Жун (Дзюн) Таками бир эссесида шундай ёзади: «Шундай бўлдики, эллик ёшдан ошганимда касалхонага тушиб қолдим. Ана ўшанда бир вақтлар тарк этган шеърларим мендан хабар олиш учун касалхонага келишди. Тўшакда ётганимча шеъриятга қўл узатдим. Худди йигирма йил аввалгидек оддий дафтарчага ёза бошладим».
Хуршид ДАВРОН
ЖУН ТАКАМИ ҲАҚИДА
Жун Таками — япон адабиётининг ёрқин сиймоларидан бири, шоир, ёзувчи ва адабиётшунос. Жун Таками шоирнинг адабий тахаллус, асл исми Такама Ёсио. Шоирнинг исми ўзбек адабиётига рус тили орқали Дзюн тарзида кириб келган.
Бўлажак ижодкор 1907 йил 18 февралда Фукуи профектурасига қарашли Хонсю оролида туғилди. У Фукуи губернатори билан оддий аёлнинг қисқа бир яқинлашувидан сўнг беникоҳ туғилган эди. Бу ҳолат уни бутун умри мобайнида азобга солади. Отасидан ёрдам бўлмаганидан онаси 1908 йили боласини олиб Токиога келади. Она-бола жуда оғир муҳтожликда яшашади.
Жун Таками 1930 йили Токио университети адабиётшунослик факультетининг инглиз бўлимини тамомлаган. Ўша йиллари шеър ёзишни бошлайди. 30-йилларда япон адабиётида кучли таъсирга эга бўлган пролетар ижодкорлар таъсирида бўлган. Унинг илк романи бўлмиш ва айни ўша даврда Японияда ҳукм сурган таъқиб таъсирида марксизмдан воз кечган сўл оқим вакиллари ҳақида ҳикоя қилган «Эски дўстлар унитилади» асари катта эътибор қозонди.1940 йили тунги Токионинг маишатпараст ҳаётига бағишланган «Қайси юлдузлар остида?» романи чоп этилди. Иккинчи жаҳон урушида япон армияси таркибида Бирма ва Хитойда жанг қилди. Урушдан кейин Жун Таками футуризм оқими тарафдорларининг минбари бўлган «Нихон мирай ха» журнали билан ҳамкорлик қилди.
Узоқ танафусдан кейин Жун Таками 1947 йили яна шеър ёзишга қайтади. У бу ҳақда шундай ёзади: «Мен прозага ўтгунга қадар шеър ёзганман Ҳеч кимга кўрсатмай оддий дафтарчага ёзиб қўярдим. Прозага ўтгач, шеър ёзмай қўйдим. Шеър наср ёзишимга халақит беради, деб ўйлаганман. Аммо, шеър ёзмай қўйганим ҳамиша мени беовта қилиб келарди.Шундай бўлдики, эллик ёшдан ошганимда касалхонага тушиб қолдим. Ана ўшанда бир вақтлар тарк этган шеърларим мендан хабар олиш учун касалхонага келишди. Тўшакда ётганимча шеъриятга қўл узатдим. Худди йигирма йил аввалгидек оддий дафтарчага ёза бошладим».
1950 йили «Дарахтларга муҳаббат» номли илк шеърий тўплами, 1960 йили япон зиёли анархистининг маънавий қиёфаси аксини топган «Нафрат» романи нашр этилди. Шоирнинг умрининг сўнгги йилларида фақат шеър ёзиш билан шуғулланди. Унинг шеърий ижодида сарбаст (верлибр) асосий қисмни ташкил этади. У Япония адабиётида энг юксак мукофотлари билан тақдирланган.
Жун Такамининг шеърлари илк маротиба ўзбек тилида 1988 йилда нашр этилган «Денгиз япроқлари» тўпламида менинг таржимамда босилган эди.
Жун (Дзюн) ТАКАМИ
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
ҲАММА ТОҒНИ ИСТАР
Тоққа!
Ҳамма юксак чўққига
Чиқмоқни истар.
Лекин ҳеч ким водийга тушиб
Боққиси келмайди ўз юрагига.
ТАЖРИБА
Чўзилганча оппоқ тўшакда
Кўзгуда акс эттирмоқ истадим,
Тўйиб-тўйиб
кўрмоқни истадим
Боғимнинг тип-тиниқ яшиллигини –
Ва осмоннинг тиниқ парчаси
Тўсатдан акс этиб кўзгуда,
Кўзларимга келиб урилди,
Оғриқ уйғотувчи шиддати билан
Айлантириб қўйди бошимни.
Қўлимни туширдим,
Менинг титроғимда йиғилган эди
Шафқатсиз ва маънодор оғриқ!
ТИНИҚ МАЙСАЛАР
Кунларнинг бирида
Деразадан боқиб
Боғ томон,
Шерик бўлдим мен тасодифан
Тирик мавжудотлар ҳаётига.
ЮРАК
Дук! Дук!Дук!
Кўкрагимга бармоқларин уради доктор.
Қизиқ, неча марта кўкрагимга уриб кўришган?
Дук! Дук! Дук!
Кўкрагим ҳам рўйи-рост бермоқда жавоб,
У ҳатто мен билмаган сирларни очар.
Дук! Дук! Дук!
Бирон бир кўкракни урсайдим мен ҳам,
Айниқса ҳасратли киши кўксини.
ТИТРАЁТГАН ЯПРОҚЛАР
Фақат юқорида,
Дарахт учида
Шовуллаб турибди япроқлар сокин.
Бу шовиллаш шамолдан эмас.
Балки япроқлар ичида қуш бекингандир?
Навқирон новдаларнинг бесабаб титратиб туриши,
Бу шунчаки оддий шовуллаш
Юрагимда акс садо берар!
ОЛХЎРИ
Ҳали боғда эримаган қор.
Қуриб бораётган олхўри новдаларида
бўртиб чиқаётир куртаклар.
Ёпирай, бу яшил, ёш куртакларда
Намоён бўлмоқда
Қариган тананинг
Машаққатли меҳнати — ҳаётга муҳаббати!
Қанчалар матонатли бу олхўри —
Ҳали қиш кетмай,
Шафқатсиз, муз қотган ердан шимирган
Гўзалликни намоён этмоқни истар.
Ахир, бу — гўзалликнинг
эҳтиросли руҳи эмасми!
ҚЎЗИҚОРИНЛАР
Ёмғирлар фаслида, ҳаво бир оз тиниқ тортганда,
Аҳволимни сўраб келди
шоир хотини.
Синтакэ деб аталган қўзиқоринларни
Газетага ўраб келтирибди у.
Шоирнинг хотини
Рубенснинг* асарларида
Тасвирланган Элен Фурманга* ўхшаб кетарди.
Қўзиқоринлар эса
Оддий қўзиқоринлар эди.
Ўхшови йўқ эди уларнинг.
* Питер Пауль Рубенс — буюк фламанд мусаввири (1577-1640)
* Элен Фурман (Елена Фурман) — буюк фламанд мусаввири Питер Пауль Рубенснинг умр йўлдоши
ЯПРОҚ ТОМИРЛАРИ
Ўнгимдаги дарахтнинг япроқларин чизардим –
Ҳайратга соларди япроқ томирларин чиройи.
Уларнинг гўзаллигин чизмоққа уринардим.
Кўп машаққат чекдим, лекин бари бир
Мен эринмай чизган япроқ томирлари
Жуда хунук эди ва сохта эди.
Ўша пайтда ўн ёшда эдим,
Эсласам кечагина бўлиб ўтгандай туюлар,
Ҳолбуки орадан ўттиз йил ўтди.
