XX аср жаҳон адабиётида ўзига хос, такрорланмас из қолдирган атоқли француз шоири, Европа сюрреализм ҳаракатининг фаол қатнашчиларидан бўлган Раймон Кено французларнинг энг севимли шоирларидан биридир. Унинг жуда кўп шеърлари қўшиқ қилиб айтилади.
Раймон КЕНО
ШЕЪРЛАР
Русчадан Миразиз Аъзам таржимаси
XX аср жаҳон адабиётида ўзига хос, такрорланмас из қолдирган атоқли француз шоири, ёзувчи ва драматурги, киносценарист ва адабий тадқиқотчиси Раймон Кено (1903-1976) Франциянинг Сена дарёси этагидаги порт-шаҳар Гаврда туғилган. “Тўсқинлик”, “Одила”, “Қаҳратон қиш”, “Зази метрода” каби романлар, “Агар, агар шундай ўйласанг”, “Мандолина чалаётган ит”, “Шаҳардаги сайрлар”, “Қишлоқдаги сайрлар”, “Тўлқинлар бўйлаб”, “Юз минг миллиард шеър” каби назм китоблари, “Стилистик машқлар”, “Кичкина портатив космогония” сингари илмий-тадқиқий асарлар муаллифидир.
Гонкур Академиясининг аъзоси, сюрреализм ҳаракатининг фаол қатнашчиларидан бўлган Раймон Кено французларнинг энг севимли шоирларидан биридир. Унинг жуда кўп шеърлари қўшиқ қилиб айтилади.
ҲЕЧ ҚЎРҚМАЙМАН МАНГУ ТУНДАН
Бўғимларим ўлса агар, қулоғим, бурним
Улар билан бирга ўлса, қўрқмасман мано.
Нега қўрқай, бу дунёда бор гап-ку ўлим,
Пашшадай бир заиф жонман, мен Раймон Кено.
Соҳилдаги дўконларда чанг босган, ноёб
Китобларга тушса кўзим, қўрқмасман унча.
Йиллар бўйи шеър ёзиб, гоҳ ўлимни ёдлаб
Валдираган бўлсам ўзим, қўрқмасман унча.
Бир-бирига туташ қобоқ – соҳиллар аро
Оқаётир юмшоқ кеча, унча қўрқмайман.
Қора қизнинг кулгисидай майин – бу асно,
Икки қутб асалидай қорга юқланган.
Ҳеч қўрқмайман мангу тундан, мангу уйқудан.
Қўрғошиндай оғирдир у, оғир, эҳтимол.
Қўрқинчроқдир қулаётган қоп-қора уйдан,
Қўшни кўприкдаги гадой каби гунгу лол.
Мен қўрқаман бошқа нарса – азоб, қайғудан,
Ҳаёт оқимига зиён бургувчи ғамдан.
Хасталиклар, хира тортган ақл, оғриқ тан
Қоришганда қулайдиган жардан қўрқаман.
Аммо мени илинтирмоқ учун қармоққа
Изғиб келган эси пастдан қўрқмайман унча.
Лойқаланмас кўзим уч-тўрт аҳмоқ сўроқдан,
Жасоратим осонликча синмас бугунча.
Мен куйлайман қаҳрамонлар – Улисс, Ахиллни,
Дон Кихотни ё Санчони ё бошқасини,
Бахтлиларни, юрагимга яқин фаслни,
Ўрмон, дарё, маъсум қизнинг бир жилвасини.
Бугун эса соатимнинг иккита мили
Ютиб ҳорган чоғи сизга арзим бор ичкин:
Кечиринглар мени, ҳаёт мангумаслиги
Борасида шикоят-ла куйладим ғамгин.
КИЙИНИШГА ТЎЛА ҲАҚҚИНГ БОР…
Черикка бош бўлсанг жангга киришда
Жанда кийиб юрсанг бўлади;
Ва ютқазган бўлсанг урушда
Жанда кийиб юрсанг бўлади.
