Бугунги кунда Алишер Навоий ҳақида ёзиш, санъаткорлик қудратини тадқиқ этиш, ижодий асарларини тарғиб этиш ҳар қачонгидан ҳам муҳимроқдир. Чунки бугунги жамият учун унинг идеалларига эҳтиёж бор…

“БАЛАНД МИНБАРЛАРДА НАВОИЙ ҲАҚИДА
СЎЗ ЮРИТИШ МЕН УЧУН ШАРАФЛИДИР…”

Озарбайжон Республикаси АМЕА Низомий номидаги Адабиёт институти “Озарбайжон-Туркманистон-Ўзбекистон адабий алоқалари” шўъбасининг мудири, филология фанлари доктори, профессор Олмос Улвий билан суҳбат

1. Олмос хоним, шундай сўз санъаткорлари борки, уларнинг ижоди асрлар ўтса-да, ўз қийматини йўқотмайди. Низомий, Навоий, Фузулий, Бобур каби классик ижодкорларни улар қаторига қўя оламиз. Алишер Навоий нафақат туркий халқлар, балки дунё адабиёти тараққиётига ҳам улкан ҳисса қўшган санъаткорлардан бири десак янглишмаймиз. Бу зотни қанча таърифласак ҳам камлик қилади. Озарбайжонда ҳам Алишер Навоий асарлари севиб ўқилади ва эъзозланади. Шундай эмасми?

— Гапларингиз жуда тўғри. Классикларимизнинг адабий мероси, асарларидаги маънавий-ахлоқий қарашлар, фалсафий тушунчалар, ғоявий мазмуни билан бугунги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган. Буларнинг ҳаммаси уларнинг ҳаётий тажрибалари, кенг дунёқарашлари, чуқур билимининг натижасидир.

Афзалиддин Хоқоний, Низомий Ганжавий, Имомиддин Насимий, Абдураҳмон Жомий, Алишер Навоий, Султон Ҳусайн Бойқаро, Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Лутфий, Муҳаммад Фузулий… Оллоҳга шукурки, бу рўйхатни яна узоқ давом эттириш мумкин. Оллоҳ бизга яна шу сингари буюк шахсларни инъом этганки, улар дунё маънавий хазинасинининг бебаҳо хазинаси, жавҳарларидир.

Шубҳасизки, Алишер Навоий умумтуркий дунёни ўз асарлари билан забт этган мутафаккирдир. Унинг адабий мероси асрлар оша ўз қиймати ва долзарблигини йўқотмай келмоқда. Оллоҳ ана шундай буюк сиймони ўзбек халқи тақдирига битгани уларнинг бахтидир.

Сизнинг юқоридаги фикрларингизга қўшимча қилиб Афзалиддин Хоқоний ва Қосим Анвар сингари сиймоларнинг номларини ҳам қайд этишни истардим. Улар ҳақида ўрта ва олий таълим таҳсили давомида билган ва асарларини ўқиган бўлсак-да, мен бу сиймоларнинг ижоди ҳақида Навоийнинг асарларидан кенгроқ тасаввурга эга бўлганман десам хато қилмаган бўламан. Ҳар гал уларнинг асарларини қўлимга олганимда беихтиёр хаёлимга Навоий сиймоси гавдаланади. Уларнинг бой адабий меросига назар ташласак яна бир бор улуғ санъаткорлигига амин бўламиз. Навоий “Мажолис ун-нафоис” асарини Қосим Анвардан бошлайди. “Насойим ул-муҳаббат” асарида эса Хоқоний қасидалари ҳақида кенг тўхталади.

Мен йигирма йилдан буён Алишер Навоий ижодини ўрганаман. Ҳамон шу йўлдаман. Ҳар сафар унинг ижод уммонига шўнғир эканман, бу уммон ҳали ўзининг очилмаган сирларига тўла эканлигига амин бўламан.

Алишер Навоий нафақат ўзбек халқининг, буюк турк дунёсининг, балки жаҳон адабиётининг улкан сўз санъаткори, уларнинг ҳайратига сазовор бўлган кўнгил меъморидир.

Унинг ўзбек тилида яратилган “Хазйин ул-маоний” номли тўрт девонни ўз ичига олган асари бутун турк халқлари адабиётига катта таъсир кўрсатган:

Агар бир қавм, гар юз, йўқса мингдур,
Муайян турк улуси худ менингдур.

Олибмен таҳти фармонимға осон,
Черик чекмай Хитодин то Хуросон.

Хуросон демаким, Шерозу Табрез
Ки, қилмишдур найи килким шакаррез.

Кўнгул бермиш сўзумга турк жон ҳам,
Не ёлғуз турк, балким туркмон ҳам.

Не мулк ичраки бир фармон йибордим,
Анинг забтиға бир девон йибордим.

Бу девон тутти ул кишварни андоқ
Ки, девон тузмагай дафтарни андоқ.

Озарбайжонда ҳар киши учун Алишер Навоий ўлмас ва донишманд, азиз авлиёдир.

Ўз даврида Алишер Навоий Ҳиротда “Навоий мадрасаси”да таҳсил олгани келган озарбайжонлик ёшларга ғамхўрлик қилган, улар Ҳусайн Бойқаро саройида эъзозланган. Бу фактларга мен шоирнинг “Мажолис ун-нафоис” асарида дуч келдим.

Улуғ шоир ҳали 4-5 ёшларидаёқ Мавлоно Қосим Анварнинг қасидаларини ёд олиб кўпчиликнинг ҳайратига сазовор бўлган. Кейинчалик у Қосим Анварнинг асарлари таъсири остида фалсафий асарларини ёзди. Шунинг билан бирга Навоий вазирлиги даврида Жом шаҳри яқинида Мавлоно Қосим Анварга мақбара қурдириб ўз эҳтиромини кўрсатди.

Ўз тадқиқотларимдан келиб чиқиб бир нарсага амин бўлдимки, Алишер Навоий адабий мероси ўзбек, турк ва бошқа халқлар тадқиқотчиларидан аввалроқ Озарбайжон олимлари томонидан ўрганилган.

2. Биламизки, Алишер Навоий Низомий “панжасига панжа уриб”, уни ўзининг устози билиб илк бор туркий тилда “Хамса” достонини яратган. Лекин Навоийдан кейин ҳеч бир ижодкор бу ишга журъат қила олмади. Навоий “Хамса”сининг бадиий қимматини қандай баҳолайсиз? У ўзидан аввал яратилган “Хамса”лардан қайси жиҳатлари билан ажралиб туради?

— Алишер Навоий бутун ижодий фаолияти давомида Низомий асарларидан руҳланди, унинг улуғ санъаткорлиги, шахсияти олдида доим ўз эҳтиромини намоён этди.
Хусусан, ўз “Хамса”сидан ўрин олган достонларида Низомийни тилга олиб, уни ўзига устоз деб билди, унга таърифлар битди.

Эмас осон бу майдон ичра турмоқ,
Низомий панжасиға панжа урмоқ.

Тутайким қилди ўз чангини панжа,
Неким урди анинг чангига панжа.