Во ажаб, орадан ўттиз йил ўтиб ҳам
Ҳайратланаман яна япроқ томирларидан,
Ҳайратланаман ўттиз йиллик вақтнинг
учқурлиги-ю, онийлигидан!
Ҳайратлана боқарканман япроқ томирларига,
Кўз ўнгимдан ўтар бутун русуми билан,
Ўшанда, болаликда чизилган расмлардек
Ўттиз йиллик хунук умрим…бачкана умрим…
ТАНИШ ЙЎЛ
Аввали
Ҳар куни ёлғиз йўл бўйлаб
Сайр қилавериб зериккан эдим…
Кейин, бир оз вақт ўтиб
Йўл билан жуда қадрдонлашдим.
Йўл билан сайр этмоқ ёқа бошлади.
Сездимки, ҳар куни ўша таниш йўл
Инъом этар янги-янги манзара.
Ҳар куни янги манзарани томоша қилмоқ
Менга завқ берарди энди бу йўлда.
Бугун тонгда эса
Бўм-бўш, момоқаймоқ қоплаган чорраҳада
“Жиринг-жиринг” – куйлади шўх, танҳо
Шлагбаум қўнғироқчаси.
Унинг овозидан ёришди кўнглим.
МЕН ОЖИЗМАН
Мен ожизман,
Кураша олмайман –
Бироқ тирик қолмоқ учун
Ўзгаларга чоҳ қазимайман.
Мен ожизман –
Уяламан,қодир эмасман,тирик қолай деб
Бошқалар бўғзига пичоқ тирашга.
Мен ожизман –
Бошқалар сўзини ўзимнинки деб кўрсатишга,
Жуда-жуда номус қиламан.
Мен ожизман
Ва мен авайлайман ожизлигимни.
ҲАРАКАТСИЗ ДАРАХТ
Мангуликни кўриб турибсан
Вақт оқимин ёриқларидан,
Булутларнинг сўтилган кўйлаги аро
Кўрган каби осмон рангини.
Булутлар оқади,
Осмон оқолмас.
Сен ҳам
Тошдек қотгансан, дарахт!
КАМОЛОТ
Бугун
Тантанавор кутиб олди дарахт
Саратоннинг чўғ қуёшини!
Эгмади бошини,
Руҳи барқарор!
О, қандай улуғвор!
Тиниқ тортиб, қувватга тўлиб,
Қимир этмай турган япроқлари аро бекинган
Чирилдоқлар қўшиғи билан
Дарахт сингар уйғун суратга.
ДАРАХТЛАР ТУНДА
Ярим тунда
Отланади йўлга дарахтлар.
Ҳеч кимга сездирмай
Узоқ-узоқ отланади дарахтлар йўлга.
Ҳар кун, ҳар тун илдизларин ерга ботириб
Ярим тунда отланади дарахтлар йўлга.
Қаёққа боришни кўзлайди улар?
Билишмас, — билишни истамас улар.
Кетмоқ – дарахтлар ҳаётининг ёлғиз мазмуни.
Ва яна тунда
Отланади йўлга дарахтлар.
Яширин, қўллари титраб отланмоқда
Дарахтлар йўлга.
ОСМОН
Қаерда бошланар осмон?
Бургут учаётган жой – осмонми?
Одамларнинг кўзидан пинҳон
Кучга тўлиб етилар мева.
Ў! Мевани қуршаган бўшлиқдир –
Осмоннинг бошланиши.
ТЎЛҚИНЛАР
Бўрон елди. Дарчадан боқдим –
Тўлқинлардек ҳайқирарди қоядаги дарахтлар.
Ишонаман –
Тўлқинлар денгиз япроқлари бўлгани каби,
Замин тўлқинларидир дарахтларнинг япроғи.
Ў! Денгиз япроқлари!
Япроқлар дарахтга бергандек қувват,
Тўлқинлар денгизни шундай эркалар.
Бўрон силжиб келар деразамгача.
Ишонаман –
Одамзод умри айри бўлмагандек бўрондан,
Тўлқинларнинг умридан иборатдир доимо
Денгизларнинг ҳаёти.
Ў, шамоллар ҳукмидан титраётган япроқлар!
Ў, асрий саргардонликни дилда туйган тўлқинлар!
Япроқлари, тўлқинлари бор инсоннинг ҳам!
Тўлқинлар денгизга қудрат бергандек,
Инсон ҳам яшолмас
Юрагида оч тўлқинлар бўлмаса агар.
ДЮРЕР* ВА ДАРАХТЛАР
I
Дюрер қаламининг аниқлиги
Ўхшайди дарахтлар аниқлигига.
II
Дарахт ҳам Дюрер каби
Ўша асл аниқлик билан
Чизиқ тортар осмон юзига.
Шиддаткор, сержуръат, сира адашмай
Чизади меъёрдан чиқмасдан асло,
Гўзалликнинг чин тимсолини.
III
Оқшом чоғи дарахт шарпаси
Баркамолдир табиат каби,
Ҳаётга тўлиқдир Дюрер чизган тасвирдек.
* Альбрехт Дюрер — буюк немис мусаввири (1471-1528)
ДАРАХТ
1
Қовжираб
Яшайди.
Яшаб туриб
Сўла бошлайди.
Мардона ҳаёт бу
Гўзал ҳалокат ҳаққи.
2
Япроқлари – майин,
Илдизлари – тош каби чайир.
Тошдек новдаларда
Туғилади майин япроқлар.
3
Ҳар йили йўқотар болаларини
Ва яна қайтадан
Уларга куч бағишлар тирилмоқ учун.
4
Кўзлардан яширмас новда-япроғин,
Ҳаёт учун керак илдизларини
Яширади ерга чуқурроқ.
ЁРУҒЛИК
1
Сокин пешин.
Гуноҳларни, гуноҳкорларни авф этадиган ёруғлик.
2
Кўзларим
Ушбу он бўм-бўшдир,
Ушбу он дунёни кўрмас кўзларим.
Бироқ, бўшлиққа ҳам ситилиб кирар ёруғлик.
3
Қандай гўзал
Баҳорги оқшомда ёмғирлар ювган
Асфальт йўллар!
Бу сокин, камтарин, илиқ ёруғлик,
Йўлларда тўшалган гўзал ёруғлик,
Мақтаниш билмаган, собит ёруғлик!
Ботинкани ғижирлатиб пиёда кетсанг
Бу асфальт йўллардан – шунинг ўзи бахт.
4
Гўзалдир кундуз ёруғлиги,
Гўзалдир дарахтлар қудрати
Ҳаёт оқимининг мажмуасида
Камол тортиб бораркан қувонч.
Фақат сен буларни энди англадинг,
Гўёки дунёга қайтиб туғилдинг.
5
Денгизлар ортидаги йироқ юрт ўғли – Кирико*
Сиз чизган суратга қараб турибман,
Ўйларим сиз билан овора.
Қоронғу хонада тинглайман овозингизни:
“Сурат деразадан қуйилган нур билан эмас,
Юрак туйғулари билан ёруғдир” –
Тингладим мен сокин шивирингизни,
Қоронғу хонада тингладим шивирингизни.
Яқинда телба деб овоза бўлган, унутилмас
Кирико!
Қоронғу хонада
Сиз чизган тасвирларга мен
Диққатимни йиғиб боқиб турибман.
6
Яна-да қайтадан нафратланаман мен одамлардан.
Саратоннинг тиниқ ёруғлигида
Мен аниқ кўряпман ўз нафратимни.
Наҳот, яшаш – нафрат бўлса?
