Илк китобим 1987 йил Нукусда нашр этилди. Сўнг “Саратон”, “Ўқ қадалган ой” шеърий тўпламларим бирин-кетин босмадан чиқди. Бундан ташқари жаҳон шоирлари шеърларини қорақалпоқ тилига таржима қилиб “Жаҳон лирикасидан” номи билан 1992 йилда нашр этганман. Ли Бо, Ду Фу, Хитомаро, Сайжо, Атико, Микеланджело, Роберт Бёрнс, Валтер Скотт, Пушкин, Тютчев, Блок, Есенин ва бошқа жаҳон шоирлари шеърларини таржима қилганман.
Бахтиёр Генжамурод
БИТИКЛАРИМ ЮРАГИМНИНГ МАНЗАРАСИ
Бахтиёр Генжамурод 1959 йилнинг 11 майида Қорақалпоғистон Республикаси Тахтакўпир туманида туғилган. 1985 йилда Нукус Давлат университетини битирган. Қорақалпоқ тилида: «Офтобнинг умри», «Саратон», «Ўқ қадалган от» шеърий тўпламлари, «Лирика» таржима китоби нашр этилган. «Ўкуздарё битиклари» шеърлар, ва шу номдаги достонлар китоби, «Мадехон ёхуд Чин ипагидаги битик», «Қар-Оқ-Алп-Оқ» достонлари Тошкентда ўзбек тилида нашр этилган. 2002 йилда «Шуҳрат» медали билан мукофотланган.
Шеърлари рус, корейс, турк, немис, француз, қозоқ тилларига таржима қилинган. Ҳозирда Нукус Давлат университетида фаолият кўрсатмоқда.
Тўрт-беш ёшимдаги гўдаклик пайтларим… Бобом Генжамурод Наҳан Қураш (Наҳан Қураш у кишининг лақаби – чўгирмадан ҳам катта телпак дегани) чордона қуриб, мени олдига олиб ўтирарди. Унинг ўғли Алламберган – менинг отам “Алпомиш”, “Қоблан”, “Эдигей”, “Қирқ қиз”, “Чориёр” достонларидан тўлғов ёки термалар, катта-кичик шеърий парчаларни ёддан куйларди. Бобом жуда кучли, савлатли одам эди. Лекин у шунча ғайратли, кучли бўлгани билан, таъсирчан, кўнгли бўш – ёш боладек юраги беғубор чол эди. Ўша достонлардаги юракни тебратадиган мисралар кўп бўлгани туфайли бобом ўз руҳида уйғонган тўлғонишларини завқу шавққа тўла сўзлар билан изҳор этиб ўтирарди.
Унинг кўз ёшлари соқол-мўйловларидан шўрғалаб бўйнимга томчилайди. Менинг ҳам юрагимда аллақандай сезгилар бош кўтара бошлайди… Нафасимни ичимга ютиб ўтираман. Бобомнинг кўз ёшларининг қайноқ ҳарорати ҳамон бўйнимдан кетгани йўқ… Балки адабиётга ихлос ўша пайтлардан, ўша сезимлардан бошланган бўлиши ҳам мумкин.
Дастлабки шеърларим нашр этилиб, илк китобим шеърият мухлисларига ҳавола этилганда фақат ўзимгагина маълум қадрли нарсаларни йўқотиб, ҳеч кимга номаълум яна бир азиз нарсаларни топиб олгандек ҳолатлар бошимдан кечган. Улар қувонч ва шодликдан бошқачароқ сезгилар эди… Ул туйғуларни қандай номлаш кераклигини ҳозиргача ҳам билмайман.
