Саҳифа буюк япон шоири таваллудининг 130 йиллигига бағишланади
Ишикава Такубокунинг танкалардан (бешликлардан) иборат биринчи ва энг машҳур китоби бўлмиш «Бир ҳовуч қум» жо олган туркумларни (уларда эски таржималар билан бирга янгилари ҳам қўшилган) тақдим этишни давом этамиз. Бугун тўпламдаги «Тутун» деб номланган туркумни мутолаа қилинг.
Кунчиқар мамлакати шеърияти, айниқса, мумтоз япон шеъри умумжаҳон адабиётидаги бирон бир бошқа шеъриятга ўхшамайди. У гўё, бошқа шеърий маданиятлардан фарқли равишда, қатъий шакл ва оҳангга бўйсунмайдигандай, гўё инсон юрагининг самимий кечинмаларининг эркин ифодаси бўлиб кўринса-да, аслида фақат унгагина хос «кўзга кўринмас» қоидалар ва талаблар асосида ривожланган. Бу қоида ва талаблардан келиб чиққан мақсад битта: Инсон туйғулари: муҳаббат, соғинч,изтироб, қувонч очиқ эмас, ботиний ишоралар орқали ифода этилиши, калит каби берк эшикларни очиб, сизни ичкарига — қалб оламига олиб кириши керак.
Ишикава ТАКУБОКУ
ТУТУН
«Бир ҳовуч қум» китобидан
Хуршид Даврон таржималари
I
* * *
Оғир дарднинг
Қудрати каби
Ватаним соғинчи бағримни эзди.
Қанчалар қайғули
Зангор кўкда учган бу тутун.
* * *
Секингина исмимни айтиб
Мен ўзимни чақирган эдим,
Кўз ёшларим оқди дувиллаб…
Ўша қайтмас баҳор мавсуми
Ўн тўрт ёшга тўлган эдим мен.
* * *
Зангор осмонда,
Олис-олисда
Сингган кўк тутун,
Кимни менга эслатдинг?
Меними эслатдинг?
* * *
Поездда қайгадир
Борардим, ногоҳ
Кондукторни таниб қолдим мен —
Бир мактабда
Ўқиган эдик.
* * *
Қадрдон жўрам
Мени тарк этди.
Ўша йиллар бирга ўйнардик,
Китоб ўқир эдик
Бирга икковлон.
* * *
Сув отиларди
Сопол қувурдан.
Тикилиб ўтириб,
Кайфиятим бирдан ўзгарди —
Болакайга айланиб қолдим.
* * *
Синфимиз деразасидан
Ҳатладиму тепаликдаги
Хароба қасрнинг соясида
Жуда узоқ
Чўзилиб ётдим.
* * *
Қалин майса босиб кетди
Кадзуката қалъасининг харобаларин.
Майсага чўзилиб
Осмонга боқдим…
Осмон мени оқизиб кетди.
* * *
«Қайғу ўзи нима?»
Деб сўрасалар —
Мен айтардим:
«Ман этилган меванинг таъми».
Уни жуда эрта тотганман.
* * *
Тиниқ самовотга
Қарашим билан
Ҳуштак чалгим келарди доим.
Қандай қувноқ
Ҳуштак чалардим.
* * *
Мен ҳуштак чалардим
Ҳатто тушимда.
Ҳуштак
Менинг қўшиғим эди
Ўн беш ёшимда.
* * *
Кутубхона ортида,
Кузги ўланлар аро
Очиларди заъфарранг гуллар.
У чечаклар номини
Мен бугун унутибман
* * *
Олча гули тўкилган кунлар
Оқ кўйлак
Киярдим
Мен мактабда биринчи бўлиб…
Ўша бола наҳот мен эдим?
* * *
Кошки, яна бир марта,
Мариока шаҳридаги
Ўша эски мактабимнинг
Равоғига чиқиб борсам,
Тўсинига суянсам…
* * *
Қари муаллим сийрак
Соқолини силкитиб
Роса уришар эди.