Кўзимни тешгудек чўғ ёруғликда
Ўзимнинг нафратим менинг ўртайди.
7
Ғам билан, алам билан
Куйгандир менинг кўксим.
Юрагим шодликдан қўрқиб қолгандир.
Мен уйдан чиқаман,
Ошиқаман далалар томон
Ва хушбўй,
Қалин кўк майсалар узра,
Қанчалик топтамагин
Эзилмас ўт-ўланлар узра,
Ҳеч ким ҳалақит бермайдиган қувноқ далада
Тоза ҳаво инъом этаркан ўтлар
Чўмила бошлайман оқ ёруғликка.
Бор кучимни тўплаб ҳайқиражакман,
Ёлғиз чопажакман девона каби,
Бемордайин қилажакман бадантарбия.
8
Тоцука ер ости йўлида
Йокосукадан келаётган Токио симпоезди
Чироғини ёндирди.
Мен ҳам агар
Қоронғу ва ифлос шаҳарга кетсам
кузги пешинда,
Юрагимда ёндирмоғим шарт
ойдек ёруғ чироқни.
9
Қара!
Қандай қоронғидир ер ости йўли!
Қоп-қоронғи,
Бироқ, ундан ситилиб ўтсак
Олдимизда турар – Ёруғлик.
10
Ёруғлик соқовдир.
Тили йўқдир ёруғликнинг
одамларга сўзлайин деса.
Ёруғлик одамларни чақиради ёруғлик билан.
* Жоржо де Кирико — таниқли итальян мусаввири (1888-1978)
ҚОЯ ВА ШАМОЛ
Қимир этмай
Чидаяпсан,
О, қоя!
О, қоронғи тундаги қоя!
Сенинг изтиробингни ҳеч ким билмайди.
Ҳамма ўйлар сени изтироб чекмайди деб.
Фақат мен англайман,
Чунки шамолман.
Чунки мен тинимсиз чайқалиб-чайқалиб азоб тортаман,
Азоб тортганимдан дардларингни англайман.
Қайғу чекиб, инграб
Мен учиб ўтаман шаҳарнинг шўх чироқлари узра.
Мени овунтиролмас дераза ортидаги ширин оҳанглар.
Улар менга азоб берар, улар юрагимни ўртайди.
Фақат сен биласан азобларимни,
Фақат ёлғиз сен мени англайсан.
Тинимсиз ҳаракатда, тинимсиз чайқалишда
Ҳаракатсиз қояга айланмоқни соғиниб
Қандай инграйман, о, қандай инграйман.
Мен сира тўхтолмайман,
Мен тинчгина ўтиролмайман,
Ҳатто қошингга меҳмон бўлиб борганимдаям,
О, қоя!
Алвидо, эй, бахтсизликда азобдошим!
Тирик бўлсак биз учрашармиз!
ҒИЛДИРАК
Қуёш қучоқлаган боғча четида
Қип-қизил занг босган ғилдирак ётар.
Новдадаги кўм-кўк, нордон, ғўр мева
Новдани тарк этмоқ истайди ҳамон.
Томир ер остида ўлмоқни истар.
УЧИНЧИ ҚАВАТДАГИ ДЕРАЗА
Дераза қаршисида, улкан дарахтда
Ҳовуч-ҳовуч осилиб турар
Қарғалар.
Қағиллаб дод соларлар тинмасдан,
Қўл силкиб уларни қувмоқ бўламан.
Тундан ҳам қоп-қора қушлар, бироқ, қўзғалмас
Аксинча, бошқа қора қушлар келиб қўнарлар.
Менинг хонам иккинчи қаватда эди,
Қарғалар эса
учинчи қават деразасига
кўз тиккандилар.
Нима бўлган экан у ерда?
Ўша ёққа қаратилган
қарғаларнинг ўткир тумшуғи.
У хонада ҳарбий мухбир яшарди.
Кеча, тонгда ҳолдан тойиб қайтди фронтдан.
Балки ҳозир тошдек қотиб ухлаётгандир…
Бу воқеа уруш кезлари Рангунда кечди.
Қизиқ, нима бўлган экан у ерда?
Учинчи қаватга кўтарилдим мен,
Мухбир тўшагида ўлиб ётарди.
Унинг ўлими фақат қарғаларни чорламаганди-
Девор бўйлаб ўрмаларди чумолилар карвони.
Улар деразадан ошиб хонага кириб,
Кўтариларди полдан тўшак томонга
Ва ўлган мухбирнинг кўзлари сари
Қуюндек босиб борарди
чумолилар лашкари.
Қўрқинчдан қичқириб
Мен хонадан қочиб чиқдим.
Мана бугун ўзим ҳам ўлим билан юзма-юз келдим,
Аввалгидек энди қочолмайман ўлимдан.
Бахтга қарши Рангунда ҳам ўлмасман асло,
Кўзларим ем бўлмас чумолиларга,
Даҳшатли қарғалар келмайди учиб.
Бироқ ўшанда ҳам
Интиҳо бўлмагай ўлим,
Ўлим ўшанда ҳам
Нимагадир ибтидо бўлар.
ОСМОННИНГ ТУРЛАНИШИ
Турли суратлар
Кўрсатар беморга
Осмон:
Кемани кўрсатар, гоҳ музхонани,
Гоҳ чувалчангу гоҳ оқ сигирни,
Ҳиндлар муқаддас деб билган сигирни. Кейин—
Бемаъни қанотлари чиққан ҳассани.
Ялтироқ ва бўм-бўш мармар чаноқни.
Яна —
Тавротий жангу савашни.
Яна…
Осмонда битилмишдир шеър,
Чизилмишдир яланғоч аёл.
Делакруа* отлари учади унда,
Кўринар қон ила кўпирган кўпик.
Бироқ сен қанчалик кутма —
Фариштани кўрмайсан унда.
* Эжен Делакруа — таниқли француз мусаввири (1798-1863)
ДЕРАЗА
Деразани очақол тезроқ!
Хона тўлиб кетди тамаки
Ва суҳбатдан тўкилган кулга.
Очақол юрагим деразасин ҳам!
Юрак хонасига
Меҳмонлар қилмади ташриф.
Эшиклар очилмади.
Туриб-туриб бўғилди ҳаво.
Хотингинам!
Деразани қолдиргин очиқ!
Тураверсин
Сақов осмону
Тилсиз дарахтларга қучоғин очиб.
УЗУМДАГИ УРУҒДЕК
Узумдаги уруғдек
Кўксимга жодир қайғу.
Эзилган узум
Шаробга айланар.
Кўксимдаги қайғу
Қувончга айлан!
ЧИРОЙЛИ БУЮМЛАР
1
Бу чиройли буюмлар,
Бу чиройли митти соатлар,
Мудом орқада коладиган қўл соатлари —
Сиз чиройли бўлганингиз учун ҳам оркада қоласизми?
Ё орқада колганингиздан очиларми кўрк-чиройингиз?
Бу чиройли сохта буюмлар,
Буюмларки бировларни алдамаса яшай олмайди.
Бу тартибли, интизомли ялқов буюмлар,
Буюмларки ялқовликнинг соясига салом беради.
Буюмларки мунтазам орқада қолаётганидан
Кўнгли тўқ юради мудом хотиржам.
Буюмларки, ўз донолигига ишонч уйғотар сенда.
Чунки улар ҳамиша орқада қолар ботартиб.
Бу айёр, бу чиройли
Лоқайдлик чизиғидан чиқмас буюмлар.
Буюмларки бир қарашда инсонпарвару
Асли эса ўтакетган худбин буюмлар.
