Меҳмонхонанинг кириш зали одамлар билан гавжум эди. Ана, конференсия ташкилотчилари анави тарафда экан. Шуни айтишим лозимки, конференсия ташкилотчиси Туркиянинг танилган университетларидан бири эди. Мени кутиб олмаганлари учун ўзимнинг хафалигимни билдирай деб, қовоғимни солиб ташкилотчилар томон бордим. Қатор қўйилган столлардан бири ёнига келиб, ўзимни таништирдим.Столнинг нариги тарафидагилар менинг осиғлиқ қовоғимга парво ҳам қилишмади.Рўйхатдан исми-шарифимни қидириб кетишди.Топишолмади. Қайта текшириб чиқишди.Мен конференсия иштирокчилари рўйхатида йўқ эдим…

ХОЖАМ ЯЛНИЗ КАЛАЖАК
Бир сафар таассуротлари
Абдурашид Мамадолимов

Абдурашид Мамадолимов 1973 йил Наманган вилояти Чуст туманининг Олмос қишлоғида туғилган. Тошкент Давлат Университетининг механика-математика факультетида таҳсил олган, физика-математика фанлари номзоди. Ўзбекистон Миллий Университетида ишлаган. 2008 йилдан Малайзиядаги МИМОС илмий-текшириш институтида хизмат қилади.

Истанбулдан Анталияга бир соатдан сал кўпроқ учдик.Аэропортдан ташқарига чиққанимда,тонг ёришганига энди бир-икки соат бўлган эса-да, иссиқ ҳаво гуп этиб юзимга урилди.Бу август ойининг ўрталари эди, шу кунларда Анталияда ҳаво ҳарорати 40 даражагача кўтарилишини айтишган.Конференсия ташкилотчилари мени шу ерда кутиб олишга ваъда беришган. Кутиб олувчилар қаторлашиб туришар,улар меҳмонининг исмини катта қилиб ёзиб, кўтариб олишган эди.Меҳмонларнинг аксарияти сайёҳлар.Мен аввалига қатор турганлар орасидан бепарво ўтиб бордим. Назаримда кутиб олувчим мени танийди-ю, ўзи олдимга югуриб келадигандек.Ҳеч ким келмади. Бир четга ўтиб, ёзилган исмларга қараб чиқдим, менинг исмим улар орасида йўқ эди. Ҳафсалам пир бўлди.Бу қанақаси энди? Кутиб олишга қайта-қайта ваъда беришганди ахир.Шошма-чи, мен маҳаллий терминалдан чиқдим, балки улар мени халқаро терминалда кутишаётгандир? Елкамда оғир юк билан, жазиллаб турган қуёш тагида наридаги терминалга юриб бордим. У ердаги кутиб олувчилар олдидан у ёққа ўттим, бу ёққа ўттим… Менга ҳеч ким парво қилмади.

Такси олдим. Машинага ўтиришим билан ҳайдовчи тинмай гапиришни бошлади. Мен билан қисқа танишди-ю, ўз шаҳрини мақтаб кетти. У гоҳ турк тилида, гоҳ русча гапирарди, орасида бироз инглизча ҳам қўшиб қоярди. Сергап ҳайдовчининг мақсади битта эди: менга ўз хизматини имкон қадар кўпроқ таклиф қилиш,янаям очиқроқ айтадиган бўлсак, мени яхшилаб “шилиш”.
— Мен ўзим сизга Анталянинг энг чиройли жойларини кўрсатаман. Хоҳласангиз эрталабдан кечгача сизнинг хизматингизда бўламан, бунинг учун арзимас 300 евро (!) берсангиз бўлди.

Истанбулда бўлган бир кун давомида таксичиларнинг бундай таклифларига кўникиб улгурган эдим. Ҳайдовчига “Фалон жойга олиб боринг” десангиз, машинасига ўтқазиб олади-да, манзилни ўзгартиришни зўр бериб тавсия қила бошлайди. “Хоҳласангиз мен сизни йўл-йўлакай пистон жойга олиб бораман, кейин яна пакин жойни ҳам кўриб кетсак бўлади” ва ҳоказо… Ҳайдовчи шу тариқа сизга кўпроқ хизмат кўрсатгиси ва албатта, кўпроқ пул олгиси келади. Агар овқатланиш учун кетаётганингизни билиб қолса, сизга зўр бериб айрим ресторанларни тавсия қила бошлайди.Аслида ҳайдовчининг ўша ресторан эгаси билан келишуви бор, олиб келган мижоз учун ҳайдовчи ресторандан ҳақ олади.Қўпол қилиб айтганда, ҳайдовчи сизни ресторанга “сотиб кетади”. Мен булар ҳақида Туркияга сафар олдидан интернетни ковлаб билиб олгандим, шунинг учун ҳам ҳайдовчиларнинг алдовларига учмадим. Ҳайдовчи аввал сиз билан хушмуомалада бўлади. Лекин унинг айтганига кўнмай ўз йўлингиздан қолмасангиз, у қўлини ювиб қўлтиғига артади-ю, тамом, сиз билан бошқа гаплашмай қўяди. Ҳатто манзилга етиб борганингизда, пулини бериб, “Раҳмат” десангиз, пулини олади-ю, индамай юзини тескари буради.

Мени Анталия аэропортидан конференсия ўтадиган меҳмонхонага олиб кетаётган мана бу такси ҳайдовчиси ҳам худди шундай эди.У ярим йўлгача тинмай жавраб кетти. Мендан наф чиқмаслигини билгандан кейин жим бўлиб қолди.“Бошқа гапирмайман” дегандек, машинадаги радио овозини кўтариб қўйди. Радиодан туркча қўшиқ янграрди:

Ялан, башкаси ялан,
Дюняда ўлимден башкаси ялан.

Машинамиз аэропортдан чиқиб, чиройли, равон йўл орқали аввал шаҳарга кириб борди. Бироздан кейин биз яна шахардан чиқиб кеттик, энди сохил бўйлаб кета бошладик. Бу Ўрта Ер денгизи соҳиллари эди.Ҳайдовчининг мақтаганича бор экан, атроф ростанам чиройли эди.Бир соатга яқин йўл юриб,меҳмонхонага етиб келдик.Меҳмонхона шундай денгиз бўйида жойлашган, у билан денгизни биргина йўл ажратиб турарди холос. Меҳмонхонанинг кириш зали одамлар билан гавжум эди. Ана, конференсия ташкилотчилари анави тарафда экан. Шуни айтишим лозимки, конференсия ташкилотчиси Туркиянинг танилган университетларидан бири эди. Мени кутиб олмаганлари учун ўзимнинг хафалигимни билдирай деб, қовоғимни солиб ташкилотчилар томон бордим. Қатор қўйилган столлардан бири ёнига келиб, ўзимни таништирдим.Столнинг нариги тарафидагилар менинг осиғлиқ қовоғимга парво ҳам қилишмади.Рўйхатдан исми-шарифимни қидириб кетишди.Топишолмади. Қайта текшириб чиқишди.Мен конференсия иштирокчилари рўйхатида йўқ эдим. Бунисига нима дейсиз энди?..Менга нарироқдаги ўриндиқлардан бирида ўтириб, кутиб туришимни айтишди.Ўтириб, кутиб турдим. Бироздан кейин баланд бўйли, силлиқсоч биттаси келиб, мени бир четдаги столга бошлаб борди.Аввал мендан ҳол-аҳвол сўраган болди. Кейин шундай деди:
— Ҳожам, сиз бизнинг конференсиямизга аввал мақола топширибсиз, лекин кейинроқ уни қайтариб олган экансиз, шунинг учун сиз рўйхатимизда йўқсиз, яъни сиз бу конференсия иштирокчиси эмассиз.

