1916 йили Хельсинкида Эдит Сёдерграннинг илк «Шеърлар» («Dikter») деб номланган тўплами нашр этилган. Бу тўпламдаги швед шеъриятига хос бўлмаган янги оҳанг ва шакллар олиб кирган шеърлар фин танқидчилари томонидан салбий кутиб олинади, улар ҳатто шоирани масхара қилишгача боришади. Оқибатда шоира узлатга чекинишни мажбур бўлади. Аммо, танлаган йўли — янги шакллар излаш, хусусан, ижодининг асоси бўлмиш верлибрни ривожлантиришдан қайтмайди.

ЭДИТ СЁДЕРГРАН
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари

Таниқли шоира Эдит Сёдергран ( (швед. Edith Irene Södergran) 1892 йилнинг 4 апрелида Санкт-Петербургда финляндиялик швед инженер оиласида таваллуд топган. Эдит Петербургдаги немис келлежида ўқиб юрган чоғларидаёқ шеър ёза бошлаган. У дастлабки шеърлари 4 тилда: швед, француз, немис ва рус тилларида ёзган. Ўша йиллари у кундалигига «Мен бу шеърларимни кимга тақдим этишим кераклиги билмайман, мен эртага қайси тилда ёзишимдан ҳам бехабарман» деб ёзади. Аммо, орадан кўп ўтмай ёш шоира фақат она тили — швед тилида ижод қила бошлади. 16 ёшида эрта хароб бўлган отасидан сил касаллигини юқтиргани маълум бўлади.
Ёш шоиранинг ижоди француз символизми, немис экспрессионизми ва рус футуризми таъсирида шаклланади. Сёдергран фин-швед адабиётидаги модернизмнинг илк вакиласидир. 1916 йили Хельсинкида шоиранинг илк «Шеърлар» («Dikter») деб номланган тўплами нашр этилган. Бу тўпламдаги швед шеъриятига хос бўлмаган янги оҳанг ва шакллар олиб кирган шеърлар фин танқидчилари томонидан салбий кутиб олинади, улар ҳатто шоирани масхара қилишгача боришади. Оқибатда шоира узлатга чекинишни мажбур бўлади. Аммо, танлаган йўли — янги шакллар излаш, хусусан, ижодининг асоси бўлмиш верлибрни ривожлантиришдан қайтмайди. Февраль инқилобини катта умидлар қаршилаган шоира ҳаёти қашшоқликда ўтади бошлайди. Бунинг оқибатида унинг касаллиги яна ҳам кучайиб боради. Шоира 1923 йилнинг 24 июнида Карелиянинг Райвола шаҳарчасида оламдан ўтган. Ўлимидан кейин шоиранинг иккинчи шеърий тўплами нашр этилади. Бугунги кунда Эдит Сёдергран ҳам Швецияда, ҳам Финляндияда энг машҳур шоирлардан бири сифатида тан олинади.

* * *

Мен сенинг боғингда кўкариб ундим,
Чанқаб ёмғирларни ичдим мен, эй, ёр,
Саратон офтобин шимириб қондим
Ва гулладим – энди сени кутгум зор.

КУТИШ

Мен танҳо кезарман кўл ёқасида,
Қарағайлар сафин дўстим атарман.
Милашга сиримни мен очдим аста
Ва сени кутарман… Интиқ кутарман.
Аммо сўқмоқ холи, мен қанча кутмай…
Мойчечаклар мендан кулар: ошиқ, деб.
Бўйнимни қитиқлар кўкатлар тинмай,
Шуларнинг бариси аталар ишқ, деб.

ТОНГ ОЛДИДАН

I

Тонг отмоқда… Жоним, келиб қўлим ол,
Ич, ундан баҳорнинг оташли қонин.
Кел, жоним, қўлим тут. Титраб, бемалол
Оқариб ёритар у зулмат шомин.

Кел, ожиз елкамни эркала, ахир…
Бу қандай бахтли тун – оқар кўзёшим –
Кўксимда босилмиш сенинг бу оғир
Менга тақдирини ишонган бошинг.