О, бу ўта чиройли буюмлар!
2
Мунтазам орқада қоладигаи чиройли қўл соатлари…
Чиройли фоҳишанинг ҳаммабоп муҳаббати…
ОЙНА
Ойна
Тиниқ.
Бу — фаолият эмас.
Бу — хусусият,
Бироқ, бу хусусият
Гўзалдир
Фаолиятга айланганидан.
БУНДАЙ КУЛГУ ЮРАГИМГА СОЛАР ИЗТИРОБ
Бундай кулгу юрагимга солар изтироб.
Одам тўла симпоездда, нотаииш аёлнинг
Елкаси оша
Кулиб боқди менга болакай.
Мен ҳам жилмаяман,
Аслида тўлиб-тўлиб йиғлагим келар.
Бу дунёда жуда оздир бундай табассум.
Жуда ҳам кам инъом қиларлар
Менга бундай табассумларни.
Бу табассум қўлларимни шол қилиб қўяр,
Бу табассум фаришталар табассумидир.
Бундайин табассум жуда қувончли,
Бундайин табассум уйғотар оғриқ.
Ҳеч кимдан уялмай шу ернинг ўзида
Ўкириб-ўкириб йиғлагим келар.
Бироқ, мен йиғласам — йиғлаб юборар гўдак.
Яхшиси, чидайман, яхшиси, тоқат…
Йиғлаш мумкин бўлмаганидан
Жилмайганча азоб чекаман.
Бундай кулгу юрагимга солар изтироб…
ОСМОН ОВОЗЛАРИ
Бошим узра учиб ўтаркан,
Ниманидир
Шивирлади қуш.
«Мен сени англадим» —
Деб шивирладим.
Юраверибман-да шу пайтгача
Кўзларимни тикиб осмонга,
Эшитмасдан
Осмон
Овозларини.
ҲАР НОВДАДА БИР ДОНАДАН ГУЛ
Мен мудрадим,
Яхши туш кўрдим:
Қаёққа қарама —
Ҳар бир дарахт, ҳар бир новдада
Бир донадан гул очилганмиш.
Худди ҳар бир одам кўксида
Очилиб тургандай биттадан қувонч.
БАРДОШ
Бардошимни олгин менинг,
Қоядаги эй, дарахт.
Ўз кучидан бехабар
Бардошингни менга бер.
ҚИШ
Қиш совуғидан
Гоҳ титрар қўл,
Гоҳида оёқ.
Қайғу эса
Фақат қалбга
Солади титроқ.
МЕН ТУШИМДА КЕМАНИ КЎРДИМ
Мен тушимда кемани кўрдим,
Оқ елканли митти кемани.
Қандай гўзал кема эди у!
Кўзларимдан қалқиди ёшим.
Шамол елди, гурлади тўлқин,
Кўрдим — чўкар у митти кема,
Чўкар эди денгиз тубига —
Ушлаб қола олмади тушим,
Эвоҳ, энди не қилай?
СИНФ ДОСКАСИ
Касалхона деразасида
Ҳилпираган оқ пардаларни
Тобламоқда оқшомга қуёш.
Касалхона хонаси
Синфга ўхшайди.
Эсимда, мактабда ўқиган йиллар,
Менинг севимли ўқитувчим
(Инглизчадан сабоқ берарди)
Доскани топ-тоза артгандан кейин
Китобни қўлтиғига қисиб оларди-да
Айтарди: “Дўстларим, кўришгунча хайр!”
У синфдан чиқаётганда
Елкасига тўкилар эди
Оқшомги қуёшнинг хира нурлари.
Мен ҳаётдан кетмоқ истайман,
Ҳаётимни топ-тоза қилиб артганча
Ва айтганча: “Дўстларим, кўришгунча хайр!”
Худди, қачонлардир ўқитувчим айтгани каби
Синфдан чиқаётиб дарс тугаганда.
ҚУЛОҚ ВА АВТОПОРТРЕТ
Пьер Пигель майдонида пичоқлади дўстини.
Бойиб, бурни кўтарилиб кетган эди дўстининг.
Ҳолбуки иккови ҳам асл монмартрлик эди.
Пьерни кўпчилик ҳақиқий эркак, деди.
Аммо ўша кунлар Париждан анча йироқ,
олис Арле шаҳарчасида,
Гоген* билан бўлган баҳсда енгилиб,
Ван Гог* кесиб ташлаганди ўз қулоғини.
Устидан қулишди, хўрлашди уни,
Бироқ, Ван Гог монмартрлик ишёқмас эмас,
Мусаввир эди.
Кейин қулоғидан айрилган юзига қараб
Ўз портретини яратди Ван Гог.
Кўрдингизми, қандай мард эди.
Ван Гогнинг омади
Юришмади тириклигида –
Чизишни истамади у бозор учун.
Бу руҳият қудратининг буюк тимсоли эди!
Хўш, сен-чи, жаноб Таками?
Тақдиринг-ку ҳавас қилгули!
Қулоғинг ҳам жойида турар.
Беморсан.
Бироқ сен ўлмайсан
Ван Гогнинг ўлими билан.
Романларингни сотиб яшадинг-ку
Сочинг то оқаргунча.
Бахтга қарши яна сен монмартрлик
Ишёқмас Пьер ҳам эмассан.
* Поль Гоген — машҳур француз мусаввири (1848-1903)
* Ван Гог — таниқли француз мусаввири (1853-1890)
ДЕНГИЗНИНГ БИР БЎЛАГИ
Денгизнинг бу қуримаган бўлагида
Тупроқ ҳеч қачон қотмаган.
У ҳамма вақт намчил,
Ҳамма вақт лойқа,
Доим тап-тақир.
Бунда ерга кўмиб ташланган
Денгизнинг саботи ҳоким.
Майли қанча ифлос бўлмасин,
Гўзал ва шафқатсиздир денгиз саботи.
Бугун тонгда
Ёмғирдан сўнг, ботқоққа айланган тупроқда
Изларни кўрдим.
Қандайдир бир йигит бу хавфли жойдан
ўтиб кетибди.
Унинг жасорати гўзалдир!
Мана, матонат!
Қаранг, оёқлардан қолган чуқур-чуқур излар,
Тўғри денгиз томон бориб,
Бирдан кўздан йўқолиб қолган.
БИР ХОНА БОР ЮРАГИМДА
Ҳеч ким билмас
Бир хона бор юрагимда.
Мен унга ҳеч кимни
киритмаганман,
Бугун уни очмоқ истадим.
Йўқ. Қандай бўлса шундай қолсин.
У хонада яширганман ўзимни ўзим.
ИЖОД
Нима ҳаракатга солар булутни?
Албатта, шамол.
Хўш, шамолни нима бошқарар?
Албатта, нимадир.
Нима мажбур қилар дарахтларни
мева солмоққа?
Нима мажбур қилар мени шеър ёзмоққа?
Ҳосил тугмоққа мажбур қилаётган
ўша сокин-сокин нимадир
Шамолларни бошқариб турган
Нимадирга мос келадими?
Ҳаракатга тўлган нимадир
Ва ул сокин-сокин нимадир
Юрагимда уйғонди бу он.
Jun (Dzyun) Takami bir essesida shunday yozadi: “Shunday bo‘ldiki, ellik yoshdan oshganimda kasalxonaga tushib qoldim. Ana o‘shanda bir vaqtlar tark etgan she’rlarim mendan xabar olish uchun kasalxonaga kelishdi. To‘shakda yotganimcha she’riyatga qo‘l uzatdim. Xuddi yigirma yil avvalgidek oddiy daftarchaga yoza boshladim”.