Мени жаҳлим чиқди.Зўрға ўзимни босиб гапирдим:
— Мен конференцияга мақола берганман, лекин қайтариб олмаганман. Мени аэропортда ҳеч ким кутиб олмади, энди бу янгилигингиз ошиб тушяпти.
— Сиз мақолангизни қайтариб олгансиз, — деди “Силлиқсоч” ишонч билан.
— Қачон ва қандай қилиб қайтариб олган эканман, билсам бўладими?
— Сиз бу тўғрида емаил ёзгансиз.
— Унда ўша емаилни менга кўрсатинг.
— Албатта.

Шундай деб, “Силлиқсоч” компютерини титкилай бошлади. Узоқ титкилади, керакли нарсани тополмади. Ялтироқ кўзойнакли, тепакал бир одам билан туркча нимадир деб гаплашди. Кейин менгаяна бояги жойда ўтириб, кутиб туришимни айтди. Ўтириб, кутиб турдим. Бу сафар узоқ қолиб кеттим. Ва ниҳоят, “Силлиқсоч” мени чақириб қолди. “Тепакал” ҳам ёнида эди, энди улар хурсанд эдилар. “Силлиқсоч”нинг айтишича, қандайдир англашилмовчилик бўпти, асли ҳаммаси жойида экан, мен мақоламни қайтариб олмаган эканман, рўйхатда ҳам бор эканман…
Шундай қилиб, мени регистрация қилишди.

Энди меҳмонхонага жойлашиш керак эди. Меҳмонхона пули ҳам конференсия ташкилотчиларига тўланган эди. Ташкилотчилар мени меҳмонхона ходимлари турган бурчакка — “ресепшин”га жўнатишди.
— Мана буни тўлдириб беринг, — деб “Ресепшинист” бир қоғоз берди.
Тўлдириб бердим.
— Энди анави ерда ўтириб, кутиб туринг.

Шу қисқа вақт ичида ўша ўтириб, кутиб туриладиган жойга учинчи марта жўнатилдим. На илож, ўтириб, кутиб турдим.Ярим соатлар кутдим. Ҳеч ким чақирмади. Ўзим бордим.Маълум бўлишича,мен хонани тушдан кейин, соат 2 да олар эканман. Соат энди 11 бўлган эди. Демак яна уч соат кутиш керак бўлади.

Яхшиям интернетли қўл телефоним бор. Шу билан вақт ўтказдим. Орада шу ердаги ресторанда тушлик ҳам қилиб олдим. Соат 2 бўлди. Мен яна “ресепшин”га яқинлашдим.Бу пайтда “ресепшин” атрофида 10-15 чоғли одам йиғилди.“Ресепшинист” мижозларни хоналарга жойлаштиришни бошлай демасди, қўлида биз тўлдириб берган қоғозларни ўйин қартасидек аралаштириб тураркан, “Мен хоҳласам сенларга жой бераман, хоҳламасам йўқ”, дегандек бизга менсимай тикиларди. Кимдир секингина, лекин норози оҳангда нимадир деди.
— Қўрқманглар, кўчада қолиб кетмайсизлар, ҳаммага жой етади, — деди “Ресепшинист” тиржайиб.

Мен учун ҳам, атрофдаги менга ўхшаганлар учун ҳам бундай муомала ўта ғайритабиий эди. Одатда меҳмонхоналарда бундай муомала қилинмайди.Меҳмонхона мижозларига доим чиройли муомала қилинади.“Мижоз доим ҳақ” қоидасига амал қилинади, ҳатто айрим инжиқ мижозларга ҳам қўпол муомала қилиш мумкин эмас.Мен бунга доим гувоҳ бўлиб келганман. Бу ерда эса биринчи марта шундай ҳолатни кўриб туришим… Бу мен учун ўта ажабланарли, ҳайратланарли ҳолат эди.Ҳали мен бу меҳмонхонада мени яна нималар кутаётганини билмас эдим. Атрофдагилар ҳам, мен каби, бу ёқимсиз манзарадан ҳайронлар қолиб туришарди.Бу яна беш юлдузли меҳмонхона эмиш!..

Тез орада маълум бўлдики, бу ерда конференсия ташкилотчилари ва меҳмонхона ходимларидан ташқари яна бир компания вакиллари бор экан.Улар сайёҳлик агентлиги эди.Бу сайёҳлик агентлиги ҳам конференсияни ўтказишда ташкилотчилар билан ҳамкорлик қилаётган эди. Уч тараф – ташкилотчилар, меҳмонхона ва сайёҳлик агентлиги бизни хоналарга жойлаш учун самарасиз ҳаракатлар қилишарди. Уч тарафнинг қўлидаги рўйхатлар ҳеч бир-бирига мос келмасди қурғур.Биз мижозлар ҳамон хоналик бўлишни интиқлик билан кутиб, мўлтираб турардик.

Ниҳоят уч тараф келишиб олди шекилли, бизга кўчада қолмаслигимизни ваъда қилган “Ресепшинист” хона беришни бошлади. Бироздан кейин менга ҳам навбат келди.
— Сизга якка хона экан, шундайми?, — деб сўради “Ресепшинист”.
Конференсия иштирокчиларига хонада якка туриш ёки икки киши биргаликда туриш олдиндан таклиф қилинган.Тушунарлики, биринчи ҳолда қимматроқ ҳақ тўлаш лозим бўлади. Мен якка хонани танлаганман ва бундан бирой бурун унга ҳақ тўлаб қўйилган. Ҳар тугул, шу ерда адашишмади.
— Ҳа, албатта, якка хона, — дедим мен.

Калитни олиб, хонамга кўтарилдим.Хонага негадир битта катта калавот эмас, балки иккита кичикроқ калавот қўйилган эди.Дераза пардасини очиб юбордим. Ташқарида кўм-кўк, бепоён денгиз ястаниб ётибди.Узундан-узоқ соҳил бўйлаб чўмилувчилар тўлиб кетган.Ўнг тарафда тоғлар қад кўтарган.Мен бу гўзал табиат манзарасига узоқ термулиб қолдим, бугунги дилхираликлар сал тарқагандек бўлди.