II

Сен менинг кўксимга севгининг алвон
Гулини ташладинг – кўксимга босдим.
Уни маҳкам сиқдим – оқди қўлдан қон,
Аммо сўлди гулим – кўзимга босдим.
Сенинг қўлларингдан бу олий тожни
Бошини эгару олар ҳангу-манг,
Севгилинг – кўзлари совуқ маъшуқанг.

III

Уни биринчи бор кўрдим мен бугун.
Уни таниб титраб кетдим ва бу он
Билагимда туйиб турибман унинг
Кучли қўлларининг тафтини ҳамон.
Қайда қолди қизлик кулгум – ғурурим
Ва ҳеч кимга бўйин эгамаган бошим?
Ҳамон вужудимга титроғинг – янграр
Нозик орзу узра кучли товушинг.

IV

Гулни изладингу
Олмани топдинг.

Булоқни кўзладинг,
Денгизни топдинг.

Аёлни изладинг,
Юракни топдинг.

Афсус чекарсан…

ҚОРА ВА ОҚ

Оқаверсин, майли, дарёлар,
Мойчечаклар гулласин қийғос.
Ерга қадар эгилсин ўрмон –
Энди менга бари бир, инон,
Мен учун оқ қародир энди,
Ахир менмас, бегона аёл
Сайр этади маъшуқам билан.

ЎРМОН АРО…

Ўрмон кездим узоқ бахтиёр
Болалигим сўқмоқларида.

Юксак тоғлар аро адашдим
Ёшлик деган қасрни излаб .

Боғинг аро сайраган какку
Бахт бор, дерди аммо, бахтсизман.

ТИЛЛА ЭМАС, ҚУДРАТ ҚОЛДИРИНГ

Эй одамлар, бу тилла, бу зар
Нега керак? Сизнинг қалбингиз
Кўмир чўғидай алвон
Орзу билан тўлсин, илойим.
Фаришталарнинг мағрур кўзларидан
Қиммат ёқутларни суғуриб олинг,
Жаҳаннамнинг совуқ қудуқларидан
Муздек сув ичинг — фақат
Гадоларга ўхшаб тиламанг
Тилла тақинчоғу қиммат тошларни —
Сиз инсонсиз, фарзандларга ҳам
Жаннат қопқаларин очишга қодир
Тимсоли топилмас қудрат қолдиринг.

EDIT SYODERGRAN
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari

Taniqli shoira Edit Syodergran ( (shved. Edith Irene Sodergran) 1892 yilning 4 aprelida Sankt-Peterburgda finlyandiyalik shved injener oilasida tavallud topgan. Edit Peterburgdagi nemis kellejida o’qib yurgan chog’laridayoq she’r yoza boshlagan. U dastlabki she’rlari 4 tilda: shved, frantsuz, nemis va rus tillarida yozgan. O’sha yillari u kundaligiga «Men bu she’rlarimni kimga taqdim etishim kerakligi bilmayman, men ertaga qaysi tilda yozishimdan ham bexabarman» deb yozadi. Ammo, oradan ko’p o’tmay yosh shoira faqat ona tili — shved tilida ijod qila boshladi. 16 yoshida erta xarob bo’lgan otasidan sil kasalligini yuqtirgani ma’lum bo’ladi.Yosh shoiraning ijodi frantsuz simvolizmi, nemis ekspressionizmi va rus futurizmi ta’sirida shakllanadi. Syodergran fin-shved adabiyotidagi modernizmning ilk vakilasidir. 1916 yili Xel`sinkida shoiraning ilk «She’rlar» («Dikter») deb nomlangan to’plami nashr etilgan. Bu to’plamdagi shved she’riyatiga xos bo’lmagan yangi ohang va shakllar olib kirgan she’rlar fin tanqidchilari tomonidan salbiy kutib olinadi, ular hatto shoirani masxara qilishgacha borishadi. Oqibatda shoira uzlatga chekinishni majbur bo’ladi. Ammo, tanlagan yo’li — yangi shakllar izlash, xususan, ijodining asosi bo’lmish verlibrni rivojlantirishdan qaytmaydi. Fevral` inqilobini katta umidlar qarshilagan shoira hayoti qashshoqlikda o’tadi boshlaydi. Buning oqibatida uning kasalligi yana ham kuchayib boradi. Shoira 1923 yilning 24 iyunida Kareliyaning Rayvola shaharchasida olamdan o’tgan. O’limidan keyin shoiraning ikkinchi she’riy to’plami nashr etiladi. Bugungi kunda Edit Syodergran ham Shvetsiyada, ham Finlyandiyada eng mashhur shoirlardan biri sifatida tan olinadi.