Xurshid DAVRON
JUN TAKAMI HAQIDA
Jun Takami — yapon adabiyotining yorqin siymolaridan biri, shoir, yozuvchi va adabiyotshunos. Jun Takami shoirning adabiy taxallus, asl ismi Takama Yosio. Shoirning ismi o‘zbek adabiyotiga rus tili orqali Dzyun tarzida kirib kelgan.
Bo‘lajak ijodkor 1907 yil 18 fevralda Fukui profekturasiga qarashli Xonsyu orolida tug‘ildi. U Fukui gubernatori bilan oddiy ayolning qisqa bir yaqinlashuvidan so‘ng benikoh tug‘ilgan edi. Bu holat uni butun umri mobaynida azobga soladi. Otasidan yordam bo‘lmaganidan onasi 1908 yili bolasini olib Tokioga keladi. Ona-bola juda og‘ir muhtojlikda yashashadi.
Jun Takami 1930 yili Tokio universiteti adabiyotshunoslik fakultetining ingliz bo‘limini tamomlagan. O‘sha yillari she’r yozishni boshlaydi. 30-yillarda yapon adabiyotida kuchli ta’sirga ega bo‘lgan proletar ijodkorlar ta’sirida bo‘lgan. Uning ilk romani bo‘lmish va ayni o‘sha davrda Yaponiyada hukm surgan ta’qib ta’sirida marksizmdan voz kechgan so‘l oqim vakillari haqida hikoya qilgan “Eski do‘stlar unitiladi” asari katta e’tibor qozondi.1940 yili tungi Tokioning maishatparast hayotiga bag‘ishlangan “Qaysi yulduzlar ostida?” romani chop etildi. Ikkinchi jahon urushida yapon armiyasi tarkibida Birma va Xitoyda jang qildi. Urushdan keyin Jun Takami futurizm oqimi tarafdorlarining minbari bo‘lgan «Nixon miray xa» jurnali bilan hamkorlik qildi.
Uzoq tanafusdan keyin Jun Takami 1947 yili yana she’r yozishga qaytadi. U bu haqda shunday yozadi: “Men prozaga o‘tgunga qadar she’r yozganman Hech kimga ko‘rsatmay oddiy daftarchaga yozib qo‘yardim. Prozaga o‘tgach, she’r yozmay qo‘ydim. She’r nasr yozishimga xalaqit beradi, deb o‘ylaganman. Ammo, she’r yozmay qo‘yganim hamisha meni beovta qilib kelardi.Shunday bo‘ldiki, ellik yoshdan oshganimda kasalxonaga tushib qoldim. Ana o‘shanda bir vaqtlar tark etgan she’rlarim mendan xabar olish uchun kasalxonaga kelishdi. To‘shakda yotganimcha she’riyatga qo‘l uzatdim. Xuddi yigirma yil avvalgidek oddiy daftarchaga yoza boshladim”.
1950 yili “Daraxtlarga muhabbat” nomli ilk she’riy to‘plami, 1960 yili yapon ziyoli anarxistining ma’naviy qiyofasi aksini topgan “Nafrat” romani nashr etildi. Shoirning umrining so‘nggi yillarida faqat she’r yozish bilan shug‘ullandi. Uning she’riy ijodida sarbast (verlibr) asosiy qismni tashkil etadi. U Yaponiya adabiyotida eng yuksak mukofotlari bilan taqdirlangan.
Jun Takamining she’rlari ilk marotiba o‘zbek tilida 1988 yilda nashr etilgan “Dengiz yaproqlari” to‘plamida mening tarjimamda bosilgan edi.
Jun (Dzyun) TAKAMI
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
HAMMA TOG‘NI ISTAR
Toqqa!
Hamma yuksak cho‘qqiga
Chiqmoqni istar.
Lekin hech kim vodiyga tushib
Boqqisi kelmaydi o‘z yuragiga.
TAJRIBA
Cho‘zilgancha oppoq to‘shakda
Ko‘zguda aks ettirmoq istadim,
To‘yib-to‘yib
ko‘rmoqni istadim
Bog‘imning tip-tiniq yashilligini –
Va osmonning tiniq parchasi
To‘satdan aks etib ko‘zguda,
Ko‘zlarimga kelib urildi,
Og‘riq uyg‘otuvchi shiddati bilan
Aylantirib qo‘ydi boshimni.
Qo‘limni tushirdim,
Mening titrog‘imda yig‘ilgan edi
Shafqatsiz va ma’nodor og‘riq!
TINIQ MAYSALAR
Kunlarning birida
Derazadan boqib
Bog‘ tomon,
Sherik bo‘ldim men tasodifan
Tirik mavjudotlar hayotiga.
YURAK
Duk! Duk!Duk!
Ko‘kragimga barmoqlarin uradi doktor.
Qiziq, necha marta ko‘kragimga urib ko‘rishgan?
Duk! Duk! Duk!
Ko‘kragim ham ro‘yi-rost bermoqda javob,
U hatto men bilmagan sirlarni ochar.
Duk! Duk! Duk!
Biron bir ko‘krakni ursaydim men ham,
Ayniqsa hasratli kishi ko‘ksini.
TITRAYOTGAN YAPROQLAR
Faqat yuqorida,
Daraxt uchida
Shovullab turibdi yaproqlar sokin.
Bu shovillash shamoldan emas.
Balki yaproqlar ichida qush bekingandir?
Navqiron novdalarning besabab titratib turishi,
Bu shunchaki oddiy shovullash
Yuragimda aks sado berar!
OLXO‘RI
Hali bog‘da erimagan qor.
Qurib borayotgan olxo‘ri novdalarida
bo‘rtib chiqayotir kurtaklar.
Yopiray, bu yashil, yosh kurtaklarda
Namoyon bo‘lmoqda
Qarigan tananing
Mashaqqatli mehnati — hayotga muhabbati!
Qanchalar matonatli bu olxo‘ri —
Hali qish ketmay,
Shafqatsiz, muz qotgan yerdan shimirgan
Go‘zallikni namoyon etmoqni istar.
Axir, bu — go‘zallikning
ehtirosli ruhi emasmi!
QO‘ZIQORINLAR
Yomg‘irlar faslida, havo bir oz tiniq tortganda,
Ahvolimni so‘rab keldi
shoir xotini.
Sintake deb atalgan qo‘ziqorinlarni
Gazetaga o‘rab keltiribdi u.
Shoirning xotini
Rubensning* asarlarida
Tasvirlangan Elen Furmanga* o‘xshab ketardi.
Qo‘ziqorinlar esa
Oddiy qo‘ziqorinlar edi.
O‘xshovi yo‘q edi ularning.
* Piter Paul Rubens — buyuk flamand musavviri (1577-1640)
* Elen Furman (Yelena Furman) — buyuk flamand musavviri Piter Paul Rubensning umr yo‘ldoshi
YAPROQ TOMIRLARI
O‘ngimdagi daraxtning yaproqlarin chizardim –
Hayratga solardi yaproq tomirlarin chiroyi.
Ularning go‘zalligin chizmoqqa urinardim.
Ko‘p mashaqqat chekdim, lekin bari bir
Men erinmay chizgan yaproq tomirlari
Juda xunuk edi va soxta edi.
O‘sha paytda o‘n yoshda edim,
Eslasam kechagina bo‘lib o‘tganday tuyular,
Holbuki oradan o‘ttiz yil o‘tdi.
Vo ajab, oradan o‘ttiz yil o‘tib ham
Hayratlanaman yana yaproq tomirlaridan,
Hayratlanaman o‘ttiz yillik vaqtning
uchqurligi-yu, oniyligidan!