Душда ювиниб чиқдим.Конференсия эртага бошланади.Қопчиғимда ғижим бўлиб келган кийимларни дазмоллаб, тайёрлаб қўйишим керак.Хонани бир сидра қараб чиқдим, дазмол тополмадим.Одатда меҳмонхоналарда хоналарга дазмол қўйилади, бу ерда ўша савил йўқ эди. “Роом Сервисе” деб ёзилган рақамга қўнғироқ қилдим. Инглизчалаб дазмол сўрадим. Менга туркча жавоб беришди. Мен анча овора бўлиб, мақсадимни тушунтира олмадим, нариги тарафдаги ходим инглизча тушунмас эди.У ёқдаги гапирувчи шеригини чақирди, лекин шериги ҳам инглизча билмади. Мен русча гапириб кўрдим, бу мамлакатда кўпчилик русча билишини сезган ва жуда ҳайратланган эдим. Анавилар русча ҳам тушунмади…

“Ресепшин”га қўнғироқ қилдим, у ерда инглизча биладиган бор эди-ку. Аввалига ҳеч ким жавоб бермади. Қайта-қайта уринишимдан сўнг, трубкани кўтаришди. Маълум бўлишича, бу меҳмонхонада хоналарга дазмол қўйилмас экан. Лекин кир ювиш ва дазмоллаш бўйича хизмат кўрсатишар экан.
— Бу сервис меҳмонхонамизнинг учинчи қаватида жойлашган, ўша ерга олиб борсангиз, ўзлари дазмаллоб беришади, — деди “Ресепшинистъ.
Мен хурсанд бўлиб кеттим.
— Жуда яхши. Ҳозироқ олиб бораман, — дедим мен.
— Йўқ, ҳозир боришингизни фойдаси йўқ, улар соат 3 гача ишлашади, бугун ёпилди, энди эртага эрталаб соат 10 дан иш бошлашади.
— …

Эртасига эрталаб соат 9 данмен конференсия очилиш маросимига ғижим кийим билан қатнашдим. Бундай атрофимга қарасам, ғижим кийимли фақат мен эмас эканман… “Сен ёлғиз эмассан, тинчлан…”

Биринчи кунга қайтамиз, ҳали бу кунда сиз билан ҳасратлашадиган гаплар кўп. Кечки пайт бизни саёҳатга олиб кетишди.Аввалига тик баландликдан денгизга тушаётган шаршарани бориб кўрдик.Кейин шаҳар марказини айландик.Шаршарани томоша қилиб юрганимизда бир япон йигит билан танишдим.У ҳам конференсия иштирокчиси эди.“Япон” билан тез тил топишиб кеттик.У содда, самимий йигит эди.Шаҳарни айланаётганда мен “Япон”ни йўқотиб қўйдим.

Бизга ажратилган автобусларда меҳмонхонага қайтдик.“Япон”ни қайтишда ҳам учратмадим. Бизга 4-5 автобус хизмат кўрсатарди, “Япон” ҳам ўшаларнинг бирида қайтгандир эҳтимол. Ресторанда овқатландим, кейин хонамга кўтарилдим. Ювинишга кириб кеттим. Узоқ ювиндим, сочиққа артина-артина ювиниш хонасидан чиқиб келсам…

Шу ерда “Мимино” филмидан бир эпизодни эслатаман.Москвада “Россия” меҳмонхонасига жойлашган Рубен Хачикян душда ювиниб, баланд овозда ашула айтиб, ҳонасига чиқиб келса, у ерда бир эркак — Валико Мизандари ўтирибди.Эсладингизми шу эпизодни?

Йўқ, менда сал бошқачароқ бўлди. Хуллас, ювиниш хонасидан чиқиб келсам, хонада иккита бегона жамадон турибди. Ҳаммаси тушунарли, боя бекор хурсанд бўлган эканман, барибир адаштиришибди: мени хонамга яна бир одам жойлаштирилган.

Рубен-ку хонасига яна бир одам қўйишларини кутган, бу Совет давридаги меҳмонхоналар учун одатий ҳол эди. Лекин мен ҳамхона кутаётганим йўқ эди.Қизиқ, жамадонларни қачон қўйиб кетди экан у одам? Мен ювинаётган пайтимда-ми? Йўқ, менимча буларни олдинроқ, мен хонамда ёқълигимда қолдириб кетган. Боя ювинишга киришдан олдин жамадонларни сезмаган бўлишим керак.

Мен тез кийиндим-у, пастга, “ресепшин”га тушдим.У ерда аввал қуйидаги суҳбат бўлиб ўтди.
— Сэр, мени хонамда бегона юклар турибди, буни қандай тушунишим керак?
— Хонангиз номерини айтинг.

Мен айтдим.
— Сизни хонангиз икки кишилик, биз яна бир одамни у ерга жойладик.
— Бундай бўлиши мумкин эмас, мен якка хона учун пул тўлаганман.
— Биз хеч нарса билмаймиз, ана конференсия ташкилотчиларига учранг.

Мен шу атрофда юрган “Тепакал” олдига бордим. Унга вазиятни тушунтирдим. “Тепакал” мени сайёҳлик агентлигининг мўйловдор вакилига рўпара қилди. “Мўйловдор” узоқ вақт компютерини титкилаб аниқлаштирди: мен якка хонага пул тўлаган эканман. “Ресепшин”га шундай деб айтинг”, деди у. “Ресепшин”га бориб айтдим. “Ресепшинист” “Мана, бизга ташкилотчилар боя берган янги рўйхатда сизнинг икки кишилик хонада туришингиз кўрсатилган”, деди. Мен яна “Тепакал”ни олдига югурдим…

Бироз ўтиб мени уч тараф футбол тўпидек бир-бирига ошираётганини сезиб қолдим. Бутун кун бўйи йиғилган дилхираликлар яна қайта бўй берди. Охиргиси ҳаммасидан ошиб тушди, мен энди ўзимни боса олмадим.Овозим кўтарилиб кетти. Ўшанда нималар дедим, кимни сўкдим – ҳозир эслолмайман. Лекин менинг бу ҳаракатим натижа берди: ҳамма типирчилаб қолди. “Тепакал” дарров кимларгадир қатъий топшириқ бера бошлади. Мени якка хонада туришимни таъминлашни буюрди. Мени хотиржам қилишга уринди. “Ҳаммаси сиз айтгандек бўлади”, деди у. Мен хонамдаги бегона юкларни ҳозироқ олиб чиқиб кетишни талаб қилдим. “Тепакал” бу тўғрида ҳам топшириқ берди.Биттаси мен билан хонамга кўтарилди, юкларни олиб чиқиб кетти.

Мен ўзимни босиб олиш учун дераза ёнидаги ўриндиққа чўкдим.Ташқари тун қоронғисига бурканган, денгизнинг у ер-бу еридан милтиллаб чироқлар кўринарди.Бу денгиздаги катта-кичик қайиқ, кемалардан таралаётган чироқлар.Ҳов анависи кичкинагина қайиқ бўлса керак – чироғи якка ва хира экан. Балиқчидир балки… Тунда балиқ овлаш осондир-да… Билмадим, ҳеч қачон балиқ тутмаганман.Қизиқ, балиқчи бу кичик қайиғида ёлғизмикин? Унга яхши, ҳеч ким қайиғига жамадон қолдириб кетмайди…

Ўринга чўзилдим. Қаттиқ чарчаган эдим.Лекин ғалва ҳали тугамаганлигини сезиб турардим. Ахир мени хонамга жойлашган одам ҳали-замон қайтса керак, ҳеч нарсадан бехабар тўғри яна шу хонага кириб келар?! Унинг калитини ҳали қайтариб олишмади-ку… Мен хонани ичидан қулфлаб қўймоқчи бўлдим, лекин бунингда имкони йўқ эди – ички қулф бузуқ эди.