Илк китобим “Офтобнинг умри” деб номланади. 1987 йил Нукусда нашр этилди. Сўнг “Саратон”, “Ўқ қадалган ой” шеърий тўпламларим бирин-кетин босмадан чиқди. Бундан ташқари жаҳон шоирлари шеърларини қорақалпоқ тилига таржима қилиб “Жаҳон лирикасидан” номи билан 1992 йилда нашр этганман. Лин Бо, Ду Фу, Хитомаро, Сайжо, Атико, Микеланджело, Роберт Бёрнс, Валтер Скотт, Пушкин, Тютчев, Блок, Есенин ва бошқа жаҳон шоирлари шеърларини таржима қилганман.
Айниқса, 2006 йилда Тошкентда Алишер Навоий номидаги Миллий кутубхона нашриётида “Ўкуздарё битиклари” номи билан ўзбек тилида нашр этилган шеърлар ва достонлар китобим менга катта қувонч келтирган. Чунки мана шу китобим қўлёзмасини тайёрлаш асноси таниқли ўзбек шоирлари билан ишлаш жараёни мен учун катта адабий муҳит яратиб берди. Китобдаги барча шеър ва достонларни шоир Рустам Мусурмон таржима қилди. Атоқли шоир Азим Суюн “Маде хон ёҳуд Чин ипагидаги битик” достонимни ўқиб, “Ҳа, Ватан ҳақида шундай ёзилади!” дея менга мактуб ёзди. Бу мактуб Тошкентдаги ва Қорақалпоғистондаги газеталарда эълон қилинди. Азим оғанинг достон ҳақида билдирган ҳароратли сўзлари менинг кўнглимни кўтарди.
Ўзбекистон халқ рассоми Жавлон Умарбеков “Укуздарё битиклари” китобим муқоваси учун ўзининг “Икки қўрғон” асарини ҳадя этди. Китоб нашри арафасида таржимоним Рустам Мусурмоннинг “Сиз тарихни қандай рангда тасаввур этасиз?” деган саволига: “Қорамтир, кулранг тусда” деб жавоб бергандим. Рустам асарларнинг руҳидан келиб чиқиб сурат танлади. Иккимиз Жавлон оғадан суратни муқовада босиш учун рухсат олдик.
Ўзбекистон Қаҳрамони, халқ шоири Абдулла Орипов китобимни ўқиб, илиқ фикрлар билдирди. Тошкентдаги барча шоир дўстларим, устозларим мени қўллаб-қувватладилар. Уларнинг ҳар бири менга оға-инидек туғишган бўлиб қолди.
…Устоз деганда кўз олдимга бирдан китоблар келади. Ўнинчи синфда ўқиб юрган кезларимда уйимиз ёнидаги тепадан пастга сирғаниб, қўлимни синдириб олганман. Қиш фаслида қор кўп ёққанида тепаликнинг юқорисидан ҳар куни сув сепавериб, сўқмоқни ойнадек ялтираган музга айлантирганмиз. Ўша сирпанчиқ йўлакдан пастга қараб катта тезлик билан қушдек учиб тушаётганимда ноқулай йиқилдим. Натижада чап қўлим “вақтинча танаффусга чиқиб қолди”. Касалхонада ётганимда мактабимиз кутубхоначиси Сапаргул опа Жонатан Свифтнинг “Гулливернинг саёҳатлари” китобини олиб келди. Бу китобни ўқиш лаззатига шунчалик берилиб кетганимдан даволовчи врачларнинг аччиқ-чучук танбеҳларини эшитишимга тўғри келди. Касалхонадан чиққанимдан сўнг мактаб кутубхонасининг бўсағасини тўздирган ўқувчилардан бирига айланганман. Ундан кейин – туман кутубхонаси, маданият уйи кутубхоналарини ҳам бирин-кетин ишғол этганман. Инсоннинг турмуш тарзидаги барча ҳодисаларнинг илдизлари болаликдаги кўнгил кайфиятларига, ҳайратларига бориб тақалади. Ижодкорликни ҳам шундай деб ўйлайман.
