Уильям Фолкнернинг «Қора мусиқа» ҳикояси, Этель Войничнинг «Сўна» романи, Альберто Моравианинг «Римлик аёл» ва «Нафрат» романлари… Бу асарларни ягона бир ғоя ёки йўналиш бирлаштириб турмайди. Ҳар бири ўзига хос ёзилган…

МАШҲУР АСАРЛАРДАН
Остига чизилган жумлалар
Бекзод Ўктам тайёрлаган

Уильям Фолкнернинг «Қора мусиқа» ҳикояси, Этель Войничнинг «Сўна» романи, Альберто Моравианинг «Римлик аёл» ва «Нафрат» романлари… Бу асарларни ягона бир ғоя ёки йўналиш бирлаштириб турмайди. Ҳар бири ўзига хос ёзилган. Фолкнернинг ноодатий тасвири, Войничнинг воқеалар тизгинини асар охиригача бўш қўймаслиги, Моравианинг турли жинс вакиллари ўй-фикрларини маҳорат билан, Фрейднинг психоанализ йўналишида тасвирлаши ўқувчини бефарқ қолдирмайди. Биз бу асарларни мутолаа қилаётганда қалам билан остига чизилган айрим жумлаларни — ўзига хос ҳикматларни сизга тақдим этмоқдамиз.

Уильям Фолкнер
«ҚОРА МУСИҚА» ҲИКОЯСИДАН

Уилфрид Мижлстон… соатлар ва қўнғироқларнинг қисталанг забтида яшарди.

* * *

Жўжа бўлиб туғилган экансан, барибир ҳеч қачон бургут бўлиб қолмайсан, охири товуқ бўласан, холос.

* * *

Дунёда одамлар ҳамма нарсани билиб бўлдилар, деган гапга ишонмайман.

* * *

Дунё ҳозиргидай бўлиши учун миллион йил керак бўлди, дейишади.

* * *

Иккита одам битта нарсани бутунлай бошқача-бошқача кўришлари мумкин. Ҳатто битта одамнинг ўзи турлича кўриши мумкин — ҳаммаси қаерга қандай қарашга боғлиқ.

* * *

Одамлар ўзлари кўрган нарсаларни ҳикоя қиладилар, бўлган-бўлмаганлиги бу бошқа гап.

Этель Войнич
«СЎНА» РОМАНИДАН

Бизни севадиларми ё севмайдиларми, бунга қараб иш қилмаслигимиз керак.

* * *

У кўрмаган, билмаган дунё қоп-қоронғу хандақ бўлиб чиқиши мумкин; …ачингулик, қараб тургулик ҳеч нима йўқ. Орқада ҳаётнинг ифлос ёлғонлар, қўпол алдовлар ва бадбўй билан тўлиб ётган, ҳатто одамни кўмиб ташлашга ҳам саёзлик қиладиган турғун ботқоғи қолаётир.

* * *

Мен биладиган энг даҳшатли қурол — кулиш, масхара қилиш.

* * *

«Италияни ўғрининг елкасига бошини қўйиб олиб ҳўнг-ҳўнг йиғлаётган пиянистага ўхшатган жойи жуда аломат чиққан; пияниста ўғрига суяниб йиғлаяпти-ю ўғри унинг чўнтагини кавлаяпти…»

* * *

Ҳақиқат — занжирда сақланиши лозим бўлган ит.

* * *

Турмушда жанжал бўлиб турмаса, одам бўғилиб кетади. Яхши жанжал — ернинг тузи эмиш.

* * *

Менда зиддият руҳи кучли, шунинг учун яшашга бел боғладим.

* * *

Бола қилиши керак бўлган энг бамаъни иш — катта одам бўлишдан нафсини тийиш.

* * *

Биз ҳамиша қилиб турган ишимиздан кўра яхшироқ ишга яраймиз.

* * *

Пичоқ дилсиёҳликларнинг кўпини йўқотиши мумкин, лекин ҳаммасини эмас.

* * *

Сиз бўлсангиз, жуда ҳам аломатини ўйлаб чиқарибсиз. «Марҳамат қилиб, ўзингизнинг ўлдирилишингиз ҳақидаги ҳукмга қўл қўйиб бермайсизми? Мен қўл қўяй десам, кўнглим юмшоқлик қилаяпти», дейсиз.