Чарчоқ зўр келди, ухлаб қолибман.Бир пайт хонамда кимдир юрганини сезиб, уйғониб кеттим. Тушунарли, менинг “ҳамхонам” келибди. “Ҳамхона” менинг уйғонганимни билиб, чироқни ёқди. Не кўз билан кўрайки, хонада менинг янги танишим – “Япон” турарди… “Япон” ҳам менга ҳайрон бўлибқараб қўйди-ю, кўзи билан юкларини қидира бошлади. Энди нима қилдим? Таниш одам бўлмаганда дарров ҳайдаб чиқарардим.Буни қандай ҳайдайман? Унда айб йўқ.

Мен туриб, кийиндим. “Япон”га ҳеч нарса тушунтирмай, “Мен билан юринг” дедим-у, “ресепшин”га бошладим. Бу пайтда соат тунги 1 лар бўлиб қолган, лекин “ресепшин” олдидаги “бардак” ҳали-да давом этарди. Менга ўхшаган, ёки бошқачароқ муаммога дуч келганлар кўп эди. Мен “Япон” билан бошлашиб келарканман, узоқдан “Тепакал” бизни кўриб қолди. Гап нимада эканлигини дарров сезди, мени яна қаттиқ гапиришимдан чўчиди шекилли, шошиб яна одамларига топшириқ бера бошлади: “Анави йигитни хонасини кўрсатиб қўйинглар”, деди у “Япон”ни кўрсатиб. “Сизни хонангиз ўзгарган”, деди у “Японга” қараб. “Хожам ялниз калажак”, деди “Тепакал” менга ишора қилиб. “Тепакал” мени гапириб юборишимга йўл қўймасликка ҳаракат қилар, нуқул “Хожам ялниз калажак, Хожам ялниз калажак”, деб такрорларди. Унинг бу жумласи меҳмонхонанинг катта залида жаранг берарди: “Хожам ялниз калажак”.

***

Истанбулдаги Отатурк аэропорти ўта гавжумлиги билан эсимда қолди. У ерда минглаган турли қиёфадаги одамларни кўриш мумкин.Аэропортнинг самолётлар қўйиладиган катта ҳудудида турли техникалар шу даражада кўп эдики, йўловчиларни учоқларга элтувчу автобуслар “пробка”да қолиб кетарди. Ҳатто учиш учун қўзғалган ёки энди қўнган самолётлар “пробка”га тушиб қолиб, аллақанча вақт кутиб қоларди.Аэропортда “пробка” бўлишини мен фақат шу ерда кўрдим.

Туркияда русийзабон одамлар ниҳоятда кўп эканлигини кузатдим. Унданам ажабланарлиси, маҳаллий туркларнинг ичида русча бемалол гаплашадиганларининг кўплиги эди. Дўконга кириб борарканман, чиройли турк қизи мени “Здраствуйте, добро пожаловат”, деб кутиб олади. Бу менга бироз ёқмайди. “Тҳанк ёу”, деб қўяман. “Ёу аре велкоме”, дейди сотувчи қиз. “Тешеккур”, дейман энди мен.“Ҳошгелдиниз”, дейди қиз. Тан олиб айтишим керак, мен туркчага тушуна олмадим, шунингдек, турклар ҳам менинг ўзбекчамга тушунмади. Мен у ерда инглиз ёки рус тилида муомала қилдим.

Босфор бўғози қирғоғида жойлашган қаҳвахонада бош бармоқдан сал каттароқ туркча истаконда чой ичиб ўтириб, Босфорнинг нариги қирғоғини томоша қилдим. Бу — оёғингиз Европада, кўриб турганингиз эса Осиё демакдир. Босфор Қора ва Мармара денгизларини боғлайди, Истанбулни қоқ белидан кесиб ўтади, шунингдек у Европа ва Осиё ўртасидаги чегаранинг бир қисми ҳамдир – Босфорнинг бу қирғоғи Европа, у қирғоги эса Осиё. Босфор ҳам худди Отатурк аэропорти сингари ўта гавжум, лекин бу ерда учоқлар эмас, балки катта-кичик кемалар қатнайди.Тасаввур қилинг, юзлаган кемалар Босфор орқали шаҳар марказигача кириб келади, улар орасида кўп қаватли, улкан кемалар ҳам мавжуд. Дарвоқе, бу ерда ҳам “пробка” кузатдим, энди кемалар “пробка”га тушаётган эди.

Истанбул тарихий, ўта улкан ва одамлар билан тўлиб-тошган шаҳар. “Одамлар билан тўлиб-тошган” деган таъриф Истанбулдаги гавжумликни тўла акс эттирмайди. Мен аввал Ҳонг Конгда шунчалик кўп одамларни кўргандим, Истанбул иккинчиси бўлди. Одамларга тикилиб, сиз ростанам Европа ва Осиё чегарасида турганингизни ҳис қиласиз, бу ерда европалик хорижликлар ҳам, осиёлик хорижликлар ҳам жуда кўп. Шаҳарда 15 миллионга яқин одам яшайди.Уни устига шаҳар сайёҳлар билан тўлиб-тошган. Истанбулда осмонўпар бинолар йўқ, сейсмик ҳолат бундай биноларни қуришга имкон бермайди. Шунинг учун ҳам шаҳар ҳудуди катталашиб кетган. Истанбул тарихи Рим ва Византия империяларига боғланади, ўша даврларда асос солинган шаҳарнинг дастлабки номи Константинополь бўлган. Истанбулдаги тарихий обидалар – Султанаҳмет масжиди, Ая Софя музейи ёдимда қолди.

Анталия – Ўрта Ер денгизи бўйида жойлашган,гўзал табиат билан ошно шаҳар. Денгиз, тоғлар – ҳаммаси жуда ҳам чиройли. Бу шаҳар ҳам сайёҳларга тўлиб кетган.Ўрта Ер денгизида бир чўмилиб чиқсангиз, минг йиллик чарчоқлар-у, ғуборлар эсдан чиқади.
Туркияда яна мазали овқатлар, ширин-шакар мевалар ва ажойиб ширинликлар эсимда қолди.

***

Конференсияни якунлаб, Анталиядан яна Истанбулга қайтдим. Куала Лумпурга парвозгача 4 соатлар бўш эдим. Совға-салом олай деб, бозорга боришга отландим.Таксига ўтирдим, ҳайдовчига бозор номини айтдим. Бу ҳайдовчи ҳам бошқаларидан қолишмасди. У тинмасдан мени қаерларга олиб бориш бўйича “таклиф”ларини айтар, мен бепарво “Йўқ, йўқ” деб,рад этиб борардим. Манзилга яқин қолганда ҳайдовчи “Сиз бораётган бозор ҳали очилмаган, у яна 2 соатдан кейин очилади” деб қолди. Энди мен ташвишланиб қолдим. Икки соат кутиб қолсам, мен учоғимга кеч қолишим мумкин эди. “Хоҳласангиз мен сизни бошқа бозорга олиб бораман, у жуда эрта очилади”, деди ҳайдовчи. Мен қайта-қайта суриштириб, ҳайдовчининг таклифига кўнишга мажбур бўлдим. Ҳайдовчи йўлни тескари солди.Икки ҳисса кўп йўл юриб, ҳайдовчи айтган манзилга етиб келдик. “Мана шу бинонинг шундай нариги тарафига ўтсангиз, бозор бошланади”, деди ҳайдовчи, мендан икки ҳисса пулни санаб оларкан. Мен бинонинг нариги тарафига ўтдим. У ерда ростанам бозор бор экан, лекин у бозор ҳам 2 соатдан кейин очилар экан…

Ҳа, Истанбул такси ҳайдовчилари мени барибир алдашди. Қаердандир менга таниш қўшиқ эшитиларди:

Ялан, башкаси ялан,
Дюняда ўлимден башкаси ялан.