Керак шер олдида ҳам шери жанги,
Агар шер ўлмаса, бори паланги.

“Фарҳод ва Ширин” достонидан келтирилган юқоридаги парчадан кўринадики, Низомий “панжасига панжа уриб”, бу майдонда қалам тебратиш мушкул ва шунингдек масъулиятли вазифа эканлигини қайд этади. Навоий бу ишга журъат этиб қўлига қалам олди ва илк бор туркий тилда “Хамса” яратди. Бу билан у ўз номини мангуга муҳрлади. Шунингдек, ўз устозларини йўлини муносиб давом эттирди, туркий тил ҳимоясида шарафли вазифани адо этди. Бугунги кунда унинг номи ўзидан аввал яшаб ижод этган улуғ санъаткорлар номи билан ёнма-ён турибди.

Анинг бу ганжидин топмай киши ком,
Нечукким ганжроши Ганжа ором.

Агарчи Ганжада ороми онинг,
Вале ганж узра доим гоми онинг.

Кўнгул кунжин қилиб ганжи маоний,
Оғиз абвоби савтидин ниҳони.

Ики лабдин эшиклар айлабон ул
Ки, ҳар ким топмағай ул ганж аро йўл.

Вале меъмори ҳикматсози онинг,
Бурундин қилди сангандози онинг.

Низомий ва Навоийни 300 йиллик вақт масофаси ажратиб турибди. Албатта, Деҳлавий, Низомий ва Навоий “Хамса”ларининг бир-биридан фарқли жиҳатлари кўп. Навоий “Хамса”си аввалгиларидан фарқли ўлароқ туркий тилда яратилган. Назаримда, Навоий “Хамса”си нафис тили, гуманистик ва инсонпарварлик, фалсафий қарашлари, поэтик маҳорати жиҳатидан юксак мақомга кўтарилган.

Табиийки, бу асарлар мазмунидаги гуманизм, ишқ, севги, Аллоҳга муҳаббат, садоқат тушунчалари уларни бирлаштириб туради.

3. Навоийнинг Фузулий ижодига кўрсатган таъсирини қайси омиллар билан баҳолаш мумкин?

— Навоий Низомий Ганжавийни ўзига устози билгани ўлароқ, Фузулий ҳам Навоийни устоз деб билган. Дунё шеъриятида Фузулийнинг лирикаси катта ўрин тутади. Албатта, унинг лирикасида Навоийнинг руҳи, овози, нафаси сезилиб туради. Фузулийнинг мана 500 йилдирки диллардан-дилга кўчиб келаётган кўплаб ғазаллари Навоий ғазалларига назира тарзида битилган. Мисол учун:

Кўнглим очилар зулфи паришонини кўргач,
Нутқим тутилар ғунчайи хандонини кўргач.

Фузулийнинг юқоридаги ғазали Навоийнинг қуйидаги ғазалига назира тарзида битилган:

Навоий, хурдаи назмингни андоқ айладинг таҳрир
Ки, сочқан хурда бошинг узра шоҳи хурдадон кўргач.

Албатта, бу адабий таъсирни бир неча омиллар билан баҳолаш мумкин. Бу алоҳида тадқиқотларни талаб қилади.

4. Озарбайжон адабиётшунослигида Алишер Навоий ижодини ўрганиш ва таржима қилишда Фаридунбей Кўчарли, Ҳамид Арасли, Паноҳ Халилов, Жаннат Нағиева, Халил Рза Улутурк, Комил Вали Наримонўғли, Рамиз Асқар, Тарлон Қулиев сингариларнинг ўрни бениҳоя каттадир. Бугунги кунда Озарбайжонда навоийшунослик соҳасида қандай ишлар амалга оширилмоқда?

— Тўғри айтдингиз. Сиз юқорида номларини қайд этган атоқли олимлар ва ижодкорлар Навоий адабий меросини тадқиқ этишда жонбозлик кўрсатганлар. Уларнинг бу хизматлари таҳсинга сазовор, албатта. Бу тадқиқотчиларнинг илмий мақолаларини 2009-йилда “Алишер Навоий Озарбайжон адабиётшунослигида” номли китобда жамлаб нашр эттирдим.

Бу китоб Навоий ижодини ўрганишдаги муҳим манбалардан бири бўлди. Озарбайжонда Алишер Навоий ижоди мана бир неча асрлардан буён ўрганиб келинди ва бугун ҳам тадқиқ этилмоқда. Ишонаманки, бу жараён келажакда ҳам тўхтаб қолмайди. Бугун янги авлод шаклланди. Мустақиллик йилларида Алишер Навоий ижоди янгича нуқтаи назар билан ўрганилди. Биласизки, шўро замонида атеистик қараш устувор эди. Шу жиҳатдан Навоий ижоди бир томонлама талқин этилиб келинди. Мустақиллик йилларига келиб эса Навоий ижодидаги тасаввуфона қарашлар ҳам ўрганилди. Унинг асарларидаги поэтик тушунчалар асл мазмуни билан тадқиқ этиляпти.

5. Маълумки, атоқли озарбайжонлик олима, Навоий ижодий меросининг улкан билимдони Жаннат Нағиеванинг навоийшунослик соҳасидаги ишлари катта аҳамият касб этади. Мен олимани ўзбек навоийшунослигининг зукко тадқиқотчиларидан бири, Ўзбекистон Қаҳрамони Суюма Ғаниева билан қиёслагим келади. Ҳар иккаласини ҳам Навоийга бўлган улкан муҳаббат бирлаштириб туради. Бу икки олиманинг илмий тадқиқотлари бугунги изланувчилар учун жуда катта маҳорат мактабидир. Бу фикрларимга қарши бўлмасангиз керак.

— Раҳматлик Жаннат Нағиева менинг азиз устозим, фидокор навоийшунос олима эди. У Озарбайжон илм-фанинг етакчи намояндаларидан бири бўлиб, унинг илмий мероси ўз долзарблиги билан катта аҳамият касб этади. Жаннат хоним Алишер Навоий асарларининг қўлёзма нусхаларини менга кўрсатар, биз биргаликда Навоийнинг сеҳрли оламига шўнғирдик.

Биласизки, олиманинг бутун илмий фаолияти Озарбайжон Қўлёзмалар институти билан боғлиқ бўлиб, 50-йилларда бу муқаддас даргоҳни ташкил этишда жонбозлик кўрсатди. Атоқли ўзбек навоийшунос олими Ҳамид Сулаймон Бакуга келиб Қўлёзмалар институтига Навоий асарларининг қўлёзма нусхалари устида изланишдар олиб борди. Бу ишда Жаннат хоним унга кўмакдош бўлди. Кейинчалик олима Навоий ижоди бўйича номзодлик ва докторлик диссертацияларини ҳимоя этиб, таниқли навоийшунослардан бири бўлди.