Альберто Моравиа
«РИМЛИК АЁЛ» РОМАНИДАН

Чамаси, пулга дахлдор қандайдир шармандали ёки уятли нимадир бор. Шунинг учун ҳам ўша нарса пулни одатдаги буюмлар қаторига йўлатмайди ва уни қайси йўл билан топилганидан қатъи назар қандайдир ифлос жойи бордай айтиб бўлмайдиган, балки яшириб, махфий тутилиши лозим бўлган нарсаларга тиркайди.

* * *

Одамларда тушуниб бўлмайдиган ва ғалати ҳеч нима йўқ. Уларни тушунишга салгина ҳаракат қилсангиз бас, уларнинг ўзларини тутишлари қанчалар ғалати бўлмасин доимо бунинг бирорта аниқ сабаби топилади.

* * *

Нафсоният — сирли бир махлуқдир, у энг даҳшатли зарбалар ёғилганда ҳам беписанд ухлайверади ва арзимас тимдалашдан қаттиқ яраланиб бирдан кўз очади.

* * *

Башариятнинг ибтидоси ҳам, интиҳоси ҳам йўқ… бироқ унда аниқ салбий хусусиятлар мавжуд… башарият тарихи бошдан-оёқ зерикарли хатолардан иборат.

«НАФРАТ» РОМАНИДАН

Биз ўзимиз нафас оладиган ва теварагимизни қуршаб турадиган ҳавонинг қадрига етмаймиз-ку. Бирдан ҳаво етишмай қолса, бўғила бошлаганимизда бизга зарурлигини тушунамиз.

* * *

О’ Нил «Электрага мотам келмоқда» пьесасида қадимий афсоналарни замонавий жиҳатдан талқин этиш лозим, деган жуда жўн ҳақиқатнинг тагига етган. О’ Нил Эсхил олдида довдираб қолган. У Орест ҳақидаги афсона психологик жиҳатдан талқин қилиниши мумкин, деб тўғри ҳисоблаган… Бироқ мавзудан чўчиб, афсонани шундоққина такрорлаб қўя қолган… Худди тўғри чизиқли дафтарга баён ёзаётган ибратли ўқувчига ўхшаб. Чизиқ тортилган қоғозга ёзгани шундоққина сезилиб турибди.

MASHHUR ASARLARDAN
Ostiga chizilgan jumlalar, fikrlar
Bekzod O’ktam tayyorlagan

Uil`yam Folknerning «Qora musiqa» hikoyasi, Etel` Voynichning «So’na» romani, Al`berto Moravianing «Rimlik ayol » va «Nafrat» romanlari… Bu asarlarni yagona bir g’oya yoki yo’nalish birlashtirib turmaydi. Har biri o’ziga xos yozilgan. Folknerning noodatiy tasviri, Voynichning voqealar tizginini asar oxirigacha bo’sh qo’ymasligi, Moravianing turli jins vakillari o’y-fikrlarini mahorat bilan, Freydning psixoanaliz yo’nalishida tasvirlashi o’quvchini befarq qoldirmaydi. Biz bu asarlarni mutolaa qilayotganda qalam bilan ostiga chizilgan ayrim jumlalarni — o’ziga xos hikmatlarni sizga taqdim etmoqdamiz.

Uil`yam Folkner
«QORA MUSIQA» HIKOYASIDAN

Uilfrid Mijlston… soatlar va qo’ng’iroqlarning qistalang zabtida yashardi.

* * *

Jo’ja bo’lib tug’ilgan ekansan, baribir hech qachon burgut bo’lib qolmaysan, oxiri tovuq bo’lasan, xolos.

* * *

Dunyoda odamlar hamma narsani bilib bo’ldilar, degan gapga ishonmayman.

* * *

Dunyo hozirgiday bo’lishi uchun million yil kerak bo’ldi, deyishadi.

* * *

Ikkita odam bitta narsani butunlay boshqacha-boshqacha ko’rishlari mumkin. Hatto bitta odamning o’zi turlicha ko’rishi mumkin — hammasi qaerga qanday qarashga bog’liq.

* * *

Odamlar o’zlari ko’rgan narsalarni hikoya qiladilar, bo’lgan-bo’lmaganligi bu boshqa gap.

