар қовушолсин жаннатда,

Менга шундай висол бахти бир кун бўлса муяссар —
Қабримга сен «алвидо» деб тупроқ ташла, биродар!

Севганимни кўрмоқликнинг иштиёқи ғоят зўр.
Биз у билан беҳишт ичра қилурмиз роҳат-ҳузур.

У йиғласа — йиғлашамиз, чақирса —«лаббай!» дейман,
Юзлаб ўгут эшитсам-да, юрагимни тинглайман!

Бор гапимни сенга айтдим. Мен дунёдан безганман,
Руҳим қўмсар само нурин… Умрим битди — сезганман.

Ўлик тана кимга керак?! Тирик қолсам— қўйгин тинч.
Жуссам тезроқ ириса-ю, руҳ юксалса! Шу ўтинч!

Яна панду насиҳатлар эшитмоққа тоқат йўқ,
Ўлим мени пойлаб ту,рар, келгусида омад йўқ!

Фоний дунё охир мени гўрга элтур муҳаққақ,
Тезда гилга айлангуси совуқ таним— бу гап ҳақ!

Ҳикмат нима? Девоналар қулоғига панд кирмас,
Ноумидлик бўлмасайди тинглар эдим ўгут-ваъз.

Ҳаётбахш нур ёғмай қолса, гул сўлиб топар завол,
Дўстим, сенинг кенгашингга кўнмоғим амри-маҳол!»

Автандил кўп ўжар туриб ялинди олий зотга:
«Бу дунёни ташлаб кетсанг етасанми муродга?!

Қалқ мардона! Ўз-ўзига ёв бўлурми оқил эр!?»
Бу ўтинчлар кор қилмади, унамади Тариэл.

«Дўстим, энди ёлборишлар ва йиғилар беҳуда,
Сенга маъқул эмас экан, баслашмайман бу ерда.

Сен ўлмакни чамалабсан — сўлса гуллар, не чора?
Аммо бир гап… йиғламсираб бошин эгди бечора.

«Хайр дедим Арабистон диёрида дилбарга,
Гулчеҳрани у элларда қўйиб, чиқдим сафарга.

Қарорим кўп жазмий эди, бўйсунмадим шоҳга ҳам,
Сен йўқ бўлсанг, ҳеч ким мени қилолмайди шод-хуррам.

Бир ўтинчим қабул этки, ёзилсин дил хумори:
Чўлда бирга бир чопишсак, эй руҳим калиддори!

Шунда дардим, ғаму ғуссам тарқаб кетар бир зумда,
Ундан кейин хўшлашамиз, ихтиёринг ўзингда!»

Ўтинарди: «Қани бирга от чопишсак чўлларда!
Амин эди дўстинг ғами тарқар отда — эгарда!»

У ялинчоқ кўзлар билан энгашди дўсти томон.
Охир уни кўндирди-ю, дили бўлди шодмон.

Ғамгин ботир унаб деди: «Майли, келтир тулпорни!»
У отни тез олиб келиб отлантирди сардорни.

Икки иноқ от қўйишди, чўллар оша чопоғон.
Тариэлда куч тирилди, чакакларга тўлди қон.

Автандилнинг ҳар бир сўзи рубоб каби хушнаао,
Дудоқлари маржон янглиғ қирмизи ва мусаффо.

Унинг сўзин эшитсайди кексалар яшаргудай,
Тариэлнинг дарди тарқаб яшнади юзи шу пайт.

Оғасининг кайфияти тузалганин кўрганда
Автандилнинг чеҳрасида товланди қувонч-ханда.

Чиққан қўлин табиб қандай тузатса заҳмат билан,
Автандил ҳам дўст азмини қайради ҳикмат билан.

Худди қайта тирилгандай ботир уни тингларди:
«Сен дўстингдан бекитмагин энг яширин сирларни,

Қўлингдаги билагузук севганингдан ёдгор,
Айт-чи, сенга бу азизми? Жавоб бергин, эй сардор!»

Дўсти деди: «Уша қизни мақтагани сўз етмас!
Барча қувонч ва изтироб унга боғлиқ чамбарчас.

Оламдаги барча бойлик — сувлар, ерлар, ўрмонлар
Унга қиёс қилинганда хору хасдай туйилар».

Автандил дер: «Сендан кутган жавобим ҳам худди шу!
Ҳамма гапни тўғри айтай, мен эмас хушомадгўй.

Билагузук сенга ирим: лекин эсда йўқ Асмат,
Бундай ношуд ҳаракатни одамлар дер хиёнат.

Билагингда билагузук мунаққаш ва жилоли,
Бу зийнатга ким қараса, кўзи яшнар сафоли.

Аммо Асмат канизинг-ку, бу феълинг чакки бўлган.
Синглимдир деб тутинганинг шунча тез унутилган!

У сенга ҳам, ёрингга ҳам бўлган содиқ дастиёр,
Олиб келган мактублардан кўнглинг бўлган бахтиёр.

Қуёш юзли шоҳ қизининг сирдошини унутдинг!
Яхшиликка жавоб қилиб, ёмонликни пеш тутдинг!»