Улуғ инсон – Устознинг ҳам турмушимга, ҳам ижодимга кўрсатган таъсирини, айниқса, бошимда булутлар айланган пайтлардаги ғамхўрлигини бутун умрим давомида унутишим асло мумкин эмас…
Яшил булут ёрилиб олтин нур тушди –
Тилла пиёлали малаклар экан.
Тамшаниб қирқ қултум обиҳаёт ичдим,
Бу неъмат осмондан, фалакдан экан.
Тасбеҳли ҳазрат Пир – нурли, асоли,
Кўрсатди – олисда оқ булутли тоғ…
Тўрт тарафим – Қуёш, қибла мисоли,
Қайта туғилганга ўхшадим шу чоғ…
Узундан-узун шеърлар ёзишга, тўғриси, кўплаб китоблар чиқаришга унчалик қизиқмаганман. Қизиққан бўлсам-да, ўзимни ҳаётда “оғир қўзғаладиганлардан” деб ҳисоблайман. Китобларимни нашр этиш масаласида ҳеч қачон шошилмаганман. Бугунги кунда еттита китобим, шу жумладан иккита ўзбекча китобим ўқувчилар қўлига етиб борди. Уларнинг умумий нусхаси – ўн олти минг.
…Журналистларнинг баъзан “Фарзандларингиз ичида шоирликка қизиққанлари ҳам борми?” деган саволи мени ўйлашга мажбурлайди. Агар адабиёт тарихига бир назар солсангиз, бу саволга жавоб топиш қийин бўларди. Жуда олислаб кетмай қўя турайлик: Пушкин, Толстой, Достоевский, Блок, Есенин, Махтумқули, Абай, Ажиниёз, Бердақ, Чўлпон, Фитрат… Хўш, бу улуғ сўз санъаткорларининг қай бирининг фарзанди ота изидан юриб қалам билан дўстлашган экан, деган савол бир маҳаллар мени ҳам қизиқтирган эди. Балки бордир… Лекин саволимга жавоб топа олмаганман. Деҳқоннинг фарзанди деҳқон, чўпонники – чўпон, юристники – юрист, жуналистники – журналист, генералнинг боласи – генерал бўлган ҳолатлар кўплаб учрайди, худди узукка кўз қўйгандек. Бироқ шоирнинг боласи шоир бўлганини кўрмаганман.
Қизим Наргиза ва ўғлим Ёқуббек журналистик таълим олган. Ёқуббек халқаро Эразмус Мундус ҳамкорлик ташкилотидан TOSCA лойиҳасини ютиб олгани учун ҳозирги пайтда Польшадаги Адам Мицкевич университетида бир йиллик илмий стажировкада.
…Жаҳон адабиётининг улкан бир бўлимини туркий адабиёт ташкил этади. Шунинг ичида ўзбек ва қорақалпоқ адабиёти ҳам бор. У ўзининг яшаши учун зарур бўлган элексирни қадимги даврлардан олиб турибди. Ўрта Осиё табиати учун Худо тарафидан берилган тўрт фасл – ёз, куз, қиш, баҳор ёт эмас. Қиш фасли бўлмайдиган элатлар бир мучаси ҳали тўлиқ ривожланмаган одамга ўхшаб кетади.
Бизнинг Ватанимизда юқорида айтилган тўртта фаслнинг барчаси яшайди. Шунинг учун турли-туман адабий йўналишларнинг ҳеч бирини ўгай деб ҳисобламаслигимиз кераг-ов. Илгариги даврларда адабиётдан “ёмонлик” изловчилар жуда кўплаб учрар эди, бундай иллатлар бугунги кунда ҳам топилади. Уларни қандай бартараф этамиз?..
