Ражаб ХОЛБЕК
ШАҲАРДАГИ ОЛМА ДАРАХТИ
Эссе
1
Сенинг борлигингни ҳис этмоқ қанчалар яхши.
Менинг борлигимни ҳис этмоқ қанчалар яхши.
Биз балким ифорларга бурканган гул эмасдирмиз.
Ёки дунё чалиб турган услуб ҳам эмасдирмиз.
Ё ҳавони тўлдириб бораётган бирор ҳодисот ҳам эмасдирмиз.
Лекин биз бормиз.
Бу гўзал ҳаёт қўшиқларига ёрмиз.
Тирикликнинг куни ва туни бизнинг руҳимизни акс эттиради.
Тирикликнинг куни ва туни руҳимизда чирпирак отади.
Биз кўнгилмиз.
Биз туйғумиз.
Биз кеча, бугун ва эртамиз.
2
Мени ижодкорликда нима ушлаб турибди?
Мени ижодкорликка ни ма чорлаб турибди?
Нафсламбирини айтганда,ижодкор бўлиб, шунча йиллардан буён бирор асарни қойиллатмадим.
Ҳеч бўлмаса, ўзимга маъқул келадиган бирор асар ёзганимда ҳам ўзимни бошқачароқ ҳис этган бўлардим.
Бугун ёзганим эртага ё ўн беш кундан кейин ўзимга ёқмай қолади.
Лекин қандайдир қизғаниш билан уларни ёқиб юборгим ҳам келмайди. Майли, туриб турсин дейман-у, қоғозлар орасига солиб қўявераман.Ёзганларимни кейинроқ варақлаб кўришга ё ҳафсала қиламан ё ҳафсала қилмайман. Энг ачинарли томони шундаки, ижарама-ижара кўчиб юрганимда, менинг босилдириқларимни, ҳе йўқ-бе йўқ, ярмини сичқон еб кетибди.Албатта, алам қилади-да. Камбағални туянинг устида ҳам ит қопади дегани шу бўлса керак-да.
Гапимдан чалғимайин айтайин: Мени ижодкорликда ё бир ўжарлик ё ярим-ёрти қизиқиш ушлаб турган бўлса керак.
Яна-ям, ким билади дейсиз. Бундай дейишимга сабаб, мен узоқ йиллар, аниқроғи олтмиш ёшимгача мунтазам ижод қилишдан узоқ бўлдим. Олтмиш ёшга етганимда англадимки, ижодга бу ҳолатда ёндошиш бирор натижа ёки самара кўрсатмайди.Ўзим ўзгардимми, ё Тангри қўлладими, ижодга муносабатни бир юз саксон градусга ўзгартирдим. Аниқроғи авваллари ойда, йилда бир шеър ёзадиган бўлсам, энди мунтазамликка қўл урдим.Ҳар куни учтадан кам шеър ёзсам, ўзимни ҳам, фикримни ҳам тинчитмадим. Қарасам, нималардир юз бераяпти. Чунки бир пайтлари яъни вилоят радиосида ишлаб юрган пайтларимда, Усмон Азимдан интервью олдим. Усмон Азим: — Мен бир йилда 300-400 та шеър ёзадиган шоирман,-деб айтгани ёдимда қолганди. Бу дегани ҳар куни битта шеър деганидир. Ё бўлмаса,Муҳаммад Юсуф бир чиқишида кунига ўттиз- қирққа яқин шеър ёзган пайтларим бўлган деганди. Эсладим, эсладим… Бу гаплар менинг онгимга қуйилиб қолганди. Бу сўзлар менинг онгости ҳолатимга кўрсатилаётган йўллар эди.
3
Шеър ёзиб юрганимга анча йиллар бўлган бўлса-да, Хуршид Даврондан бошқа на бирор шоир ёки на бирор олимнинг эшигини тақиллатмадим десам, муболаға бўлмайди. Бунга менинг балки тортинчоқлигим сабабдир.