* * *

Men sening bog’ingda ko’karib undim,
Chanqab yomg’irlarni ichdim men, ey, yor,
Saraton oftobin shimirib qondim
Va gulladim – endi seni kutgum zor.

KUTISH

Men tanho kezarman ko’l yoqasida,
Qarag’aylar safin do’stim atarman.
Milashga sirimni men ochdim asta
Va seni kutarman… Intiq kutarman.
Ammo so’qmoq xoli, men qancha kutmay…
Moychechaklar mendan kular: oshiq, deb.
Bo’ynimni qitiqlar ko’katlar tinmay,
Shularning barisi atalar ishq, deb.

TONG OLDIDAN

I

Tong otmoqda… Jonim, kelib qo’lim ol,
Ich, undan bahorning otashli qonin.
Kel, jonim, qo’lim tut. Titrab, bemalol
Oqarib yoritar u zulmat shomin.

Kel, ojiz yelkamni erkala, axir…
Bu qanday baxtli tun – oqar ko’zyoshim –
Ko’ksimda bosilmish sening bu og’ir
Menga taqdirini ishongan boshing.

II

Sen mening ko’ksimga sevgining alvon
Gulini tashlading – ko’ksimga bosdim.
Uni mahkam siqdim – oqdi qo’ldan qon,
Ammo so’ldi gulim – ko’zimga bosdim.
Sening qo’llaringdan bu oliy tojni
Boshini egaru olar hangu-mang,
Sevgiling – ko’zlari sovuq ma’shuqang.

III

Uni birinchi bor ko’rdim men bugun.
Uni tanib titrab ketdim va bu on
Bilagimda tuyib turibman uning
Kuchli qo’llarining taftini hamon.
Qayda qoldi qizlik kulgum – g’ururim
Va hech kimga bo’yin egamagan boshim?
Hamon vujudimga titrog’ing – yangrar
Nozik orzu uzra kuchli tovushing.

IV

Gulni izladingu
Olmani topding.

Buloqni ko’zlading,
Dengizni topding.

Ayolni izlading,
Yurakni topding.

Afsus chekarsan…

QORA VA OQ

Oqaversin, mayli, daryolar,
Moychechaklar gullasin qiyg’os.
Yerga qadar egilsin o’rmon –
Endi menga bari bir, inon,
Men uchun oq qarodir endi,
Axir menmas, begona ayol
Sayr etadi ma’shuqam bilan.

O’RMON ARO…

O’rmon kezdim uzoq baxtiyor
Bolaligim so’qmoqlarida.

Yuksak tog’lar aro adashdim
Yoshlik degan qasrni izlab .

Bog’ing aro sayragan kakku
Baxt bor, derdi ammo, baxtsizman.

TILLA EMAS, QUDRAT QOLDIRING

Ey odamlar, bu tilla, bu zar
Nega kerak? Sizning qalbingiz
Ko’mir cho’g’iday alvon
Orzu bilan to’lsin, iloyim.
Farishtalarning mag’rur ko’zlaridan
Qimmat yoqutlarni sug’urib oling,
Jahannamning sovuq quduqlaridan
Muzdek suv iching — faqat
Gadolarga o’xshab tilamang
Tilla taqinchog’u qimmat toshlarni —
Siz insonsiz, farzandlarga ham
Jannat qopqalarin ochishga qodir
Timsoli topilmas qudrat qoldiring.