…Жаҳон адабий жараёнида мавжуд бўлган ҳар хил адабий оқимлар ва йўналишлардан қўрқиш – бу сўз қадрини тўғри баҳолай билмасликдан келиб чиқади. Инсоннинг руҳий дунёсидаги ўзгача ҳолатни тасвирлаш зарурияти бошқача ифода яратадиган шоирларни дунёга келтиради. Бунинг нимаси ёмон?.. Лекин санъатнинг барча турларида, шунингдек, шеъриятда ҳам “ёлғончилар” бор: “ёлғон модернчи”лар бор. Уларнинг жонли сезим ва туйғуларга бутунлай қони ёт, муздек “қурбақа қуруллашлари”, албатта, ўқувчиларда ёмон таассурот қолдиради. Ҳақиқий модерн ва ёлғон модерннинг орасида осмон билан ерча фарқ бор…
Юртбошимиз Ислом Каримов “Адабиётга эътибор – маънавиятга, келажакка эътибор” рисоласида шундай деган эди: “Менинг фикримча, ёзувчилик – бу оддий касб эмас, Худо берган истеъдоддир. Бу – қисмат, пешонага ёзилган тақдир. Бу касбга ҳеч қаерда ўқитиб, ўргатиб бўлмайди. Ёзувчиликнинг мактаби ҳам, дорилфунуни ҳам битта. У ҳам бўлса, бир умр ҳаётнинг ичида бўлиш, ўз халқи билан ҳамдарду ҳамнафас бўлиб яшаш, ҳақиқат ва адолатга садоқат билан хизмат қилишдир».
Ёзувчи қисмати ва масъулияти ҳақида айтилган нақадар жонли ва ҳаётий, ҳаётнинг ўзи каби ҳақиқий фикрлар. Бу гаплар бизни ижодга руҳлантиради. Шу сўзларни ўқирканман, бир пайтлар Оролни кўриш учун Амударё орқали резина қайиқда эшкак эшиб сафарга чиққаним эсимга тушади. Узоқ давом этган бу сафарнинг натижасида “Ўкуздарё битиклари” номли туркум шеърларим дунёга келган. Демоқчиманки, ҳар бир асар ҳақиқий бўлиши учун ҳаётни чуқур ўрганиш зарур. Бердақ бобонинг ўй-хаёллари, дарду армони қандай бўлганини ҳис этиш учун Нукус – Тўрткўл катта йўли ёқалаб Шиппиқ қалъасигача яёв йўл юриб, аждодлар руҳини зиёрат этганман. “Бердақ фарёди”, “Бу юртнинг ботирлари қайда?” сингари шеърларим шундай ёзилган.
Адабиётимизни ривожлантиришга давлат даражасида эътибор қаратилган. Бизнинг вазифамиз энди белни маҳкам боғлаб ижод қилишдан иборат. Қорақалпоқча айтганда, қобирғаларимизнинг орасидан юрак, жигар ва ўпкамиз кўриниб туриши даркор… “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетаси ва “Шарқ юлдузи”, “Ёшлик”, “Жаҳон адабиёти”, “Амударё” журналлари адабиётимизнинг ривожланишига катта ҳисса қўшмоқда…
Ёзувчи-шоирларимиз дунё мамлакатларига ижодий сафарларга чиқиб, улардаги сўз заргарлари билан жонли мулоқот ўрнатса, ўзга эллар халқларининг ҳам қалбига қулоқ тутса – уларнинг яшаш шароити, маданий ҳаёти билан танишса, албатта, адабиётимиз янада юқори чўққиларга кўтарилишида имкониятлардан бири бўлур эди…
…Бутун умрим давомида режаларим билан тайинли муросага келолмай яшамоқдаман. Баъзида режаларим менга бўйсунмайди, гоҳо мен режаларимнинг тизгинидан чиқиб кетаман…
Барчага омад ёр бўлсин!
Манба: «Ёшлик» журналининг 2012 йил 2-сони
Бахтиёр Генжамурод
ШЕЪРЛАР
ВАТАН
Яланг оёғимга санчилса тикан,
Тан оғриб, қон кўпчиб, ингранади жон.
Ўзни сендан ўзга санамадим мен,
Танимсан, қонимсан, жонимсан, Ватан!
