Куни-кеча   Лев Толстойнинг  «Ҳожимурод» қиссасисини сизга тақдим этган эдик. Бугун адибнинг ўлмас асари сифатида тан олинган қиссасидан сараланган ости чизилган парчалар ва  узоқ йиллар аввал Ўзбек радиоси томонидан қисса асосида тайёрланган радиопьесани  тақдим этамиз. Мазкур радиопьеса файлини бизга тақдим этган адабиётшунос дўстимиз Искандар Мадғозиевга миннатдорчилик билдирамиз.

ЛЕВ ТОЛСТОЙ ЁХУД УЗИЛГАН ГУЛ САБОҒИ
«Ҳожимурод» қиссасидан ости
чизилган парчалар

Истеъдод — Аллоҳ берган неъмат. Бу неъмат айни вақтда масъулият ҳамдир. Халқ дардини англаш, одамларни қийнаётган муаммоларга жавоб топиш, энг асосийси, маънавий қувват бериш учун яратилган қисмат — ижодкор қисмати. Айни шу жиҳатлар буюк адиб Лев Толстойнинг тақдири, таржимаи ҳолидир. Унинг ҳар бир асари замирида ҳақиқат деб аталмиш буюк куч яшайди. Ўзбекистон халқ ёзувчиси Одил Ёқубов шундай деган эди: «Истеъдодли ёзувчи десам, кўз олдимга биринчи бўлиб Лев Толстой келади. Пушкин, Достоевскийлар ҳам буюк. Лекин Толстойга етадигани йўқ. Унинг меҳнаткаш, ҳақиқатгўй бўлганига, тамасиз яшаганига ҳавасим келади. Кўнглидагини баралла, гўзал қилиб айта олган. Эшитишимча, Лев Толстойга Нобель мукофотини бермоқчи бўлишганида ўзи рад этган экан. Бунинг учун унинг маънавий ҳаққи бўлган. Худо берган истеъдодни шон-шуҳрат, бойликка алишмайдиган ёзувчи ана шундай бўлади».
Қуйида адибнинг «Ҳожимурод» қиссасидан парчалар сараладик. Асарни ўзбек тилига Уйғун таржима қилган.

* * *

Мен турли-туман гуллардан каттакон гулдаста ясаб, уйимга қараб кетаётганимда зовур ичидаги ажойиб қизғиш рангли, чаман-чаман очилган, бизда қушқўнмас деб аталувчи, чалғичилар уни чопмасдан қолдириб ўтадиган, мабодо қўққисдан чопилиб кетган бўлса, қўлга кирмасин учун ўт ичидан олиб ташланадиган тиканакка кўзим тушди. Мен бу тиканакни юлиб олиб гулдастамнинг ўртасига қўймоқчи бўлдим. Зовурга тушдим-да, гулнинг ўртасига ёпишиб олиб, қаттиқ уйқуга кирган тукдор арини ҳайдаб, уни узишга тутиндим. Аммо бу иш жуда қийин бўлди, гулнинг тиканаклари ҳар тарафдан, ҳатто қўлимга ўраб олган рўмолдан ҳам ўтиб, найзадек санчиларди, бугина эмас, у шу қадар чайир эдики, мен унинг дастасини титиб, ипларини бирма-бир узиш учун беш минутча овора бўлдим. Ниҳоят гулни узиб олган пайтимда унинг пояси тамом титилиб тўзғиган эди, гулнинг ўзи илгаригидек гўзал кўринмасди. Бундан ташқари, у ўзининг дағаллиги ва беўхшовлиги билан гулдастанинг нозик гулларига қовушмас эди. Мен ўз тупида яшнаб турган гулни узиб беҳудага жувонмарг қилганим учун ўкиндим, кейин уни ерга ташладим. «Ажабо, ҳаётнинг нақадар ғайрат ва кучи бор,- дея мен гулни узаётганимдаги чеккан машаққатимни хотирладим,- у ўз ҳаётини жуда зўр куч билан ҳимоя қилди ва осонликча жон бермади».

* * *

Шохнинг бир банди синган ва унинг ярмиси, ифлос гули билан пастга осилиб, бошқа бири гарчи лойга беланган бўлса-да, ҳамон юқорига қараб диккайиб турарди. Бутун бутани ғилдирак босиб ўтганлиги, сўнг яна кўтарилганлиги маълум эди, худди унинг танасидан бир парчасини юлиб олганлар, ичак-чавоғини ағдариб ташлаганлар, қўлини суғуриб, кўзларини ўйиб олганлар, лекин у ҳамон қаддини кўтариб турар ва атрофидаги барча биродарларини маҳв этган инсонга таслим бўлмас эди.

