Испанча шеъриятнинг ёрқин сиймоси, томирида араб қони оққан  Файяд Хамис ҳам шоир, ҳам мусаввир сифатида самарали ижод йўлини босиб ўтди. Унинг шеърлари ва тасвирий асарлари нафақат Куба, шунингдек, ХХ аср жаҳон маданияти хазинасидан муносиб ўрин эгаллади. Саҳифада шоир чизган суратлардан фойдаландик .

Файяд Хамис
ШЕЪРЛАР
Сулаймон Раҳмон таржималари

  ХХ аср испанча шеъриятнинг ёрқин сиймоси, томирида араб қони оққан, шоир ва мусаввир Файяд Хамис (исп. Fayad Jamís) 1930 йилнинг 27 октябрида Мексиканинг Очокалиенте шаҳарчасида дунёга келган. Болалигида ота-онаси билан Кубага кўчиб келган. Ёшлигида Кубадаги ижтимоий ва маданий муҳитни яхшилашни мақсад қилган ўн бирлар гуруҳи номини олган ҳаракатда фаол иштирок этган. 1954 йили оиласи билан Парижга кўчиб борган. Француз сюрреализми оқими асосчиси шоир Андре Бретон билан танишгач, шеърларида айни шу оқим таъсири кучаяди. Айни ўша йилларда у ижодидаги салмоқли ўрин тутган, хусусан кубалик атоқли шоир Николас Гильенга бағишланган «Сайёҳ Альба» шеърини ёзади.
1961 йили рўй берган инқилобдан кейин Кубага боради ва бутун фаолиятини инқилобий ўзгаришларга қаратади.
Файяд Хамис 1988 йилнинг 13 ноябрида 58 ёшида оғир хасталикдан кейин вафот этган. Унинг ижоди бир қатор халқаро адабий мукофотлар билан тақдирланган.

БЕДОР НАЗОРАТЧИ

Синтио Витьерга

I

Эшитдингми, қандай сокин нола чекиб қобиқ ёрди кун?
Кўряпсанми юзларга шакл берган
шуълаларнинг кумуш елканин?
Қишлоғини соғиниб лаб тишлайди қария испан.
Бармоқлари синдирмоқда стаканни товушсиз.
Бедарак ўғилнинг хаёли билан
унинг ватанида ҳозир уйғонар она.
Жимирлаган шаршарадай чиройлидир шиша синиқлари.
Хотирада эмас — шундоқ кўз олдида
пайдо бўлар олис болалик
ва кулранг қабоқларга қанот уради — нима бу?
Капалакми ё кўзёш?
Дафъатан кўраман: мен — гўдак, «Вальекаслик бола»дек,
ва менман — қадимий думалоқ гардишда турган
бобом суратининг беқут сояси.
Айт менга, бу деразада ҳеч пайт ойна бўлмаган, деб айт,
йўқолиб бораётган бу аянч шарпалар эса —
менинг тунги алаҳлашим самараси, де.
Эшитяпсанми, худди бировни нозанинлар чорлаган каби,
қандай ҳирсли куйлар уларнинг майин терилари?
Мулат ўтар уйқусираб итарганча аравасини,
ўтади юк машинаси усти тўла жандарм
ва мунгли жаранглаб тор кўчаларга
тўкилади ҳуркак шуълалар
куйган ой сингари баданларидан.
Ойнанинг нарёғида ўтирган дўстим,
шу ердамисан? Ёки боғдан қулай жой топиб,
Тингламоқдамисан
Юрагингга ҳасрат бўлиб қуйилаётган
фавворанинг оппоқ оқимларини?

II

Сал наридан ўтар бир оқсоқ одам,
лотерея билетлари сотувчи кампирлар соясидек.
Кўчадан келмоқда ғамгин бир қўшиқ,
лекин у кўксимни
соғинчларга эмас, тўлдиради умидга.
Қандайдир бир кема ёдимга тушар. Чамаси, зангор.
Кимдир чизган елканларини, балки у —
боғда ўриндиқда ўтирган қизча.
Ичида суюқлик буғланиб турган
гўё сезгир бир идишман мен…
Агар келса меникига анов соқолли найнов,
мен унга йўқман, деб жавоб бераман.
Эшитяпсанми? Деворлари
ҳавога тутун бўлиб сингиётган
бу уйда мен йўқман.
Менинг яшил суякларим шабнамларга пешвоз
қайта ўсади.