Ҳеч нарсани мен умримнинг мазмунига айлантиролмадим.Бўлмаса, шеъриятнинг йўлларида бунчалар сандирақламасдим. Балки аллақачон ўз йўлимни топиб, ўша йўлдан кетган бўлармидим.
Тўғрисини айтсам, мени хотиралар эмас, орзулар қизиқтиради. Шу олтмиш олти ёшимгача болалик орзуларимдан қанчасига етишдим-у, қанчасига етишмадим, бу қоронғу тунларимнинг ташвишларидир.
4
Мен шеърларимда ўз-ўзимдан гапирдим.
Кўнгил ҳақида айтдим.
Туйғулар ҳақида айтдим.
Ё тушунарли айтдим, ё тушунарсиз айтдим.
Кимдир борлигича қабул қилди, кимдир аксинча.
Лекин мен чекинмадим.
Ёздим… Ёзавердим.
Бироқ ўзим чўзилган шеърлардан зерикдим.
Қисқа ва лўнда айтишни истадим.
Қисқалик менга қизиқарлироқ туйилди.
Қисқалик менда ўзини кўрсатди.
Қисқа ёзганларим кўнгилга яқиндек туйилди.
Шоир Шавкат Раҳмоннинг ҳам илк шеърлари, Хуршид Давроннинг табиат ҳақида чизгилари, Усмон Азимнинг муҳаббат ва кўнгил ҳақидаги шеърлари ҳар сафар ўқиганимда мени бу битиклар турткилаб тургандек бўлди.
5
Мен ёзишдан нима истадим?
Мен ёзмасам ҳам, ёзарманлар кўп эди.
Ҳар ким билганини ёзади.
Ҳар ким кўрганини ёзади.
Ҳар ким ҳис этганини ёзади.
Лекин ёзишда ҳам ёзишнинг фарқи бор.
Кимдир ёзишнинг кифтини келтириб ёзади.
Кимдир билганларини баён қилиб қўяқолади.
Менинг ёзмишларимдан мақсад: Мен кўнгилларга яқин боргим келди. Кўнгилни кўнгилга пайвандлагим келди.
Бошқаларнинг кўнгил тўғрисида айтмаганларини айтгим келди.
Ёзишда буни қанчалар уддалолганим тўғрисида бошқалар фикр билдирсалар, ажабмас.
6
Мен танқидчи эмасман.
Бир мухлисман, холос.
Керак бўлган жойда Хуршид Даврон шеърларини ёд ўқиб, ўз кўнглимни хушлайвераман.
7
Менинг ишим ортга чекинмаслик.
Менинг ишим келажак сари бориш.
Кимдир менинг ёзганларимни ҳеч нарсага арзимайди дейиши мумкин, лекин бундан музтар бўлиб ё тўхтаб қолиш ниятим йўқ. Фақатгина, ўша мени инкор қилаётганларга нисбатан муросасиз ижодга шўнғишим шартдир. Биламан, ҳеч ким бу дунёда абадий эмас.Эскирмаган нарсанинг ўзи йўқ.Лекин мен парвозимни давом эттиравераман. Учишга…. Учишга… Яна-да, баландроқ учишга ҳаракат қилаверман. Парвозимда кўнгил тўлмагунча мен доимий ҳаракатдаман.
Минг афсуски, мен таржима билан шуғулланмадим. Бошқаларнинг таржимасини ўқиб бордим. Тўғри, қачонлардир русларнинг Колцов деган шоиридан шеърлар таржима қилган бўлдим. Лекин улар ўзимга ёқмаганлиги боис, таржимонликдан қўлимни тортдим. Ёшим ўтган сайин, бошқа таржималарни ўқир эканман, ўзимни “тайёрига айёрдек” ҳис этиб бошлайман ва бундан кўпинча виждоним қийналгандек бўлади.
Ўзим сезмаган қандайдир азоблар ичида қолгандек бўламан.