Тариэл дер: «Аччиқ сўзинг ниш уради дилимга,
Асмат чиндан ғамдош эди менга ва севгилимга!

Мен ақлимни йўқотгандим, энди ҳушни тиклайман,
Тирик қолсам уни худди ўз синглимдай сийлайман».

Тариэлнинг кўз ёшлари тиниб кетди тамоман,
Мен бу икки қаҳрамонни тасвирлашга ожизман!

Инжу тишли, гул дудоқли Тариэл ва Автандил,
Илонларни уясидан чиқаради ширин тил.

Автандил дер: «Мен дўст учун жонимни ҳам тикаман,
Сени собит бўлмоқликка чақираман, ака, мен!

Доноларча иш қилмасанг, донолигинг бефойда,—
Бойликлардан воз кечганга сандиқлардан не фойда?!».

Жавоб берди Тариэлки: «Маслаҳатинг кўп мақбул,—
Оқилларга устоз маъқул: тентакларга номаъқул.

Аммо азоб водийсида борми менга мададкор?
Сен ҳам мендай ишқ бандаси, сўзим сенга қилмас кор!

Мум оловга ҳуштор экан, ёниб эрир шам бўлиб,
Сувга солсанг, совиб қолар, тунга нурдай кўмилиб.

Бировларнинг қайғусига дардмандлар тушунар,
Сен ҳам тушун: менинг жоним шам мумидай ўртанар».

ТАРИЭЛ ВА НЕСТОН-ДАРИЖОННИНГ ТЎЙИ

Муродига етди буткул Тариэл ва Дарижон,
Етти иқлим фармонбардор, мамлакати шодумон,

Бадбахт кунлар унутилиб, севинчларга бўлди ғарқ.
Аччиқ тотмай, ширин ҳаёт қадрин киши қилмас фарқ!

Қиз ва йигит жамолидан қуёш эди хижолат,
Иккови ҳам тож кийди, деб жар солишди ниҳоят,

«Шоҳимизга шараф» деган садо учар осмонга,
Хазиналар ўтди тамом паҳлавони жаҳонга.

Автандил ва Фаридунга тайёр икки олтин тахт,
Икков қатор ўтиришар, олқиш ёғар узоқ вақт.

Тангри ахир яратмаган уларга тенг қаҳрамон,
Ўтмишларнинг саргузаштин тинглашарди бор меҳмон.

Хўп ясанган канизаклар, нозу неъмат мўл-тўкин,
Аср бўйи эсдан чиқмас шоҳона тўй — шод, гулгун,

Мамлакатнинг ҳар ёнидан келди беҳад тўёна,
Фақирларга ва шолларга берди эҳсон-иона.

Ўрда аҳли Автандил ва Фаридунга дер: «Балли,
Бахш этдингиз бизга ҳаёт севинчи ва тасалли!

Не десангиз — бажарилур, сиз — бошларга соябон».
Тўйга саф-саф одам келур, хабар олмиш ҳар томон.

Подшоҳ дер: «Асмат, биз деб бало кўрдинг сен зиёд,
Яхшилигинг бу дунёда қилмаган ҳеч одамзод.

Сенга бўлсин Ҳиндистоннинг еттиламчи ўлкаси,
Бизга содиқ вассал бўлгил, бир ўлка хон бекаси!

Ихтиёринг ўзингдадир — лойиқ куёв сайлаб ол,
Давлатимиз соясида йиллар бека бўлиб қол».

Ерни ўпиб Асмат йиғлар: «Мени қилдинг бахтиёр,
Сенинг содиқ чўринг бўлай, то танимда жоним бор».

Меҳмонлар-ла ишратдадир оға-ини уч ўғлон,
Шоду хуррам кун ўтказар бир кишидай учовлон.

Шоҳ бағишлар полвонларга инжу-гавҳар, тулпор от,
Тинатиннинг ёди билан Автандил кўп бетоқат.

Баҳодирнинг ташвишини пайқади тез Тариэл,
Деди: «Нега бугун ғамгин кўринасан, бери кел!

Олдин етти қайғинг борди, саккизинчи ғам нега?
Айрилурмиз, лекин дўстлик узилмасин мангуга».

Автандил дер: «Кетар бўлдим она юртга, не чора,
Ҳижрон оғир, хайрлашсам, дилим бўлур юз пора,

Аммо содиқ қулинг каби бўйсунаман, дўсти жон,
Оҳу булоқ излагандай, сени дейман ҳар замон».

Тариэл ҳам Ростевонга совға қилди зарбоб тўн,
Тағин тортиқ тўққиз-тўққиз лаган, тобоқ, зар-олтин.

«Ҳоқонингга хизмат айла, совғамни бер, бебаҳо».
Автандил дер: «Айрилиғинг мушкул келур, улуғ шоҳ».

Тинатинга атаб берур заррин сарпо Дарижон,
Ҳеч ким бундай қиммат либос кийганмикан, даргумон,

Олмаспора — ҳар ким кўрса, кошки менда бўлса дер.
Қуёш янглиғ ёнур тунда, ёруғ олур ундан ер.