III

Қўшни ит ҳуради, қўнгироқ жарангин ушлар тиш
билан
аммо уни тишлай олмайди.
Ёлғиз мен бедорман, хонамда на чироқ,
на болаларим бор.
Тушунуксиз баландликка қочар черковлар.
Юлдуз бўлиб титроқ парвозда
чиқар шаҳар устига тўрғай,
ва худди тонгдагидек, уйларнинг ойнаси
кирар ол рангга.
Каттиқ ҳуштак чалар эдим, олдинги пайтлар бўлса,
югуришиб олдимга келар эди кучуклар,
менинг олис бошмоқларим излари эса
тор кўчалар тупроғига қоларди тушиб…
Аммо бугун мен ўзимдан сўрайман: кимман?
Отим нима?
Менинг кўк шағалли дарём қаерда, қайда олов, умид
ҳам каптар парвози чизиб берган нафис оролим?
Мен эса изғийман қўлсиз ва тилсиз,
мағлубликнинг чигал гўшаларида,
доду фарёд ваҳма солган қоронғиликда.

IV

Чоҳ қазишга бораяпман мен,
ўз ажалим уруғини дафн этмоқ учун.
У бақрайган интизорликда
юмилган қабоққа ўхшайди.
У худди етилган юрак кабидир.
Тутунлар ва яшил майсалар аро бўй чўзади у ғамгин.
О, ёмғир биродари!
Мен қичқирай, ёрдам бер, ёрдам!
Томирида иссиқ шарбат оқаётган эй, йиртқич!
Суякларимни сен асра авлодлар учун!
О, қоним менинг!
Тилла баргли терак тўкар пойига
мойчироққа ўхшаш уруғларини.
Сукунатга элтасан сен мени ўшанда.
Ўт-ўлан биродари!
Мендан нима учун нафратланасан?
Ўзингга боқ, мана, менинг кафтимда:
Сен бор-йўғи қалбимнинг шайдо ва мужмал
акс-садосисан,
бошқа ҳеч нарса эмас.

V

О, эшиклар!
Фонуслар остида шивирлайди чанг,
ғичирлайди мунис дарахтлар
Унутишнинг кўз илғамас ҳалқаларидай.
Биласанми? Мен эшикларни
қарийб ўзга тушларни чертган каби черта оламан.
Деразада пайдо бўлиб ўша заҳот йўқолган аёл,
менга кўз ташлади — мен деярли бахтлиман.
Менинг қалбим эса, гўё боғланган йиртқич,
ётар оёқларим учида беҳол,— менинг қалбим
телбалик яралаган дарғазаб нафосатдир.
Биласанми? Мен тунлари пичирлаш каби
ёпиқ эшикларни ўтаман тешиб… Изҳори муҳаббатдек.

VI

Ўлим каби тасодифан, тақиллар эшик.
Вафодор табассум, хуш ҳидлар рақси,
ҳилпирамаган елкандек кўйлак.
Менга маълум туннинг барча маросимлари,
унинг энг содиқ ва энг жасур соқчиси менман.
Худди аёлнинг куйлаётган сочлари мисол,
кўчаларда шамол чайқатаётган
гуллар гулчамбари — менинг ёстиғим.
Мен қўрқмайман, йўқ.
Чанг сузар хонамда бамисоли қум,
шу мўъжаз саҳрода,
гўё итоаткор ва доно ҳўкизнинг иссиқ нафаси.
Ойналарни очиқ қолдпр, уйқу билмас чоҳлардир булар.
Шу зар нурлар соҳилига ечиб ташла кийимларингни,
О, қайғули, ҳорғин севгилим,
сўнгра юрагимга қўйгин бошингни,
Ахир, тақдиримда пайдо бўлганингдан сўнг,
яна ҳам аччиқроқ бўлиб қолган шу
ёлғизликнинг қора шаробин ичиб ётар бу юрак.

VII

Аллақачон отди хўрозлар тонги, ўлим хабаридай
йўлакларда титрар акс-садо.
Қора қўллар ўлаётган каби шамолда, жим оқади жанг…
Шаффоф ғилдираклар шалдираётган
ва қиш дами пуфлаганда учқун мисоли
осмонида қушлар сўнган эй, мужмал дунё.
Кимдир рашкли сўроқларин бошлайди шу дам,
кескин овоз синдиради совуқ ҳавони.
Ҳув ана, сояда, устунлар аро,
яланғоч ёруғлик қувлаган
тунги шарпа бекиниб турар
кўзларида ёввойи, сокин эҳтирос.
Мен, холос, уйқусиз қон томчисиман,
ўргимчакман, соқов сўнгсизликда чўғланиб турган.
Ким, ким билади менинг тўғримда?
Ким уйғонар мени ўйлаб ярим кечада?
Настарин тус ҳужрам ҳам мана,
тантанавор нурга тўлмоқда.
Нима, эшитмаяпсанми сен, сутфурушнинг овозин?
Демак, ором олиш вақти келмиш сенга ҳам,
бу ерда, айни ялпи хуррак марказида.
Аллақачон лабларинг ўлик, нигоҳинг ўчган.