Айниқса, Хуршид Даврон таржимасидаги япон шеъриятини ўқиганимда ўзимни кечиролмай қоламан. Боиси, япон шеъриятидан Хуршид Даврон таржималарини мен мукаммал сифатда, таржима эмас, ўзбекча ёзилгандек қабул қилганман. Бу таржималарни ҳар сафар ўқиганимда, кўнгилга ҳамроз бўладиган нималардир топгандек бўлавераман. Худди, қачонлардир Хуршид Давроннинг “Ҳар кимнинг ҳам бўлсин осмони” каби шеърларини ўқиган каби.
8
Ўйлаб қарасам, Хуршид Давронни таниганимга бу йил 43 йил бўлибди. Аниқроғи 1979 йилдан буён. Ўша пайтлар мен бор-йўғи тўрт мисрани қофиялаштиролган ва ўзини шоир санаганлардан эдим десам муболаға бўлмайди. Лекин шеър ёзишга қизиқардим.Адашмасам, ҳар куни бўлмаса ҳам, кунаро “Ёш гвардия” нашриётига Хуршид Давроннинг олдига бориб турардим.
Албатта, Хуршид Давронга кўрсатиш учун қўлимда бир ёки иккита шеърим бўларди. Менинг алмойи-жалмойи шеърларимни Хуршид Даврон эринмасдан таҳрир қилар ва менга йўл-йўриқ кўрсатарди.
Лекин бирор марта Ражаббой, шеър ёзиб, ўзингни ҳам бошқаларни қийнаб юрмагин-да, қўлингдан келадиган бошқа иш билан машғул бўлгин,-демасди. Бу ҳол, энди ўйлаб қарасам, балки унинг донишмандлигидандир ёки бировнинг кўнглига озор беришдан тийилганидандир деб ўйлайман. Чунки ҳозирда ёшим етмишни қоралаб бораётган бўлса-да, ёзганларимдан баъзан кўнглим тўлса, баъзан тўлмай туради. Тўғри, ҳозиргача икки-уч тўплам шаклида китоблар чоп эттирдим, лекин бу ҳали шоирлик дегани эмаслигини ўзим чуқур ҳис қилиб тураман. Ҳолбуки, уларнинг биттаси Хуршид Даврон сўзбошиси билан чоп этилган бўлса ҳам.
Ўша, Хуршид Даврон олдига бориб, шеър кўрсатиб юрган пайтларимда истеъдодли шоир Муҳаммад Раҳмон билан ҳам танишиб қолгандим.Лекин Муҳаммад Раҳмонга бирорта ҳам шеъримни кўрсатган эмасман.
70-йилларда адабиётга кириб келган Усмон Азим, Шавкат Раҳмон, Муҳаммад Солиҳ, Мирза Кенжабекларни ҳам худди ўша “Ёш гвардия нашриёти” таниганман. Рауф Парфини ҳам биринчи марта шу ерда учратганман. У пайтларда мен Рауф Парфи шеърларини унчалик ҳам ҳазм қилолмасдим. Демак, ҳали шеъриятга унчалик ҳам яқин келмаганлигимни шундан ҳам билса бўлади.
9
Хуршид Давроннинг аллақачон халқ мулкига айланган ушбу сўзларини ўзимча ҳар доим такрорлаб юрган бўламан:
“Ёш ижодкор, энг аввало, ўз қобиғида, авлоди ёки бугунги ўзбек адабиёти қобиғида қолиб кетмаслигини ўйлаши керак. Дунё адабиётига, миллий мумтоз адабиётига кенгроқ назар ташлаши, бунинг учун кўпроқ мутолаа қилиши лозим деб ўйлайман. Адабиётда тажриба орттиришнинг энг фойдали йўли таржима билан шуғулланишдир. Таржима ижодкорни чархлайди, уни ўзи ўрганиб қолган дунёдан фарқли дунёлар борлигини кўрсатади…
10
Истеъдод, қобилият кимдадир эртароқ кўринса, кимдадир кечроқ уйғонади. Мен-да, ўзимни жуда қобилиятсиз санагим келмайди.