Унга «эчки» деб ном қўйган эдик.
Жиғига тегардик бекордан-бекор.
* * *
Йўл четида,
Шоҳбулут соясида
Қизғин тортишардик тенгдошим билан.
«Ишонгин, аслида худо бор!» — дея
Мени ишонтирмоқчи бўлар эди у.
* * *
Албатта, ўқигин, дея,
Сохонинг* китобини
Менга берган тенгдошим,
Камбағаллик туфайли,
Жуда эрта мактабдан кетди.
* Такуан Сохо (1573—1645) — саргардонлик қилиб умр кечирган буддавийликдаги дзэн таълимоти роҳиби. У хаттот, шоир, мусаввир, боғбон, Япония ва Хитойда хос бўлган чой маросими билимдони сифатида машҳур бўлган. Сохонинг «Токайдзи ибодатгоҳида кечган оқшомий суҳбатлар», «Енгилмас ҳикмат сири», «Тайа шамшири воқеаномаси» китоблари япон мумтоз адабиётининг ўлмас намуналари қаторига киради (Таржимон изоҳи). Унинг машҳур шеърларидан бирини ўқинг:
Такрорланмас бирор кун қайта,
Хазинадан баланд лаҳза баҳоси.
Нимаки келади, келар бир марта,
Ҳар бир дақиқани яша, дер Худо.
* * *
Эсимда,
Бир куни ўқитувчимиз
Умрини бекор мавҳ этган
Бир одам ҳақида сўйлаган эди
Жуда истеъдодли бўлган экан у.
* * *
Мағриб шамоллари эсиб,
Олболу япроқлари сочилар эди
Утимару кўчаси аро…
Оёғим остида хазонлар сасин
Тинглаб сайр қилишни ёқтирар эдим.
* * *
Билимга ташналикдан
Ёнар эди кўзларим.
Онам ташвиш билан мендан сўрарди:
«Ростини айт,
Яхши кўриб қолдингми?»
* * *
Улкан тоғдан
Узилган тошдек,
Қулаб
Тушдим
Бугунги кунга.
* * *
Боланинг кўзларида
Яшарди ҳасад:
Ана қуш учар.
Учар —
Ва куйлар.
* * *
Синфимизда дангаса деб
Ном чиқарганди —
Бугун ҳаммамиздан
Кўпроқ
Тер тўкади у.
* * *
Қишлоқи нодон —
Шундай танилганди
Пойтахтда дўстим.
Уч кун ҳам чидолмай
Қишлоққа қайтди.
* * *
Кўзларим оғриганда
Қора кўзойнакни тақиб олардим —
Ўша пайтлар ўрганганман,
Ҳеч кимга кўрсатмай
Кўз ёш тўкмоқни.
* * *
Ипи узилган варрак
Каби ногоҳ кўксимни
Тарк этиб
Учиб кетди
Ёшлигимнинг юраги.
* * *
Жуда эрта,
Жуда эрта билдим мен
Севги қудратини ва қайғусини —
Жуда эрта
Қаридим.
* * *
Ёлғиз битта орзуси
Бор эди хотинимнииг:
Куйламоқни ўрганай, дерди.
Энди бошқа
Куйламайди у.
* * *
Ў, юрагим, сен яна
Пинҳона йиғлаяпсан!
Барча яқин дўстларим
Ўз йўлларин қидириб
Тарқалдилар тўрт томон.
II
* * *
Қандай азиз юрагимга
Туғилган қишлоғим шеваси!
Қадрдон бекатда
Тинглаб ўтирибман
Оломоннинг гапларини.
* * *
Ярадор йиртқичдай
Юрагим маним.
Қишлоқдан хабар келса,
Бир пасда юмшаб қолар,
Жимиб қолар бир пасда.
* * *
Қачонлардир мунғайган
Мактабимиз томига
Ирғитгандим коптогим.
Ҳозир ҳам у томдами,
Қандай экан аҳволи?