ЖАЛЛОД ҚЎШИҒИ

Жаллод атиргулни майин силайди,
жаллоднинг юзига бир тароват бахш этади атиргул.
Бугун осмон пахтадан, умбалоқ ошар қушлар
ўткинчиларнинг бир хил қалпоқлари устида.
Қушнинг Бальзак ҳайкалига қўнгани билан
ҳеч кимнинг иши йўқ.
Бертольд Брехт ўлгани билан ҳеч кимнинг иши йўқ,
ер юзи ҳакамлар, машшоқлар, жиноятчилар билан
ер юзини тор қилгани билан ҳеч кимнинг иши йўқ.
Ер юзидан узоқлашар заъфар олов, ёз ўлаётир —
ҳаммасидан муҳими шу, болалар қуёшсиз яшай олмайди,
ёш ва қари, оқ ва қора яшай олмас қуёшсиз.
Париж ибодатхонасининг кўҳна тошларида ўлаётир ёз.
Сизнинг қуйма жағларингизда ўлаётир ёз,
сизнинг автомобилларингизда,
сизнинг сохта қонунларингизда
Ўлади ёз.
Жаллод атиргулни майин силайди,
жаллоднинг юзига бир тароват бахш этади атиргул.
Умуман, сен ҳам — ҳам авлиё, ҳам жаллодсан —
ҳам жаллод, ҳам авлиёсан.
Бунда жуда чалкашиб кетиб қора қанотлари остига
биқинади адвокатлар.
Бир одамнинг жонини олмоқ ё мингини суст оловда
ёқмоқ — бир хилда жиноятдир.
Мен қотил эмасман, гарчи сўзларим,
генералнинг жигарига қаттиқ ботса ҳам.
Бугун осмон пахтадан яралгандай, умбалоқ ошар қушлар
ўткинчиларнинг бир хил қалпоқлари устида.
Олтин нур элтади тумшуғида қушлардан бири,
бошқаси қаноти остида элтар
ўлган куннинг рангпар жасадин.

АРАБ ЭРТАГИ

Сен жимсан, Марианник, кўзларингда эса
потирлайди каптарлар.
Ҳар нигоҳинг, пишган мевадек, тун қўйнига
тушар узилиб.
Мен сенга бир эртак айтаман, бир бетайин ҳикоячи
бўлсам-да, гарчи, боши қолиб, кўпинча
охиридан бошлайман ёхуд сўз юритаман
яқинда рўй берган ва ҳақиқатга
ўхшашга улгуриб-улгурилмаган бир воқеа ҳақида…
Аммо сенинг сукунатингда қанотланар-да,
эртакка айланар сўзларим. Бу эртак сенга.
Бор эканда, йўқ экан,
Париж шаҳри кўчаларида
Бин ал-Сабуний деган
бир қароқчи яшаган экан.
Биласанми Сен-Жермен хнёбонини?
У ҳолда эшит:
бир куни у ерда кечга яқин борарди
сенга ўхшаш оқбадан бир қиз,
кокиллари гўдак лабида мойчечак асали эди нақ…
Қиз шошарди, қиз изидан шошар эди Бин ал-Сабуний,
кўзлари ялтирарди худди пўлат ханжардай…
Эшптяпсанми, Марианник? У танлади дулай бир жойни,
орқасига қарашга ҳам қўрқар эди шўрлик қиз эса —
ҳа, уни қўрқитиб юборган эди
бу даҳшатли, бу думрав шарпа.
Бу кимсасиз жин кўчада етиб олди қизга у,—
қиз қалтирар, қичқирмоққа етмас ҳатто мажоли,
қайқи ханжар рўпарадан ялтираб кўринганда,
шоша-пиша қароқчи эса севгисин этди изҳор…
Аммо ўша заҳоти қуюқ бир мовийликка
қоришди қиз ногаҳон,
худди тонгда ўпқонга ютилган юлдуз каби…
Оёғидан чалгандек биров
гурс этиб қулади қароқчи бинафшаранг,
намчил асфальтга.
Бечора Бин ал-Сабуний,
бармоқлардан сирғалиб чиққан юлдуз парвозидан ўлди!
Жасадини тонгга яқин Сен-Андре-Дезар
майдони ёнидан топдилар,
қиндан чиққан кўзларининг ханжарлари сўнган
бир тарзда.
Юзта ишқ достони топдилар
илма-тешик чўнтакларидан,
Киннаирам исмли ўша қизга аталган
юзта ишқ достони…
Эшитяпсанми, Марианник?
Шундай, ғалат ишлар бўлиб туради
новдалардан тўкилган куз алангаси
хас-чўп аро, ҳўл асфальтда аста-аста сўнаётган
шу Парижда.
Сен ҳали ҳам жим ўтирибсан, менинг эртагим эса
қарийб етди ниҳоясига,
Сена узра учмоқда яна кўзларингнинг каптари.
Бу — чўкмоқда бўлган туннинг биринчи юлдузлари.

