Испанча шеъриятнинг буюк намояндаси Пабло Неруда шеърлари ўзбек тилига таржима қилинган, шеърият мухлисларига унинг номи яхши таниш. Шуниси диққатга сазоворки, Пабло Неруда бундан анча йиллар аввал Ўзбекистонга ташриф буюрган, дунёга машҳур қадимий шаҳарларимизни зиёрат қилган. Айниқса, шоирга кўҳна Бухоро шаҳри жуда ёқиб қолган. У бу шаҳардан усталаримиз, ҳунармандларимиз қўлларидан чиққан миллий буюмлар, сопол идишлар, сўзаналар, турли осори-атиқалардан олиб кетган, Чилидаги уйининг бир хонасини Бухороча безаган ва уни “Бухоро уйи” деб атаган.

Пабло Неруда
ШЕЪРЛАР

Пабло Неруда (тахаллуси; асл исм-шарифи Нефтали Рикардо Рейес Басуальто) (1904.12.7, Парраль ш.- 1973.23.9, Сантьяго) — Чили шоири, дипломат. Сантьяго ун-тида таълим олган. Чили Сенатининг аъзоси ва дипломат сифатида кўп мамлакатларда бўлган. Шу жумладан Тошкентда ҳам бўлган. Нобель мукофоти лауреати (1971).
«Ўлмайдиган одамнинг хатарли қадами» (1926) тўпламида шеърнинг анъанавий ўлчамлари ва крфияларидан воз кечиб, ички кечинмаларни сюрреализмга яқин тил ва образлар б-н ифодалаган. «Яшаш жойи — Ер» (1933, 2 жилд), «Юракдаги Испания» тўпламларига кирган асарларида инсоният озодлиги учун кураш гоялари акс этган. Неруда 1941—44 й.лар марксизм б-н қизиқади, Чили коммунистик партиясига аъзо бўлади. Шу йилларда Чили президентини «АҚШ қўғирчоғи» деб ҳақорат қилганлиқда айбланиб, ҳукумат томонидан таъқиб остига олинади. Неруда Мексикага кетади ва у ерда 340 шеърдан иборат монументал асари «Умумжаҳон қўшиғи» (1950)ни ёзади. Асарда Лотин Америкасининг ўтмиши ва бугуни марксистик нуқтаи назардан талқин этилган. Китоб Чилида тақиқланган, коммунистлар уни яширин тарқатишга уринганлар. Шоирнинг 1950—60 й.лар ижоди Неруда фикр доирасининг кенгайганидан, поэтик маҳоратининг янада такомиллашганидан далолат беради: «Севги ҳақида 100 сонет», «Чили тошлари» (1960), «Диний маросим қўшиқлари» (1961), «Қиёмат» (1963) шеърий тўпламлари, «Қора орол мемориали» автобиографик достони (1—5-ж.лар, 1964) ва б.

ФЕДЕРИКО ГАРСИА ЛОРКА УЧУН ҚАСИДА

Агар бўм-бўш, ёлғиз уйда даҳшатдан йиғлай билсайдим,
Кўзларимни ўйиб ютиб ташласам эдим агар,
Мен буни сенинг овозинг ҳаққи – мотамсаро пўртаҳол ҳаққи қилган бўлурдим.
Жигарингдан фарёд мисол оққан
шеъринг ҳаққи қилган бўлурдим.
Зеро, сенинг учун, сенинг шаънингга
Касалхона деворларини ҳаворангга бўярлар,
Мактаблар қурилар, соҳилнинг ўрамлари,
Темирқанот чиқарган ярадор фаришталар,
Зар тангалар билан қопланур қўшилаяпкан балиқлар
Ва кирпилар фалакка парвоз қилур бегумон.
Сен учун қора парда тутган тикувчилик устахоналари
Тўлар қон ва суваракка.
Сен учун қизил белбоғлар боғлаб ошиқлар
ўпиб ўлдирадир маъшуқаларин,
Ва оққа беланиб ясанажаклар.

Сен шафтолиранг нафосатга ўралиб учаётган чоқ,
Бўрон совурган гурунч кулгуси-ла кулар экансан,
Борлиғингча титрар экансан қўшиқ айтиш олдидан,
Сесканиб кетар лаблар, қонтомирлар, бармоқлар,
қовоқлар.
Мен сен учун ўлишга тайёрман
Мен қонранг кўл учун тайёрман ўлимга,
Сен хазон мавзеида макон тутган кўл учун.
Йиқилган от ва қонга беланган худо билан баробар
Ўлишга тайёрман мозорлар ҳаққи.
Улар
тунда чўктирилган қўнғироқлар ичинда
Ўзларининг сувлари ва қабрлари билан оқарлар,
Худди кўл ва қон дарёси сингари,
Дарёлар ярали аскарга тўлган бир касалхона,
Дафъатан ўлим қабртошлари билан
Оқизиб кетяпкан дарё.