* * *
Қишлоқ йўлин ёқасида
Қайроқтошлар уюми…
Бу йил улар узун тортган
Майсаларга
Чўкиб кетгандир.
* * *
Синглим билан хайрлашмоқ
Нақадар оғир!
У ялиниб йиғларди:
«Қизил бандли
Сандал олиб кел!»
* * *
Қаердадир бўзлади
Амэфуруш* сурнайи.
Мен яна топиб олдим
Олисга кетиб қолган
Болалигим қалбини.
Амэ — ширин сақич
* * *
Шу кунларда
Қишлоқни
Ҳадеб эслайди онам.
Куз мавсумин
Нафаси келар.
* * *
Ҳар кун оқшом
Гап келиб
Тақалади қишлоққа…
Куз кечасин тўлдирар
Қовурдоқ гуруч ҳиди.
* * *
Икки кун олдин
Мен тоғларни кўрдим суратда.
Ва бирдан, бугун эрталаб
Кўз ўнгимда қалқди
Менинг азиз тоғларим.
* * *
Қаерда бўлсам ҳам
Унутмайман сени,
Сибутами — она қишлоғим!
Тоғларинг мен билан!
Мен билан дарёларинг!
* * *
Чорбоғларин сотишар,
Ҳовлиларин сотишар,
Бўкиб шароб ичишар…
Шундай маҳв бўлишар ҳамқишлоқларим.
Аммо, қишлоғимга қайтгим келади.
* * *
Алам билан ўйлайман:
Кечагина мактабда
Мен ўқитган болалар
Ҳадемасдан Ватанни
Мендай ташлаб кетишар.
* * *
Бегона ўлкаларда
Она юрт болаларин
Учратиб қолган чоғим,
Қувончим енгадиган
Ғам топилмас дунёда!
* * *
Доимо ўнгимдасиз,
Олис Китаками қирғоқлари.
Унда майин яшилланар ёш мажнунтоллар,
Улар менга «Йиғла» деб
Бетиним пичирлашар.
* * *
Бечора болага раҳмим келади!
Акаси ғирт ахмоғу
Отаси майиб одам.
У бўлса туни билан
Китобни қўлдан қўймас.
* * *
Юртдошлари исмини
Тамом унутган йигит
Қайтиб келди
Олис ёқлардан,
Туни билан йўтали уйқу бермас қишлоққа.
* * *
Катта-катта
Қизил гулли
Нозик ёмғирпўш —
Шундоққина кўзим ўнгида!
Олти яшар бола севгиси.
* * *
Қандай кучли эди бу аёл.
Эркаклардай
Тутарди ўзини.
Қайда экан ҳозир?
Нималар ҳақида ўйлайди энди?
* * *
Мен унга яқинлашиб
Қўлидан секин тутдим…
Ҳўнграб юборди бирдан,
Сўнг жим қолди маст бўлиб
Жанжал кўтарган дўстим.
* * *
Нотаниш муаллима
Ўйчангина турибди
Бир пайтлар мен ўтирган
Синфнинг рангсиз, эски
Деразаси олдида.
* * *
Қандай ёруғ ва тиниқ
Менинг ўйларим —
Қишлоқдан
Хат олган
Тонгда.
* * *
Оппоқ азалия
Бутоғин уздинг
Тунги боғимда.
Ингичка ой ўроғи
Ёниб турарди хира.
* * *
Яшил вагон деразасида,
Ғарброқда, ҳув, осмон пойида,
Бирдан пайдо бўлиб қолганда
Қадрдон мовийранг тоғларим,
Тор келди кўйлагим ёқаси.
* * *
Қадрдон юртимга
Қадам қўйдим мен.
Ўз-ўзидан оёқларим
Енгил тортдилар.
Оғирлашиб қолди юрагим.
* * *
Тикиламан
Қадрдон тоғларимга.
Улар шундай гўзалки,
Қандай таърифлашга
Сўз тополмайман!