БОЛАЛИК БОҒИ БЎЛМАГАН МЕНГА ОСВЕНЦИМ

Болалик боғи бўлмаган менга Освенцим. Мен ўсдим
ўт-ўлан ичида, ҳайвонлар ичида, бизнинг кулбада
туни бўйи ўчмас эди қашшоқлик шами.
Шохларда осилиб турарди қуш инлари ва юлдузлар,
ва йўлларда ҳадиксираб дайдир эди оппоқ от.

Болалик боғи бўлмаган менга Освенцим. Эсимда,
биз фақат қатл этар эдик калтакесакларни
ва ўчоқлар тутуни фақат — ёмғирли тунлар эди:
эсимда, сой бўйида қизлар кулгиси,
тердан шилта бўлган отам кўйлаги,
саркаш сувнинг у даҳшатли ўкириги ҳам.

Болалик боғи бўлмаган менга Освенцим. Мен ердим
конфетлар, алам ютардим, учирардим фанер самолёт
ўт-ўланлар булути аро — одам териси эмас.
Ҳа, менга, чамаси, омад ёр эди — мен ўсдим
ватаним қуёши остида (ҳеч ким, ҳайвондек,
зўрламади тўрт оёқлаб юрмоққа),
аммо мендан, кимлигимни сўрасангиз,— соядан чиқиб,
Освенцимда бўлганлар қаторига бориб тураман.

ЖАЗОИР ТОҒЛАРИДАГИ ЁШ СОЛДАТ ЖАН-ПЬЕР ЛЕПТИ ШИКОЯТИ

Феликс Пит Родригесга

Кўйлагимнинг чап чўнтагида
қайлиғим сурати ва новвотли бир қутича —
онажоним совғаси.

Лаънати милтиқдан елкам зирқирар,
оғирлашиб борар кундан-кун милтиқ,
негаки, мен у билан ўз уйимни қўриқламайман,
негаки, мен ўлдираман у билан
ўз уйини қўриқлашга аҳд қилганларни.

Билмадим, болаликнинг
пушти сопол томларини қайта кўрармиканман.
Биримиз қайтамиз мукофот билан,
бошқамиз — рефрижераторларда.
чунки у фронтга ташийди озиқ,
бизнинг мурдаларни эса Францияга.

Мен милтиғим ўқи билан
осмондаги юлдузларни ура олмайман,
қонга ботган каптарларни отаман,
мен — нафосат қотили, дарахтлар қотили,
осмон қотили.

Мени ҳайдаб келмадилар бу ерга севиш учун —
ҳайдаб келдилар милтиқ милидан
ўлим дея қичқириш учун.

Қулоғимга генералларнинг
баландпарвоз сўзларини қўйдилар тиқиб,
эшитмасин дея токи дарахт ортидан
менга қараб ўқ узганларнинг қувончли ҳайқириғин.

Гоҳо енгилган шердек ерга қулар ўзлари.

Ювиб кетар ёмгир менинг этикларим изини,
аммо менинг жиноятларим қонини юва олмас.

Ёки қотил бўлиб, ё бўлиб қурбон,
рефрижераторда ёки мукофот олиб,
биламан,
бир томчи қон бўлиб мангу ўламан.

ШУ ОЗОДЛИК УЧУН

Мануэл Паварро Лунга

Шу озодлик учун шаррос ёмғир остида куйламоққа
бор-йўғингдан кечишинг керак!

Шу озодлик учун елкангга халқ елкаси
тегиб турганини ҳис қилмоққа
бор-йўғингдан кечишинг керак!

Шу озодлик деб тонг гулидек қалбинг очмоқ учун,
гулдуросли фабрикалар, ёруғ мактаблар,
сўқа зарбидан ғичирлаётган тупроқ,
тушларида кулаётган болалар учун
бор-йўғингдан кечмоғинг керак!

Озодликдан бошқа нажот йўқ,
озодликдан бошқа йўл ҳам йўқ,
озодликдан бошқа ватан йўқ,
шеър ҳам бўлмас озодликнинг юксак мусиқасисиз!

Ўз қашшоқлигидан мақтанмоқ учун
азалдан оёқости қилиб келган зотларни
титроққа солиб қўйган шу озодлик учун;
ситамгарлар учун абадий тун,
халқ учун энди енгиб бўлмас,
такрорланмас тонг бўлган шу озодлик учун.

Сўлғин ёноқларни,
яланг оёқларни,
тешик томларни,
оч болаларни ёритган шу озодлик учун;
шу озодлик учун, ёшлик олами учун;
олам каби гўзал,
шу озодлик учун
бор-йўғпнгдан кечмоғинг керак,
бор-йўғингдан — ниманики талаб қилса у!

Ҳаммасидан — ҳатто ўз соянгдан ҳам!
Ҳаммасидан — ҳатто ҳаётингдан ҳам!

Саҳифада Файяд Хамис чизган асарлардан фойдаланилди.

