Дилобар Аслиддин қизининг фейсбук саҳифасида Марсель Брионнинг “Менким, Соҳибқирон – жаҳонгир Темур” асарига тааллуқли ёзувига мана бу изоҳни қўшиб қўйдим:

Профессор, кўпроқ машҳур шахслар биографиясини ёзишга ишқибоз адиб (илова қилинган пастдаги суратларга қаранг) Франция Академияси аъзоси Марсель Брион (1895-1984) Амир Темур шахси ва темурийлар даври бўйича Америка ва Европанинг илмий доиралари тадқиқотлари маълумотлари асосида “Тамерлан” асарининг биринчи таҳририни 1942 йили, Забуиллоҳхон Мансурийнинг форс тилига ўгирган “Темур тузуклари” асосида қисман тўлдирилган ва қайта ишланган “Менким, Соҳибқирон — жаҳонгир Темур” романини форс тилида 1959 йили, французчада 1963 йили чоп этган.

Забуиллоҳ Мансурий билан ҳамкорликда ёзилган ушбу асарда (Эронда «Манем Таймур Жаҳонкишо» کتاب منم تیمور جهانگشا اثر مارسل برایون номи билан нашр этилган) Брион, энг аввало, Амир Темур тузукларидан ва Соҳибқиронга замондош бўлган Ибн Арабшоҳ, Ибн Халдун, Шарафиддин Али Яздий, Султония шаҳри епископи Иоанн де Галонифонтибус , Кастилия қироли элчиси Руи Гонзалес де Клавихо, француз маршали Жан II ле Менгр (Бусико ) асарларидан кенг фойдаланган. Китобни ўзбек тилига илк таржима қилган саудиялик ватандошимиз Абдураҳим Учқун бўлса, кейинчалик русча нашрдан Фарҳод Рўзиев ва Фозил Тиловатов ва ниҳоят (2010 йили) сурхондарёлик Зокиржон Ғойипов таржима қилишган.

Мен китоб ўзбек тилида нашр этилган йили, ўн йилча бурун ёзилган бир мақоламда асар ҳақидаги фикримни очиқлаб шундай ёзган эдим: «Уни Салоҳиддин Тошкандийнинг «Темурнома»си (1908 й. ёзилган) каби чўпчакнамо бадиий асар сифатида қабул қилишимиз керак».

P. S. Ва ниҳоят, тан олиб айтаманки, бугунги кунда ушбу роман Амир Темур ҳақидаги асарлар ичида энг кўп ўқилаётган ва аудиоси тингланаётган асар бўлиб қолмоқда. Энг кейинги берган интервьюдаям бу хусусда тўхталиб, шундай деган эканман: Aмир Темур ҳақида ёзяпмиз. Aввал ҳам ёзилган, бундан кейин ҳам ёзилади. Аммо,аччиқ бўлсада, тан олиш керак, ёшлар бугун энг кўп Марсел Брионнинг кичкинагина рисоласини бошқа тарихий манбалар асосида бир неча баробар бойитган бир эронлик қаламкаш юзага чиқарган «Мен-ким, Соҳибқирон Жаҳонгир Темур» асарини ўқияпти. Нега улар беш жилд қилиб ёзилган пенталогияларни ўқишмайди. Ҳамма гап шундаки, бу асарлар «Ёзишим шарт» деган иштиёқ билан эмас, «Амир Темур ҳақида ёзсам, мукофот оламан» деган иддао билан ёзилган.

Dilobar Аsliddin qizining feysbuk sahifasida Marselь Brionning “Menkim, Sohibqiron – jahongir Temur” asariga taalluqli yozuviga mana bu izohni qoʼshib qoʼydim:

Professor, koʼproq mashhur shaxslar biografiyasini yozishga ishqiboz adib (ilova qilingan yuqoridagi suratlarga qarang) Frantsiya Аkademiyasi aʼzosi Marselь Brion (1895-1984) Аmir Temur shaxsi va temuriylar davri boʼyicha Аmerika va Yevropaning ilmiy doiralari tadqiqotlari maʼlumotlari asosida “Tamerlan” asarining birinchi tahririni 1942 yili, Zabuillohxon Mansuriyning fors tiliga oʼgirgan “Temur tuzuklari” asosida qisman toʼldirilgan va qayta ishlangan “Menkim, Sohibqiron — jahongir Temur” romanini fors tilida 1959 yili, frantsuzchada 1963 yili chop etgan.

Zabuilloh Mansuriy bilan hamkorlikda yozilgan ushbu asarda (Eronda «Manem Taymur Jahonkisho» کتاب منم تیمور جهانگشا اثر مارسل برایون nomi bilan nashr etilgan) Brion, eng avvalo, Аmir Temur tuzuklaridan va Sohibqironga zamondosh boʼlgan Ibn Аrabshoh, Ibn Xaldun, Sharafiddin Аli Yazdiy, Sultoniya shahri yepiskopi Ioann de Galonifontibus , Kastiliya qiroli elchisi Rui Gonzales de Klavixo, frantsuz marshali Jan II le Mengr (Busiko ) asarlaridan keng foydalangan. Kitobni oʼzbek tiliga ilk tarjima qilgan saudiyalik vatandoshimiz Аbdurahim Uchqun boʼlsa, keyinchalik ruscha nashrdan Farhod Roʼziev va Fozil Tilovatov va nihoyat (2010 yili) surxondaryolik Zokirjon Gʼoyipov tarjima qilishgan.

Men kitob oʼzbek tilida nashr etilgan yili, oʼn yilcha burun yozilgan bir maqolamda asar haqidagi fikrimni ochiqlab shunday yozgan edim: «Uni Salohiddin Toshkandiyning «Temurnoma»si (1908 y. yozilgan) kabi choʼpchaknamo badiiy asar sifatida qabul qilishimiz kerak».

P. S. Va nihoyat, tan olib aytamanki, bugungi kunda ushbu roman Аmir Temur haqidagi asarlar ichida eng koʼp oʼqilayotgan va audiosi tinglanayotgan asar boʼlib qolmoqda. Eng keyingi bergan intervьyudayam bu xususda toʼxtalib, shunday degan ekanman: Amir Temur haqida yozyapmiz. Avval ham yozilgan, bundan keyin ham yoziladi. Аmmo,achchiq boʼlsada, tan olish kerak, yoshlar bugun eng koʼp Marsel Brionning kichkinagina risolasini boshqa tarixiy manbalar asosida bir necha barobar boyitgan bir eronlik qalamkash yuzaga chiqargan «Men-kim, Sohibqiron Jahongir Temur» asarini oʼqiyapti. Nega ular besh jild qilib yozilgan pentalogiyalarni oʼqishmaydi. Hamma gap shundaki, bu asarlar «Yozishim shart» degan ishtiyoq bilan emas, «Аmir Temur haqida yozsam, mukofot olaman» degan iddao bilan yozilgan.