Қип-қизариб кетганда само
Камзул кийиб юрсанг бўлади;
Агарда йўл берса об-ҳаво
Камзул кийиб юрсанг бўлади.
Чувалчанглар қилганда байрам
Калиш кийиб юрсанг бўлади;
Боғда агар ҳаво бўлса нам
Калиш кийиб юрсанг бўлади.
Сув парисин ёқтириб қолсанг
Скафандр кийсанг бўлади;
Қалбинг унга бермоқчи бўлсанг
Скафандр кийсанг бўлади.
Агар ўзни ҳис қилсанг ёмон
Қурол тақиб юрсанг бўлади,
Қўрқув сенга бермаса омон
Қурол тақиб юрсанг бўлади.
Гумбурласа Ернинг ҳоли танг
Кафан кийиб ётсанг бўлади;
У дунёни кўрмоқчи бўлсанг
Кафан кийиб ётсанг бўлади.
ҚЎЗИЧОҚ БИЛАН БЎРИ
Чангалзорда яшарди бўри,
Бўриларнинг энг асл, зўри.
Соф жилғадан ичар эди сув –
Тиниқ сувни севар эди у.
Кўриб қолди уни қўзичоқ –
Аслзода қўзи узунчоқ.
“Ким бу ерда сувни лойқатди?” –
Деб оламни роса титратди.
Бўри қочди ўрмонга пусиб,
Қўрққанидан думини қисиб.
Қўзи қолди шохини қайраб,
Муздай жилға бўйида яйраб.
Ҳа, бўрини боплаб қочирди,
Сакраб, баҳри-дили очилди.
Сўнгра боқмай ўнгга ё сўлга
Сийди ўзи H2О га.
ШЕЪР САНЪАТИ
Асос қилиб сўзни оласиз,
Гуриллаган ўтга соласиз,
Сўнгра олиб бир чимдим ақл
Катта соддаликка қорасиз.
Беш-ўн юлдуз, жиндай қалампир,
Титраб турган юракни дир-дир
Усталардай қумғонда аста
Қайнатасиз беш-олти марта.
Энди ёзаверинг! Унутманг аммо:
Шоир бўп туғилинг аввало.
ШЕЪР САНЪАТИ ҲИМОЯСИГА
Сўзларнинг жойлари турли-туман ер,
Аниқ-аниқ танланг, жойини билиб,
Бир-бирига уланг – туғилади шеър.
Фақат севинг сўзни ўлиб-тирилиб.
Баъзида ўша шеър туғилган асно
Одамга билинмас ундаги маъно;
Кейинча бирон ном топмоқлик учун
Излаб топмоқ керак бу шеърдан мазмун.
Баъзан шундай бўлар омад келганда:
Шеърни-ку ёзасиз кулиб ва йиғлаб,
Аммо чиқар ундан қувонч ва даҳшат
Кимларнингдир юрагин тиғлаб.
ЎЙЛАЁТГАН ДАРАХТ
Оёқларин панжарага боплаб яшириб
ўйлаётир заранг дарахти,
аммо нима ҳақда ўйлар, айтинглар,
нима ҳақда ўйлар заранг дарахти?
Сержун қўлларини сал кўтарганча
ўйлаётир кўппак,
аммо нимани ўйлаётир, айтинглар,
нимани ўйлаётир кўппак?
Босила-босила, тепила-тепила
жилоланган тошйўл ўйлаётир,
аммо нима ҳақда ўйлар, айтинглар,
нима ҳақда ўйлайди тошйўл?
Ҳей осмон, ҳей булут, ҳей қатор томлар,
менга қаранглар!
Ер узра кетяпман
ва ўйлаяпман,
кўппагу тошйўлу дарахт ҳақида
тинимсиз ўйлаяпман,
ўйлаяпман мен ҳам…
ҳар қалай не ҳақда ўйлашар улар,
айтинглар,
нималарни ўйлашар улар?