Тариэлдан йироқлашмоқ Автандилга кўп душвор,
Фироқ ўти юракларни кабоб этар чор-ночор.

Ҳиндулар ҳам аччиқ-аччиқ йиғлашарди жамулжам:
Автандил дер: «Ҳаёт менга оғу бўлди ушбу дам».

Йўлга тушди Автандил ва шоҳ Фаридун дўст-ҳамроҳ,
Ўз юртига қараб кетди йўл сўнгида икки шоҳ.

Қайғулари изсиз кетди сувга чўккан тошдай зил,
Ўлкасининг гуллаганин кўрди келиб Автандил.

Мамлакатнинг сардорига пешвоз бўлди фуқаро,
Қуёш қиз ҳам чиқиб келди кийиб кимхоб сарупо.

Тахт устида қарор топди — ўрдасига ярашуқ,
Тангри берган шону-шавкат, салтанатнинг чеки йўқ.

Уч мамлакат тепасида уч баҳодир ҳукмрон,
Бир-биридан хабар олур, бир-бирига меҳрибон,

Ғанимларни қилич тортиб бўйсундирар аёвсиз,
Душмандан ер тортиб олур — ер кенгаюр тўхтовсиз.

Мол-давлатга ботди барча, гўё бўрон сепди қор,
Етим-есир хайр олди — душманларда йўқ мадор —

Ёв юртида қўзичоқлар сут эмишга зор бўлди.
Баҳодирлар ўлкасида бўри қўйга ёр бўлди.

ХОТИМА

Тун чоғининг тушларидай тугади бу афсона.
Шоҳлар ўтди бу дунёдан. Бебақодир замона!

Узоқ деган муҳлатлар ҳам аслида эмас узун,
Бу қўшиқни мен яратдим, руставелик месх ўзим.

Грузинлар худованди Довудга қуёш — йўлдош,
Бу қўшиқни тизганимда даргоҳига қўйдим бош!

Шарқу ғарбни у фатҳ этди, бўрон каби у юрди,
Мутеъларга далда бериб, хоинларни совурди.

Мен Довуднинг улуғлигин қандай қилиб куйласам?
Узоқ эллар, мақтовларга лойиқ ўзга, муаззам —

Шаҳаншоҳлар таърифида бу қиссаниёздим мен,
Шоирлигим фахри билан байтларимга тиздим мен.

Дунё ўзи бевафодир, дунё йўли жафокор.
Ҳаёт эса мижжа қоққан муҳлат қадар қисқа, тор.

Довдирамоқ нега лозим? Толе кўп беомондир.
Лутф айласа, ҳар иккала дунё умри осондир.

Амиронга қасидасин бағишлади Хонели,
Абдулмасиҳ шижоатин улуғлади Шавтели,

Диларгетни кўп тараннум қилганди Тмогвели,
Тариэлни йиғлаб-йиғлаб куйлади Руставели.

Shota Rustaveli
YO’LBARS TERISINI YOPINGAN PAHLAVON
Maqsud Shayxzoda tarjimasi

O’rta asr gruzin adabiyotining buyuk namoyandasi Shota Rustavelining hayoti va ijodi haqida aniq ma’lumotlar yo’q. Faqat uning bizgacha yetib kelgan «Yo’lbars terisini yopingan pahlavon» nomli genial asarining kirish qismida aytilishicha, bu kitobni Shota Rustaveli gruzin malikalaridan Tamaraga bag’ishlagan. Shu asosda buyuk shoirning XII asrda (taxminan 1160/1166—1216 yillarda) yashab ijod etganligi va uning mashhur dostoni 1189—1212 yillar oralig’ida yozilgani taxmin qilinadi..
«Yo’lbars terisini yopingan pahlavon» dostoni gruzin adabiyoti tarixida faxrli o’rin egallaydi. Bu doston O’rta asr Sharq adabiyotlarida yaratilgan ko’p asarlardan o’zining diniy-mistik motivlardan xoli bo’lganligi bilan ajralib turadi. Dostonda inson, insonning muhabbati, qahramonligi ulug’lanadi, xalqlar o’rtasida barqaror do’stlik o’rnatilishi g’oyalari tarannum etiladi. Dostonning asosiy qahramonlari Tariel, Aftandil va Faridun mardlik va qahramonlik timsoli sifatida gavdalanadi. Avtor Neston-Darajon singari oqila va mard ayol obrazlarini o’zining ideal qahramonlari jumlasiga kiritadi.

Ta’kidlash lozimki, Shota Rustvelining mazkur asari Sharq mumtoz adabiyotida yaratilgan epik dostonlar ta’sirida yozilgan.

DEBOCHA

Sen, rabboniy qudrating-la koinotni yaratding,
Bu rango-rang yer yuzini xaloyiqqa qaratding.

Ko’kdan engan nafasingdan barcha maxluq topdi jon,
O’zing monand sultonlarni taxtda qilding hukmron.

Biruborim, har maxluqqa o’zing berding qiyofat,
O’zing meni yarlaqagin, yo’qolsin iblis-ofat.