Мен ўлишга тайёрман, фақат сени руҳимда кўрсам,
Йиғлаб турган чоғинг,
Боқиб турганингда чўкаяпкан хочларга,
Ўликлар дарёсига қараб йиғлардинг бетин,
Бетин йиғлар эдинг жароҳатли юрагинг билан,
Йиғи билан йиғлардинг қобоғинг тўлар эди,
Кўзёшларга, кўзёшларга, кўзёшларга.

Агар мен тун ичра ёлғизликда адашганимда
Унутилиш, ғира-шира ва тутунларни
Қаторлар ва кораблар устидан
Чангютгич қора гирдоб каби йиғолсам эдим,
Мен буларнинг барчасин қилардим
Сен – шохлаяпкан дарахт учун.

Ичингда шовуллаган
Олтин сув учун,
Сенга туннинг сирларин айтган
Суягингни чирмаган чирмовиқ учун.
Бўғзингдаги алҳонни қачон олиб ўтишинг
Пиёзнинг зах ҳиди сингган шаҳарлар пойлар.
Шаҳват ортилган сукут сақлаган кемалар таъқиблар сени.

Яшил қалдирғочлар ин қўяр сочларингга,
Ундан ғайри, чиғаноқлар, ҳафталар,
Ўрама елканлар ва олча дарахти
Ҳаракатга тушар пайдо бўлганида
Сенинг ўн беш кўзлик рангпар қиёфанг,
Ва жизғанак қон рангли оғзинг.
Агар мен маъмурий биноларни
қурум билан тўлдира олганимда,
Ва ўкириб соатларни ота билсам эдим тахтлардан
Мен буни қилардим қандай қилиб сенинг уйингда
Ёрилган лаблар-ла ёз фаслини кўрмакка;
Маҳкумлар кийимида пайдо бўлган мардумни,
Ва ғамгин буюкликка тўлган заминни,
Ва ўлик омоч ҳамда лолақизғалдоқни,
Ва чавандоз ҳамда гўрковни,
Қонли тупроқ харитасини,
Ва кул билан қопланган ғаввосни,
Ортидан пичоқлар санчилган
Қизларни эргаштириб кетаяпкан, юзига ниқоб тортган
қотилни кўрмоқ учун.
Пайдо бўлур илдизлар, касалхоналар, қонтомирлар,
Булоқлар ва қудуқлар,
Ўргимчаклар орасида ёлғиз сарбоз жон узаяпкан
Тўшакни судраб келмакда бу тун.
Нафрат ва тиканлардан иборат
атиргул пайдо бўлур.
Сарғайган бандаргоҳ бўлур намоён.
Пайдо бўлур шамолли кун ва болакайлар.
Пайдо бўлурман мен ҳам ва Оливейро ва Нора,
Висенте Алессандре, Делиа.
Моруна Мальва, Марина, Мариа – Луиса ва Лорка,
Ла Рубиа, Рафаэль Угарте,
Котапос, Рафаэль Альберти,
Карлос, Бебе, Моноло Альтолагирре,
Молинари,
Росалес, Конгамендес
ва мен номин унутган бошқа-бошқалар.
Кел, мен сенга юкинай навқирон йигит,
Парвона янглиғ уфоқ ва тоза вужуд,
Доимо озод бўлмиш қора чақмоқ сингари,
Бугун, қояларда ҳеч кимса йўқ, кел, суҳбатлашайлик,
Кел, анчайин ўзимиз ҳақда.
Шабнам учун бўлмаса агар,
Нечун хизмат қилар бизнинг шеъримиз?
Нечун хизмат қилар шеъримиз бизнинг,
Бизга кескин ханжар қадаган шу тун учун бўлмаса,
Шу кун учун бўлмаса.
Ёки шу ғуборли тонг учун бўлмаса агар,
Азобланган инсон қалбининг ўлимга тап-тайёр
буржи учун бўлмаса.
Айниқса тунда
Осмонда юлдузлар чуғурлашаркан,
Қашшоқ хоналарнинг
Деразаси остидан оқадиган қора дарёда уларнинг бари.
Уларнинг уйида кимдир ўлган ёки эҳтимол
Улар ишидан айрилган идорасида,
Касалхонада,
Шахтада,
Ҳаммаёқда яраланган одамлар,
Ҳаммаёқда умид ва йиғи,
Ҳозирча юлдузлар сузишар сексиз дарёда,
Деразалар йиғи,
Ва остоналар ҳам йиғидан тўзган,
Йиғи тўлқин каби улар қамчинлар лунгисини.
Йиғи сингиб кетган чойшаб ва ёстиқларга,
Федерико!
Сен дунёни кўрмакдасан, кўряпсан кўчаларни,
Сиркали, тўзонли бекатда хайрлашувни,
Ҳамма ерда савол бергувчи одамларнинг тўдаси бордир,
Жавоб йўқдир уларга,
Бор аламли, қаҳрли, қонли басир,
Ва кўзёш ҳамда тикан дарахти,
Ва ҳасад орқалаган ёвуз қароқчи.
Ҳаёт шундай Федерико, ва булар менинг
Сенга ғариб орқадошлик туҳфаларидир,
Жасур, дардкаш бир марднинг илтифоти,
Сен-ку ўз ҳаётингда кўп нарсага етишдинг,
Кўп нарсага ҳали кў етишгайсен давомат.

