Махтумқули, Асарлар. Тошкент. «Истиқлол нури» нашриёти, 500-бет, 2014. Таржимонлар: Абдумўмин Жумаев, Жуманазар Зулпиев. Тақризчилар: Хуршид Даврон, Шафоат Раҳматуллоҳ Термизий, Муҳаррирлар: Аннақул Жаббор, Сирожиддин Иброҳим / Maxtumquli, Asarlar. Toshkent. «Istiqlol nuri» nashriyoti, 500-bet, 2014.  Tarjimonlar: Abdumo’min Jumaev, Jumanazar Zulpiev. Taqrizchilar: Xurshid Davron, Shafoat Rahmatulloh Termiziy, . Muharrirlar: Annaqul Jabbor, Sirojiddin Ibrohim

МУНАВВАР ШЕЪРИЯТ
Маҳмуд АБУЛФАЙЗ

Махтумқули (Фироғий) шеърияти нафақат туркман халқининг, балки бутун туркий халқларнинг ҳам фахри-ифтихоридир. Бир неча аср бўлдики, бу шоир шеъриятидан миллионлаб қалблар мунаввар бўлиб келади. Дунёвий ва тасаввуфий шеъриятнинг беназир вакили бўлган Махтумқули шеърлари юртимизда Аҳмад Яссавий, Сўфи Аллоҳёр, Бобораҳим Машраб, Муҳаммад Фузулий каби шоирлар ижодиёти қаторида севиб ва ардоқланиб ўқилади. Элимизда бу шоир шеърларидан ҳеч бўлмаганда бир байтни ёд билмайдиган одам топилмаса керак, деб айтсак, гапимиз муболаға бўлмайди.

Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Махтумқули шеърияти билан ўзбек китобхонларини янада яқиндан таништириш мақсадида бир қатор заҳматкаш таржимонларимиз меҳнат қилишди. Бу жараён ҳамон давом этаётир. Чунки шоир шеърияти бамисоли бир уммондир. Ҳали бу шоир шеърларини таржима қилишда маҳоратли таржимонлар олдида катта ишлар турибди. Бу ишларни амалга ошириш эса таржимондан малака, уқувни талаб этади. Аслиятни етарлича англаб етмоқ учун тил билишнинг ўзи кифоя қилмайди (Афсуски, туркман тилидан деярли бехабар бўлган айрим мутаржимлар ҳам Махтумқули шеърларини ўгирмоқдаларки, бу ишлардан ютуқдан кўра камчиликлар кўпроқ учрамоқда). Бу шоир шеърларини ўзбекчалаштириш учун киши тасаввуф адабиётидан, туркман тилининг ўзига хос хусусиятларидан, туркман халқ оғзаки ижодиётидан ҳар томонлама ва чуқур хабардор бўлмоғи лозим. Ана шундагина таржима кўнгилдагидек амалга ошиши мумкин. Таржима ишига киришган киши Махтумқули шеъриятининг ичига кириб бора олмаса (гарчанд у туркман тилини билса ҳам), у ҳолда таржима дағал қилиб айтганда, “шўрвасининг шўрвасининг шўрваси” бўлиб қолади. Таржималардаги камчиликлар, ишкалликлар ҳақида гоҳ унда, гоҳ бунда танқидий мулоҳазалар билдирилаётганлигининг сабаби ҳам шунда бўлса керак, деб ўйлаймиз.

Ўтган асрнинг олтмишинчи йилларидан буён ўзбек китобхонлари Махтумқули шеърларидан қилинган таржималарни Жуманиёз Шарипов, Эргаш Очилов, Музаффар Аҳмад, Мирзо Кенжабек кабиларнинг ўгирмалари орқали ўқиб келадилар. Бу мутаржимлар Махтумқули шеъриятини қанчалик талофатларсиз ўзбек китобхонларига етказа олдилар – буни энди мутахассис-олимлар айтишади. Бу ерда муҳим гап шундаки, шоир шеърлари тобора ва тобора ўзбек китобхонлари қалбига сингиб ўрнашиб бораётир. Бу эса қутлуғ жараёндир.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, Махтумқули шеъриятини ўзбекчалаштиришда сурхондарёлик Шайх Абдул Мўмин (Абдумўмин Жумаев) ҳамда Жуманазар Зулпиевларнинг ҳам таржимонлар қаторида ўз ўрни, мавқеи бор. Бу таржимонларнинг асосий ютуқларидан бири шуки, улар туркман миллатига мансубдир. Иккинчидан эса, икковлон қарийб ўттиз беш йилдан буён Махтумқули шеърларини ўзбекчага ўгириб келадилар.

Бу ижодкорлар таржимаси “Камалак” нашриёти орқали “Бу нақлдир…” (1991 йилда), Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси жамғармаси нашриёти орқали “Махтумқули шеърлари” (2003 йилда) номи билан чоп этилди. Ҳамкорликдаги таржима 2008 йилда “Ўзбекистон” нашриёти “Сайланма” номи билан беш минг нусхада нашр қилинди. Махтумқули шеърияти мухлислари учун бир хушхабар шуки, бу икки заҳматкаш таржимон навбатдаги китобни нашрга тайёрлашди. Бемалол айтиш керак: бу китоб ҳозирга қадар ўзбек тилида нашр қилинган (Махтумқули шеъриятидан) салмоқлиси ва залворлисидир.