Тўғри таъкидладингиз, Суюма хоним ила Жаннат хоним ўртасида ҳурмат-иззат кучли эди. Ҳар гал Ўзбекистонга бориш олдидан Жаннат хонимнинг дуоларини олар, Суюма хонимга унинг саломларини етказар эдим. Бакуга қайтгач Суюма хонимнинг саломларини устозимга етказар эдим. Бу икки фидокор навоийшунос олима менинг устозларимдир. Мен бу олималарга шогирд эканимдан фахрланаман. Аллоҳ Жаннат хонимни раҳмат айласин, Суюма хонимга эса узоқ-узоқ умр ато этсин. Ҳар икки устозим ҳақида мақола ёзиб матбуотда, китобларда нашр эттирдим (Профессор Суюма Ғаниева ҳақида “Шарқ дунёсининг навоийшунос маликаси – Суюма опа”, профессор Жаннат Нағиева ҳақида эса “Навоийшунос олим Жаннат Нағиева” номли мақолаларимни эслаб ўтишни жоиз деб билдим). Ҳар икки устозим ҳам мен ҳақимда матбуотда ёзганлар, докторлик диссертациямнинг ҳимоясида расмий оппонент бўлганлар. Уларнинг 5-6 саҳифалик мақолалари менинг учун жуда қадрлидир.

6. Низомий ва Навоий. Озарбайжон ва ўзбек адабий алоқалари, абадий дўстлигининг рамзидир. Мана асрлар ўтяптики, бу адабий дўстлик тобора мустаҳкамланиб бормоқда. Навоий ижодий меросини ўрганиш ва уни дунёга кенг тарғиб қилишда озарбайжон ва ўзбек олимларининг ўзаро ҳамкорлиги доирасида қандай ишларни амалга ошириш лозим деб ўйлайсиз?

— Низомий Ганжавий – Алишер Навоий адабий хазиналари икки буюк халқ орасидаги қизил кўприкдир.

Бизнинг бугунги дўстлигимизнинг тарихи халқ сифатида шаклланган пайтимиздаёқ бошланган десам муболаға бўлмас. Чунки бизнинг урф-одатларимиз, адабий-маданий алоқалар тарихимиз умумтуркий халқлар тарихининг ажралмас бир бўлагидир.

Бугун Низомий Ганжавий адабий мероси қанчалик бизники бўлса, шу қадар ўзбек, қозоқ, қирғиз, туркман, татар, бошқирд, туркларники ҳамдир. Алишер Навоий ҳам, Муҳамад Фузулий ҳам барчамизникидир.

Уларнинг номларини дунёнинг турли нуқталарига янада кенгроқ ёйиш учун бизга бирон бир иш қолмаган десам бўлади. Уларнинг шуҳрати аллақачон дунёга таралган.

Бугунги кунда Алишер Навоий ҳақида ёзиш, санъаткорлик қудратини тадқиқ этиш, ижодий асарларини тарғиб этиш ҳар қачонгидан ҳам муҳимроқдир. Чунки бугунги жамият учун унинг идеалларига эҳтиёж бор.

Алишер Навоий асарларини бугунги ёш авлодга ўргатиш уларнинг маънавий дунёсини бойитиш баробарида дунёни зулмкор ғоялардан асраш учун ҳам айни муддаодир. Навоий ҳар доим ҳақиқат тарафида бўлиб, инсонларни адолатли бўлишга, дунёнинг ўткинчи бойликларига ишонмасликка даъват этган.

Яқин тарихдан бир мисол келтирай. 2016-йил Алишер Навоий таваллудининг 576 йиллиги кенг нишонланди. Террор, зулм ичига бурканган дунёнинг ҳар тарафида Алишер Навоий байрами нишонланди. Ҳатто душманлар, радикал кучлар Навоий байрамига қаршилик қилмадилар. Толибонлар ҳар тарафда хавф солиб турган Афғонистонда Навоий таваллуди кенг нишонланди.

Дунёнинг бугунги кунда Низомий, Навоий, Насимий, Фузулийларга маънавий эҳтиёжи бор.

7. Ўтган йили сиз Афғонистон диёрида Алишер Навоий таваллудининг 575 йиллигига бағишланган симпозиумда иштирок этиб қайтдингиз. Навоий абадий макон топган Ҳиротда бўлиб, унинг мақбарасини зиёрат қилиш бахтига мушарраф бўлдингиз. Шу дамда қалбингизда нималар кечди?

Бу сафар, бу симпозиум ҳаётимнинг энг бахтли кунларидан бири бўлди. Озарбайжонда сафарга отланишимдан аввал кўпчилик “Афғонистонга боришдан қўрқмайсанми?”, — дея саволларга кўмиб ташлашди, яқинларим бу йўлдан мени қайтармоқчи ҳам бўлди.

Аммо мен бу йўлдан қайтмадим. “Ё Оллоҳим, бу йўлни менга инъом этганинг учун сендан беҳад миннатдорман, қаршингда тиз чўкаман”, — дея дуолар, илтижолар қилдим.

У ерда “Биринчи Туркология қурултойи ва турк дунёсининг буюк мутафаккири Алишер Навоий” мавзуида маъруза қилдим. Афғон диёрида олти кун бўлдим. У кунларда Кобул, Мозори Шарифда ва Ҳирот шаҳарларида бўлдим, бу табаррук тупроқда гўёки учиб юрдим.

Ишонингки, мен ўзимни бу ерда гўё XV асрда, Навоий яшаган даврга юргандай ҳис қилдим. Навоий туғилган ва унинг излари қолган тупроқни ўпдим.
Қалбимда кечган туйғуларни сўз ила таърифлаш қийин.

Кобулда Заҳириддин Муҳаммад Бобур қабрини зиёрат этдим, у қурдирган боғни кезиб чиқдим, у ердаги гуллардан тердим. Унинг мозорига гуллар қўйдим. Бизларга мерос қолдирган “Бобурнома” учун қалбимдан миннатдорчилик туйғуси кечди.

Мозори Шарифда Султон Ҳусайн Бойқаро, Алишер Навоий ва Абдураҳмон Жомий ҳикмати ила жо бўлган “Мозори Шариф жомеъси”нинг гўзаллигидан ҳайратда қолдим. Инсоннинг закосидан, унинг қудратидан ҳайрон қолдим. Жомеънинг деворларига қўлимни суртдим, бу деворлардан Навоий қўллари ҳароратини туйдим.

Ҳиротда Алишер Навоий руҳини, нафасини ҳис этдим. Унинг мозори олдига тиз чўкдим. Бу кунларга етказгани учун Оллоҳга шукроналар қилдим. Навоий мозори олдида Жомий, Беҳзод, Қосим Анвар, Лутфий ва бошқа даҳоларни хаёлимдан ўтказдим.

Шунингдек, Ҳиротда Гавҳаршодбегим, унинг ўғли Бойсунқур мирзо ва бошқа темурийларнинг қабрларини зиёрат қилдим. Мусалло комплексида бўлдим. Хожа Абдуллоҳ Ансорий мақбараси атрофида қурилган бу муҳташам комплекс энг нодир тарихий обидалардандир.

Ҳиротда македониялик Искандар Зулқарнайн қурдирган Ҳирот Қалъасида ташкил этилган тадбирда иштирок этдик. Бу нафис мажлисда Навоий оҳангларини тингладик, унинг руҳини ҳис этдик.