Лекин бошқаларда ёшлигида кўринган қобилият менинг боғимда кечроқ гуллаганга, кечроқ гулга кирганга ўхшаб кўринади. Шу маънода ҳамон ўзимни шогирдлик кўчасида юрганга менгзайман.
Аниқроғи, шу ёшимда ҳам ловуллаб эмас, балки тутаб-тутаб ёнаётганга ўхшайман.
Шоирлик қисматим борми-йўқми буни билмайман. Лекин шеър ёзаман. Баъзи ўринларда айтишим мумкин , кўпроқ ёзаман. Лекин кўп ёзиш ҳали бу шоирлик дегани эмас. Халқ ўқиб билсагина, бу шоирлик демакдир.
11
Яқинда ютуб ўзанида Хуршид Даврон ижодий фаолиятига бағишланган турк теледастурини кўриб қолдим.
Тўғрисини айтсам, дастурни кўриб кўзларимдан ёш қалқиб келди.
Дастур охиригача, сиз тасаввур этолмайдиган катта бир ҳаяжонда ўтирдим.Назаримда, бу Хуршид Даврон ижоди нафақат Ўзбекистонда балки туркийлар дунёсида тан олиниши эди.
Бундан қувонмаслик мумкинми?
Бундан ҳаяжонмаслик мумкинми?
Мен насрда Тоғай Муродни ўзимга устоз билган бўлсам, шеъриятда Хуршид Давронни устоз деб билдим. Чунки мен ҳар иккала ижодкордан бевосита ёки билвосита нималарнидир, энг асосийси фикрлаш ва ёзишни ўргандим десам муболаға бўлмас.
13
“Шаҳардаги олма дарахти” — бу Хуршид Даврон китобининг номи.
Лекин мен бу иборани Хуршид Давроннинг ўзига нисбатан ҳам рамзий маънода қўллашни маъқул топдим.
Тасаввуримда, “Шаҳардаги олма дарахти” бугун бор бўйи-басти билан олис-олислардан кўриниб туради. Бу дарахтнинг япроқларини ҳилпираб туриши, бу дарахтнинг шивирларини, бу дарахтнинг эзгулик қўшиқларини айтаётганлигини мен ҳар қадамда ҳис этиб тураман. Кундузми, тундами ё саҳарда бу дарахт шовуллашларидан илҳомланиб, мен ҳам ўзимча қўшиқлар битаман.
Назаримда, етмиш йиллик бу дарахт ҳали кўп йиллар биз каби мухлисларини, шогирдларини ўз овози, ўз сози билан хушнуд этиб туради.
***
Хуршид Даврон,
Китобин ўқиб
Мен қандайдир лаззат топаман.
Танишдайин япон тоғлари
Сўқмоқларда унсиз чопаман.
Кўрмаганман,
Лекин бир бора
Жилоланган япон тоғларин.
Қўмсагандек бўлавераман
Ғўр ёшликнинг қувноқ чоғларин.
Вахшивортоғ,
Менинг ҳайратим
Кашф этаман қайта ва қайта
Ва кўнгилдан кечганларини
Зерикмайман ҳаммага айтиб…
Такрорлайди,
Тоғлар бир-бирин
Набототи келтирар шукуҳ
Ва тоғларда кезади мудом
Тирикликни асраган руҳим.
Хуршид Даврон,
Ўзи юксак тоғ –
Қаршисида ўйга толасан.
Мозий учун, келажак учун
Ҳаволардан нафас оласан.
Март-апрель 2022 йил.
Tasavvurimda, “Shahardagi olma daraxti” bugun bor bo’yi-basti bilan olis-olislardan ko’rinib turadi. Bu daraxtning yaproqlarini hilpirab turishi, bu daraxtning shivirlarini, bu daraxtning ezgulik qo’shiqlarini aytayotganligini men har qadamda his etib turaman. Kunduzmi, tundami yo saharda bu daraxt shovullashlaridan ilhomlanib, men ham o’zimcha qo’shiqlar bitaman.