Ishikava Takubokuning tankalardan (beshliklardan) iborat birinchi va eng mashhur kitobi bo’lmish «Bir hovuch qum» jo olgan turkumlarni (ularda eski tarjimalar bilan birga yangilari ham qo’shilgan) taqdim etishni davom etamiz. Bugun to’plamdagi «Tutun» deb nomlangan turkumni mutolaa qiling.
Kunchiqar mamlakati she’riyati, ayniqsa, mumtoz yapon she’ri umumjahon adabiyotidagi biron bir boshqa she’riyatga o’xshamaydi. U go’yo, boshqa she’riy madaniyatlardan farqli ravishda, qat’iy shakl va ohangga bo’ysunmaydiganday, go’yo inson yuragining samimiy kechinmalarining erkin ifodasi bo’lib ko’rinsa-da, aslida faqat ungagina xos «ko’zga ko’rinmas» qoidalar va talablar asosida rivojlangan. Bu qoida va talablardan kelib chiqqan maqsad bitta: Inson tuyg’ulari: muhabbat, sog’inch,iztirob, quvonch ochiq emas, botiniy ishoralar orqali ifoda etilishi, kalit kabi berk eshiklarni ochib, sizni ichkariga — qalb olamiga olib kirishi kerak.
Ishikava TAKUBOKU
TUTUN
«Bir hovuch qum» kitobidan
Xurshid Davron tarjimalari
I
* * *
Og’ir dardning
Qudrati kabi
Vatanim sog’inchi bag’rimni ezdi.
Qanchalar qayg’uli
Zangor ko’kda uchgan bu tutun.
* * *
Sekingina ismimni aytib
Men o’zimni chaqirgan edim,
Ko’z yoshlarim oqdi duvillab…
O’sha qaytmas bahor mavsumi
O’n to’rt yoshga to’lgan edim men.
* * *
Zangor osmonda,
Olis-olisda
Singgan ko’k tutun,
Kimni menga eslatding?
Menimi eslatding?
* * *
Poezdda qaygadir
Borardim, nogoh
Konduktorni tanib qoldim men —
Bir maktabda
O’qigan edik.
* * *
Qadrdon jo’ram
Meni tark etdi.
O’sha yillar birga o’ynardik,
Kitob o’qir edik
Birga ikkovlon.
* * *
Suv otilardi
Sopol quvurdan.
Tikilib o’tirib,
Kayfiyatim birdan o’zgardi —
Bolakayga aylanib qoldim.
* * *
Sinfimiz derazasidan
Hatladimu tepalikdagi
Xaroba qasrning soyasida
Juda uzoq
Cho’zilib yotdim.
* * *
Qalin maysa bosib ketdi
Kadzukata qal’asining xarobalarin.
Maysaga cho’zilib
Osmonga boqdim…
Osmon meni oqizib ketdi.
* * *
«Qayg’u o’zi nima?»
Deb so’rasalar —
Men aytardim:
«Man etilgan mevaning ta’mi».
Uni juda erta totganman.
* * *
Tiniq samovotga
Qarashim bilan
Hushtak chalgim kelardi doim.
Qanday quvnoq
Hushtak chalardim.
* * *
Men hushtak chalardim
Hatto tushimda.
Hushtak
Mening qo’shig’im edi
O’n besh yoshimda.
* * *
Kutubxona ortida,
Kuzgi o’lanlar aro
Ochilardi za’farrang gullar.
U chechaklar nomini
Men bugun unutibman
* * *
Olcha guli to’kilgan kunlar
Oq ko’ylak
Kiyardim
Men maktabda birinchi bo’lib…
O’sha bola nahot men edim?
* * *
Koshki, yana bir marta,
Marioka shahridagi
O’sha eski maktabimning
Ravog’iga chiqib borsam,
To’siniga suyansam…
* * *
Qari muallim siyrak
Soqolini silkitib
Rosa urishar edi.