Бу диёрда кечган кунларимдаги ҳаяжон ва таассуротларимни сўз билан ифодалашга ожизман!

Яна бир ҳолат менинг эътиборимни жалб этди. Ҳиротда қўлида автомат кўтарган кимсалар кўзимга ночор, бемор каби кўринди. Бу аянчли манзаралар қалбимга тикан каби санчилди. Бу афсусланарли ҳолдир.

8. Олмос хоним, сизни нафақат Озарбайжонда, балки Ўзбекистонда, бошқа туркий давлатларда ҳам Навоий ижодининг тадқиқотчиси ва тарғиботчиси сифатида билишади. Сизнинг Навоийга бўлган чексиз муҳаббатингиз эътирофга лойиқ. Озарбайжонда Навоий таваллуди муносабати билан канференция ва маданий тадбирларни ташкиллаштиришдаги жонбозликларингиз таҳсинга сазовор. Навоий ижодига оид яна қандай тадқиқотлар устида изланяпсиз? Бу борадаги илмий режаларингиз ҳақида ҳам ўртоқлашсангиз.

— Ташаккур, эътирофингиз учун!

Билишингизни истардимки, Алишер Навоий ижодига муҳаббатим туганмасдир, бу муҳаббатим самимий. Баланд минбарларда Навоий ҳақида сўз юритиш мен учун шарафлидир.

Бу масъулиятли вазифани устозларим менга омонат қолдирганидан бахтиёрман. Алишер Навоий ҳақида сўзлаш, унинг ижодидан баҳс этиш менга чексиз завқ бағишлайди.
2016-йилда озарбайжон ва ўзбек адабиёти соҳасидаги кўрсатган хизматларим учун Озарбайжон Миллий Билимлар Академиясининг Бош Ҳайъатининг фармони билан Низомий номидаги Адабиёт институтининг “Йил олими” фахрий унвонига лойиқ топилдим.

Булар Академия тарихида янги бир шўъбанинг очилишига сабаб бўлди: “Озарбайжон-Туркманистон-Ўзбекистон адабий алоқалари” шўъбаси таъсис этилди. Мен шўъба мудири этиб тайинландим.

Хабарингиз бор, 2016-йилда ўзбек адабиётига оид икки китобим нашр этилди. Улар: “Ўзбек адабиёти (адабий портретлар, тадқиқотлар, суҳбатлар)” (Масъул муҳаррир ва сўзбоши муаллифи академик Исо Ҳаббибейли. – Боку, “Илм ва таҳсил”, 2016. – 316 б.) ва Olmos Ulviy. «O’zbek adabiyoti va Ozarbayjon (tadqiqotlar, adabiy portretlar)» (Масъул муҳаррир ва сўзбоши муаллифлариi: проф. Қозоқбой Йўлдошев, ф.ф.н. Сирдарёхон Ўтанова. – Тошкент, 2016. 216 б.).

   Булардан ташқари Озарбайжон Ёзувчилар уюшмасининг “Ёзувчи” журналининг 40 саҳифалик махсус сони Навоийга бағишланди. “Алишер Навоий” деб номланган бу махсус сонда шоирнинг ҳаёти ва ижоди ҳақида ўқувчиларга атрофлича маълумотлар берилган.

Ўтган йилнинг 16 ноябрида АМЕА Низомий номли Адабиёт институти, АМЕА Муҳамад Фузулий номли Қўлёзмалар институти ва Ўзбекистоннинг Озарбайжондаги элчихонаси ҳамкорлигида “Алишер Навоий ва Озарбайжон адабиёти” номли халқаро илмий анжуман ўтказилди. Унда Ўзбекистондан келган олимлар ҳам ўз маърузалари билан иштирок этди. Бу анжуман материаллари китоб ҳолида нашр этилди.

Бу йил ҳисобида жами 52 та мақола чоп эттирган бўлсам, уларнинг 35 таси ўзбек адабиёти билан боғлиқдир.

Қолаверса, бир неча мактабларда ўқитувчи ва ўқувчилар, китобхонлар иштирокида “Алишер Навоий — 575” номли адабий кечалар ташкил этдик.

“Тазкиралар тарихига бир назар ва Алишер Навоийнинг “Мажолис ун-нафоис” асари” номли китобимни чоп этиш учун нашриётга тақдим этдим. Ҳозирда “Алишер Навоий (ҳаёти ва ижоди)” номли фундаментал монографиямни тугаллаш арафасидаман.
Бу йил ёш ва истеъдодли бир шогирдимга “Мустақиллик йилларида озарбайжон-ўзбек адабий алоқалари” номли диссертация мавзусини тасдиқлаб бердик.

Ҳали олдинда режалаштирилаётган ишларимиз бисёр!

Аммо шуни таъкидлашни истардимки, бу сингари ишларимизда Ўзбекистон томонининг эътиборини ҳис этдик. Бу бизга янада куч-ғайрат бағишлайди.

Мен ўзимни Ўзбекистоннинг фахрий фуқароси ва илмий ходими деган бир шарафли масъулиятни ҳис этаман. Мен ҳар доим ўзбек халқига, унинг адабиёти ва маданиятига чуқур эҳтиромимни билдираман.

Ўғлим Атилла ҳамиша онам жисман биз билан Озарбайжонда, руҳан Ўзбекистонда яшайди деб айтади.

9. “Китоб дунёси” газетаси муштарийларига тилакларингиз.

— “Китоб дунёси” газетасининг жами адабий ходимларига, ўқувчиларига, Озарбайжонда шеърлари севиб ўқиладиган азиз Хосият Рустам ва сизга соғлик тилаб, энг самимий туйғуларимни изҳор этаман.

“Китоб дунёси” газетасини Озарбайжонда барча зиёлилар билади ва уни севиб мутолаа қилади. Бу газета икки халқ ўртасидаги адабий кўприкдир!

10. Олмос хоним, сизга ҳам чексиз миннатдорчилик билдириб, ҳар ишда Навоийнинг руҳи мададкор бўлишига тилакдошмиз!

Обид бей, мен сиздан кўп миннатдорман. Соғ бўлинг! Буюк авлиё бобомиз Навоийнинг руҳи барчамизга мададкор бўлсин!

“Китоб дунёси” газетаси учун Обид Шофиев суҳбатлашди
30.01.2017 йил.