Hayratlana boqarkanman yaproq tomirlariga,
Ko‘z o‘ngimdan o‘tar butun rusumi bilan,
O‘shanda, bolalikda chizilgan rasmlardek
O‘ttiz yillik xunuk umrim…bachkana umrim…
TANISH YO‘L
Avvali
Har kuni yolg‘iz yo‘l bo‘ylab
Sayr qilaverib zerikkan edim…
Keyin, bir oz vaqt o‘tib
Yo‘l bilan juda qadrdonlashdim.
Yo‘l bilan sayr etmoq yoqa boshladi.
Sezdimki, har kuni o‘sha tanish yo‘l
In’om etar yangi-yangi manzara.
Har kuni yangi manzarani tomosha qilmoq
Menga zavq berardi endi bu yo‘lda.
Bugun tongda esa
Bo‘m-bo‘sh, momoqaymoq qoplagan chorrahada
“Jiring-jiring” – kuyladi sho‘x, tanho
Shlagbaum qo‘ng‘iroqchasi.
Uning ovozidan yorishdi ko‘nglim.
MЕN OJIZMAN
Men ojizman,
Kurasha olmayman –
Biroq tirik qolmoq uchun
O‘zgalarga choh qazimayman.
Men ojizman –
Uyalaman,qodir emasman,tirik qolay deb
Boshqalar bo‘g‘ziga pichoq tirashga.
Men ojizman –
Boshqalar so‘zini o‘zimninki deb ko‘rsatishga,
Juda-juda nomus qilaman.
Men ojizman
Va men avaylayman ojizligimni.
HARAKATSIZ DARAXT
Mangulikni ko‘rib turibsan
Vaqt oqimin yoriqlaridan,
Bulutlarning so‘tilgan ko‘ylagi aro
Ko‘rgan kabi osmon rangini.
Bulutlar oqadi,
Osmon oqolmas.
Sen ham
Toshdek qotgansan, daraxt!
KAMOLOT
Bugun
Tantanavor kutib oldi daraxt
Saratonning cho‘g‘ quyoshini!
Egmadi boshini,
Ruhi barqaror!
O, qanday ulug‘vor!
Tiniq tortib, quvvatga to‘lib,
Qimir etmay turgan yaproqlari aro bekingan
Chirildoqlar qo‘shig‘i bilan
Daraxt singar uyg‘un suratga.
DARAXTLAR TUNDA
Yarim tunda
Otlanadi yo‘lga daraxtlar.
Hech kimga sezdirmay
Uzoq-uzoq otlanadi daraxtlar yo‘lga.
Har kun, har tun ildizlarin yerga botirib
Yarim tunda otlanadi daraxtlar yo‘lga.
Qayoqqa borishni ko‘zlaydi ular?
Bilishmas, — bilishni istamas ular.
Ketmoq – daraxtlar hayotining yolg‘iz mazmuni.
Va yana tunda
Otlanadi yo‘lga daraxtlar.
Yashirin, qo‘llari titrab otlanmoqda
Daraxtlar yo‘lga.
OSMON
Qayerda boshlanar osmon?
Burgut uchayotgan joy – osmonmi?
Odamlarning ko‘zidan pinhon
Kuchga to‘lib yetilar meva.
O‘! Mevani qurshagan bo‘shliqdir –
Osmonning boshlanishi.
TO‘LQINLAR
Bo‘ron yeldi. Darchadan boqdim –
To‘lqinlardek hayqirardi qoyadagi daraxtlar.
Ishonaman –
To‘lqinlar dengiz yaproqlari bo‘lgani kabi,
Zamin to‘lqinlaridir daraxtlarning yaprog‘i.
O‘! Dengiz yaproqlari!
Yaproqlar daraxtga bergandek quvvat,
To‘lqinlar dengizni shunday erkalar.
Bo‘ron siljib kelar derazamgacha.
Ishonaman –
Odamzod umri ayri bo‘lmagandek bo‘rondan,
To‘lqinlarning umridan iboratdir doimo
Dengizlarning hayoti.
O‘, shamollar hukmidan titrayotgan yaproqlar!
O‘, asriy sargardonlikni dilda tuygan to‘lqinlar!
Yaproqlari, to‘lqinlari bor insonning ham!
To‘lqinlar dengizga qudrat bergandek,
Inson ham yasholmas
Yuragida och to‘lqinlar bo‘lmasa agar.
DYURЕR* VA DARAXTLAR
I
Dyurer qalamining aniqligi
O‘xshaydi daraxtlar aniqligiga.
II
Daraxt ham Dyurer kabi
O‘sha asl aniqlik bilan
Chiziq tortar osmon yuziga.
Shiddatkor, serjur’at, sira adashmay
Chizadi me’yordan chiqmasdan aslo,
Go‘zallikning chin timsolini.
III
Oqshom chog‘i daraxt sharpasi
Barkamoldir tabiat kabi,
Hayotga to‘liqdir Dyurer chizgan tasvirdek.
* Albrext Dyurer — buyuk nemis musavviri (1471-1528)
DARAXT
1
Qovjirab
Yashaydi.
Yashab turib
So‘la boshlaydi.
Mardona hayot bu
Go‘zal halokat haqqi.
2
Yaproqlari – mayin,
Ildizlari – tosh kabi chayir.
Toshdek novdalarda
Tug‘iladi mayin yaproqlar.
3
Har yili yo‘qotar bolalarini
Va yana qaytadan
Ularga kuch bag‘ishlar tirilmoq uchun.
4
Ko‘zlardan yashirmas novda-yaprog‘in,
Hayot uchun kerak ildizlarini
Yashiradi yerga chuqurroq.
YORUG‘LIK
1
Sokin peshin.
Gunohlarni, gunohkorlarni avf etadigan yorug‘lik.
2
Ko‘zlarim
Ushbu on bo‘m-bo‘shdir,
Ushbu on dunyoni ko‘rmas ko‘zlarim.
Biroq, bo‘shliqqa ham sitilib kirar yorug‘lik.
3
Qanday go‘zal
Bahorgi oqshomda yomg‘irlar yuvgan
Asfalt yo‘llar!
Bu sokin, kamtarin, iliq yorug‘lik,
Yo‘llarda to‘shalgan go‘zal yorug‘lik,
Maqtanish bilmagan, sobit yorug‘lik!
Botinkani g‘ijirlatib piyoda ketsang
Bu asfalt yo‘llardan – shuning o‘zi baxt.
4
Go‘zaldir kunduz yorug‘ligi,
Go‘zaldir daraxtlar qudrati
Hayot oqimining majmuasida
Kamol tortib borarkan quvonch.
Faqat sen bularni endi anglading,
Go‘yoki dunyoga qaytib tug‘ilding.
5
Dengizlar ortidagi yiroq yurt o‘g‘li – Kiriko*
Siz chizgan suratga qarab turibman,
O‘ylarim siz bilan ovora.
Qorong‘u xonada tinglayman ovozingizni:
“Surat derazadan quyilgan nur bilan emas,
Yurak tuyg‘ulari bilan yorug‘dir” –
Tingladim men sokin shiviringizni,
Qorong‘u xonada tingladim shiviringizni.
Yaqinda telba deb ovoza bo‘lgan, unutilmas
Kiriko!
Qorong‘u xonada
Siz chizgan tasvirlarga men
Diqqatimni yig‘ib boqib turibman.
6
Yana-da qaytadan nafratlanaman men odamlardan.
Saratonning tiniq yorug‘ligida
Men aniq ko‘ryapman o‘z nafratimni.