   Ispancha she’riyatning yorqin siymosi, tomirida arab qoni oqqan Fayyad Xamis ham shoir, ham musavvir sifatida samarali ijod yo’lini bosib o’tdi. Uning she’rlari va tasviriy asarlari nafaqat Kuba, shuningdek, XX asr jahon madaniyati xazinasidan munosib o’rin egalladi. Sahifada shoir chizgan suratlardan foydalandik .

Fayyad Xamis
SHE’RLAR
Sulaymon Rahmon tarjimalari

XX asr ispancha she’riyatning yorqin siymosi, tomirida arab qoni oqqan, shoir va musavvir Fayyad Xamis (isp. Fayad Jamis) 1930 yilning 27 oktyabrida Meksikaning Ochokaliente shaharchasida dunyoga kelgan. Bolaligida ota-onasi bilan Kubaga ko’chib kelgan. Yoshligida Kubadagi ijtimoiy va madaniy muhitni yaxshilashni maqsad qilgan o’n birlar guruhi nomini olgan harakatda faol ishtirok etgan. 1954 yili oilasi bilan Parijga ko’chib borgan. Frantsuz syurrealizmi oqimi asoschisi shoir Andre Breton bilan tanishgach, she’rlarida ayni shu oqim ta’siri kuchayadi. Ayni o’sha yillarda u ijodidagi salmoqli o’rin tutgan, xususan kubalik atoqli shoir Nikolas Gil`enga bag’ishlangan «Sayyoh Alba» she’rini yozadi.
1961 yili ro’y bergan inqilobdan keyin Kubaga boradi va butun faoliyatini inqilobiy o’zgarishlarga qaratadi.
Fayyad Xamis 1988 yilning 13 noyabrida 58 yoshida og’ir xastalikdan keyin vafot etgan. Uning ijodi bir qator xalqaro adabiy mukofotlar bilan taqdirlangan.

BEDOR NAZORATCHI

Sintio Vit`erga

I

Eshitdingmi, qanday sokin nola chekib qobiq yordi kun?
Ko’ryapsanmi yuzlarga shakl bergan
shu’lalarning kumush yelkanin?
Qishlog’ini sog’inib lab tishlaydi qariya ispan.
Barmoqlari sindirmoqda stakanni tovushsiz.
Bedarak o’g’ilning xayoli bilan
uning vatanida hozir uyg’onar ona.
Jimirlagan sharsharaday chiroylidir shisha siniqlari.
Xotirada emas — shundoq ko’z oldida
paydo bo’lar olis bolalik
va kulrang qaboqlarga qanot uradi — nima bu?
Kapalakmi yo ko’zyosh?
Daf’atan ko’raman: men — go’dak, «Val`ekaslik bola»dek,
va menman — qadimiy dumaloq gardishda turgan
bobom suratining bequt soyasi.
Ayt menga, bu derazada hech payt oyna bo’lmagan, deb ayt,
yo’qolib borayotgan bu ayanch sharpalar esa —
mening tungi alahlashim samarasi, de.
Eshityapsanmi, xuddi birovni nozaninlar chorlagan kabi,
qanday hirsli kuylar ularning mayin terilari?
Mulat o’tar uyqusirab itargancha aravasini,
o’tadi yuk mashinasi usti to’la jandarm
va mungli jaranglab tor ko’chalarga
to’kiladi hurkak shu’lalar
kuygan oy singari badanlaridan.
Oynaning naryog’ida o’tirgan do’stim,
shu yerdamisan? Yoki bog’dan qulay joy topib,
Tinglamoqdamisan
Yuragingga hasrat bo’lib quyilayotgan
favvoraning oppoq oqimlarini?

II

Sal naridan o’tar bir oqsoq odam,
lotereya biletlari sotuvchi kampirlar soyasidek.
Ko’chadan kelmoqda g’amgin bir qo’shiq,
lekin u ko’ksimni
sog’inchlarga emas, to’ldiradi umidga.
Qandaydir bir kema yodimga tushar. Chamasi, zangor.
Kimdir chizgan yelkanlarini, balki u —
bog’da o’rindiqda o’tirgan qizcha.
Ichida suyuqlik bug’lanib turgan
go’yo sezgir bir idishman men…
Agar kelsa menikiga anov soqolli naynov,
men unga yo’qman, deb javob beraman.
Eshityapsanmi? Devorlari
havoga tutun bo’lib singiyotgan
bu uyda men yo’qman.
Mening yashil suyaklarim shabnamlarga peshvoz
qayta o’sadi.