Яна шу мавзуда:
Almaz Ülvi. Əlişir Nəvai haqqında iki məqalə
Низомий ва Навоий — боқий дўстлигимиз тимсоли
Китобхонлик — замон билан тенг юришдир

“BALAND MINBARLARDA NAVOIY HAQIDA
SO‘Z YURITISH MЕN UCHUN SHARAFLIDIR…”

Ozarbayjon Respublikasi AMЕA Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti “Ozarbayjon-Turkmaniston-O‘zbekiston adabiy aloqalari” sho‘’basining mudiri, filologiya fanlari doktori, professor Olmos Ulviy bilan suhbat

1. Olmos xonim, shunday so‘z san’atkorlari borki, ularning ijodi asrlar o‘tsa-da, o‘z qiymatini yo‘qotmaydi. Nizomiy, Navoiy, Fuzuliy, Bobur kabi klassik ijodkorlarni ular qatoriga qo‘ya olamiz. Alisher Navoiy nafaqat turkiy xalqlar, balki dunyo adabiyoti taraqqiyotiga ham ulkan hissa qo‘shgan san’atkorlardan biri desak yanglishmaymiz. Bu zotni qancha ta’riflasak ham kamlik qiladi. Ozarbayjonda ham Alisher Navoiy asarlari sevib o‘qiladi va e’zozlanadi. Shunday emasmi?

— Gaplaringiz juda to‘g‘ri. Klassiklarimizning adabiy merosi, asarlaridagi ma’naviy-axloqiy qarashlar, falsafiy tushunchalar, g‘oyaviy mazmuni bilan bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan. Bularning hammasi ularning hayotiy tajribalari, keng dunyoqarashlari, chuqur bilimining natijasidir.

Afzaliddin Xoqoniy, Nizomiy Ganjaviy, Imomiddin Nasimiy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Sulton Husayn Boyqaro, Zahiriddin Muhammad Bobur, Lutfiy, Muhammad Fuzuliy… Ollohga shukurki, bu ro‘yxatni yana uzoq davom ettirish mumkin. Olloh bizga yana shu singari buyuk shaxslarni in’om etganki, ular dunyo ma’naviy xazinasinining bebaho xazinasi, javharlaridir.

Shubhasizki, Alisher Navoiy umumturkiy dunyoni o‘z asarlari bilan zabt etgan mutafakkirdir. Uning adabiy merosi asrlar osha o‘z qiymati va dolzarbligini yo‘qotmay kelmoqda. Olloh ana shunday buyuk siymoni o‘zbek xalqi taqdiriga bitgani ularning baxtidir.

Sizning yuqoridagi fikrlaringizga qo‘shimcha qilib Afzaliddin Xoqoniy va Qosim Anvar singari siymolarning nomlarini ham qayd etishni istardim. Ular haqida o‘rta va oliy ta’lim tahsili davomida bilgan va asarlarini o‘qigan bo‘lsak-da, men bu siymolarning ijodi haqida Navoiyning asarlaridan kengroq tasavvurga ega bo‘lganman desam xato qilmagan bo‘laman. Har gal ularning asarlarini qo‘limga olganimda beixtiyor xayolimga Navoiy siymosi gavdalanadi. Ularning boy adabiy merosiga nazar tashlasak yana bir bor ulug‘ san’atkorligiga amin bo‘lamiz. Navoiy “Majolis un-nafois” asarini Qosim Anvardan boshlaydi. “Nasoyim ul-muhabbat” asarida esa Xoqoniy qasidalari haqida keng to‘xtaladi.

Men yigirma yildan buyon Alisher Navoiy ijodini o‘rganaman. Hamon shu yo‘ldaman. Har safar uning ijod ummoniga sho‘ng‘ir ekanman, bu ummon hali o‘zining ochilmagan sirlariga to‘la ekanligiga amin bo‘laman.

Alisher Navoiy nafaqat o‘zbek xalqining, buyuk turk dunyosining, balki jahon adabiyotining ulkan so‘z san’atkori, ularning hayratiga sazovor bo‘lgan ko‘ngil me’moridir.

Uning o‘zbek tilida yaratilgan “Xazyin ul-maoniy” nomli to‘rt devonni o‘z ichiga olgan asari butun turk xalqlari adabiyotiga katta ta’sir ko‘rsatgan:

Agar bir qavm, gar yuz, yo‘qsa mingdur,
Muayyan turk ulusi xud meningdur.

Olibmen tahti farmonimg‘a oson,
Cherik chekmay Xitodin to Xuroson.

Xuroson demakim, Sherozu Tabrez
Ki, qilmishdur nayi kilkim shakarrez.

Ko‘ngul bermish so‘zumga turk jon ham,
Ne yolg‘uz turk, balkim turkmon ham.

Ne mulk ichraki bir farmon yibordim,
Aning zabtig‘a bir devon yibordim.

Bu devon tutti ul kishvarni andoq
Ki, devon tuzmagay daftarni andoq.

Ozarbayjonda har kishi uchun Alisher Navoiy o‘lmas va donishmand, aziz avliyodir.

O‘z davrida Alisher Navoiy Hirotda “Navoiy madrasasi”da tahsil olgani kelgan ozarbayjonlik yoshlarga g‘amxo‘rlik qilgan, ular Husayn Boyqaro saroyida e’zozlangan. Bu faktlarga men shoirning “Majolis un-nafois” asarida duch keldim.

Ulug‘ shoir hali 4-5 yoshlaridayoq Mavlono Qosim Anvarning qasidalarini yod olib ko‘pchilikning hayratiga sazovor bo‘lgan. Keyinchalik u Qosim Anvarning asarlari ta’siri ostida falsafiy asarlarini yozdi. Shuning bilan birga Navoiy vazirligi davrida Jom shahri yaqinida Mavlono Qosim Anvarga maqbara qurdirib o‘z ehtiromini ko‘rsatdi.

O‘z tadqiqotlarimdan kelib chiqib bir narsaga amin bo‘ldimki, Alisher Navoiy adabiy merosi o‘zbek, turk va boshqa xalqlar tadqiqotchilaridan avvalroq Ozarbayjon olimlari tomonidan o‘rganilgan.

2. Bilamizki, Alisher Navoiy Nizomiy “panjasiga panja urib”, uni o‘zining ustozi bilib ilk bor turkiy tilda “Xamsa” dostonini yaratgan. Lekin Navoiydan keyin hech bir ijodkor bu ishga jur’at qila olmadi. Navoiy “Xamsa”sining badiiy qimmatini qanday baholaysiz? U o‘zidan avval yaratilgan “Xamsa”lardan qaysi jihatlari bilan ajralib turadi?

— Alisher Navoiy butun ijodiy faoliyati davomida Nizomiy asarlaridan ruhlandi, uning ulug‘ san’atkorligi, shaxsiyati oldida doim o‘z ehtiromini namoyon etdi.
Xususan, o‘z “Xamsa”sidan o‘rin olgan dostonlarida Nizomiyni tilga olib, uni o‘ziga ustoz deb bildi, unga ta’riflar bitdi.

Emas oson bu maydon ichra turmoq,
Nizomiy panjasig‘a panja urmoq.

Tutaykim qildi o‘z changini panja,
Nekim urdi aning changiga panja.

Kerak sher oldida ham sheri jangi,
Agar sher o‘lmasa, bori palangi.