Nahot, yashash – nafrat bo‘lsa?
Ko‘zimni teshgudek cho‘g‘ yorug‘likda
O‘zimning nafratim mening o‘rtaydi.
7
G‘am bilan, alam bilan
Kuygandir mening ko‘ksim.
Yuragim shodlikdan qo‘rqib qolgandir.
Men uydan chiqaman,
Oshiqaman dalalar tomon
Va xushbo‘y,
Qalin ko‘k maysalar uzra,
Qanchalik toptamagin
Ezilmas o‘t-o‘lanlar uzra,
Hech kim halaqit bermaydigan quvnoq dalada
Toza havo in’om etarkan o‘tlar
Cho‘mila boshlayman oq yorug‘likka.
Bor kuchimni to‘plab hayqirajakman,
Yolg‘iz chopajakman devona kabi,
Bemordayin qilajakman badantarbiya.
8
Totsuka yer osti yo‘lida
Yokosukadan kelayotgan Tokio simpoyezdi
Chirog‘ini yondirdi.
Men ham agar
Qorong‘u va iflos shaharga ketsam
kuzgi peshinda,
Yuragimda yondirmog‘im shart
oydek yorug‘ chiroqni.
9
Qara!
Qanday qorong‘idir yer osti yo‘li!
Qop-qorong‘i,
Biroq, undan sitilib o‘tsak
Oldimizda turar – Yorug‘lik.
10
Yorug‘lik soqovdir.
Tili yo‘qdir yorug‘likning
odamlarga so‘zlayin desa.
Yorug‘lik odamlarni chaqiradi yorug‘lik bilan.
* Jorjo de Kiriko — taniqli italyan musavviri (1888-1978)
QOYA VA SHAMOL
Qimir etmay
Chidayapsan,
O, qoya!
O, qorong‘i tundagi qoya!
Sening iztirobingni hech kim bilmaydi.
Hamma o‘ylar seni iztirob chekmaydi deb.
Faqat men anglayman,
Chunki shamolman.
Chunki men tinimsiz chayqalib-chayqalib azob tortaman,
Azob tortganimdan dardlaringni anglayman.
Qayg‘u chekib, ingrab
Men uchib o‘taman shaharning sho‘x chiroqlari uzra.
Meni ovuntirolmas deraza ortidagi shirin ohanglar.
Ular menga azob berar, ular yuragimni o‘rtaydi.
Faqat sen bilasan azoblarimni,
Faqat yolg‘iz sen meni anglaysan.
Tinimsiz harakatda, tinimsiz chayqalishda
Harakatsiz qoyaga aylanmoqni sog‘inib
Qanday ingrayman, o, qanday ingrayman.
Men sira to‘xtolmayman,
Men tinchgina o‘tirolmayman,
Hatto qoshingga mehmon bo‘lib borganimdayam,
O, qoya!
Alvido, ey, baxtsizlikda azobdoshim!
Tirik bo‘lsak biz uchrasharmiz!
G‘ILDIRAK
Quyosh quchoqlagan bog‘cha chetida
Qip-qizil zang bosgan g‘ildirak yotar.
Novdadagi ko‘m-ko‘k, nordon, g‘o‘r meva
Novdani tark etmoq istaydi hamon.
Tomir yer ostida o‘lmoqni istar.
UCHINCHI QAVATDAGI DЕRAZA
Deraza qarshisida, ulkan daraxtda
Hovuch-hovuch osilib turar
Qarg‘alar.
Qag‘illab dod solarlar tinmasdan,
Qo‘l silkib ularni quvmoq bo‘laman.
Tundan ham qop-qora qushlar, biroq, qo‘zg‘almas
Aksincha, boshqa qora qushlar kelib qo‘narlar.
Mening xonam ikkinchi qavatda edi,
Qarg‘alar esa
uchinchi qavat derazasiga
ko‘z tikkandilar.
Nima bo‘lgan ekan u yerda?
O‘sha yoqqa qaratilgan
qarg‘alarning o‘tkir tumshug‘i.
U xonada harbiy muxbir yashardi.
Kecha, tongda holdan toyib qaytdi frontdan.
Balki hozir toshdek qotib uxlayotgandir…
Bu voqea urush kezlari Rangunda kechdi.
Qiziq, nima bo‘lgan ekan u yerda?
Uchinchi qavatga ko‘tarildim men,
Muxbir to‘shagida o‘lib yotardi.
Uning o‘limi faqat qarg‘alarni chorlamagandi-
Devor bo‘ylab o‘rmalardi chumolilar karvoni.
Ular derazadan oshib xonaga kirib,
Ko‘tarilardi poldan to‘shak tomonga
Va o‘lgan muxbirning ko‘zlari sari
Quyundek bosib borardi
chumolilar lashkari.
Qo‘rqinchdan qichqirib
Men xonadan qochib chiqdim.
Mana bugun o‘zim ham o‘lim bilan yuzma-yuz keldim,
Avvalgidek endi qocholmayman o‘limdan.
Baxtga qarshi Rangunda ham o‘lmasman aslo,
Ko‘zlarim yem bo‘lmas chumolilarga,
Dahshatli qarg‘alar kelmaydi uchib.
Biroq o‘shanda ham
Intiho bo‘lmagay o‘lim,
O‘lim o‘shanda ham
Nimagadir ibtido bo‘lar.
OSMONNING TURLANISHI
Turli suratlar
Ko‘rsatar bemorga
Osmon:
Kemani ko‘rsatar, goh muzxonani,
Goh chuvalchangu goh oq sigirni,
Hindlar muqaddas deb bilgan sigirni. Keyin—
Bema’ni qanotlari chiqqan hassani.
Yaltiroq va bo‘m-bo‘sh marmar chanoqni.
Yana —
Tavrotiy jangu savashni.
Yana…
Osmonda bitilmishdir she’r,
Chizilmishdir yalang‘och ayol.
Delakrua* otlari uchadi unda,
Ko‘rinar qon ila ko‘pirgan ko‘pik.
Biroq sen qanchalik kutma —
Farishtani ko‘rmaysan unda.
* Ejen Delakrua — taniqli fransuz musavviri (1798-1863)
DЕRAZA
Derazani ochaqol tezroq!
Xona to‘lib ketdi tamaki
Va suhbatdan to‘kilgan kulga.
Ochaqol yuragim derazasin ham!
Yurak xonasiga
Mehmonlar qilmadi tashrif.
Eshiklar ochilmadi.
Turib-turib bo‘g‘ildi havo.
Xotinginam!
Derazani qoldirgin ochiq!
Turaversin
Saqov osmonu
Tilsiz daraxtlarga quchog‘in ochib.
UZUMDAGI URUG‘DЕK
Uzumdagi urug‘dek
Ko‘ksimga jodir qayg‘u.
Ezilgan uzum
Sharobga aylanar.
Ko‘ksimdagi qayg‘u
Quvonchga aylan!
CHIROYLI BUYUMLAR
1
Bu chiroyli buyumlar,
Bu chiroyli mitti soatlar,
Mudom orqada koladigan qo‘l soatlari —
Siz chiroyli bo‘lganingiz uchun ham orkada qolasizmi?
Yo orqada kolganingizdan ochilarmi ko‘rk-chiroyingiz?
Bu chiroyli soxta buyumlar,
Buyumlarki birovlarni aldamasa yashay olmaydi.
Bu tartibli, intizomli yalqov buyumlar,
Buyumlarki yalqovlikning soyasiga salom beradi.
Buyumlarki muntazam orqada qolayotganidan
Ko‘ngli to‘q yuradi mudom xotirjam.