Unga «echki» deb nom qo’ygan edik.
Jig’iga tegardik bekordan-bekor.
* * *
Yo’l chetida,
Shohbulut soyasida
Qizg’in tortishardik tengdoshim bilan.
«Ishongin, aslida xudo bor!» — deya
Meni ishontirmoqchi bo’lar edi u.
* * *
Albatta, o’qigin, deya,
Soxoning* kitobini
Menga bergan tengdoshim,
Kambag’allik tufayli,
Juda erta maktabdan ketdi.
* Takuan Soxo (1573—1645) — sargardonlik qilib umr kechirgan buddaviylikdagi dzen ta’limoti rohibi. U xattot, shoir, musavvir, bog’bon, Yaponiya va Xitoyda xos bo’lgan choy marosimi bilimdoni sifatida mashhur
bo’lgan. Soxoning «Tokaydzi ibodatgohida kechgan oqshomiy suhbatlar», «Yengilmas hikmat siri», «Taya shamshiri voqeanomasi» kitoblari yapon mumtoz adabiyotining o’lmas namunalari qatoriga kiradi (Tarjimon izohi). Uning mashhur she’rlaridan
birini o’qing:
Takrorlanmas biror kun qayta,
Xazinadan baland lahza bahosi.
Nimaki keladi, kelar bir marta,
Har bir daqiqani yasha, der Xudo.
* * *
Esimda,
Bir kuni o’qituvchimiz
Umrini bekor mavh etgan
Bir odam haqida so’ylagan edi
Juda iste’dodli bo’lgan ekan u.
* * *
Mag’rib shamollari esib,
Olbolu yaproqlari sochilar edi
Utimaru ko’chasi aro…
Oyog’im ostida xazonlar sasin
Tinglab sayr qilishni yoqtirar edim.
* * *
Bilimga tashnalikdan
Yonar edi ko’zlarim.
Onam tashvish bilan mendan so’rardi:
«Rostini ayt,
Yaxshi ko’rib qoldingmi?»
* * *
Ulkan tog’dan
Uzilgan toshdek,
Qulab
Tushdim
Bugungi kunga.
* * *
Bolaning ko’zlarida
Yashardi hasad:
Ana qush uchar.
Uchar —
Va kuylar.
* * *
Sinfimizda dangasa deb
Nom chiqargandi —
Bugun hammamizdan
Ko’proq
Ter to’kadi u.
* * *
Qishloqi nodon —
Shunday tanilgandi
Poytaxtda do’stim.
Uch kun ham chidolmay
Qishloqqa qaytdi.
* * *
Ko’zlarim og’riganda
Qora ko’zoynakni taqib olardim —
O’sha paytlar o’rganganman,
Hech kimga ko’rsatmay
Ko’z yosh to’kmoqni.
* * *
Ipi uzilgan varrak
Kabi nogoh ko’ksimni
Tark etib
Uchib ketdi
Yoshligimning yuragi.
* * *
Juda erta,
Juda erta bildim men
Sevgi qudratini va qayg’usini —
Juda erta
Qaridim.
* * *
Yolg’iz bitta orzusi
Bor edi xotinimniig:
Kuylamoqni o’rganay, derdi.
Endi boshqa
Kuylamaydi u.
* * *
O’, yuragim, sen yana
Pinhona yig’layapsan!
Barcha yaqin do’stlarim
O’z yo’llarin qidirib
Tarqaldilar to’rt tomon.
II
* * *
Qanday aziz yuragimga
Tug’ilgan qishlog’im shevasi!
Qadrdon bekatda
Tinglab o’tiribman
Olomonning gaplarini.
* * *
Yarador yirtqichday
Yuragim manim.
Qishloqdan xabar kelsa,
Bir pasda yumshab qolar,
Jimib qolar bir pasda.
* * *
Qachonlardir mung’aygan
Maktabimiz tomiga
Irg’itgandim koptogim.
Hozir ham u tomdami,
Qanday ekan ahvoli?