“Farhod va Shirin” dostonidan keltirilgan yuqoridagi parchadan ko‘rinadiki, Nizomiy “panjasiga panja urib”, bu maydonda qalam tebratish mushkul va shuningdek mas’uliyatli vazifa ekanligini qayd etadi. Navoiy bu ishga jur’at etib qo‘liga qalam oldi va ilk bor turkiy tilda “Xamsa” yaratdi. Bu bilan u o‘z nomini manguga muhrladi. Shuningdek, o‘z ustozlarini yo‘lini munosib davom ettirdi, turkiy til himoyasida sharafli vazifani ado etdi. Bugungi kunda uning nomi o‘zidan avval yashab ijod etgan ulug‘ san’atkorlar nomi bilan yonma-yon turibdi.

Aning bu ganjidin topmay kishi kom,
Nechukkim ganjroshi Ganja orom.

Agarchi Ganjada oromi oning,
Vale ganj uzra doim gomi oning.

Ko‘ngul kunjin qilib ganji maoniy,
Og‘iz abvobi savtidin nihoni.

Iki labdin eshiklar aylabon ul
Ki, har kim topmag‘ay ul ganj aro yo‘l.

Vale me’mori hikmatsozi oning,
Burundin qildi sangandozi oning.

Nizomiy va Navoiyni 300 yillik vaqt masofasi ajratib turibdi. Albatta, Dehlaviy, Nizomiy va Navoiy “Xamsa”larining bir-biridan farqli jihatlari ko‘p. Navoiy “Xamsa”si avvalgilaridan farqli o‘laroq turkiy tilda yaratilgan. Nazarimda, Navoiy “Xamsa”si nafis tili, gumanistik va insonparvarlik, falsafiy qarashlari, poetik mahorati jihatidan yuksak maqomga ko‘tarilgan.

Tabiiyki, bu asarlar mazmunidagi gumanizm, ishq, sevgi, Allohga muhabbat, sadoqat tushunchalari ularni birlashtirib turadi.

3. Navoiyning Fuzuliy ijodiga ko‘rsatgan ta’sirini qaysi omillar bilan baholash mumkin?

— Navoiy Nizomiy Ganjaviyni o‘ziga ustozi bilgani o‘laroq, Fuzuliy ham Navoiyni ustoz deb bilgan. Dunyo she’riyatida Fuzuliyning lirikasi katta o‘rin tutadi. Albatta, uning lirikasida Navoiyning ruhi, ovozi, nafasi sezilib turadi. Fuzuliyning mana 500 yildirki dillardan-dilga ko‘chib kelayotgan ko‘plab g‘azallari Navoiy g‘azallariga nazira tarzida bitilgan. Misol uchun:

Ko‘nglim ochilar zulfi parishonini ko‘rgach,
Nutqim tutilar g‘unchayi xandonini ko‘rgach.

Fuzuliyning yuqoridagi g‘azali Navoiyning quyidagi g‘azaliga nazira tarzida bitilgan:

Navoiy, xurdai nazmingni andoq aylading tahrir
Ki, sochqan xurda boshing uzra shohi xurdadon ko‘rgach.

Albatta, bu adabiy ta’sirni bir necha omillar bilan baholash mumkin. Bu alohida tadqiqotlarni talab qiladi.

4. Ozarbayjon adabiyotshunosligida Alisher Navoiy ijodini o‘rganish va tarjima qilishda Faridunbey Ko‘charli, Hamid Arasli, Panoh Xalilov, Jannat Nag‘iyeva, Xalil Rza Uluturk, Komil Vali Narimono‘g‘li, Ramiz Asqar, Tarlon Quliyev singarilarning o‘rni benihoya kattadir. Bugungi kunda Ozarbayjonda navoiyshunoslik sohasida qanday ishlar amalga oshirilmoqda?

— To‘g‘ri aytdingiz. Siz yuqorida nomlarini qayd etgan atoqli olimlar va ijodkorlar Navoiy adabiy merosini tadqiq etishda jonbozlik ko‘rsatganlar. Ularning bu xizmatlari tahsinga sazovor, albatta. Bu tadqiqotchilarning ilmiy maqolalarini 2009-yilda “Alisher Navoiy Ozarbayjon adabiyotshunosligida” nomli kitobda jamlab nashr ettirdim.

Bu kitob Navoiy ijodini o‘rganishdagi muhim manbalardan biri bo‘ldi. Ozarbayjonda Alisher Navoiy ijodi mana bir necha asrlardan buyon o‘rganib kelindi va bugun ham tadqiq etilmoqda. Ishonamanki, bu jarayon kelajakda ham to‘xtab qolmaydi. Bugun yangi avlod shakllandi. Mustaqillik yillarida Alisher Navoiy ijodi yangicha nuqtai nazar bilan o‘rganildi. Bilasizki, sho‘ro zamonida ateistik qarash ustuvor edi. Shu jihatdan Navoiy ijodi bir tomonlama talqin etilib kelindi. Mustaqillik yillariga kelib esa Navoiy ijodidagi tasavvufona qarashlar ham o‘rganildi. Uning asarlaridagi poetik tushunchalar asl mazmuni bilan tadqiq etilyapti.

5. Ma’lumki, atoqli ozarbayjonlik olima, Navoiy ijodiy merosining ulkan bilimdoni Jannat Nag‘iyevaning navoiyshunoslik sohasidagi ishlari katta ahamiyat kasb etadi. Men olimani o‘zbek navoiyshunosligining zukko tadqiqotchilaridan biri, O‘zbekiston Qahramoni Suyuma G‘aniyeva bilan qiyoslagim keladi. Har ikkalasini ham Navoiyga bo‘lgan ulkan muhabbat birlashtirib turadi. Bu ikki olimaning ilmiy tadqiqotlari bugungi izlanuvchilar uchun juda katta mahorat maktabidir. Bu fikrlarimga qarshi bo‘lmasangiz kerak.

— Rahmatlik Jannat Nag‘iyeva mening aziz ustozim, fidokor navoiyshunos olima edi. U Ozarbayjon ilm-faning yetakchi namoyandalaridan biri bo‘lib, uning ilmiy merosi o‘z dolzarbligi bilan katta ahamiyat kasb etadi. Jannat xonim Alisher Navoiy asarlarining qo‘lyozma nusxalarini menga ko‘rsatar, biz birgalikda Navoiyning sehrli olamiga sho‘ng‘irdik.

Bilasizki, olimaning butun ilmiy faoliyati Ozarbayjon Qo‘lyozmalar instituti bilan bog‘liq bo‘lib, 50-yillarda bu muqaddas dargohni tashkil etishda jonbozlik ko‘rsatdi. Atoqli o‘zbek navoiyshunos olimi Hamid Sulaymon Bakuga kelib Qo‘lyozmalar institutiga Navoiy asarlarining qo‘lyozma nusxalari ustida izlanishdar olib bordi. Bu ishda Jannat xonim unga ko‘makdosh bo‘ldi. Keyinchalik olima Navoiy ijodi bo‘yicha nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalarini himoya etib, taniqli navoiyshunoslardan biri bo‘ldi.