XX asr jahon adabiyotida o‘ziga xos, takrorlanmas iz qoldirgan atoqli fransuz shoiri, Yevropa syurrealizm harakatining faol qatnashchilaridan bo‘lgan Raymon Keno fransuzlarning eng sevimli shoirlaridan biridir. Uning juda ko‘p she’rlari qo‘shiq qilib aytiladi.
Raymon KЕNO
SHE’RLAR
Ruschadan Miraziz A’zam tarjimasi
XX asr jahon adabiyotida o‘ziga xos, takrorlanmas iz qoldirgan atoqli fransuz shoiri, yozuvchi va dramaturgi, kinossenarist va adabiy tadqiqotchisi Raymon Keno (1903-1976) Fransiyaning Sena daryosi etagidagi port-shahar Gavrda tug‘ilgan. “To‘sqinlik”, “Odila”, “Qahraton qish”, “Zazi metroda” kabi romanlar, “Agar, agar shunday o‘ylasang”, “Mandolina chalayotgan it”, “Shahardagi sayrlar”, “Qishloqdagi sayrlar”, “To‘lqinlar bo‘ylab”, “Yuz ming milliard she’r” kabi nazm kitoblari, “Stilistik mashqlar”, “Kichkina portativ kosmogoniya” singari ilmiy-tadqiqiy asarlar muallifidir.
Gonkur Akademiyasining a’zosi, syurrealizm harakatining faol qatnashchilaridan bo‘lgan Raymon Keno fransuzlarning eng sevimli shoirlaridan biridir. Uning juda ko‘p she’rlari qo‘shiq qilib aytiladi.
HЕCH QO‘RQMAYMAN MANGU TUNDAN
Bo‘g‘imlarim o‘lsa agar, qulog‘im, burnim
Ular bilan birga o‘lsa, qo‘rqmasman mano.
Nega qo‘rqay, bu dunyoda bor gap-ku o‘lim,
Pashshaday bir zaif jonman, men Raymon Keno.
Sohildagi do‘konlarda chang bosgan, noyob
Kitoblarga tushsa ko‘zim, qo‘rqmasman uncha.
Yillar bo‘yi she’r yozib, goh o‘limni yodlab
Valdiragan bo‘lsam o‘zim, qo‘rqmasman uncha.
Bir-biriga tutash qoboq – sohillar aro
Oqayotir yumshoq kecha, uncha qo‘rqmayman.
Qora qizning kulgisiday mayin – bu asno,
Ikki qutb asaliday qorga yuqlangan.
Hech qo‘rqmayman mangu tundan, mangu uyqudan.
Qo‘rg‘oshinday og‘irdir u, og‘ir, ehtimol.
Qo‘rqinchroqdir qulayotgan qop-qora uydan,
Qo‘shni ko‘prikdagi gadoy kabi gungu lol.
Men qo‘rqaman boshqa narsa – azob, qayg‘udan,
Hayot oqimiga ziyon burguvchi g‘amdan.
Xastaliklar, xira tortgan aql, og‘riq tan
Qorishganda qulaydigan jardan qo‘rqaman.
Ammo meni ilintirmoq uchun qarmoqqa
Izg‘ib kelgan esi pastdan qo‘rqmayman uncha.
Loyqalanmas ko‘zim uch-to‘rt ahmoq so‘roqdan,
Jasoratim osonlikcha sinmas buguncha.
Men kuylayman qahramonlar – Uliss, Axillni,
Don Kixotni yo Sanchoni yo boshqasini,
Baxtlilarni, yuragimga yaqin faslni,
O‘rmon, daryo, ma’sum qizning bir jilvasini.
Bugun esa soatimning ikkita mili
Yutib horgan chog‘i sizga arzim bor ichkin:
Kechiringlar meni, hayot mangumasligi
Borasida shikoyat-la kuyladim g‘amgin.
KIYINISHGA TO‘LA HAQQING BOR…
Cherikka bosh bo‘lsang jangga kirishda
Janda kiyib yursang bo‘ladi;
Va yutqazgan bo‘lsang urushda
Janda kiyib yursang bo‘ladi.