Rajab XOLBEK
ShAHARDAGI OLMA DARAXTI
Esse
1
Sening borligingni his etmoq qanchalar yaxshi.
Mening borligimni his etmoq qanchalar yaxshi.
Biz balkim iforlarga burkangan gul emasdirmiz.
Yoki dunyo chalib turgan uslub ham emasdirmiz.
Yo havoni to’ldirib borayotgan biror hodisot ham emasdirmiz.
Lekin biz bormiz.
Bu go’zal hayot qo’shiqlariga yormiz.
Tiriklikning kuni va tuni bizning ruhimizni aks ettiradi.
Tiriklikning kuni va tuni ruhimizda chirpirak otadi.
Biz ko’ngilmiz.
Biz tuyg’umiz.
Biz kecha, bugun va ertamiz.
2
Meni ijodkorlikda nima ushlab turibdi?
Meni ijodkorlikka ni ma chorlab turibdi?
Nafslambirini aytganda,ijodkor bo’lib, shuncha yillardan buyon biror asarni qoyillatmadim.
Hech bo’lmasa, o’zimga ma’qul keladigan biror asar yozganimda ham o’zimni boshqacharoq his etgan bo’lardim.
Bugun yozganim ertaga yo o’n besh kundan keyin o’zimga yoqmay qoladi.
Lekin qandaydir qizg’anish bilan ularni yoqib yuborgim ham kelmaydi. Mayli, turib tursin deyman-u, qog’ozlar orasiga solib qo’yaveraman.Yozganlarimni keyinroq varaqlab ko’rishga yo hafsala qilaman yo hafsala qilmayman. Eng achinarli tomoni shundaki, ijarama-ijara ko’chib yurganimda, mening bosildiriqlarimni, he yo’q-be yo’q, yarmini sichqon yeb ketibdi.Albatta, alam qiladi-da. Kambag’alni tuyaning ustida ham it qopadi degani shu bo’lsa kerak-da.
Gapimdan chalg’imayin aytayin: Meni ijodkorlikda yo bir o’jarlik yo yarim-yorti qiziqish ushlab turgan bo’lsa kerak.
Yana-yam, kim biladi deysiz. Bunday deyishimga sabab, men uzoq yillar, aniqrog’i oltmish yoshimgacha muntazam ijod qilishdan uzoq bo’ldim. Oltmish yoshga yetganimda angladimki, ijodga bu holatda yondoshish biror natija yoki samara ko’rsatmaydi.O’zim o’zgardimmi, yo Tangri qo’lladimi, ijodga munosabatni bir yuz sakson gradusga o’zgartirdim. Aniqrog’i avvallari oyda, yilda bir she’r yozadigan bo’lsam, endi muntazamlikka qo’l urdim.Har kuni uchtadan kam she’r yozsam, o’zimni ham, fikrimni ham tinchitmadim. Qarasam, nimalardir yuz berayapti. Chunki bir paytlari ya’ni viloyat radiosida ishlab yurgan paytlarimda, Usmon Azimdan intervьyu oldim. Usmon Azim: — Men bir yilda 300-400 ta she’r yozadigan shoirman,-deb aytgani yodimda qolgandi. Bu degani har kuni bitta she’r deganidir. Yo bo’lmasa,Muhammad Yusuf bir chiqishida kuniga o’ttiz- qirqqa yaqin she’r yozgan paytlarim bo’lgan degandi. Esladim, esladim… Bu gaplar mening ongimga quyilib qolgandi. Bu so’zlar mening ongosti holatimga ko’rsatilayotgan yo’llar edi.
3
She’r yozib yurganimga ancha yillar bo’lgan bo’lsa-da, Xurshid Davrondan boshqa na biror shoir yoki na biror olimning eshigini taqillatmadim desam, mubolag’a bo’lmaydi. Bunga mening balki tortinchoqligim sababdir.