2014 йил
Куала Лумпур – Истанбул – Анталя – Куала Лумпур

HOJAM YALNIZ KALAJAK
Bir safar taassurotlari
Abdurashid Mamadolimov

  Abdurashid Mamadolimov 1973 yil Namangan viloyati Chust tumanining Olmos qishlog’ida tug’ilgan. Toshkent Davlat Universitetining mexanika-matematika fakultetida tahsil olgan, fizika-matematika fanlari nomzodi. O’zbekiston Milliy Universitetida ishlagan. 2008 yildan Malayziyadagi MIMOS ilmiy-tekshirish institutida xizmat qiladi.

Istanbuldan Antalyaga bir soatdan sal ko’proq uchdik.Aeroportdan tashqariga chiqqanimda,tong yorishganiga endi bir-ikki soat bo’lgan esa-da, issiq havo gup etib yuzimga urildi.Bu avgust oyining o’rtalari edi, shu kunlarda Antalyada havo harorati 40 darajagacha ko’tarilishini aytishgan.Konferensiya tashkilotchilari meni shu yerda kutib olishga va’da berishgan.Kutib oluvchilar qatorlashib turishar,ular mehmonining ismini katta qilib yozib, ko’tarib olishgan edi.Mehmonlarning aksariyati sayyohlar.Men avvaliga qator turganlar orasidan beparvo o’tib bordim.Nazarimda kutib oluvchim meni taniydi-yu, o’zi oldimga yugurib keladigandek.Hech kim kelmadi. Bir chetga o’tib, yozilgan ismlarga qarab chiqdim, mening ismim ular orasida yo’q edi.Hafsalam pir bo’ldi.Bu qanaqasi endi?Kutib olishga qayta-qayta va’da berishgandi axir.Shoshma-chi, men mahalliy terminaldan chiqdim, balki ular meni xalqaro terminalda kutishayotgandir? Yelkamda og’ir yuk bilan, jazillab turgan quyosh tagida naridagi terminalga yurib bordim. U yerdagi kutib oluvchilar oldidan u yoqqa o’ttim, bu yoqqa o’ttim… Menga hech kim parvo qilmadi.

Taksi oldim.Mashinaga o’tirishim bilan haydovchi tinmay gapirishni boshladi.Men bilan qisqa tanishdi-yu, o’z shahrini maqtab ketti. U gohturk tilida, goh ruscha gapirardi, orasida biroz inglizcha ham qo’shib qoyardi. Sergap haydovchining maqsadi bitta edi: menga o’z xizmatini imkon qadar ko’proq taklif qilish,yanayam ochiqroq aytadigan bo’lsak, meni yaxshilab “shilish”.
— Men o’zim sizga Antalyaning eng chiroyli joylarini ko’rsataman. Xohlasangiz ertalabdan kechgacha sizning xizmatingizda bo’laman, buning uchun arzimas 300 yevro (!) bersangiz bo’ldi.

Istanbulda bo’lgan bir kun davomida taksichilarning bunday takliflariga ko’nikib ulgurgan edim. Haydovchiga “Falon joyga olib boring” desangiz, mashinasiga o’tqazib oladi-da, manzilni o’zgartirishni zo’r berib tavsiya qila boshlaydi. “Xohlasangiz men sizni yo’l-yo’lakay piston joyga olib boraman, keyin yana pakin joyni ham ko’rib ketsak bo’ladi” va hokazo… Haydovchi shu tariqa sizga ko’proq xizmat ko’rsatgisi va albatta, ko’proq pul olgisi keladi. Agar ovqatlanish uchun ketayotganingizni bilib qolsa, sizga zo’r berib ayrim restoranlarni tavsiya qila boshlaydi.Aslida haydovchining o’sha restoran egasi bilan kelishuvi bor, olib kelgan mijoz uchun haydovchi restorandan haq oladi.Qo’pol qilib aytganda, haydovchi sizni restoranga “sotib ketadi”. Men bular haqida Turkiyaga safar oldidan internetni kovlab bilib olgandim, shuning uchun ham haydovchilarning aldovlariga uchmadim. Haydovchi avval siz bilan xushmuomalada bo’ladi. Lekin uning aytganiga ko’nmay o’z yo’lingizdan qolmasangiz, u qo’lini yuvib qo’ltig’iga artadi-yu, tamom, siz bilan boshqa gaplashmay qo’yadi. Hatto manzilga yetib borganingizda, pulini berib, “Rahmat” desangiz, pulini oladi-yu, indamay yuzini teskari buradi.

Meni Antalya aeroportidan konferensiya o’tadigan mehmonxonaga olib ketayotgan mana bu taksi haydovchisi ham xuddi shunday edi.U yarim yo’lgacha tinmay javrab ketti. Mendan naf chiqmasligini bilgandan keyin jim bo’lib qoldi.“Boshqa gapirmayman” degandek, mashinadagi radio ovozini ko’tarib qo’ydi. Radiodan turkcha qo’shiq yangrardi:

Yalan, bashkasi yalan,
Dyunyada o’limden bashkasi yalan.

Mashinamiz aeroportdan chiqib, chiroyli, ravon yo’l orqali avval shaharga kirib bordi. Birozdan keyin biz yana shaxardan chiqib kettik, endi soxil bo’ylab keta boshladik. Bu O’rta Yer dengizi sohillari edi.Haydovchining maqtaganicha bor ekan, atrof rostanam chiroyli edi.Bir soatga yaqin yo’l yurib,mehmonxonaga yetib keldik.Mehmonxona shunday dengiz bo’yida joylashgan, u bilan dengizni birgina yo’l ajratib turardi xolos.Mehmonxonaning kirish zali odamlar bilan gavjum edi.Ana, konferensiya tashkilotchilari anavi tarafda ekan.Shuni aytishim lozimki, konferensiya tashkilotchisi Turkiyaning tanilgan universitetlaridan biri edi.Meni kutib olmaganlari uchun o’zimning xafaligimni bildiray deb, qovog’imni solib tashkilotchilar tomon bordim.Qator qo’yilgan stollardan biri yoniga kelib, o’zimni tanishtirdim.Stolning narigi tarafidagilar mening osig’liq qovog’imga parvo ham qilishmadi.Ro’yxatdan ismi-sharifimni qidirib ketishdi.Topisholmadi.Qayta tekshirib chiqishdi.Men konferensiya ishtirokchilari ro’yxatida yo’q edim.Bunisiga nima deysiz endi?..Menga nariroqdagi o’rindiqlardan birida o’tirib, kutib turishimni aytishdi.O’tirib, kutib turdim.Birozdan keyin baland bo’yli, silliqsoch bittasi kelib, meni bir chetdagi stolga boshlab bordi.Avval mendan hol-ahvol so’ragan boldi. Keyin shunday dedi:
— Hojam, siz bizning konferensiyamizga avval maqola topshiribsiz, lekin keyinroq uni qaytarib olgan ekansiz, shuning uchun siz ro’yxatimizda yo’qsiz, ya’ni siz bu konferensiya ishtirokchisi emassiz.