III

Qo’shni it huradi, qo’ngiroq jarangin ushlar tish
bilan
ammo uni tishlay olmaydi.
Yolg’iz men bedorman, xonamda na chiroq,
na bolalarim bor.
Tushunuksiz balandlikka qochar cherkovlar.
Yulduz bo’lib titroq parvozda
chiqar shahar ustiga to’rg’ay,
va xuddi tongdagidek, uylarning oynasi
kirar ol rangga.
Kattiq hushtak chalar edim, oldingi paytlar bo’lsa,
yugurishib oldimga kelar edi kuchuklar,
mening olis boshmoqlarim izlari esa
tor ko’chalar tuprog’iga qolardi tushib…
Ammo bugun men o’zimdan so’rayman: kimman?
Otim nima?
Mening ko’k shag’alli daryom qaerda, qayda olov, umid
ham kaptar parvozi chizib bergan nafis orolim?
Men esa izg’iyman qo’lsiz va tilsiz,
mag’lublikning chigal go’shalarida,
dodu faryod vahma solgan qorong’ilikda.

IV

Choh qazishga borayapman men,
o’z ajalim urug’ini dafn etmoq uchun.
U baqraygan intizorlikda
yumilgan qaboqqa o’xshaydi.
U xuddi yetilgan yurak kabidir.
Tutunlar va yashil maysalar aro bo’y cho’zadi u g’amgin.
O, yomg’ir birodari!
Men qichqiray, yordam ber, yordam!
Tomirida issiq sharbat oqayotgan ey, yirtqich!
Suyaklarimni sen asra avlodlar uchun!
O, qonim mening!
Tilla bargli terak to’kar poyiga
moychiroqqa o’xshash urug’larini.
Sukunatga eltasan sen meni o’shanda.
O’t-o’lan birodari!
Mendan nima uchun nafratlanasan?
O’zingga boq, mana, mening kaftimda:
Sen bor-yo’g’i qalbimning shaydo va mujmal
aks-sadosisan,
boshqa hech narsa emas.

V

O, eshiklar!
Fonuslar ostida shivirlaydi chang,
g’ichirlaydi munis daraxtlar
Unutishning ko’z ilg’amas halqalariday.
Bilasanmi? Men eshiklarni
qariyb o’zga tushlarni chertgan kabi cherta olaman.
Derazada paydo bo’lib o’sha zahot yo’qolgan ayol,
menga ko’z tashladi — men deyarli baxtliman.
Mening qalbim esa, go’yo bog’langan yirtqich,
yotar oyoqlarim uchida behol,— mening qalbim
telbalik yaralagan darg’azab nafosatdir.
Bilasanmi? Men tunlari pichirlash kabi
yopiq eshiklarni o’taman teshib… Izhori muhabbatdek.

VI

O’lim kabi tasodifan, taqillar eshik.
Vafodor tabassum, xush hidlar raqsi,
hilpiramagan yelkandek ko’ylak.
Menga ma’lum tunning barcha marosimlari,
uning eng sodiq va eng jasur soqchisi menman.
Xuddi ayolning kuylayotgan sochlari misol,
ko’chalarda shamol chayqatayotgan
gullar gulchambari — mening yostig’im.
Men qo’rqmayman, yo’q.
Chang suzar xonamda bamisoli qum,
shu mo»jaz sahroda,
go’yo itoatkor va dono ho’kizning issiq nafasi.
Oynalarni ochiq qoldpr, uyqu bilmas chohlardir bular.
Shu zar nurlar sohiliga yechib tashla kiyimlaringni,
O, qayg’uli, horg’in sevgilim,
so’ngra yuragimga qo’ygin boshingni,
Axir, taqdirimda paydo bo’lganingdan so’ng,
yana ham achchiqroq bo’lib qolgan shu
yolg’izlikning qora sharobin ichib yotar bu yurak.

VII

Allaqachon otdi xo’rozlar tongi, o’lim xabariday
yo’laklarda titrar aks-sado.
Qora qo’llar o’layotgan kabi shamolda, jim oqadi jang…
Shaffof g’ildiraklar shaldirayotgan
va qish dami puflaganda uchqun misoli
osmonida qushlar so’ngan ey, mujmal dunyo.
Kimdir rashkli so’roqlarin boshlaydi shu dam,
keskin ovoz sindiradi sovuq havoni.
Huv ana, soyada, ustunlar aro,
yalang’och yorug’lik quvlagan
tungi sharpa bekinib turar
ko’zlarida yovvoyi, sokin ehtiros.
Men, xolos, uyqusiz qon tomchisiman,
o’rgimchakman, soqov so’ngsizlikda cho’g’lanib turgan.
Kim, kim biladi mening to’g’rimda?
Kim uyg’onar meni o’ylab yarim kechada?
Nastarin tus hujram ham mana,
tantanavor nurga to’lmoqda.
Nima, eshitmayapsanmi sen, sutfurushning ovozin?
Demak, orom olish vaqti kelmish senga ham,
bu yerda, ayni yalpi xurrak markazida.
Allaqachon lablaring o’lik, nigohing o’chgan.