To‘g‘ri ta’kidladingiz, Suyuma xonim ila Jannat xonim o‘rtasida hurmat-izzat kuchli edi. Har gal O‘zbekistonga borish oldidan Jannat xonimning duolarini olar, Suyuma xonimga uning salomlarini yetkazar edim. Bakuga qaytgach Suyuma xonimning salomlarini ustozimga yetkazar edim. Bu ikki fidokor navoiyshunos olima mening ustozlarimdir. Men bu olimalarga shogird ekanimdan faxrlanaman. Alloh Jannat xonimni rahmat aylasin, Suyuma xonimga esa uzoq-uzoq umr ato etsin. Har ikki ustozim haqida maqola yozib matbuotda, kitoblarda nashr ettirdim (Professor Suyuma G‘aniyeva haqida “Sharq dunyosining navoiyshunos malikasi – Suyuma opa”, professor Jannat Nag‘iyeva haqida esa “Navoiyshunos olim Jannat Nag‘iyeva” nomli maqolalarimni eslab o‘tishni joiz deb bildim). Har ikki ustozim ham men haqimda matbuotda yozganlar, doktorlik dissertatsiyamning himoyasida rasmiy opponent bo‘lganlar. Ularning 5-6 sahifalik maqolalari mening uchun juda qadrlidir.

6. Nizomiy va Navoiy. Ozarbayjon va o‘zbek adabiy aloqalari, abadiy do‘stligining ramzidir. Mana asrlar o‘tyaptiki, bu adabiy do‘stlik tobora mustahkamlanib bormoqda. Navoiy ijodiy merosini o‘rganish va uni dunyoga keng targ‘ib qilishda ozarbayjon va o‘zbek olimlarining o‘zaro hamkorligi doirasida qanday ishlarni amalga oshirish lozim deb o‘ylaysiz?

— Nizomiy Ganjaviy – Alisher Navoiy adabiy xazinalari ikki buyuk xalq orasidagi qizil ko‘prikdir.

Bizning bugungi do‘stligimizning tarixi xalq sifatida shakllangan paytimizdayoq boshlangan desam mubolag‘a bo‘lmas. Chunki bizning urf-odatlarimiz, adabiy-madaniy aloqalar tariximiz umumturkiy xalqlar tarixining ajralmas bir bo‘lagidir.

Bugun Nizomiy Ganjaviy adabiy merosi qanchalik bizniki bo‘lsa, shu qadar o‘zbek, qozoq, qirg‘iz, turkman, tatar, boshqird, turklarniki hamdir. Alisher Navoiy ham, Muhamad Fuzuliy ham barchamiznikidir.

Ularning nomlarini dunyoning turli nuqtalariga yanada kengroq yoyish uchun bizga biron bir ish qolmagan desam bo‘ladi. Ularning shuhrati allaqachon dunyoga taralgan.

Bugungi kunda Alisher Navoiy haqida yozish, san’atkorlik qudratini tadqiq etish, ijodiy asarlarini targ‘ib etish har qachongidan ham muhimroqdir. Chunki bugungi jamiyat uchun uning ideallariga ehtiyoj bor.

Alisher Navoiy asarlarini bugungi yosh avlodga o‘rgatish ularning ma’naviy dunyosini boyitish barobarida dunyoni zulmkor g‘oyalardan asrash uchun ham ayni muddaodir. Navoiy har doim haqiqat tarafida bo‘lib, insonlarni adolatli bo‘lishga, dunyoning o‘tkinchi boyliklariga ishonmaslikka da’vat etgan.

Yaqin tarixdan bir misol keltiray. 2016-yil Alisher Navoiy tavalludining 576 yilligi keng nishonlandi. Terror, zulm ichiga burkangan dunyoning har tarafida Alisher Navoiy bayrami nishonlandi. Hatto dushmanlar, radikal kuchlar Navoiy bayramiga qarshilik qilmadilar. Tolibonlar har tarafda xavf solib turgan Afg‘onistonda Navoiy tavalludi keng nishonlandi.

Dunyoning bugungi kunda Nizomiy, Navoiy, Nasimiy, Fuzuliylarga ma’naviy ehtiyoji bor.

7. O‘tgan yili siz Afg‘oniston diyorida Alisher Navoiy tavalludining 575 yilligiga bag‘ishlangan simpoziumda ishtirok etib qaytdingiz. Navoiy abadiy makon topgan Hirotda bo‘lib, uning maqbarasini ziyorat qilish baxtiga musharraf bo‘ldingiz. Shu damda qalbingizda nimalar kechdi?

Bu safar, bu simpozium hayotimning eng baxtli kunlaridan biri bo‘ldi. Ozarbayjonda safarga otlanishimdan avval ko‘pchilik “Afg‘onistonga borishdan qo‘rqmaysanmi?”, — deya savollarga ko‘mib tashlashdi, yaqinlarim bu yo‘ldan meni qaytarmoqchi ham bo‘ldi.

Ammo men bu yo‘ldan qaytmadim. “Yo Ollohim, bu yo‘lni menga in’om etganing uchun sendan behad minnatdorman, qarshingda tiz cho‘kaman”, — deya duolar, iltijolar qildim.

U yerda “Birinchi Turkologiya qurultoyi va turk dunyosining buyuk mutafakkiri Alisher Navoiy” mavzuida ma’ruza qildim. Afg‘on diyorida olti kun bo‘ldim. U kunlarda Kobul, Mozori Sharifda va Hirot shaharlarida bo‘ldim, bu tabarruk tuproqda go‘yoki uchib yurdim.

Ishoningki, men o‘zimni bu yerda go‘yo XV asrda, Navoiy yashagan davrga yurganday his qildim. Navoiy tug‘ilgan va uning izlari qolgan tuproqni o‘pdim.
Qalbimda kechgan tuyg‘ularni so‘z ila ta’riflash qiyin.

Kobulda Zahiriddin Muhammad Bobur qabrini ziyorat etdim, u qurdirgan bog‘ni kezib chiqdim, u yerdagi gullardan terdim. Uning mozoriga gullar qo‘ydim. Bizlarga meros qoldirgan “Boburnoma” uchun qalbimdan minnatdorchilik tuyg‘usi kechdi.

Mozori Sharifda Sulton Husayn Boyqaro, Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiy hikmati ila jo bo‘lgan “Mozori Sharif jome’si”ning go‘zalligidan hayratda qoldim. Insonning zakosidan, uning qudratidan hayron qoldim. Jome’ning devorlriga qo‘limni surtdim, bu devorlardan Navoiy qo‘llari haroratini tuydim.

Hirotda Alisher Navoiy ruhini, nafasini his etdim. Uning mozori oldiga tiz cho‘kdim. Bu kunlarga yetkazgani uchun Ollohga shukronalar qildim. Navoiy mozori oldida Jomiy, Behzod, Qosim Anvar, Lutfiy va boshqa daholarni xayolimdan o‘tkazdim.

Shuningdek, Hirotda Gavharshodbegim, uning o‘g‘li Boysunqur mirzo va boshqa temuriylarning qabrlarini ziyorat qildim. Musallo kompleksida bo‘ldim. Xoja Abdulloh Ansoriy maqbarasi atrofida qurilgan bu muhtasham kompleks eng nodir tarixiy obidalardandir.