ҚОРА ЎРМОН АДАШДИМ…

Қора ўрмон адашдим,кесиб олдим бир новда
Қуршаган лабларимга унинг шивирин тутдим.
Бу эҳтимол,селларнинг,парчаланган жомларнинг
Ёки яра юракнинг инграган овозидир.

Нимадир йироқлардан етиб келар дафъатан.
Ул — теран яширинмиш,тупроқ остида қолмиш —
Намхуш кўр ойдинда сочилган барглар аро
Бир вақт хазон сипоҳи кўмиб кетган ҳайқириқ.

Ўрмон маҳв этолмади,лабларимда уйғонди,
Ёнғоқ дарахт новдаси бўғиқ ва сокин куйлар.
Новданинг титрак бўйи қуюлади онгимга.

Гўё мени топмишдир унут бўлган илдизлар,
Олис болалигим-ла қўлдан учган Ватаним,
Мени ҳушдан аюрди новданинг хуш бўйлари.

Рауф Парфи таржимаси

Ispancha she’riyatning buyuk namoyandasi Pablo Neruda she’rlari o’zbek tiliga tarjima qilingan, she’riyat muxlislariga uning nomi yaxshi tanish. Shunisi diqqatga sazovorki, Pablo Neruda bundan ancha yillar avval O’zbekistonga tashrif buyurgan, dunyoga mashhur qadimiy shaharlarimizni ziyorat qilgan. Ayniqsa, shoirga ko’hna Buxoro shahri juda yoqib qolgan. U bu shahardan ustalarimiz, hunarmandlarimiz qo’llaridan chiqqan milliy buyumlar, sopol idishlar, so’zanalar, turli osori-atiqalardan olib ketgan, Chilidagi uyining bir xonasini Buxorocha bezagan va uni “Buxoro uyi” deb atagan.

Pablo Neruda
SHE’RLAR

Pablo Neruda (taxallusi; asl ism-sharifi Neftali Rikardo Reyes Basualьto) (1904.12.7, Parralь sh.- 1973.23.9, Santьyago) — Chili shoiri, diplomat. Santьyago un-tida ta’lim olgan. Chili Senatining a’zosi va diplomat sifatida ko’p mamlakatlarda bo’lgan. Shu jumladan Toshkentda ham bo’lgan. Nobelь mukofoti laureati (1971).
«O’lmaydigan odamning xatarli qadami» (1926) to’plamida she’rning an’anaviy o’lchamlari va krfiyalaridan voz kechib, ichki kechinmalarni syurrealizmga yaqin til va obrazlar b-n ifodalagan. «Yashash joyi — Yer» (1933, 2 jild), «Yurakdagi Ispaniya» to’plamlariga kirgan asarlarida insoniyat ozodligi uchun kurash goyalari aks etgan. Neruda 1941—44 y.lar marksizm b-n qiziqadi, Chili kommunistik partiyasiga a’zo bo’ladi. Shu yillarda Chili prezidentini «AQSh qo’g’irchog’i» deb haqorat qilganliqda ayblanib, hukumat tomonidan ta’qib ostiga olinadi. Neruda Meksikaga ketadi va u yerda 340 she’rdan iborat monumental asari «Umumjahon qo’shig’i» (1950)ni yozadi. Asarda Lotin Amerikasining o’tmishi va buguni marksistik nuqtai nazardan talqin etilgan. Kitob Chilida taqiqlangan, kommunistlar uni yashirin tarqatishga uringanlar. Shoirning 1950—60 y.lar ijodi Neruda fikr doirasining kengayganidan, poetik mahoratining yanada takomillashganidan dalolat beradi: «Sevgi haqida 100 sonet», «Chili toshlari» (1960), «Diniy marosim qo’shiqlari» (1961), «Qiyomat» (1963) she’riy to’plamlari, «Qora orol memoriali» avtobiografik dostoni (1—5-j.lar, 1964) va b.