Meni jahlim chiqdi.Zo’rg’a o’zimni bosib gapirdim:
— Men konferentsiyaga maqola berganman, lekin qaytarib olmaganman. Meni aeroportda hech kim kutib olmadi, endi bu yangiligingiz oshib tushyapti.
— Siz maqolangizni qaytarib olgansiz, — dedi “Silliqsoch” ishonch bilan.
— Qachon va qanday qilib qaytarib olgan ekanman, bilsam bo’ladimi?
— Siz bu to’grida email yozgansiz.
— Unda o’sha emailni menga ko’rsating.
— Albatta.

Shunday deb, “Silliqsoch” kompyuterini titkilay boshladi.Uzoq titkiladi, kerakli narsani topolmadi.Yaltiroq ko’zoynakli, tepakal bir odam bilan turkcha nimadir deb gaplashdi. Keyin mengayana boyagi joyda o’tirib, kutib turishimni aytdi. O’tirib, kutib turdim. Bu safar uzoq qolib kettim. Va nihoyat, “Silliqsoch” meni chaqirib qoldi. “Tepakal” ham yonida edi, endi ular xursand edilar. “Silliqsoch”ning aytishicha, qandaydir anglashilmovchilik bo’pti, asli hammasi joyida ekan, men maqolamni qaytarib olmagan ekanman, ro’yxatda ham bor ekanman…

Shunday qilib, meni registratsiya qilishdi.
Endi mehmonxonaga joylashish kerak edi. Mehmonxona puli ham konferensiya tashkilotchilariga to’langan edi. Tashkilotchilar meni mehmonxona xodimlari turgan burchakka — “resepshin”ga jo’natishdi.
— Mana buni to’ldirib bering, — deb “Resepshinist” bir qog’oz berdi.
To’ldirib berdim.
— Endi anavi yerda o’tirib, kutib turing.

Shu qisqa vaqt ichida o’sha o’tirib, kutib turiladigan joyga uchinchi marta jo’natildim.Na iloj, o’tirib, kutib turdim.Yarim soatlar kutdim. Hech kim chaqirmadi. O’zim bordim.Ma’lum bo’lishicha,men xonani tushdan keyin, soat 2 da olar ekanman.Soat endi 11 bo’lgan edi. Demak yana uch soat kutish kerak bo’ladi.

Yaxshiyam internetli qo’l telefonim bor. Shu bilan vaqt o’tkazdim.Orada shu yerdagi restoranda tushlik ham qilib oldim.Soat 2 bo’ldi. Men yana “resepshin”ga yaqinlashdim.Bu paytda “resepshin” atrofida 10-15 chog’li odam yig’ildi.“Resepshinist” mijozlarni xonalarga joylashtirishniboshlay demasdi, qo’lida biz to’ldirib bergan qog’ozlarni o’yin qartasidek aralashtirib turarkan, “Men xohlasam senlarga joy beraman, xohlamasam yo’q”, degandek bizga mensimay tikilardi. Kimdir sekingina, lekin norozi ohangda nimadir dedi.
— Qo’rqmanglar, ko’chada qolib ketmaysizlar, hammaga joy yetadi, — dedi “Resepshinist” tirjayib.

Men uchun ham, atrofdagi menga o’xshaganlar uchun ham bunday muomala o’ta g’ayritabiiy edi.Odatda mehmonxonalarda bunday muomala qilinmaydi.Mehmonxona mijozlariga doim chiroyli muomala qilinadi.“Mijoz doim haq” qoidasiga amal qilinadi, hatto ayrim injiq mijozlarga ham qo’pol muomala qilish mumkin emas.Men bunga doim guvoh bo’lib kelganman. Bu yerda esa birinchi marta shunday holatni ko’rib turishim… Bu men uchun o’ta ajablanarli, hayratlanarli holat edi.Hali men bu mehmonxonada meni yana nimalar kutayotganini bilmas edim. Atrofdagilar ham, men kabi, bu yoqimsiz manzaradan hayronlar qolib turishardi.Bu yana besh yulduzli mehmonxona emish!..

Tez orada ma’lum bo’ldiki, bu yerda konferensiya tashkilotchilari va mehmonxona xodimlaridan tashqari yana bir kompaniya vakillari bor ekan.Ular sayyohlik agentligi edi.Bu sayyohlik agentligi ham konferensiyani o’tkazishda tashkilotchilar bilan hamkorlik qilayotgan edi.Uch taraf – tashkilotchilar, mehmonxona va sayyohlik agentligi bizni xonalarga joylash uchun samarasiz harakatlar qilishardi. Uch tarafning qo’lidagi ro’yxatlar hech bir-biriga mos kelmasdi qurg’ur.Biz mijozlar hamon xonalik bo’lishni intiqlik bilan kutib, mo’ltirab turardik.

Nihoyat uch taraf kelishib oldi shekilli, bizga ko’chada qolmasligimizni va’da qilgan “Resepshinist” xona berishni boshladi. Birozdan keyin menga ham navbat keldi.
— Sizga yakka xona ekan, shundaymi?, — deb so’radi “Resepshinist”.
Konferensiya ishtirokchilariga xonada yakka turish yoki ikki kishi birgalikda turish oldindan taklif qilingan.Tushunarliki, birinchi holda qimmatroq haq to’lash lozim bo’ladi. Men yakka xonani tanlaganman va bundan biroy burun unga haq to’lab qo’yilgan. Har tugul, shu yerda adashishmadi.
— Ha, albatta, yakka xona, — dedim men.

Kalitni olib, xonamga ko’tarildim.Xonaga negadir bitta katta kalavot emas, balki ikkita kichikroq kalavot qo’yilgan edi.Deraza pardasini ochib yubordim. Tashqarida ko’m-ko’k, bepoyon dengiz yastanib yotibdi.Uzundan-uzoq sohil bo’ylab cho’miluvchilar to’lib ketgan.O’ng tarafda tog’lar qad ko’targan.Men bu go’zal tabiat manzarasiga uzoq termulib qoldim, bugungi dilxiraliklar sal tarqagandek bo’ldi.

Dushda yuvinib chiqdim.Konferensiya ertaga boshlanadi.Qopchig’imda g’ijim bo’lib kelgan kiyimlarni dazmollab, tayyorlab qo’yishim kerak.Xonani bir sidra qarab chiqdim, dazmol topolmadim.Odatda mehmonxonalarda xonalarga dazmol qo’yiladi, bu yerda o’sha savil yo’q edi.“Room Service” deb yozilgan raqamga qo’ng’iroq qildim.Inglizchalab dazmol so’radim.Menga turkcha javob berishdi.Men ancha ovora bo’lib, maqsadimni tushuntira olmadim, narigi tarafdagi xodim inglizcha tushunmas edi.U yoqdagi gapiruvchi sherigini chaqirdi, lekin sherigi ham inglizcha bilmadi.Men ruscha gapirib ko’rdim, bu mamlakatda ko’pchilik ruscha bilishini sezgan va juda hayratlangan edim. Anavilar ruscha ham tushunmadi…