Yuragimda muhabbatni umr bo’yi saqlagin,
Gunohlarim kechir, tangrim, uzrlarim yoqlagin!

Sher sultonki, qalqon-nayza, tig’i parron egasi,
Zulfi aqiq bonumizki, zamona malikasi,

Yozolmasam kerak ular sha’nida ta’rif-g’azal,
Kim ularga bir tikilsa, topar go’yo bol-asal.

Tamaraning hashamati qamashtirar ko’zlarni,
Gulchambarday o’rab berdim madhiyali so’zlarni,

Aqiq ko’zning qo’llaridan siyoh ichdi qalamim,
Nishtar kabi yuraklarni tilsin kuyim-alamim!

Malikai Tamarani shirin kuyda kuylamoq,
Mujgonlarin, billur yuzin, la’li labin so’ylamoq,

Oson emas madh aylamoq inju tishin va qoshin,
Ammo olmos qirralashga yarar yumshoq qo’rg’oshin.

Menga lozim so’z quvvati, otashin dil va rubob,
Menga lozim farosatki, zehnim olsin undan tob.

Ulug’laylik Tarielni, u olamning ziynati,
Oxiratlik o’rtoq bo’lmoq uch botirning qismati.

Tarielning motamiga ko’taraylik biz fig’on,
Bunday dardga duchor bo’ldi na gadoyu na sulton.

Men-ku ismim Rustaveli, ko’p iztirob ko’rdim men,
U qadimiy ertaklarni inju kabi terdim men.

Oshiq ersang porlamoqda bo’l oftob misoli,
Qahramon bo’l, husnu jamol o’lchovining timsoli,

Poygalarda birinchi bo’l, sadoqatli va botir,
Bo’lmasa shu fazilating, kim der seni bahodir?

Baxtlilarga ko’ringan tush, qalblar siri, oh sevgi,
Tez so’nuvchi uchqun emas ko’ngillarning ohangi.

Sevgi bilan zinogarlik o’rtasida sarhad zo’r,
So’zimni uq: bu ikkovi bo’lolmaydi sira jo’r.

Muhabbatda vafokor bo’l, pastkashlikka begona,
Ayriliqqa chidab turgin, sabr qilgin mardona;

Sen yagona ma’shuqangga muxlis bo’lgin barqaror,
Fahshu zino, nafsoniyat nazarimda ko’p murdor!

Qalloblarning qullug’ini chin sevgi deb aytmaslar,
Shu bugun — shu, ertaga — u, axir u ham bezdirar.

Bu — boshvoqsiz yigitlikning bizga tanish qilig’i!
Kimki nafsin tiyib tursa, u oshiqning ulug’i.

Chindan sevsang, tunda yig’lab o’tirasan sen bedor,
Chopqir kunlar tashvishida xayolingda aziz yor.

Kuygan kishi bo’lib yig’la, qil xilvatda jinnilik,
Hokimlarni ko’zga ilma, yor oldida turgin tek.

Chindan sevsang, sevgingni ham, nolangni ham yashirgin,
Shaydoliging bildirmagin, g’iybatlardan qochirgin.

Yurak siring xaloyiqqa bo’lmagay hech oshkora,
Quvonib tur ishq o’tida bo’lsang hamki dilpora.

Rustavelik qo’shiqchiman, malikaga nag’mago’y,
O’rtanaman oshiqlarga yo’q sehrli bir doru,

O’lim oldi men lashkarlar hokimasin chorlayman,
YO shifo ber, yoki mangu uyqu ber deb zorlayman.

Ming-ming kaftda jilvalangan janubning durdonasin,
Gurjistonga ko’pdan berli ma’lum Sharq afsonasin —

Mehr qo’yib pardozlangan misralarga tizdimki,
Malikaning lutfi birla kamaysin azob yuki.

Bir qarashin kutib ko’zim nigohidan qamashdi,
Ishq shaydosi, darbadarman, bo’lib qoldim men dashtiy,

Ruhga safo bermoqchiman, o’rtansa-da badanim,
Uch sifohiy bahodirni qilg’usiman tarannum.

Biz yozmishning in’omiga sevinaylik avvaldan,
Jang sipohga, qo’sh dehqonga qismat ekan azaldan.

Oshiq uchun muhabbati armug’ondir go’zaldan,
Saqlab tursin sevgisini g’iybatdan, badnazardan.

Nag’masozlik donishmandlar shohligida bir o’lka,
Ravon ohang yoqib qolar quloqlarga va dilga..

Kuychi fikri tug’iladi sidqi dildan, bepardoz,
Siqiq so’zlar halqasida keng fikrlar g’oyat soz!

Olis manzil chopib kelgan arg’umoqlar sinashta,
O’tkir ko’zli koptokbozlar yutar o’yin o’ynashda.

Qo’shig’ingda jon qolmasa, baytlar yotsa ko’p xasta,
Shoir, to’xtat misralaring chopishini birpasda.