FEDERIKO GARSIA LORKA UCHUN QASIDA

Agar bo’m-bo’sh, yolg’iz uyda dahshatdan yig’lay bilsaydim,
Ko’zlarimni o’yib yutib tashlasam edim agar,
Men buni sening ovozing haqqi – motamsaro po’rtahol haqqi qilgan bo’lurdim.
Jigaringdan faryod misol oqqan
she’ring haqqi qilgan bo’lurdim.
Zero, sening uchun, sening sha’ningga
Kasalxona devorlarini havorangga bo’yarlar,
Maktablar qurilar, sohilning o’ramlari,
Temirqanot chiqargan yarador farishtalar,
Zar tangalar bilan qoplanur qo’shilayapkan baliqlar
Va kirpilar falakka parvoz qilur begumon.
Sen uchun qora parda tutgan tikuvchilik ustaxonalari
To’lar qon va suvarakka.
Sen uchun qizil belbog’lar bog’lab oshiqlar
o’pib o’ldiradir ma’shuqalarin,
Va oqqa belanib yasanajaklar.

Sen shaftolirang nafosatga o’ralib uchayotgan choq,
Bo’ron sovurgan gurunch kulgusi-la kular ekansan,
Borlig’ingcha titrar ekansan qo’shiq aytish oldidan,
Seskanib ketar lablar, qontomirlar, barmoqlar,
qovoqlar.
Men sen uchun o’lishga tayyorman
Men qonrang ko’l uchun tayyorman o’limga,
Sen xazon mavzeida makon tutgan ko’l uchun.
Yiqilgan ot va qonga belangan xudo bilan barobar
O’lishga tayyorman mozorlar haqqi.
Ular
tunda cho’ktirilgan qo’ng’iroqlar ichinda
O’zlarining suvlari va qabrlari bilan oqarlar,
Xuddi ko’l va qon daryosi singari,
Daryolar yarali askarga to’lgan bir kasalxona,
Daf’atan o’lim qabrtoshlari bilan
Oqizib ketyapkan daryo.

Men o’lishga tayyorman, faqat seni ruhimda ko’rsam,
Yig’lab turgan chog’ing,
Boqib turganingda cho’kayapkan xochlarga,
O’liklar daryosiga qarab yig’larding betin,
Betin yig’lar eding jarohatli yuraging bilan,
Yig’i bilan yig’larding qobog’ing to’lar edi,
Ko’zyoshlarga, ko’zyoshlarga, ko’zyoshlarga.

Agar men tun ichra yolg’izlikda adashganimda
Unutilish, g’ira-shira va tutunlarni
Qatorlar va korablar ustidan
Changyutgich qora girdob kabi yig’olsam edim,
Men bularning barchasin qilardim
Sen – shoxlayapkan daraxt uchun.

Ichingda shovullagan
Oltin suv uchun,
Senga tunning sirlarin aytgan
Suyagingni chirmagan chirmoviq uchun.
Bo’g’zingdagi alhonni qachon olib o’tishing
Piyozning zax hidi singgan shaharlar poylar.
Shahvat ortilgan sukut saqlagan kemalar ta’qiblar seni.