Hech narsani men umrimning mazmuniga aylantirolmadim.Bo’lmasa, she’riyatning yo’llarida bunchalar sandiraqlamasdim. Balki allaqachon o’z yo’limni topib, o’sha yo’ldan ketgan bo’larmidim.
To’g’risini aytsam, meni xotiralar emas, orzular qiziqtiradi. Shu oltmish olti yoshimgacha bolalik orzularimdan qanchasiga yetishdim-u, qanchasiga yetishmadim, bu qorong’u tunlarimning tashvishlaridir.
4
Men she’rlarimda o’z-o’zimdan gapirdim.
Ko’ngil haqida aytdim.
Tuyg’ular haqida aytdim.
Yo tushunarli aytdim, yo tushunarsiz aytdim.
Kimdir borligicha qabul qildi, kimdir aksincha.
Lekin men chekinmadim.
Yozdim… Yozaverdim.
Biroq o’zim cho’zilgan she’rlardan zerikdim.
Qisqa va lo’nda aytishni istadim.
Qisqalik menga qiziqarliroq tuyildi.
Qisqalik menda o’zini ko’rsatdi.
Qisqa yozganlarim ko’ngilga yaqindek tuyildi.
Shoir Shavkat Rahmonning ham ilk she’rlari, Xurshid Davronning tabiat haqida chizgilari, Usmon Azimning muhabbat va ko’ngil haqidagi she’rlari har safar o’qiganimda meni bu bitiklar turtkilab turgandek bo’ldi.
5
Men yozishdan nima istadim?
Men yozmasam ham, yozarmanlar ko’p edi.
Har kim bilganini yozadi.
Har kim ko’rganini yozadi.
Har kim his etganini yozadi.
Lekin yozishda ham yozishning farqi bor.
Kimdir yozishning kiftini keltirib yozadi.
Kimdir bilganlarini bayon qilib qo’yaqoladi.
Mening yozmishlarimdan maqsad: Men ko’ngillarga yaqin borgim keldi. Ko’ngilni ko’ngilga payvandlagim keldi.
Boshqalarning ko’ngil to’g’risida aytmaganlarini aytgim keldi.
Yozishda buni qanchalar uddalolganim to’g’risida boshqalar fikr bildirsalar, ajabmas.
6
Men Xurshid Davron she’rlarida o’zimga, qalbimga yaqin she’rlarni ko’rdim. Uning she’rlarida tabiat go’yoki jonliday tasvirlanadi. Tabiat ranglarda cho’lg’onadi.Bu ranglardan esa, befarq o’tib ketish mumkin emas.Bu borada men Xurshid Davron she’rlaridan misol keltirib o’tirmayman. Xurshid Davron she’rlari borasida tanqidchilar allaqachon o’z fikrlarini aytib o’tganlar.
Men tanqidchi emasman.
Bir muxlisman, xolos.
Kerak bo’lgan joyda Xurshid Davron she’rlarini yod o’qib, o’z ko’nglimni xushlayveraman.
7
Mening ishim ortga chekinmaslik.
Mening ishim kelajak sari borish.
Kimdir mening yozganlarimni hech narsaga arzimaydi deyishi mumkin, lekin bundan muztar bo’lib yo to’xtab qolish niyatim yo’q. Faqatgina, o’sha meni inkor qilayotganlarga nisbatan murosasiz ijodga sho’ng’ishim shartdir. Bilaman, hech kim bu dunyoda abadiy emas.Eskirmagan narsaning o’zi yo’q.Lekin men parvozimni davom ettiraveraman. Uchishga…. Uchishga… Yana-da, balandroq uchishga harakat qilaverman. Parvozimda ko’ngil to’lmaguncha men doimiy harakatdaman.
Ming afsuski, men tarjima bilan shug’ullanmadim. Boshqalarning tarjimasini o’qib bordim. To’g’ri, qachonlardir ruslarning Koltsov degan shoiridan she’rlar tarjima qilgan bo’ldim. Lekin ular o’zimga yoqmaganligi bois, tarjimonlikdan qo’limni tortdim. Yoshim o’tgan sayin, boshqa tarjimalarni o’qir ekanman, o’zimni “tayyoriga ayyordek” his etib boshlayman va bundan ko’pincha vijdonim qiynalgandek bo’ladi.