JALLOD QO’SHIG’I

Jallod atirgulni mayin silaydi,
jallodning yuziga bir tarovat baxsh etadi atirgul.
Bugun osmon paxtadan, umbaloq oshar qushlar
o’tkinchilarning bir xil qalpoqlari ustida.
Qushning Bal`zak haykaliga qo’ngani bilan
hech kimning ishi yo’q.
Bertol`d Brext o’lgani bilan hech kimning ishi yo’q,
yer yuzi hakamlar, mashshoqlar, jinoyatchilar bilan
yer yuzini tor qilgani bilan hech kimning ishi yo’q.
Yer yuzidan uzoqlashar za’far olov, yoz o’layotir —
hammasidan muhimi shu, bolalar quyoshsiz yashay olmaydi,
yosh va qari, oq va qora yashay olmas quyoshsiz.
Parij ibodatxonasining ko’hna toshlarida o’layotir yoz.
Sizning quyma jag’laringizda o’layotir yoz,
sizning avtomobillaringizda,
sizning soxta qonunlaringizda
O’ladi yoz.
Jallod atirgulni mayin silaydi,
jallodning yuziga bir tarovat baxsh etadi atirgul.
Umuman, sen ham — ham avliyo, ham jallodsan —
ham jallod, ham avliyosan.
Bunda juda chalkashib ketib qora qanotlari ostiga
biqinadi advokatlar.
Bir odamning jonini olmoq yo mingini sust olovda
yoqmoq — bir xilda jinoyatdir.
Men qotil emasman, garchi so’zlarim,
generalning jigariga qattiq botsa ham.
Bugun osmon paxtadan yaralganday, umbaloq oshar qushlar
o’tkinchilarning bir xil qalpoqlari ustida.
Oltin nur eltadi tumshug’ida qushlardan biri,
boshqasi qanoti ostida eltar
o’lgan kunning rangpar jasadin.

ARAB ERTAGI

Sen jimsan, Mariannik, ko’zlaringda esa
potirlaydi kaptarlar.
Har nigohing, pishgan mevadek, tun qo’yniga
tushar uzilib.
Men senga bir ertak aytaman, bir betayin hikoyachi
bo’lsam-da, garchi, boshi qolib, ko’pincha
oxiridan boshlayman yoxud so’z yuritaman
yaqinda ro’y bergan va haqiqatga
o’xshashga ulgurib-ulgurilmagan bir voqea haqida…
Ammo sening sukunatingda qanotlanar-da,
ertakka aylanar so’zlarim. Bu ertak senga.
Bor ekanda, yo’q ekan,
Parij shahri ko’chalarida
Bin al-Sabuniy degan
bir qaroqchi yashagan ekan.
Bilasanmi Sen-Jermen xnyobonini?
U holda eshit:
bir kuni u yerda kechga yaqin borardi
senga o’xshash oqbadan bir qiz,
kokillari go’dak labida moychechak asali edi naq…
Qiz shoshardi, qiz izidan shoshar edi Bin al-Sabuniy,
ko’zlari yaltirardi xuddi po’lat xanjarday…
Eshptyapsanmi, Mariannik? U tanladi dulay bir joyni,
orqasiga qarashga ham qo’rqar edi sho’rlik qiz esa —
ha, uni qo’rqitib yuborgan edi
bu dahshatli, bu dumrav sharpa.
Bu kimsasiz jin ko’chada yetib oldi qizga u,—
qiz qaltirar, qichqirmoqqa yetmas hatto majoli,
qayqi xanjar ro’paradan yaltirab ko’ringanda,
shosha-pisha qaroqchi esa sevgisin etdi izhor…
Ammo o’sha zahoti quyuq bir moviylikka
qorishdi qiz nogahon,
xuddi tongda o’pqonga yutilgan yulduz kabi…
Oyog’idan chalgandek birov
gurs etib quladi qaroqchi binafsharang,
namchil asfal`tga.
Bechora Bin al-Sabuniy,
barmoqlardan sirg’alib chiqqan yulduz parvozidan o’ldi!
Jasadini tongga yaqin Sen-Andre-Dezar
maydoni yonidan topdilar,
qindan chiqqan ko’zlarining xanjarlari so’ngan
bir tarzda.
Yuzta ishq dostoni topdilar
ilma-teshik cho’ntaklaridan,
Kinnairam ismli o’sha qizga atalgan
yuzta ishq dostoni…
Eshityapsanmi, Mariannik?
Shunday, g’alat ishlar bo’lib turadi
novdalardan to’kilgan kuz alangasi
xas-cho’p aro, ho’l asfal`tda asta-asta so’nayotgan
shu Parijda.
Sen hali ham jim o’tiribsan, mening ertagim esa
qariyb yetdi nihoyasiga,
Sena uzra uchmoqda yana ko’zlaringning kaptari.
Bu — cho’kmoqda bo’lgan tunning birinchi yulduzlari.