Yashil qaldirg’ochlar in qo’yar sochlaringga,
Undan g’ayri, chig’anoqlar, haftalar,
O’rama yelkanlar va olcha daraxti
Harakatga tushar paydo bo’lganida
Sening o’n besh ko’zlik rangpar qiyofang,
Va jizg’anak qon rangli og’zing.
Agar men ma’muriy binolarni
qurum bilan to’ldira olganimda,
Va o’kirib soatlarni ota bilsam edim taxtlardan
Men buni qilardim qanday qilib sening uyingda
Yorilgan lablar-la yoz faslini ko’rmakka;
Mahkumlar kiyimida paydo bo’lgan mardumni,
Va g’amgin buyuklikka to’lgan zaminni,
Va o’lik omoch hamda lolaqizg’aldoqni,
Va chavandoz hamda go’rkovni,
Qonli tuproq xaritasini,
Va kul bilan qoplangan g’avvosni,
Ortidan pichoqlar sanchilgan
Qizlarni ergashtirib ketayapkan, yuziga niqob tortgan
qotilni ko’rmoq uchun.
Paydo bo’lur ildizlar, kasalxonalar, qontomirlar,
Buloqlar va quduqlar,
O’rgimchaklar orasida yolg’iz sarboz jon uzayapkan
To’shakni sudrab kelmakda bu tun.
Nafrat va tikanlardan iborat
atirgul paydo bo’lur.
Sarg’aygan bandargoh bo’lur namoyon.
Paydo bo’lur shamolli kun va bolakaylar.
Paydo bo’lurman men ham va Oliveyro va Nora,
Visente Alessandre, Delia.
Moruna Malьva, Marina, Maria – Luisa va Lorka,
La Rubia, Rafaelь Ugarte,
Kotapos, Rafaelь Alьberti,
Karlos, Bebe, Monolo Alьtolagirre,
Molinari,
Rosales, Kongamendes
va men nomin unutgan boshqa-boshqalar.
Kel, men senga yukinay navqiron yigit,
Parvona yanglig’ ufoq va toza vujud,
Doimo ozod bo’lmish qora chaqmoq singari,
Bugun, qoyalarda hech kimsa yo’q, kel, suhbatlashaylik,
Kel, anchayin o’zimiz haqda.
Shabnam uchun bo’lmasa agar,
Nechun xizmat qilar bizning she’rimiz?
Nechun xizmat qilar she’rimiz bizning,
Bizga keskin xanjar qadagan shu tun uchun bo’lmasa,
Shu kun uchun bo’lmasa.
Yoki shu g’uborli tong uchun bo’lmasa agar,
Azoblangan inson qalbining o’limga tap-tayyor
burji uchun bo’lmasa.
Ayniqsa tunda
Osmonda yulduzlar chug’urlasharkan,
Qashshoq xonalarning
Derazasi ostidan oqadigan qora daryoda ularning bari.
Ularning uyida kimdir o’lgan yoki ehtimol
Ular ishidan ayrilgan idorasida,
Kasalxonada,
Shaxtada,
Hammayoqda yaralangan odamlar,
Hammayoqda umid va yig’i,
Hozircha yulduzlar suzishar seksiz daryoda,
Derazalar yig’i,
Va ostonalar ham yig’idan to’zgan,
Yig’i to’lqin kabi ular qamchinlar lungisini.
Yig’i singib ketgan choyshab va yostiqlarga,
Federiko!
Sen dunyoni ko’rmakdasan, ko’ryapsan ko’chalarni,
Sirkali, to’zonli bekatda xayrlashuvni,
Hamma yerda savol berguvchi odamlarning to’dasi bordir,
Javob yo’qdir ularga,
Bor alamli, qahrli, qonli basir,
Va ko’zyosh hamda tikan daraxti,
Va hasad orqalagan yovuz qaroqchi.
Hayot shunday Federiko, va bular mening
Senga g’arib orqadoshlik tuhfalaridir,
Jasur, dardkash bir mardning iltifoti,
Sen-ku o’z hayotingda ko’p narsaga yetishding,
Ko’p narsaga hali ko’ yetishgaysen davomat.

QORA O’RMON ADASHDIM…

Qora o’rmon adashdim,kesib oldim bir novda
Qurshagan lablarimga uning shivirin tutdim.
Bu ehtimol,sellarning,parchalangan jomlarning
Yoki yara yurakning ingragan ovozidir.

Nimadir yiroqlardan yetib kelar daf’atan.
Ul — teran yashirinmish,tuproq ostida qolmish —
Namxush ko’r oydinda sochilgan barglar aro
Bir vaqt xazon sipohi ko’mib ketgan hayqiriq.

O’rmon mahv etolmadi,lablarimda uyg’ondi,
Yong’oq daraxt novdasi bo’g’iq va sokin kuylar.
Novdaning titrak bo’yi quyuladi ongimga.

Go’yo meni topmishdir unut bo’lgan ildizlar,
Olis bolaligim-la qo’ldan uchgan Vatanim,
Meni hushdan ayurdi novdaning xush bo’ylari.

Rauf Parfi tarjimasi