* * *
Qishloq yo’lin yoqasida
Qayroqtoshlar uyumi…
Bu yil ular uzun tortgan
Maysalarga
Cho’kib ketgandir.
* * *
Singlim bilan xayrlashmoq
Naqadar og’ir!
U yalinib yig’lardi:
«Qizil bandli
Sandal olib kel!»
* * *
Qaerdadir bo’zladi
Amefurush* surnayi.
Men yana topib oldim
Olisga ketib qolgan
Bolaligim qalbini.
Ame — shirin saqich
* * *
Shu kunlarda
Qishloqni
Hadeb eslaydi onam.
Kuz mavsumin
Nafasi kelar.
* * *
Har kun oqshom
Gap kelib
Taqaladi qishloqqa…
Kuz kechasin to’ldirar
Qovurdoq guruch hidi.
* * *
Ikki kun oldin
Men tog’larni ko’rdim suratda.
Va birdan, bugun ertalab
Ko’z o’ngimda qalqdi
Mening aziz tog’larim.
* * *
Qaerda bo’lsam ham
Unutmayman seni,
Sibutami — ona qishlog’im!
Tog’laring men bilan!
Men bilan daryolaring!
* * *
Chorbog’larin sotishar,
Hovlilarin sotishar,
Bo’kib sharob ichishar…
Shunday mahv bo’lishar hamqishloqlarim.
Ammo, qishlog’imga qaytgim keladi.
* * *
Alam bilan o’ylayman:
Kechagina maktabda
Men o’qitgan bolalar
Hademasdan Vatanni
Menday tashlab ketishar.
* * *
Begona o’lkalarda
Ona yurt bolalarin
Uchratib qolgan chog’im,
Quvonchim yengadigan
G’am topilmas dunyoda!
* * *
Doimo o’ngimdasiz,
Olis Kitakami qirg’oqlari.
Unda mayin yashillanar yosh majnuntollar,
Ular menga «Yig’la» deb
Betinim pichirlashar.
* * *
Bechora bolaga rahmim keladi!
Akasi g’irt axmog’u
Otasi mayib odam.
U bo’lsa tuni bilan
Kitobni qo’ldan qo’ymas.
* * *
Yurtdoshlari ismini
Tamom unutgan yigit
Qaytib keldi
Olis yoqlardan,
Tuni bilan yo’tali uyqu bermas qishloqqa.
* * *
Katta-katta
Qizil gulli
Nozik yomg’irpo’sh —
Shundoqqina ko’zim o’ngida!
Olti yashar bola sevgisi.
* * *
Qanday kuchli edi bu ayol.
Erkaklarday
Tutardi o’zini.
Qayda ekan hozir?
Nimalar haqida o’ylaydi endi?
* * *
Men unga yaqinlashib
Qo’lidan sekin tutdim…
Ho’ngrab yubordi birdan,
So’ng jim qoldi mast bo’lib
Janjal ko’targan do’stim.
* * *
Notanish muallima
O’ychangina turibdi
Bir paytlar men o’tirgan
Sinfning rangsiz, eski
Derazasi oldida.
* * *
Qanday yorug’ va tiniq
Mening o’ylarim —
Qishloqdan
Xat olgan
Tongda.
* * *
Oppoq azaliya
Butog’in uzding
Tungi bog’imda.
Ingichka oy o’rog’i
Yonib turardi xira.
* * *
Yashil vagon derazasida,
G’arbroqda, huv, osmon poyida,
Birdan paydo bo’lib qolganda
Qadrdon moviyrang tog’larim,
Tor keldi ko’ylagim yoqasi.
* * *
Qadrdon yurtimga
Qadam qo’ydim men.
O’z-o’zidan oyoqlarim
Yengil tortdilar.
Og’irlashib qoldi yuragim.
* * *
Tikilaman
Qadrdon tog’larimga.
Ular shunday go’zalki,
Qanday ta’riflashga
So’z topolmayman!