Qip-qizarib ketganda samo
Kamzul kiyib yursang bo‘ladi;
Agarda yo‘l bersa ob-havo
Kamzul kiyib yursang bo‘ladi.
Chuvalchanglar qilganda bayram
Kalish kiyib yursang bo‘ladi;
Bog‘da agar havo bo‘lsa nam
Kalish kiyib yursang bo‘ladi.
Suv parisin yoqtirib qolsang
Skafandr kiysang bo‘ladi;
Qalbing unga bermoqchi bo‘lsang
Skafandr kiysang bo‘ladi.
Agar o‘zni his qilsang yomon
Qurol taqib yursang bo‘ladi,
Qo‘rquv senga bermasa omon
Qurol taqib yursang bo‘ladi.
Gumburlasa Yerning holi tang
Kafan kiyib yotsang bo‘ladi;
U dunyoni ko‘rmoqchi bo‘lsang
Kafan kiyib yotsang bo‘ladi.
QO‘ZICHOQ BILAN BO‘RI
Changalzorda yashardi bo‘ri,
Bo‘rilarning eng asl, zo‘ri.
Sof jilg‘adan ichar edi suv –
Tiniq suvni sevar edi u.
Ko‘rib qoldi uni qo‘zichoq –
Aslzoda qo‘zi uzunchoq.
“Kim bu yerda suvni loyqatdi?” –
Deb olamni rosa titratdi.
Bo‘ri qochdi o‘rmonga pusib,
Qo‘rqqanidan dumini qisib.
Qo‘zi qoldi shoxini qayrab,
Muzday jilg‘a bo‘yida yayrab.
Ha, bo‘rini boplab qochirdi,
Sakrab, bahri-dili ochildi.
So‘ngra boqmay o‘ngga yo so‘lga
Siydi o‘zi H2O ga.
SHE’R SAN’ATI
Asos qilib so‘zni olasiz,
Gurillagan o‘tga solasiz,
So‘ngra olib bir chimdim aql
Katta soddalikka qorasiz.
Besh-o‘n yulduz, jinday qalampir,
Titrab turgan yurakni dir-dir
Ustalarday qumg‘onda asta
Qaynatasiz besh-olti marta.
Endi yozavering! Unutmang ammo:
Shoir bo‘p tug‘iling avvalo.
SHE’R SAN’ATI HIMOYASIGA
So‘zlarning joylari turli-tuman yer,
Aniq-aniq tanlang, joyini bilib,
Bir-biriga ulang – tug‘iladi she’r.
Faqat seving so‘zni o‘lib-tirilib.
Ba’zida o‘sha she’r tug‘ilgan asno
Odamga bilinmas undagi ma’no;
Keyincha biron nom topmoqlik uchun
Izlab topmoq kerak bu she’rdan mazmun.
Ba’zan shunday bo‘lar omad kelganda:
She’rni-ku yozasiz kulib va yig‘lab,
Ammo chiqar undan quvonch va dahshat
Kimlarningdir yuragin tig‘lab.
O‘YLAYOTGAN DARAXT
Oyoqlarin panjaraga boplab yashirib
o‘ylayotir zarang daraxti,
ammo nima haqda o‘ylar, aytinglar,
nima haqda o‘ylar zarang daraxti?
Serjun qo‘llarini sal ko‘targancha
o‘ylayotir ko‘ppak,
ammo nimani o‘ylayotir, aytinglar,
nimani o‘ylayotir ko‘ppak?
Bosila-bosila, tepila-tepila
jilolangan toshyo‘l o‘ylayotir,
ammo nima haqda o‘ylar, aytinglar,
nima haqda o‘ylaydi toshyo‘l?
Hey osmon, hey bulut, hey qator tomlar,
menga qaranglar!
Yer uzra ketyapman
va o‘ylayapman,
ko‘ppagu toshyo‘lu daraxt haqida
tinimsiz o‘ylayapman,
o‘ylayapman men ham…
har qalay ne haqda o‘ylashar ular,
aytinglar,
nimalarni o‘ylashar ular?