Ilhomlari qurib qolgan shoirlarga qarab boq:
Chechanlikdan asar qolmas, vazni soxta va oqsoq—

Shundoq ekan yo jim tursin, yo koptogin bir ursin,
Undan keyin qo’shig’ini tavakkal deb bitirsin.

Ittifoqo chala-chulpa bir-ikki bayt aytsa-yu,
Misralarni bitta no’noq qofiyaga juftlab u —

«Barakalla!» kutib tursa, bu da’voning asli yo’q,
O’jar eshak kabi hangrar: «Ana she’r, misli yo’q!»

Ikkinchi xil shoirlar bor: san’atlari miyona,
Changalzorda pisib yurgan yosh ovchiday bachkana,

So’zlarida na ilhom bor, na olov bor, na qanot,—
Yirtqichlardan hayiqadi, mayda qushni otsa shod.

Uchinchi xil shoir borki, goh qizlarga ishqnoma,
Goh do’stlarga hajv yozar, goho yozar to’yona.

Bundaylar ham chakki emas, ravshan bo’lsa ma’nosi,
Dostonlarda bilinadi shoirlarning a’losi.

Kim iztirob tortgan bo’lsa ilhom unga keladi,
Bunday shoir nigoriga ixlos qo’ysin abadiy.

Ma’shuqaga bag’ishlasin barcha xayol va esin,
Rubobini unga sozlab, sevganin «tangrim!» desin.

Kimligimni endi biling: men mahliqo bandasi
Yo’lbars xulqli o’sha dilbar hayotimning egasi.

Gapdan qo’rqmay, qo’shig’imni men unga bag’ishlayman,
Dabdabasin doston qilib kuylayman, olqishlayman.

Mening mehrim malaklarning sof ishqiga o’xshaydi,
Uni so’zda aytib bo’lmas, yashirindir hikmati:

Ko’k fazoga uchmoqlikdir oshiqlarning qismati,
Ular bilan birga uchar yerning dardi, hasrati.

Ko’p sinashta donolar ham bu sevgiga tushunmas,
Hatto badnafs zinogarlar garang bo’lib bir nafas,

Tolelarin qarg’ayolmay hayronlikda, to’satdan —
Zo’rg’a nafsin tiyib turib bu soflikka berar tan.

«Majnun» ila «oshiq» so’zi arablarda bir gapdek,
Oshiq agar no’noq bo’lsa, xayolida ortar kek.

Osmoniy kamolotga ko’p pokiza dil kerak,
Yo’qsa, nafsing quli bo’lsang, xor bo’larsan g’ubordak.

AVTANDILNING ARSLON BILAN YO’LBARSNI
O’LDIRGAN TARIELNI TOPIB OLGANI

Mashaqqatli yo’llar yurib Avtandil ko’p urindi,
Tog’ bag’rida soyalikda birdan ko’zga chalindi —

Qora tulpor, yugani bo’sh, o’tlanardi u yerda,
«Tarielning izin topdim!» deb o’yladi sarkarda.

Qalb tolpinib, shod tuyg’ular qoplab oldi ko’nglini,
Eski dardlar to’solmadi xursandchilik yo’lini.

Avvalgiday qatron o’zga, gul o’zgacha bo’lgandi,
Do’stin payqab unga qarab Avtandil tez yelgandi.

Likillagan bir qamishning tagida u yotgandi,
G’amgin chehra murdalarning yuziday oq, qotgandi.

Yoqalari yirtilgandi, yuzlarida laxta qon,—
Bu dunyoni allaqachon tark etganday ul o’g’lon.

Bir yonida o’lik yo’lbars, bir yonida jonsiz arslon,
Bir tomonda qilich yotar, sopi, dami — bari qon,

Aqiq qora kipriklardan oqar ko’zning chashmasi,
Olov so’nib muzlamoqda edi uning siynasi.

Tarielning esi-hushi asta-sekin uchmoqda,
U ajalni sezayotir, sustlik uni quchmoqda.

«Tariel!» deb qichqirsa ham javob olmay Avtandil,
Otdan tushib uni darhol quchib oldi astoydil.

Artib uning ko’z yoshlarin, ovuntirdi, siyladi,
Yonboshiga o’tirdi-yu, mehr bilan so’yladi:

«Uzoq daydib yursam hamki, senga qaytib keldim-ku!»
Ammo botir churq etmasdi ko’zda, faqat g’am, qayg’u.

Naqlim to’g’ri: u g’aribning dudoqlari yumildi,
Ko’zlaridan yosh to’kilib nur zulmatga ko’mildi,

Hushga kelib Tariel ham uni quchdi mehribon,—
Xudo shohid, jahonda yo’q shunday ikki pahlavon.

Dedi: «Bilki, men va’daga vafo qildim, albatta,
Kelishingni kutib turdim, boq shu nimjon holatda.

Lekin endi meni qo’ygin! Umrimning muhlati oz!
Meni qurt-qush titmasin deb ko’mgani bir qabr qaz!»

Avtandil der: «Biz maqsadga jazm qilib boramiz,
Bu dunyoning sevgisida sinov — zahmat ko’ramiz.