Hirotda makedoniyalik Iskandar Zulqarnayn qurdirgan Hirot Qal’asida tashkil etilgan tadbirda ishtirok etdik. Bu nafis majlisda Navoiy ohanglarini tingladik, uning ruhini his etdik.

Bu diyorda kechgan kunlarimdagi hayajon va taassurotlarimni so‘z bilan ifodalashga ojizman!

Yana bir holat mening e’tiborimni jalb etdi. Hirotda qo‘lida avtomat ko‘targan kimsalar ko‘zimga nochor, bemor kabi ko‘rindi. Bu ayanchli manzaralar qalbimga tikan kabi sanchildi. Bu afsuslanarli holdir.

8. Olmos xonim, sizni nafaqat Ozarbayjonda, balki O‘zbekistonda, boshqa turkiy davlatlarda ham Navoiy ijodining tadqiqotchisi va targ‘ibotchisi sifatida bilishadi. Sizning Navoiyga bo‘lgan cheksiz muhabbatingiz e’tirofga loyiq. Ozarbayjonda Navoiy tavalludi munosabati bilan kanferensiya va madaniy tadbirlarni tashkillashtirishdagi jonbozliklaringiz tahsinga sazovor. Navoiy ijodiga oid yana qanday tadqiqotlar ustida izlanyapsiz? Bu boradagi ilmiy rejalaringiz haqida ham o‘rtoqlashsangiz.

— Tashakkur, e’tirofingiz uchun!

Bilishingizni istardimki, Alisher Navoiy ijodiga muhabbatim tuganmasdir, bu muhabbatim samimiy. Baland minbarlarda Navoiy haqida so‘z yuritish men uchun sharaflidir.

Bu mas’uliyatli vazifani ustozlarim menga omonat qoldirganidan baxtiyorman. Alisher Navoiy haqida so‘zlash, uning ijodidan bahs etish menga cheksiz zavq bag‘ishlaydi.
2016-yilda ozarbayjon va o‘zbek adabiyoti sohasidagi ko‘rsatgan xizmatlarim uchun Ozarbayjon Milliy Bilimlar Akademiyasining Bosh Hay’atining farmoni bilan Nizomiy nomidagi Adabiyot institutining “Yil olimi” faxriy unvoniga loyiq topildim.

Bular Akademiya tarixida yangi bir sho‘’baning ochilishiga sabab bo‘ldi: “Ozarbayjon-Turkmaniston-O‘zbekiston adabiy aloqalari” sho‘’basi ta’sis etildi. Men sho‘’ba mudiri etib tayinlandim.

Xabaringiz bor, 2016-yilda o‘zbek adabiyotiga oid ikki kitobim nashr etildi. Ular: “O‘zbek adabiyoti (adabiy portretlar, tadqiqotlar, suhbatlar)” (Mas’ul muharrir va so‘zboshi muallifi akademik Iso Habbibeyli. – Boku, “Ilm va tahsil”, 2016. – 316 b.) va Olmos Ulviy. “O’zbek adabiyoti va Ozarbayjon (tadqiqotlar, adabiy portretlar)” (Mas’ul muharrir va so‘zboshi mualliflarii: prof. Qozoqboy Yo‘ldoshev, f.f.n. Sirdaryoxon O‘tanova. – Toshkent, 2016. 216 b.).

Bulardan tashqari Ozarbayjon Yozuvchilar uyushmasining “Yozuvchi” jurnalining 40 sahifalik maxsus soni Navoiyga bag‘ishlandi. “Alisher Navoiy” deb nomlangan bu maxsus sonda shoirning hayoti va ijodi haqida o‘quvchilarga atroflicha ma’lumotlar berilgan.

O‘tgan yilning 16 noyabrida AMЕA Nizomiy nomli Adabiyot instituti, AMЕA Muhamad Fuzuliy nomli Qo‘lyozmalar instituti va O‘zbekistonning Ozarbayjondagi elchixonasi hamkorligida “Alisher Navoiy va Ozarbayjon adabiyoti” nomli xalqaro ilmiy anjuman o‘tkazildi. Unda O‘zbekistondan kelgan olimlar ham o‘z ma’ruzalari bilan ishtirok etdi. Bu anjuman materiallari kitob holida nashr etildi.

Bu yil hisobida jami 52 ta maqola chop ettirgan bo‘lsam, ularning 35 tasi o‘zbek adabiyoti bilan bog‘liqdir.

Qolaversa, bir necha maktablarda o‘qituvchi va o‘quvchilar, kitobxonlar ishtirokida “Alisher Navoiy — 575” nomli adabiy kechalar tashkil etdik.

“Tazkiralar tarixiga bir nazar va Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” asari” nomli kitobimni chop etish uchun nashriyotga taqdim etdim. Hozirda “Alisher Navoiy (hayoti va ijodi)” nomli fundamental monografiyamni tugallash arafasidaman.
Bu yil yosh va iste’dodli bir shogirdimga “Mustaqillik yillarida ozarbayjon-o‘zbek adabiy aloqalari” nomli dissertatsiya mavzusini tasdiqlab berdik.

Hali oldinda rejalashtirilayotgan ishlarimiz bisyor!

Ammo shuni ta’kidlashni istardimki, bu singari ishlarimizda O‘zbekiston tomonining e’tiborini his etdik. Bu bizga yanada kuch-g‘ayrat bag‘ishlaydi.

Men o‘zimni O‘zbekistonning faxriy fuqarosi va ilmiy xodimi degan bir sharafli mas’uliyatni his etaman. Men har doim o‘zbek xalqiga, uning adabiyoti va madaniyatiga chuqur ehtiromimni bildiraman.

O‘g‘lim Atilla hamisha onam jisman biz bilan Ozarbayjonda, ruhan O‘zbekistonda yashaydi deb aytadi.

9. “Kitob dunyosi” gazetasi mushtariylariga tilaklaringiz.

— “Kitob dunyosi” gazetasining jami adabiy xodimlariga, o‘quvchilariga, Ozarbayjonda she’rlari sevib o‘qiladigan aziz Xosiyat Rustam va sizga sog‘lik tilab, eng samimiy tuyg‘ularimni izhor etaman.

“Kitob dunyosi” gazetasini Ozarbayjonda barcha ziyolilar biladi va uni sevib mutolaa qiladi. Bu gazeta ikki xalq o‘rtasidagi adabiy ko‘prikdir!

10. Olmos xonim, sizga ham cheksiz minnatdorchilik bildirib, har ishda Navoiyning ruhi madadkor bo‘lishiga tilakdoshmiz!

Obid bey, men sizdan ko‘p minnatdorman. Sog‘ bo‘ling! Buyuk avliyo bobomiz Navoiyning ruhi barchamizga madadkor bo‘lsin!

“Kitob dunyosi” gazetasi uchun Obid Shofiyev suhbatlashdi
30.01.2017 yil.

Yana shu mavzuda:
Almaz Ülvi. Əlişir Nəvai haqqında iki məqalə
Nizomiy va Navoiy — boqiy do‘stligimiz timsoli
Kitobxonlik — zamon bilan teng yurishdir