Etel  Voynich
«SO’NA» ROMANIDAN

Bizni sevadilarmi yo sevmaydilarmi, bunga qarab ish qilmasligimiz kerak.

* * *

U ko’rmagan, bilmagan dunyo qop-qorong’u xandaq bo’lib chiqishi mumkin; …achingulik, qarab turgulik hech nima yo’q. Orqada hayotning iflos yolg’onlar, qo’pol aldovlar va badbo’y bilan to’lib yotgan, hatto odamni ko’mib tashlashga ham sayozlik qiladigan turg’un botqog’i qolayotir.

* * *

Men biladigan eng dahshatli qurol — kulish, masxara qilish.

* * *

«Italiyani o’g’rining yelkasiga boshini qo’yib olib ho’ng-ho’ng yig’layotgan piyanistaga o’xshatgan joyi juda alomat chiqqan; piyanista o’g’riga suyanib yig’layapti-yu o’g’ri uning cho’ntagini kavlayapti…»

* * *

Haqiqat — zanjirda saqlanishi lozim bo’lgan it.

* * *

Turmushda janjal bo’lib turmasa, odam bo’g’ilib ketadi. Yaxshi janjal — yerning tuzi emish.

* * *

Menda ziddiyat ruhi kuchli, shuning uchun yashashga bel bog’ladim.

* * *

Bola qilishi kerak bo’lgan eng bama’ni ish — katta odam bo’lishdan nafsini tiyish.

* * *

Biz hamisha qilib turgan ishimizdan ko’ra yaxshiroq ishga yaraymiz.

* * *

Pichoq dilsiyohliklarning ko’pini yo’qotishi mumkin, lekin hammasini emas.

* * *

Siz bo’lsangiz, juda ham alomatini o’ylab chiqaribsiz. «Marhamat qilib, o’zingizning o’ldirilishingiz haqidagi hukmga qo’l qo’yib bermaysizmi? Men qo’l qo’yay desam, ko’nglim yumshoqlik qilayapti», deysiz.

Al`berto Moravia
«RIMLIK  AYOL» ROMANIDAN

Chamasi, pulga daxldor qandaydir sharmandali yoki uyatli nimadir bor. Shuning uchun ham o’sha narsa pulni odatdagi buyumlar qatoriga yo’latmaydi va uni qaysi yo’l bilan topilganidan qat’i nazar qandaydir iflos joyi borday aytib bo’lmaydigan, balki yashirib, maxfiy tutilishi lozim bo’lgan narsalarga tirkaydi.

* * *

Odamlarda tushunib bo’lmaydigan va g’alati hech nima yo’q. Ularni tushunishga salgina harakat qilsangiz bas, ularning o’zlarini tutishlari qanchalar g’alati bo’lmasin doimo buning birorta aniq sababi topiladi.

* * *

Nafsoniyat — sirli bir maxluqdir, u eng dahshatli zarbalar yog’ilganda ham bepisand uxlayveradi va arzimas timdalashdan qattiq yaralanib birdan ko’z ochadi.

* * *

Bashariyatning ibtidosi ham, intihosi ham yo’q… biroq unda aniq salbiy xususiyatlar mavjud… bashariyat tarixi boshdan-oyoq zerikarli xatolardan iborat.

«NAFRAT» ROMANIDAN

Biz o’zimiz nafas oladigan va tevaragimizni qurshab turadigan havoning qadriga yetmaymiz-ku. Birdan havo yetishmay qolsa, bo’g’ila boshlaganimizda bizga zarurligini tushunamiz.

* * *

O’ Nil «Elektraga motam kelmoqda» pyesasida qadimiy afsonalarni zamonaviy jihatdan talqin etish lozim, degan juda jo’n haqiqatning tagiga yetgan. O’ Nil Esxil oldida dovdirab qolgan. U Orest haqidagi afsona psixologik jihatdan talqin qilinishi mumkin, deb to’g’ri hisoblagan… Biroq mavzudan cho’chib, afsonani shundoqqina takrorlab qo’ya qolgan… Xuddi to’g’ri chiziqli daftarga bayon yozayotgan ibratli o’quvchiga o’xshab. Chiziq tortilgan qog’ozga yozgani shundoqqina sezilib turibdi.