Shu falakka bo’yin egmoq odamzodga nomus-or.—
Kim o’ziga qasd aylasa, u iblisga xizmatkor!

Donishmand bo’l! Hikmat bilan to’siqlarni yeng-tashla!
Er kishi mard bo’lmog’i shart kam yig’la-yu, ko’p ishla!

Balolarga, baxtsizlikka qal’aday tur ustivor,
Banda o’zi telba bo’lsa, dardga bo’lar giriftor.

Donishmandlar omadlarga hikmatni ona deydi:
Sahrolarda suv qidirgan sarob ko’rib pand yeydi?!

Sen hammani yomon ko’rsang, nur topasan kimlardan?!
Axir o’zin tang’ib turmas jarohati yo’q odam!

Kimning qalbi ishq kuyida kuymaptikan biron payt?
Muhabbatda dardu alam ko’rmagan ham bormi, ayt?!

Bu olamning rasmi shunday, badbin bo’lmoq ne kerak!
Gulni sevib uzguvchining qo’lin tirnar tikanak.

Birov guldan so’raganki: «Senda la’liy vajohat!
Shunday ekan, bandlaringda tikanlarga ne hojat?»

Gul debdiki: «Achchiq ko’rgan bilar chuchuk qadrini.
Qiz hammabop bo’lib qolsa, ochmas birov bahrini».

Gullash fasli tez o’tsa-da, gulning ra’yi shu yo’sin.
Bu hayotda jafo ko’rmay, kim topibdi safosin!

Yomonliklar-yaxshiliklar mangu hamroh, ajralmas.
Beshafqat deb sen dunyoni qarg’amagin! Undoqmas!

Yur men bilan birga — yo’lga! Nasihatim tinglagin!
Vasvasalar tuzog’iga tushgan fikring-tilaging!

Sen nafsingga bandi bo’lma, vasvasani tez unut!
So’zlarimda qalloblik yo’q, yuragimdan bu o’gut!»

Javob berib Tariel der: «Majolim yo’q, til karaxt,
Fahmim xira! Ugutlarni qanday uqay men badbaxt!

Toleiga ko’ngan kishi qutulolmas azobdan!
Mangu uyqu menga rohat! Ajalga muntazirman.

Men tangriga yalinaman o’lay degan holatda:
Bu dunyoda ayrilganlar qovusholsin jannatda,

Menga shunday visol baxti bir kun bo’lsa muyassar —
Qabrimga sen «alvido» deb tuproq tashla, birodar!

Sevganimni ko’rmoqlikning ishtiyoqi g’oyat zo’r.
Biz u bilan behisht ichra qilurmiz rohat-huzur.

U yig’lasa — yig’lashamiz, chaqirsa —«labbay!» deyman,
Yuzlab o’gut eshitsam-da, yuragimni tinglayman!

Bor gapimni senga aytdim. Men dunyodan bezganman,
Ruhim qo’msar samo nurin… Umrim bitdi — sezganman.

O’lik tana kimga kerak?! Tirik qolsam— qo’ygin tinch.
Jussam tezroq irisa-yu, ruh yuksalsa! Shu o’tinch!

Yana pandu nasihatlar eshitmoqqa toqat yo’q,
O’lim meni poylab tu,rar, kelgusida omad yo’q!

Foniy dunyo oxir meni go’rga eltur muhaqqaq,
Tezda gilga aylangusi sovuq tanim— bu gap haq!

Hikmat nima? Devonalar qulog’iga pand kirmas,
Noumidlik bo’lmasaydi tinglar edim o’gut-va’z.

Hayotbaxsh nur yog’may qolsa, gul so’lib topar zavol,
Do’stim, sening kengashingga ko’nmog’im amri-mahol!»

Avtandil ko’p o’jar turib yalindi oliy zotga:
«Bu dunyoni tashlab ketsang yetasanmi murodga?!

Qalq mardona! O’z-o’ziga yov bo’lurmi oqil er!?»
Bu o’tinchlar kor qilmadi, unamadi Tariel.

«Do’stim, endi yolborishlar va yig’ilar behuda,
Senga ma’qul emas ekan, baslashmayman bu yerda.

Sen o’lmakni chamalabsan — so’lsa gullar, ne chora?
Ammo bir gap… yig’lamsirab boshin egdi bechora.

«Xayr dedim Arabiston diyorida dilbarga,
Gulchehrani u ellarda qo’yib, chiqdim safarga.

Qarorim ko’p jazmiy edi, bo’ysunmadim shohga ham,
Sen yo’q bo’lsang, hech kim meni qilolmaydi shod-xurram.

Bir o’tinchim qabul etki, yozilsin dil xumori:
Cho’lda birga bir chopishsak, ey ruhim kaliddori!

Shunda dardim, g’amu g’ussam tarqab ketar bir zumda,
Undan keyin xo’shlashamiz, ixtiyoring o’zingda!»

O’tinardi: «Qani birga ot chopishsak cho’llarda!
Amin edi do’sting g’ami tarqar otda — egarda!»