Шубҳасиз, ушбу китоб ҳам икки қадимий миллат, икки қардош халқ дўстлигини янада мустаҳкамлашда, уларни бир-бирига янада яқинлаштиришда, дўстлик-биродарлик ришталарини маҳкамроқ боғлашда ўзига хос ҳисса бўлиб қўшилади.

MUNAVVAR SHE’RIYAT
Mahmud ABULFAYZ

Maxtumquli (Firog’iy) she’riyati nafaqat turkman xalqining, balki butun turkiy xalqlarning ham faxri-iftixoridir. Bir necha asr bo’ldiki, bu shoir she’riyatidan millionlab qalblar munavvar bo’lib keladi. Dunyoviy va tasavvufiy she’riyatning benazir vakili bo’lgan Maxtumquli she’rlari yurtimizda Ahmad Yassaviy, So’fi Allohyor, Boborahim Mashrab, Muhammad Fuzuliy kabi shoirlar ijodiyoti qatorida sevib va ardoqlanib o’qiladi. Elimizda bu shoir she’rlaridan hech bo’lmaganda bir baytni yod bilmaydigan odam topilmasa kerak, deb aytsak, gapimiz mubolag’a bo’lmaydi.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, Maxtumquli she’riyati bilan o’zbek kitobxonlarini yanada yaqindan tanishtirish maqsadida bir qator zahmatkash tarjimonlarimiz mehnat qilishdi. Bu jarayon hamon davom etayotir. Chunki shoir she’riyati bamisoli bir ummondir. Hali bu shoir she’rlarini tarjima qilishda mahoratli tarjimonlar oldida katta ishlar turibdi. Bu ishlarni amalga oshirish esa tarjimondan malaka, uquvni talab etadi. Asliyatni yetarlicha anglab yetmoq uchun til bilishning o’zi kifoya qilmaydi (Afsuski, turkman tilidan deyarli bexabar bo’lgan ayrim mutarjimlar ham Maxtumquli she’rlarini o’girmoqdalarki, bu ishlardan yutuqdan ko’ra kamchiliklar ko’proq uchramoqda). Bu shoir she’rlarini o’zbekchalashtirish uchun kishi tasavvuf adabiyotidan, turkman tilining o’ziga xos xususiyatlaridan, turkman xalq og’zaki ijodiyotidan har tomonlama va chuqur xabardor bo’lmog’i lozim. Ana shundagina tarjima ko’ngildagidek amalga oshishi mumkin. Tarjima ishiga kirishgan kishi Maxtumquli she’riyatining ichiga kirib bora olmasa (garchand u turkman tilini bilsa ham), u holda tarjima dag’al qilib aytganda, “sho’rvasining sho’rvasining sho’rvasi” bo’lib qoladi. Tarjimalardagi kamchiliklar, ishkalliklar haqida goh unda, goh bunda tanqidiy mulohazalar bildirilayotganligining sababi ham shunda bo’lsa kerak, deb o’ylaymiz.

O’tgan asrning oltmishinchi yillaridan buyon o’zbek kitobxonlari Maxtumquli she’rlaridan qilingan tarjimalarni Jumaniyoz Sharipov, Ergash Ochilov, Muzaffar Ahmad, Mirzo Kenjabek kabilarning o’girmalari orqali o’qib keladilar. Bu mutarjimlar Maxtumquli she’riyatini qanchaliktalofatlarsiz o’zbek kitobxonlariga yetkaza oldilar – buni endi mutaxassis-olimlar aytishadi. Bu yerda muhim gap shundaki, shoir she’rlari tobora va tobora o’zbek kitobxonlari qalbiga singib o’rnashib borayotir. Bu esa qutlug’ jarayondir.

Shuni alohida ta’kidlash joizki, Maxtumquli she’riyatini o’zbekchalashtirishda surxondaryolik Shayx Abdul Mo’min (Abdumo’min Jumaev) hamda Jumanazar Zulpievlarning ham tarjimonlar qatorida o’z o’rni, mavqei bor. Bu tarjimonlarning asosiy yutuqlaridan biri shuki, ular turkman millatiga mansubdir. Ikkinchidan esa, ikkovlon qariyb o’ttiz besh yildan buyon Maxtumquli she’rlarini o’zbekchaga o’girib keladilar.

Bu ijodkorlar tarjimasi “Kamalak” nashriyoti orqali “Bu naqldir…” (1991 yilda), O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi jamg’armasi nashriyoti orqali “Maxtumquli she’rlari” (2003 yilda) nomi bilan chop etildi. Hamkorlikdagi tarjima 2008 yilda “O’zbekiston” nashriyoti “Saylanma” nomi bilan besh ming nusxada nashr qilindi. Maxtumquli she’riyati muxlislari uchun bir xushxabar shuki, bu ikki zahmatkash tarjimon navbatdagi kitobni nashrga tayyorlashdi. Bemalol aytish kerak: bu kitob hozirga qadar o’zbek tilida nashr qilingan (Maxtumquli she’riyatidan) salmoqlisi va zalvorlisidir.

Shubhasiz, ushbu kitob ham ikki qadimiy millat, ikki qardosh xalq do’stligini yanada mustahkamlashda, ularni bir-biriga yanada yaqinlashtirishda, do’stlik-birodarlik rishtalarini mahkamroq bog’lashda o’ziga xos hissa bo’lib qo’shiladi.