O’zim sezmagan qandaydir azoblar ichida qolgandek bo’laman.
Ayniqsa, Xurshid Davron tarjimasidagi yapon she’riyatini o’qiganimda o’zimni kechirolmay qolaman. Boisi, yapon she’riyatidan Xurshid Davron tarjimalarini men mukammal sifatda, tarjima emas, o’zbekcha yozilgandek qabul qilganman. Bu tarjimalarni har safar o’qiganimda, ko’ngilga hamroz bo’ladigan nimalardir topgandek bo’laveraman. Xuddi, qachonlardir Xurshid Davronning “Har kimning ham bo’lsin osmoni” kabi she’rlarini o’qigan kabi.
8
O’ylab qarasam, Xurshid Davronni taniganimga bu yil 43 yil bo’libdi. Aniqrog’i 1979 yildan buyon. O’sha paytlar men bor-yo’g’i to’rt misrani qofiyalashtirolgan va o’zini shoir sanaganlardan edim desam mubolag’a bo’lmaydi. Lekin she’r yozishga qiziqardim.Adashmasam, har kuni bo’lmasa ham, kunaro “Yosh gvardiya” nashriyotiga Xurshid Davronning oldiga borib turardim.
Albatta, Xurshid Davronga ko’rsatish uchun qo’limda bir yoki ikkita she’rim bo’lardi. Mening almoyi-jalmoyi she’rlarimni Xurshid Davron erinmasdan tahrir qilar va menga yo’l-yo’riq ko’rsatardi.
Lekin biror marta Rajabboy, she’r yozib, o’zingni ham boshqalarni qiynab yurmagin-da, qo’lingdan keladigan boshqa ish bilan mashg’ul bo’lgin,-demasdi. Bu hol, endi o’ylab qarasam, balki uning donishmandligidandir yoki birovning ko’ngliga ozor berishdan tiyilganidandir deb o’ylayman. Chunki hozirda yoshim yetmishni qoralab borayotgan bo’lsa-da, yozganlarimdan ba’zan ko’nglim to’lsa, ba’zan to’lmay turadi. To’g’ri, hozirgacha ikki-uch to’plam shaklida kitoblar chop ettirdim, lekin bu hali shoirlik degani emasligini o’zim chuqur his qilib turaman. Holbuki, ularning bittasi Xurshid Davron so’zboshisi bilan chop etilgan bo’lsa ham.
O’sha, Xurshid Davron oldiga borib, she’r ko’rsatib yurgan paytlarimda iste’dodli shoir Muhammad Rahmon bilan ham tanishib qolgandim.Lekin Muhammad Rahmonga birorta ham she’rimni ko’rsatgan emasman.
70-yillarda adabiyotga kirib kelgan Usmon Azim, Shavkat Rahmon, Muhammad Solih, Mirza Kenjabeklarni ham xuddi o’sha “Yosh gvardiya nashriyoti” taniganman. Rauf Parfini ham birinchi marta shu yerda uchratganman. U paytlarda men Rauf Parfi she’rlarini unchalik ham hazm qilolmasdim. Demak, hali she’riyatga unchalik ham yaqin kelmaganligimni shundan ham bilsa bo’ladi.
9
Xurshid Davronning allaqachon xalq mulkiga aylangan ushbu so’zlarini o’zimcha har doim takrorlab yurgan bo’laman:
“Yosh ijodkor, eng avvalo, o’z qobig’ida, avlodi yoki bugungi o’zbek adabiyoti qobig’ida qolib ketmasligini o’ylashi kerak. Dunyo adabiyotiga, milliy mumtoz adabiyotiga kengroq nazar tashlashi, buning uchun ko’proq mutolaa qilishi lozim deb o’ylayman. Adabiyotda tajriba orttirishning eng foydali yo’li tarjima bilan shug’ullanishdir. Tarjima ijodkorni charxlaydi, uni o’zi o’rganib qolgan dunyodan farqli dunyolar borligini ko’rsatadi…
10
Iste’dod, qobiliyat kimdadir ertaroq ko’rinsa, kimdadir kechroq uyg’onadi. Men-da, o’zimni juda qobiliyatsiz sanagim kelmaydi.