U yalinchoq ko’zlar bilan engashdi do’sti tomon.
Oxir uni ko’ndirdi-yu, dili bo’ldi shodmon.

G’amgin botir unab dedi: «Mayli, keltir tulporni!»
U otni tez olib kelib otlantirdi sardorni.

Ikki inoq ot qo’yishdi, cho’llar osha chopog’on.
Tarielda kuch tirildi, chakaklarga to’ldi qon.

Avtandilning har bir so’zi rubob kabi xushnaao,
Dudoqlari marjon yanglig’ qirmizi va musaffo.

Uning so’zin eshitsaydi keksalar yasharguday,
Tarielning dardi tarqab yashnadi yuzi shu payt.

Og’asining kayfiyati tuzalganin ko’rganda
Avtandilning chehrasida tovlandi quvonch-xanda.

Chiqqan qo’lin tabib qanday tuzatsa zahmat bilan,
Avtandil ham do’st azmini qayradi hikmat bilan.

Xuddi qayta tirilganday botir uni tinglardi:
«Sen do’stingdan bekitmagin eng yashirin sirlarni,

Qo’lingdagi bilaguzuk sevganingdan yodgor,
Ayt-chi, senga bu azizmi? Javob bergin, ey sardor!»

Do’sti dedi: «Usha qizni maqtagani so’z yetmas!
Barcha quvonch va iztirob unga bog’liq chambarchas.

Olamdagi barcha boylik — suvlar, yerlar, o’rmonlar
Unga qiyos qilinganda xoru xasday tuyilar».

Avtandil der: «Sendan kutgan javobim ham xuddi shu!
Hamma gapni to’g’ri aytay, men emas xushomadgo’y.

Bilaguzuk senga irim: lekin esda yo’q Asmat,
Bunday noshud harakatni odamlar der xiyonat.

Bilagingda bilaguzuk munaqqash va jiloli,
Bu ziynatga kim qarasa, ko’zi yashnar safoli.

Ammo Asmat kanizing-ku, bu fe’ling chakki bo’lgan.
Singlimdir deb tutinganing shuncha tez unutilgan!

U senga ham, yoringga ham bo’lgan sodiq dastiyor,
Olib kelgan maktublardan ko’ngling bo’lgan baxtiyor.

Quyosh yuzli shoh qizining sirdoshini unutding!
Yaxshilikka javob qilib, yomonlikni pesh tutding!»

Tariel der: «Achchiq so’zing nish uradi dilimga,
Asmat chindan g’amdosh edi menga va sevgilimga!

Men aqlimni yo’qotgandim, endi hushni tiklayman,
Tirik qolsam uni xuddi o’z singlimday siylayman».

Tarielning ko’z yoshlari tinib ketdi tamoman,
Men bu ikki qahramonni tasvirlashga ojizman!

Inju tishli, gul dudoqli Tariel va Avtandil,
Ilonlarni uyasidan chiqaradi shirin til.

Avtandil der: «Men do’st uchun jonimni ham tikaman,
Seni sobit bo’lmoqlikka chaqiraman, aka, men!

Donolarcha ish qilmasang, donoliging befoyda,—
Boyliklardan voz kechganga sandiqlardan ne foyda?!».

Javob berdi Tarielki: «Maslahating ko’p maqbul,—
Oqillarga ustoz ma’qul: tentaklarga noma’qul.

Ammo azob vodiysida bormi menga madadkor?
Sen ham menday ishq bandasi, so’zim senga qilmas kor!

Mum olovga hushtor ekan, yonib erir sham bo’lib,
Suvga solsang, sovib qolar, tunga nurday ko’milib.

Birovlarning qayg’usiga dardmandlar tushunar,
Sen ham tushun: mening jonim sham mumiday o’rtanar».

TARIEL VA NESTON-DARIJONNING TO’YI

Murodiga yetdi butkul Tariel va Darijon,
Yetti iqlim farmonbardor, mamlakati shodumon,

Badbaxt kunlar unutilib, sevinchlarga bo’ldi g’arq.
Achchiq totmay, shirin hayot qadrin kishi qilmas farq!

Qiz va yigit jamolidan quyosh edi xijolat,
Ikkovi ham toj kiydi, deb jar solishdi nihoyat,

«Shohimizga sharaf» degan sado uchar osmonga,
Xazinalar o’tdi tamom pahlavoni jahonga.

Avtandil va Faridunga tayyor ikki oltin taxt,
Ikkov qator o’tirishar, olqish yog’ar uzoq vaqt.

Tangri axir yaratmagan ularga teng qahramon,
O’tmishlarning sarguzashtin tinglashardi bor mehmon.

Xo’p yasangan kanizaklar, nozu ne’mat mo’l-to’kin,
Asr bo’yi esdan chiqmas shohona to’y — shod, gulgun,

Mamlakatning har yonidan keldi behad to’yona,
Faqirlarga va shollarga berdi ehson-iona.

O’rda ahli Avtandil va Faridunga der: «Balli,
Baxsh etdingiz bizga hayot sevinchi va tasalli!

Ne desangiz — bajarilur, siz — boshlarga soyabon».
To’yga saf-saf odam kelur, xabar olmish har tomon.