* * *

Ҳожимурод ўз бахтига доимо ишонарди. У бирор нарсани бошласа, албатта муваффақият қозонаман деб ўйларди, шунинг учун ҳам ҳамма нарса унга кулиб боқар эди.

* * *

Унинг тасаввурида уруш хавфу хатардан, бемаҳал келган ўлимдан ва шунинг натижасида қўлга киритилган мукофотлару обрў-эътибордан, рус дўстларининг ҳурматларидан иборат эди. Урушнинг бошқа томонлари, қирғин, солдатларнинг, офицерларнинг, тоғликларнинг жароҳатланишлари унинг хаёлига ҳам келмаслиги жуда қизиқ эди. У ҳатто шуурсиз, ўзининг уруш ҳақидаги шоирона тасаввурини сақлаш учун ўлганларга, ярадор бўлганларга ҳеч қачон боқиб қарамасди.

* * *

Бутлер мана шу тоғларга кўз ташлади, ўпкасини тўлдириб нафас олди ва мавжудлигига, шунингдек, шу гўзал оламда яшаётганлигига хурсанд бўлди. Чунки ҳақиқий ҳаёт бахти — тириклик.

* * *

Ўтмишга қараб келгуси ҳақида муҳокама юритинг.

* * *

Ўқ, сен қайноқсан, сен ўлим олиб келасан, лекин менинг содиқ қулим сен эмасмидинг? Қора ер, сен мени бағрингга оласан, лекин сени от билан топтаган мен эмасмидим? Ўлим, совуқсан, аммо мен сенинг хўжанг эдим. Жасадимни тупроқ олади, жонимни эса осмон қабул қилади.

* * *

…ит эшакка гўшт берибди, эшак эса итга хашак берибди, натижада ҳар иккаласи ҳам оч қолибди. Ҳар бир халқ учун ўз одати яхши.

Замира РЎЗИЕВА тайёрлади

Манба: www.qashqadaryogz.uz/

  Kuni-kecha Lev Tolstoyning “Hojimurod” qissasisini sizga taqdim etgan edik. Bugun adibning o‘lmas asari sifatida tan olingan qissasidan saralangan osti chizilgan parchalar va uzoq yillar avval O‘zbek radiosi tomonidan qissa asosida tayyorlangan radiopyesani taqdim etamiz. Mazkur radiopyesa faylini bizga taqdim etgan adabiyotshunos do‘stimiz Iskandar Madg‘oziyevga minnatdorchilik bildiramiz.

LEV TOLSTOY YOXUD UZILGAN GUL SABOG’I
«Hojimurod» qissasidan
osti chizilgan parchalar

   Iste’dod — Alloh bergan ne’mat. Bu ne’mat ayni vaqtda mas’uliyat hamdir. Xalq dardini anglash, odamlarni qiynayotgan muammolarga javob topish, eng asosiysi, ma’naviy quvvat berish uchun yaratilgan qismat — ijodkor qismati. Ayni shu jihatlar buyuk adib Lev Tolstoyning taqdiri, tarjimai holidir. Uning har bir asari zamirida haqiqat deb atalmish buyuk kuch yashaydi. O’zbekiston xalq yozuvchisi Odil Yoqubov shunday degan edi: «Iste’dodli yozuvchi desam, ko’z oldimga birinchi bo’lib Lev Tolstoy keladi. Pushkin, Dostoevskiylar ham buyuk. Lekin Tolstoyga yetadigani yo’q. Uning mehnatkash, haqiqatgo’y bo’lganiga, tamasiz yashaganiga havasim keladi. Ko’nglidagini baralla, go’zal qilib ayta olgan. Eshitishimcha, Lev Tolstoyga Nobel` mukofotini bermoqchi bo’lishganida o’zi rad etgan ekan. Buning uchun uning ma’naviy haqqi bo’lgan. Xudo bergan iste’dodni shon-shuhrat, boylikka alishmaydigan yozuvchi ana shunday bo’ladi».
Quyida adibning «Hojimurod» qissasidan parchalar saraladik. Asarni o’zbek tiliga Uyg’un tarjima qilgan.