“Resepshin”ga qo’ng’iroq qildim, u yerda inglizcha biladigan bor edi-ku. Avvaliga hech kim javob bermadi. Qayta-qayta urinishimdan so’ng, trubkani ko’tarishdi.Ma’lum bo’lishicha, bu mehmonxonada xonalarga dazmol qo’yilmas ekan. Lekin kir yuvish va dazmollash bo’yicha xizmat ko’rsatishar ekan.
— Bu servis mehmonxonamizning uchinchi qavatida joylashgan, o’sha yerga olib borsangiz, o’zlari dazmallob berishadi, — dedi “Resepshinist’.
Men xursand bo’lib kettim.
— Juda yaxshi. Hoziroq olib boraman, — dedim men.
— Yo’q, hozir borishingizni foydasi yo’q, ular soat 3 gacha ishlashadi, bugun yopildi, endi ertaga ertalab soat 10 dan ish boshlashadi.
— …

Ertasiga ertalab soat 9 danmen konferensiya ochilish marosimiga g’ijim kiyim bilan qatnashdim. Bunday atrofimga qarasam, g’ijim kiyimli faqat men emas ekanman… “Sen yolg’iz emassan, tinchlan…”

Birinchi kunga qaytamiz, hali bu kunda siz bilan hasratlashadigan gaplar ko’p.Kechki payt bizni sayohatga olib ketishdi.Avvaliga tik balandlikdan dengizga tushayotgan sharsharani borib ko’rdik.Keyin shahar markazini aylandik.Sharsharani tomosha qilib yurganimizda bir yapon yigit bilan tanishdim.U ham konferensiya ishtirokchisi edi.“Yapon” bilan tez til topishib kettik.U sodda, samimiy yigit edi.Shaharni aylanayotganda men “Yapon”ni yo’qotib qo’ydim.

Bizga ajratilgan avtobuslarda mehmonxonaga qaytdik.“Yapon”ni qaytishda ham uchratmadim. Bizga 4-5 avtobus xizmat ko’rsatardi, “Yapon” ham o’shalarning birida qaytgandir ehtimol.Restoranda ovqatlandim, keyin xonamga ko’tarildim.Yuvinishga kirib kettim. Uzoq yuvindim, sochiqqa artina-artina yuvinish xonasidan chiqib kelsam…

Shu yerda “Mimino” filmidan bir epizodni eslataman.Moskvada “Rossiya” mehmonxonasiga joylashgan Ruben Xachikyan dushda yuvinib, baland ovozda ashula aytib, honasiga chiqib kelsa, u yerda bir erkak — Valiko Mizandari o’tiribdi.Esladingizmi shu epizodni?

Yo’q, menda sal boshqacharoq bo’ldi.Xullas, yuvinish xonasidan chiqib kelsam, xonada ikkita begona jamadon turibdi. Hammasi tushunarli, boya bekor xursand bo’lgan ekanman, baribir adashtirishibdi: meni xonamga yana bir odam joylashtirilgan.

Rubenku xonasiga yana birodam qo’yishlarini kutgan, bu Sovet davridagi mehmonxonalar uchun odatiy hol edi. Lekin men hamxona kutayotganim yo’q edi.Qiziq, jamadonlarni qachon qo’yib ketdi ekan u odam?Men yuvinayotgan paytimda-mi?Yo’q, menimcha bularni oldinroq, men xonamda yoq’ligimda qoldirib ketgan.Boya yuvinishga kirishdan oldin jamadonlarni sezmagan bo’lishim kerak.

Men tez kiyindim-u, pastga, “resepshin”ga tushdim.U yerda avval quyidagi suhbat bo’lib o’tdi.
— Ser, meni xonamda begona yuklar turibdi, buni qanday tushunishim kerak?
— Xonangiz nomerini ayting.
Men aytdim.
— Sizni xonangiz ikki kishilik, biz yana bir odamni u yerga joyladik.
— Bunday bo’lishi mumkin emas, men yakka xona uchun pul to’laganman.
— Biz xech narsa bilmaymiz, ana konferensiya tashkilotchilariga uchrang.

Men shu atrofda yurgan “Tepakal” oldiga bordim.Unga vaziyatni tushuntirdim.“Tepakal” meni sayyohlik agentligining mo’ylovdor vakiliga ro’para qildi.“Mo’ylovdor” uzoq vaqt kompyuterini titkilab aniqlashtirdi: men yakka xonaga pul to’lagan ekanman. “Resepshin”ga shunday deb ayting”, dedi u. “Resepshin”ga borib aytdim. “Resepshinist” “Mana, bizga tashkilotchilar boya bergan yangi ro’yxatda sizning ikki kishilik xonada turishingiz ko’rsatilgan”, dedi. Men yana “Tepakal”ni oldiga yugurdim…
Biroz o’tib meni uch taraf futbol to’pidek bir-biriga oshirayotganini sezib qoldim. Butun kun bo’yi yig’ilgan dilxiraliklar yana qayta bo’y berdi. Oxirgisi hammasidan oshib tushdi, men endi o’zimni bosa olmadim.Ovozim ko’tarilib ketti. O’shanda nimalar dedim, kimni so’kdim – hozir eslolmayman. Lekin mening bu harakatim natija berdi: hamma tipirchilab qoldi. “Tepakal” darrov kimlargadir qat’iy topshiriq bera boshladi.Meni yakka xonada turishimni ta’minlashni buyurdi.Meni xotirjam qilishga urindi. “Hammasi siz aytgandek bo’ladi”, dedi u. Men xonamdagi begona yuklarni hoziroq olib chiqib ketishni talab qildim. “Tepakal” bu to’g’rida ham topshiriq berdi.Bittasi men bilan xonamga ko’tarildi, yuklarni olib chiqib ketdi.

Men o’zimni bosib olish uchun deraza yonidagi o’rindiqqa cho’kdim.Tashqari tun qorong’isiga burkangan, dengizning u yer-bu yeridan miltillab chiroqlar ko’rinardi.Bu dengizdagi katta-kichik qayiq, kemalardan taralayotgan chiroqlar.Hov anavisi kichkinagina qayiq bo’lsa kerak – chirog’i yakka va xira ekan. Baliqchidir balki… Tunda baliq ovlash osondir-da… Bilmadim, hech qachon baliq tutmaganman.Qiziq, baliqchi bu kichik qayig’ida yolg’izmikin? Unga yaxshi, hech kim qayig’iga jamadon qoldirib ketmaydi…
O’ringa cho’zildim.Qattiq charchagan edim.Lekin g’alva hali tugamaganligini sezib turardim. Axir meni xonamga joylashgan odam hali-zamon qaytsa kerak, hech narsadan bexabar to’g’ri yana shu xonaga kirib kelar?! Uning kalitini hali qaytarib olishmadi-ku… Men xonani ichidan qulflab qo’ymoqchi bo’ldim, lekin buningda imkoni yo’q edi – ichki qulf buzuq edi.

Charchoq zo’r keldi, uxlab qolibman.Bir payt xonamda kimdir yurganini sezib, uyg’onib kettim.Tushunarli, mening “hamxonam” kelibdi.“Hamxona” mening uyg’onganimni bilib, chiroqni yoqdi. Ne ko’z bilan ko’rayki, xonada mening yangi tanishim – “Yapon” turardi… “Yapon” ham menga hayron bo’libqarab qo’ydi-yu, ko’zi bilan yuklarini qidira boshladi. Endi nima qildim?Tanish odam bo’lmaganda darrov haydab chiqarardim.Buni qanday haydayman? Unda ayb yo’q.