Podshoh der: «Asmat, biz deb balo ko’rding sen ziyod,
Yaxshiliging bu dunyoda qilmagan hech odamzod.

Senga bo’lsin Hindistonning yettilamchi o’lkasi,
Bizga sodiq vassal bo’lgil, bir o’lka xon bekasi!

Ixtiyoring o’zingdadir — loyiq kuyov saylab ol,
Davlatimiz soyasida yillar beka bo’lib qol».

Yerni o’pib Asmat yig’lar: «Meni qilding baxtiyor,
Sening sodiq cho’ring bo’lay, to tanimda jonim bor».

Mehmonlar-la ishratdadir og’a-ini uch o’g’lon,
Shodu xurram kun o’tkazar bir kishiday uchovlon.

Shoh bag’ishlar polvonlarga inju-gavhar, tulpor ot,
Tinatinning yodi bilan Avtandil ko’p betoqat.

Bahodirning tashvishini payqadi tez Tariel,
Dedi: «Nega bugun g’amgin ko’rinasan, beri kel!

Oldin yetti qayg’ing bordi, sakkizinchi g’am nega?
Ayrilurmiz, lekin do’stlik uzilmasin manguga».

Avtandil der: «Ketar bo’ldim ona yurtga, ne chora,
Hijron og’ir, xayrlashsam, dilim bo’lur yuz pora,

Ammo sodiq quling kabi bo’ysunaman, do’sti jon,
Ohu buloq izlaganday, seni deyman har zamon».

Tariel ham Rostevonga sovg’a qildi zarbob to’n,
Tag’in tortiq to’qqiz-to’qqiz lagan, toboq, zar-oltin.

«Hoqoningga xizmat ayla, sovg’amni ber, bebaho».
Avtandil der: «Ayrilig’ing mushkul kelur, ulug’ shoh».

Tinatinga atab berur zarrin sarpo Darijon,
Hech kim bunday qimmat libos kiyganmikan, dargumon,

Olmaspora — har kim ko’rsa, koshki menda bo’lsa der.
Quyosh yanglig’ yonur tunda, yorug’ olur undan yer.

Tarieldan yiroqlashmoq Avtandilga ko’p dushvor,
Firoq o’ti yuraklarni kabob etar chor-nochor.

Hindular ham achchiq-achchiq yig’lashardi jamuljam:
Avtandil der: «Hayot menga og’u bo’ldi ushbu dam».

Yo’lga tushdi Avtandil va shoh Faridun do’st-hamroh,
O’z yurtiga qarab ketdi yo’l so’ngida ikki shoh.

Qayg’ulari izsiz ketdi suvga cho’kkan toshday zil,
O’lkasining gullaganin ko’rdi kelib Avtandil.

Mamlakatning sardoriga peshvoz bo’ldi fuqaro,
Quyosh qiz ham chiqib keldi kiyib kimxob sarupo.

Taxt ustida qaror topdi — o’rdasiga yarashuq,
Tangri bergan shonu-shavkat, saltanatning cheki yo’q.

Uch mamlakat tepasida uch bahodir hukmron,
Bir-biridan xabar olur, bir-biriga mehribon,

G’animlarni qilich tortib bo’ysundirar ayovsiz,
Dushmandan yer tortib olur — yer kengayur to’xtovsiz.

Mol-davlatga botdi barcha, go’yo bo’ron sepdi qor,
Yetim-yesir xayr oldi — dushmanlarda yo’q mador —

Yov yurtida qo’zichoqlar sut emishga zor bo’ldi.
Bahodirlar o’lkasida bo’ri qo’yga yor bo’ldi.

XOTIMA

Tun chog’ining tushlariday tugadi bu afsona.
Shohlar o’tdi bu dunyodan. Bebaqodir zamona!

Uzoq degan muhlatlar ham aslida emas uzun,
Bu qo’shiqni men yaratdim, rustavelik mesx o’zim.

Gruzinlar xudovandi Dovudga quyosh — yo’ldosh,
Bu qo’shiqni tizganimda dargohiga qo’ydim bosh!

Sharqu g’arbni u fath etdi, bo’ron kabi u yurdi,
Mute’larga dalda berib, xoinlarni sovurdi.

Men Dovudning ulug’ligin qanday qilib kuylasam?
Uzoq ellar, maqtovlarga loyiq o’zga, muazzam —

Shahanshohlar ta’rifida bu qissaniyozdim men,
Shoirligim faxri bilan baytlarimga tizdim men.

Dunyo o’zi bevafodir, dunyo yo’li jafokor.
Hayot esa mijja qoqqan muhlat qadar qisqa, tor.

Dovdiramoq nega lozim? Tole ko’p beomondir.
Lutf aylasa, har ikkala dunyo umri osondir.

Amironga qasidasin bag’ishladi Xoneli,
Abdulmasih shijoatin ulug’ladi Shavteli,

Dilargetni ko’p tarannum qilgandi Tmogveli,
Tarielni yig’lab-yig’lab kuyladi Rustaveli.