* * *

Men turli-tuman gullardan kattakon guldasta yasab, uyimga qarab ketayotganimda zovur ichidagi ajoyib qizg’ish rangli, chaman-chaman ochilgan, bizda qushqo’nmas deb ataluvchi, chalg’ichilar uni chopmasdan qoldirib o’tadigan, mabodo qo’qqisdan chopilib ketgan bo’lsa, qo’lga kirmasin uchun o’t ichidan olib tashlanadigan tikanakka ko’zim tushdi. Men bu tikanakni yulib olib guldastamning o’rtasiga qo’ymoqchi bo’ldim. Zovurga tushdim-da, gulning o’rtasiga yopishib olib, qattiq uyquga kirgan tukdor arini haydab, uni uzishga tutindim. Ammo bu ish juda qiyin bo’ldi, gulning tikanaklari har tarafdan, hatto qo’limga o’rab olgan ro’moldan ham o’tib, nayzadek sanchilardi, bugina emas, u shu qadar chayir ediki, men uning dastasini titib, iplarini birma-bir uzish uchun besh minutcha ovora bo’ldim. Nihoyat gulni uzib olgan paytimda uning poyasi tamom titilib to’zg’igan edi, gulning o’zi ilgarigidek go’zal ko’rinmasdi. Bundan tashqari, u o’zining dag’alligi va beo’xshovligi bilan guldastaning nozik gullariga qovushmas edi. Men o’z tupida yashnab turgan gulni uzib behudaga juvonmarg qilganim uchun o’kindim, keyin uni yerga tashladim. «Ajabo, hayotning naqadar g’ayrat va kuchi bor,- deya men gulni uzayotganimdagi chekkan mashaqqatimni xotirladim,- u o’z hayotini juda zo’r kuch bilan himoya qildi va osonlikcha jon bermadi».

* * *

Shoxning bir bandi singan va uning yarmisi, iflos guli bilan pastga osilib, boshqa biri garchi loyga belangan bo’lsa-da, hamon yuqoriga qarab dikkayib turardi. Butun butani g’ildirak bosib o’tganligi, so’ng yana ko’tarilganligi ma’lum edi, xuddi uning tanasidan bir parchasini yulib olganlar, ichak-chavog’ini ag’darib tashlaganlar, qo’lini sug’urib, ko’zlarini o’yib olganlar, lekin u hamon qaddini ko’tarib turar va atrofidagi barcha birodarlarini mahv etgan insonga taslim bo’lmas edi.

* * *

Hojimurod o’z baxtiga doimo ishonardi. U biror narsani boshlasa, albatta muvaffaqiyat qozonaman deb o’ylardi, shuning uchun ham hamma narsa unga kulib boqar edi.

* * *

Uning tasavvurida urush xavfu xatardan, bemahal kelgan o’limdan va shuning natijasida qo’lga kiritilgan mukofotlaru obro’-e’tibordan, rus do’stlarining hurmatlaridan iborat edi. Urushning boshqa tomonlari, qirg’in, soldatlarning, ofitserlarning, tog’liklarning jarohatlanishlari uning xayoliga ham kelmasligi juda qiziq edi. U hatto shuursiz, o’zining urush haqidagi shoirona tasavvurini saqlash uchun o’lganlarga, yarador bo’lganlarga hech qachon boqib qaramasdi.

* * *

Butler mana shu tog’larga ko’z tashladi, o’pkasini to’ldirib nafas oldi va mavjudligiga, shuningdek, shu go’zal olamda yashayotganligiga xursand bo’ldi. Chunki haqiqiy hayot baxti — tiriklik.

* * *

O’tmishga qarab kelgusi haqida muhokama yuriting.

* * *

O’q, sen qaynoqsan, sen o’lim olib kelasan, lekin mening sodiq qulim sen emasmiding? Qora yer, sen meni bag’ringga olasan, lekin seni ot bilan toptagan men emasmidim? O’lim, sovuqsan, ammo men sening xo’jang edim. Jasadimni tuproq oladi, jonimni esa osmon qabul qiladi.

* * *

…it eshakka go’sht beribdi, eshak esa itga xashak beribdi, natijada har ikkalasi ham och qolibdi. Har bir xalq uchun o’z odati yaxshi.

Zamira RO’ZIEVA tayyorladi

Manba: www.qashqadaryogz.uz/