Men turib, kiyindim.“Yapon”ga hech narsa tushuntirmay, “Men bilan yuring” dedim-u, “resepshin”ga boshladim. Bu paytda soat tungi 1 lar bo’lib qolgan, lekin “resepshin” oldidagi “bardak” hali-da davom etardi. Menga o’xshagan, yoki boshqacharoq muammoga duch kelganlar ko’p edi.Men “Yapon” bilan boshlashib kelarkanman, uzoqdan “Tepakal” bizni ko’rib qoldi. Gap nimada ekanligini darrov sezdi, meni yana qattiq gapirishimdan cho’chidi shekilli, shoshib yana odamlariga topshiriq bera boshladi: “Anavi yigitni xonasini ko’rsatib qo’yinglar”, dedi u “Yapon”ni ko’rsatib. “Sizni xonangiz o’zgargan”, dedi u “Yaponga” qarab. “Hojam yalniz kalajak”, dedi “Tepakal” menga ishora qilib. “Tepakal” meni gapirib yuborishimga yo’l qo’ymaslikka harakat qilar, nuqul “Hojam yalniz kalajak, Hojam yalniz kalajak”, deb takrorlardi. Uning bu jumlasi mehmonxonaning katta zalida jarang berardi: “Hojam yalniz kalajak”.

***
Istanbuldagi Ataturk aeroporti o’ta gavjumligi bilan esimda qoldi.U yerda minglagan turli qiyofadagi odamlarni ko’rish mumkin.Aeroportning samolyotlar qo’yiladigan katta hududida turli texnikalar shu darajada ko’p ediki, yo’lovchilarni uchoqlarga eltuvchu avtobuslar “probka”da qolib ketardi.Hatto uchish uchun qo’zg’algan yoki endi qo’ngan samolyotlar “probka”ga tushib qolib, allaqancha vaqt kutib qolardi.Aeroportda “probka” bo’lishini men faqat shu yerda ko’rdim.

Turkiyada rusiyzabon odamlar nihoyatda ko’p ekanligini kuzatdim.Undanam ajablanarlisi, mahalliy turklarning ichida ruscha bemalol gaplashadiganlarining ko’pligi edi. Do’konga kirib borarkanman, chiroyli turk qizi meni “Zdrastvuyte, dobro pojalovat”, deb kutib oladi. Bu menga biroz yoqmaydi. “Thank you”, deb qoyaman. “You are welcome”, deydi sotuvchi qiz. “Teshekkur”, deyman endi men.“Hoshgeldiniz”, deydi qiz. Tan olib aytishim kerak, men turkchaga tushuna olmadim, shuningdek, turklar ham mening o’zbekchamga tushunmadi. Men u yerda ingliz yoki rus tilida muomala qildim.

Bosfor bo’g’ozichiqirg’og’ida joylashganqahvaxonada bosh barmoqdan sal kattaroq turkcha istakonda choy ichib o’tirib, Bosforning narigi qirg’og’ini tomosha qildim. Bu — oyog’ingiz Yevropada, ko’rib turganingiz esa Osiyo demakdir.Bosfor Qora va Marmara dengizlarini bog’laydi, Istanbulni qoq belidan kesib o’tadi, shuningdek u Yevropa va Osiyo o’rtasidagi chegaraning bir qismi hamdir – Bosforning bu qirg’og’i Yevropa, u qirg’ogi esa Osiyo.Bosfor ham xuddi Ataturk aeroporti singari o’ta gavjum, lekin bu yerda uchoqlar emas, balki katta-kichik kemalar qatnaydi.Tasavvur qiling, yuzlagan kemalar Bosfor orqali shahar markazigacha kirib keladi, ular orasida ko’p qavatli, ulkan kemalar ham mavjud.Darvoqe, bu yerda ham “probka” kuzatdim, endi kemalar “probka”ga tushayotgan edi.

Istanbul tarixiy, o’ta ulkan va odamlar bilan to’lib-toshgan shahar.“Odamlar bilan to’lib-toshgan” degan ta’rif Istanbuldagi gavjumlikni to’la aks ettirmaydi.Men avval Hong Kongda shunchalik ko’p odamlarni ko’rgandim, Istanbul ikkinchisi bo’ldi. Odamlarga tikilib, siz rostanam Yevropa va Osiyo chegarasida turganingizni his qilasiz, bu yerda yevropalik xorijliklar ham, osiyolik xorijliklar ham juda ko’p. Shaharda 15 millionga yaqin odam yashaydi.Uni ustiga shahar sayyohlar bilan to’lib-toshgan.Istanbulda osmono’par binolar yo’q, seysmik holat bunday binolarni qurishga imkon bermaydi.Shuning uchun ham shahar hududi kattalashib ketgan.Istanbul tarixi Rim va Vizantiya Imperiyalariga bog’lanadi, o’sha davrlarda asos solingan shaharning dastlabki nomi Konstantinopol bo’lgan.Istanbuldagi tarixiy obidalar – Sultanahmet masjidi, Aya Sofya muzeyi yodimda qoldi.

Antalya – O’rta Yer dengizi bo’yida joylashgan,go’zal tabiat bilan oshno shahar.Dengiz, tog’lar – hammasi juda ham chiroyli.Bu shahar ham sayyohlarga to’lib ketgan.O’rta Yer dengizida bir cho’milib chiqsangiz, ming yillik charchoqlar-u, g’uborlar esdan chiqadi.

Turkiyada yana mazali ovqatlar, shirin-shakar mevalar va ajoyib shirinliklar esimda qoldi.

***

Konferensiyani yakunlab, Antalyadan yana Istanbulga qaytdim. Kuala Lumpurga parvozgacha 4 soatlar bo’sh edim.Sovg’a-salom olay deb, bozorga borishga otlandim.Taksiga o’tirdim, haydovchiga bozor nomini aytdim.Bu haydovchi ham boshqalaridan qolishmasdi.U tinmasdan meni qayerlarga olib borish bo’yicha “taklif”larini aytar, men beparvo “Yo’q, yo’q” deb,rad etib borardim. Manzilga yaqin qolganda haydovchi “Siz borayotgan bozor hali ochilmagan, u yana 2 soatdan keyin ochiladi” deb qoldi. Endi men tashvishlanib qoldim.Ikki soat kutib qolsam, men uchog’imga kech qolishim mumkin edi. “Xohlasangiz men sizni boshqa bozorga olib boraman, u juda erta ochiladi”, dedi haydovchi. Men qayta-qayta surishtirib, haydovchining taklifiga ko’nishga majbur bo’ldim.Haydovchi yo’lni teskari soldi.Ikki hissa ko’p yo’l yurib, haydovchi aytgan manzilga yetib keldik. “Mana shu binoning shunday narigi tarafiga o’tsangiz, bozor boshlanadi”, dedi haydovchi, mendan ikki hissa pulni sanab olarkan. Men binoning narigi tarafiga o’tdim. U yerda rostanam bozor bor ekan, lekin u bozor ham 2 soatdan keyin ochilar ekan… Ha, Istanbul taksi haydovchilari meni baribir aldashdi. Qayerdandir menga tanish qo’shiq eshitilardi:

Yalan, bashkasi yalan,
Dyunyada o’limden bashkasi yalan.

2014 yil
Kuala Lumpur – Istanbul – Antalya – Kuala Lumpur