Buyumlarki, o‘z donoligiga ishonch uyg‘otar senda.
Chunki ular hamisha orqada qolar botartib.
Bu ayyor, bu chiroyli
Loqaydlik chizig‘idan chiqmas buyumlar.
Buyumlarki bir qarashda insonparvaru
Asli esa o‘taketgan xudbin buyumlar.
O, bu o‘ta chiroyli buyumlar!
2
Muntazam orqada qoladigai chiroyli qo‘l soatlari…
Chiroyli fohishaning hammabop muhabbati…
OYNA
Oyna
Tiniq.
Bu — faoliyat emas.
Bu — xususiyat,
Biroq, bu xususiyat
Go‘zaldir
Faoliyatga aylanganidan.
BUNDAY KULGU YURAGIMGA SOLAR IZTIROB
Bunday kulgu yuragimga solar iztirob.
Odam to‘la simpoyezdda, notaiish ayolning
Yelkasi osha
Kulib boqdi menga bolakay.
Men ham jilmayaman,
Aslida to‘lib-to‘lib yig‘lagim kelar.
Bu dunyoda juda ozdir bunday tabassum.
Juda ham kam in’om qilarlar
Menga bunday tabassumlarni.
Bu tabassum qo‘llarimni shol qilib qo‘yar,
Bu tabassum farishtalar tabassumidir.
Bundayin tabassum juda quvonchli,
Bundayin tabassum uyg‘otar og‘riq.
Hech kimdan uyalmay shu yerning o‘zida
O‘kirib-o‘kirib yig‘lagim kelar.
Biroq, men yig‘lasam — yig‘lab yuborar go‘dak.
Yaxshisi, chidayman, yaxshisi, toqat…
Yig‘lash mumkin bo‘lmaganidan
Jilmaygancha azob chekaman.
Bunday kulgu yuragimga solar iztirob…
OSMON OVOZLARI
Boshim uzra uchib o‘tarkan,
Nimanidir
Shivirladi qush.
«Men seni angladim» —
Deb shivirladim.
Yuraveribman-da shu paytgacha
Ko‘zlarimni tikib osmonga,
Eshitmasdan
Osmon
Ovozlarini.
HAR NOVDADA BIR DONADAN GUL
Men mudradim,
Yaxshi tush ko‘rdim:
Qayoqqa qarama —
Har bir daraxt, har bir novdada
Bir donadan gul ochilganmish.
Xuddi har bir odam ko‘ksida
Ochilib turganday bittadan quvonch.
BARDOSH
Bardoshimni olgin mening,
Qoyadagi ey, daraxt.
O‘z kuchidan bexabar
Bardoshingni menga ber.
QISH
Qish sovug‘idan
Goh titrar qo‘l,
Gohida oyoq.
Qayg‘u esa
Faqat qalbga
Soladi titroq.
MЕN TUSHIMDA KЕMANI KO‘RDIM
Men tushimda kemani ko‘rdim,
Oq yelkanli mitti kemani.
Qanday go‘zal kema edi u!
Ko‘zlarimdan qalqidi yoshim.
Shamol yeldi, gurladi to‘lqin,
Ko‘rdim — cho‘kar u mitti kema,
Cho‘kar edi dengiz tubiga —
Ushlab qola olmadi tushim,
Evoh, endi ne qilay?
SINF DOSKASI
Kasalxona derazasida
Hilpiragan oq pardalarni
Toblamoqda oqshomga quyosh.
Kasalxona xonasi
Sinfga o‘xshaydi.
Esimda, maktabda o‘qigan yillar,
Mening sevimli o‘qituvchim
(Inglizchadan saboq berardi)
Doskani top-toza artgandan keyin
Kitobni qo‘ltig‘iga qisib olardi-da
Aytardi: “Do‘stlarim, ko‘rishguncha xayr!”
U sinfdan chiqayotganda
Yelkasiga to‘kilar edi
Oqshomgi quyoshning xira nurlari.
Men hayotdan ketmoq istayman,
Hayotimni top-toza qilib artgancha
Va aytgancha: “Do‘stlarim, ko‘rishguncha xayr!”
Xuddi, qachonlardir o‘qituvchim aytgani kabi
Sinfdan chiqayotib dars tugaganda.
QULOQ VA AVTOPORTRЕT
Pyer Pigel maydonida pichoqladi do‘stini.
Boyib, burni ko‘tarilib ketgan edi do‘stining.
Holbuki ikkovi ham asl monmartrlik edi.
Pyerni ko‘pchilik haqiqiy erkak, dedi.
Ammo o‘sha kunlar Parijdan ancha yiroq,
olis Arle shaharchasida,
Gogen* bilan bo‘lgan bahsda yengilib,
Van Gog* kesib tashlagandi o‘z qulog‘ini.
Ustidan qulishdi, xo‘rlashdi uni,
Biroq, Van Gog monmartrlik ishyoqmas emas,
Musavvir edi.
Keyin qulog‘idan ayrilgan yuziga qarab
O‘z portretini yaratdi Van Gog.
Ko‘rdingizmi, qanday mard edi.
Van Gogning omadi
Yurishmadi tirikligida –
Chizishni istamadi u bozor uchun.
Bu ruhiyat qudratining buyuk timsoli edi!
Xo‘sh, sen-chi, janob Takami?
Taqdiring-ku havas qilguli!
Qulog‘ing ham joyida turar.
Bemorsan.
Biroq sen o‘lmaysan
Van Gogning o‘limi bilan.
Romanlaringni sotib yashading-ku
Soching to oqarguncha.
Baxtga qarshi yana sen monmartrlik
Ishyoqmas Pyer ham emassan.
* Pol Gogen — mashhur fransuz musavviri (1848-1903)
* Van Gog — taniqli fransuz musavviri (1853-1890)
DЕNGIZNING BIR BO‘LAGI
Dengizning bu qurimagan bo‘lagida
Tuproq hech qachon qotmagan.
U hamma vaqt namchil,
Hamma vaqt loyqa,
Doim tap-taqir.
Bunda yerga ko‘mib tashlangan
Dengizning saboti hokim.
Mayli qancha iflos bo‘lmasin,
Go‘zal va shafqatsizdir dengiz saboti.
Bugun tongda
Yomg‘irdan so‘ng, botqoqqa aylangan tuproqda
Izlarni ko‘rdim.
Qandaydir bir yigit bu xavfli joydan
o‘tib ketibdi.
Uning jasorati go‘zaldir!
Mana, matonat!
Qarang, oyoqlardan qolgan chuqur-chuqur izlar,
To‘g‘ri dengiz tomon borib,
Birdan ko‘zdan yo‘qolib qolgan.
BIR XONA BOR YURAGIMDA
Hech kim bilmas
Bir xona bor yuragimda.
Men unga hech kimni
kiritmaganman,
Bugun uni ochmoq istadim.
Yo‘q. Qanday bo‘lsa shunday qolsin.
U xonada yashirganman o‘zimni o‘zim.
IJOD
Nima harakatga solar bulutni?
Albatta, shamol.
Xo‘sh, shamolni nima boshqarar?
Albatta, nimadir.
Nima majbur qilar daraxtlarni
meva solmoqqa?
Nima majbur qilar meni she’r yozmoqqa?
Hosil tugmoqqa majbur qilayotgan
o‘sha sokin-sokin nimadir
Shamollarni boshqarib turgan
Nimadirga mos keladimi?
Harakatga to‘lgan nimadir
Va ul sokin-sokin nimadir
Yuragimda uyg‘ondi bu on.