Lekin boshqalarda yoshligida ko’ringan qobiliyat mening bog’imda kechroq gullaganga, kechroq gulga kirganga o’xshab ko’rinadi. Shu ma’noda hamon o’zimni shogirdlik ko’chasida yurganga mengzayman.
Aniqrog’i, shu yoshimda ham lovullab emas, balki tutab-tutab yonayotganga o’xshayman.
Shoirlik qismatim bormi-yo’qmi buni bilmayman. Lekin she’r yozaman. Ba’zi o’rinlarda aytishim mumkin , ko’proq yozaman. Lekin ko’p yozish hali bu shoirlik degani emas. Xalq o’qib bilsagina, bu shoirlik demakdir.
11
Yaqinda yutub o’zanida Xurshid Davron ijodiy faoliyatiga bag’ishlangan turk teledasturini ko’rib qoldim.
To’g’risini aytsam, dasturni ko’rib ko’zlarimdan yosh qalqib keldi.
Dastur oxirigacha, siz tasavvur etolmaydigan katta bir hayajonda o’tirdim.Nazarimda, bu Xurshid Davron ijodi nafaqat O’zbekistonda balki turkiylar dunyosida tan olinishi edi.
Bundan quvonmaslik mumkinmi?
Bundan hayajonmaslik mumkinmi?
Men nasrda Tog’ay Murodni o’zimga ustoz bilgan bo’lsam, she’riyatda Xurshid Davronni ustoz deb bildim. Chunki men har ikkala ijodkordan bevosita yoki bilvosita nimalarnidir, eng asosiysi fikrlash va yozishni o’rgandim desam mubolag’a bo’lmas.
13
“Shahardagi olma daraxti” — bu Xurshid Davron kitobining nomi.
Lekin men bu iborani Xurshid Davronning o’ziga nisbatan ham ramziy ma’noda qo’llashni ma’qul topdim.
Tasavvurimda, “Shahardagi olma daraxti” bugun bor bo’yi-basti bilan olis-olislardan ko’rinib turadi. Bu daraxtning yaproqlarini hilpirab turishi, bu daraxtning shivirlarini, bu daraxtning ezgulik qo’shiqlarini aytayotganligini men har qadamda his etib turaman. Kunduzmi, tundami yo saharda bu daraxt shovullashlaridan ilhomlanib, men ham o’zimcha qo’shiqlar bitaman.
Nazarimda, yetmish yillik bu daraxt hali ko’p yillar biz kabi muxlislarini, shogirdlarini o’z ovozi, o’z sozi bilan xushnud etib turadi.
***
Xurshid Davron,
Kitobin o’qib
Men qandaydir lazzat topaman.
Tanishdayin yapon tog’lari
So’qmoqlarda unsiz chopaman.
Ko’rmaganman,
Lekin bir bora
Jilolangan yapon tog’larin.
Qo’msagandek bo’laveraman
G’o’r yoshlikning quvnoq chog’larin.
Vaxshivortog’,
Mening hayratim
Kashf etaman qayta va qayta
Va ko’ngildan kechganlarini
Zerikmayman hammaga aytib…
Takrorlaydi,
Tog’lar bir-birin
Nabototi keltirar shukuh
Va tog’larda kezadi mudom
Tiriklikni asragan ruhim.
Xurshid Davron,
O’zi yuksak tog’ –
Qarshisida o’yga tolasan.
Moziy uchun, kelajak uchun
Havolardan nafas olasan.
Mart-aprelь 2022 yil.