BOLALIK BOG’I BO’LMAGAN MENGA OSVENTSIM

Bolalik bog’i bo’lmagan menga Osventsim. Men o’sdim
o’t-o’lan ichida, hayvonlar ichida, bizning kulbada
tuni bo’yi o’chmas edi qashshoqlik shami.
Shoxlarda osilib turardi qush inlari va yulduzlar,
va yo’llarda hadiksirab daydir edi oppoq ot.

Bolalik bog’i bo’lmagan menga Osventsim. Esimda,
biz faqat qatl etar edik kaltakesaklarni
va o’choqlar tutuni faqat — yomg’irli tunlar edi:
esimda, soy bo’yida qizlar kulgisi,
terdan shilta bo’lgan otam ko’ylagi,
sarkash suvning u dahshatli o’kirigi ham.

Bolalik bog’i bo’lmagan menga Osventsim. Men yerdim
konfetlar, alam yutardim, uchirardim faner samolyot
o’t-o’lanlar buluti aro — odam terisi emas.
Ha, menga, chamasi, omad yor edi — men o’sdim
vatanim quyoshi ostida (hech kim, hayvondek,
zo’rlamadi to’rt oyoqlab yurmoqqa),
ammo mendan, kimligimni so’rasangiz,— soyadan chiqib,
Osventsimda bo’lganlar qatoriga borib turaman.

JAZOIR TOG’LARIDAGI YOSH SOLDAT JAN-P`ER LEPTI SHIKOYATI

Feliks Pit Rodrigesga

Ko’ylagimning chap cho’ntagida
qaylig’im surati va novvotli bir quticha —
onajonim sovg’asi.

La’nati miltiqdan yelkam zirqirar,
og’irlashib borar kundan-kun miltiq,
negaki, men u bilan o’z uyimni qo’riqlamayman,
negaki, men o’ldiraman u bilan
o’z uyini qo’riqlashga ahd qilganlarni.

Bilmadim, bolalikning
pushti sopol tomlarini qayta ko’rarmikanman.
Birimiz qaytamiz mukofot bilan,
boshqamiz — refrijeratorlarda.
chunki u frontga tashiydi oziq,
bizning murdalarni esa Frantsiyaga.

Men miltig’im o’qi bilan
osmondagi yulduzlarni ura olmayman,
qonga botgan kaptarlarni otaman,
men — nafosat qotili, daraxtlar qotili,
osmon qotili.

Meni haydab kelmadilar bu yerga sevish uchun —
haydab keldilar miltiq milidan
o’lim deya qichqirish uchun.

Qulog’imga generallarning
balandparvoz so’zlarini qo’ydilar tiqib,
eshitmasin deya toki daraxt ortidan
menga qarab o’q uzganlarning quvonchli hayqirig’in.

Goho yengilgan sherdek yerga qular o’zlari.

Yuvib ketar yomgir mening etiklarim izini,
ammo mening jinoyatlarim qonini yuva olmas.

Yoki qotil bo’lib, yo bo’lib qurbon,
refrijeratorda yoki mukofot olib,
bilaman,
bir tomchi qon bo’lib mangu o’laman.

SHU OZODLIK UCHUN

Manuel Pavarro Lunga

Shu ozodlik uchun sharros yomg’ir ostida kuylamoqqa
bor-yo’g’ingdan kechishing kerak!

Shu ozodlik uchun yelkangga xalq yelkasi
tegib turganini his qilmoqqa
bor-yo’g’ingdan kechishing kerak!

Shu ozodlik deb tong gulidek qalbing ochmoq uchun,
guldurosli fabrikalar, yorug’ maktablar,
so’qa zarbidan g’ichirlayotgan tuproq,
tushlarida kulayotgan bolalar uchun
bor-yo’g’ingdan kechmog’ing kerak!

Ozodlikdan boshqa najot yo’q,
ozodlikdan boshqa yo’l ham yo’q,
ozodlikdan boshqa vatan yo’q,
she’r ham bo’lmas ozodlikning yuksak musiqasisiz!

O’z qashshoqligidan maqtanmoq uchun
azaldan oyoqosti qilib kelgan zotlarni
titroqqa solib qo’ygan shu ozodlik uchun;
sitamgarlar uchun abadiy tun,
xalq uchun endi yengib bo’lmas,
takrorlanmas tong bo’lgan shu ozodlik uchun.

So’lg’in yonoqlarni,
yalang oyoqlarni,
teshik tomlarni,
och bolalarni yoritgan shu ozodlik uchun;
shu ozodlik uchun, yoshlik olami uchun;
olam kabi go’zal,
shu ozodlik uchun
bor-yo’g’pngdan kechmog’ing kerak,
bor-yo’g’ingdan — nimaniki talab qilsa u!

Hammasidan — hatto o’z soyangdan ham!
Hammasidan — hatto hayotingdan ham!

Sahifada Fayyad Xamis chizgan asarlardan foydalanildi.