Тан – кўзга кўринган савлатим менинг,
Қоним-чи, жонимга, руҳимга макон.
Мақташга сўз етмас васфингни сенинг,
Танам ичиндаги танимсан, Ватан!
Миллион йил саҳрода гулдек очилган,
Сир, Сурхон, Зарафшон, Ўкуздарёсан.
Юрагимдан вужуд ичра санчилган
Қоним ичиндаги қонимсан, Ватан!
Жон – Аллоҳ неъмати: биз учун иқбол,
Эркин руҳ – инсонни юксалтирган шон.
Халқимнинг камоли, бахти Истиқлол,
Жоним ичиндаги жонимсан, Ватан!
БИЙ ОҒА
Тангрим бизга ортиқ дунё бермади,
Минг бора бисёр ишқ берди, бий оға.
Соғинч шамширини Лайлим сермади,
Тўралик тўнингни бугун кий, оға.
Оҳ, юрак-бағримни тилмоқда олмос, –
Бу Худойдан бизга келган сий, оға.
“Кел…” деб чақирар ёр, бормасам бўлмас,
Кўзимга тор бўлди Нукус – уй, оға…
Аллоҳ неъматидир севги-муҳаббат,
Бизга висол йўлин кўрсат, бий оға.
Ўчсин ё ўрласин юракдаги ўт,
Бўзадан тўлдириб яна қуй, оға…
ДЎСТ УЧУН
Севимли ойим қизлар, мени аяманг!
Дўстликни муҳаббатдан баланд қўяман.
Ёрдан жафо кўрдим, вафо кўрмадим,
Айтинг, бу доғни мен қандай юваман?
Севимли гул бекалар, мени аяманг,
Дўстликни ишқингиздан баланд қўяман.
Зиндонбанд этдингиз менга май қуйиб,
Алпомишдек чоҳга тушиб куяман…
Севимли хонимлар, мени аяманг,
Дўстликни бўсангиздан баланд қўяман.
Ёр деб ўзни фидо этмасман энди,
Дўстга жоним қурбон – жоним “сўяман”…
МИНГ МАНЗИЛДАН УЗОҚ
“Минг манзилдан узо-о-оқ…” Макрит боғидан
Тушимга киради ҳар тун бир узум…
Узумнинг сувини – майни соғиндим,
Қалбимда оқ каптар учмоқда. У – ким?..
Қарши чўлидан оқ булутлар келар
Қора товга – гулсиз, урён тошларга.
Ўкуздарёда тонг… гўё сел ёғар,
У – тилла узукнинг кўзёшларими?
Чап қўлимда қадаҳ, ўнг қўлда шароб,
Ўз-ўзимга қадаҳ сўзи айтарман.
Оқ булутдан оппоқ каптарни сўраб
Маст бўлиб тунлардан тонгга қайтарман.
ОДАМ АТО ВА МОМО
ҲАВО ҚИССАСИ
Тангрим энг биринчи Сўзни яратди…
Сўнг чексиз оламни, сайёра – Ерни,
Дунёга илоҳий нурни таратди.
Ерга тирикчилик берди.
Қирқ йил ғам буюрди –
Ёғдирди қорни,
Қирқ йил бахт ёғдирди –
Сел бўлди жаҳон.
Қайғу ва шодликнинг тупроғин қорди,
Вужудни яратди, ато этди жон.
Тангрим унга “Одам” дея от қўйди…
Ерга подшоҳликнинг ҳуқуқин берди.
Чўлларнинг, сувларнинг подшоси – Одам!
Тўқайлар, тоғларнинг подшоси – Одам!
Балиқлар, қушларнинг подшоси – Одам!
Махлуқлар, жонзотлар подшоси – Одам!
Юраги негадир интизор эди,
Негадир кимнидир соғинар эди…
Аллоҳ – билгувчидир, билди бу сирни,
Одамни илоҳий уйқуга солди.
Унинг манглайига ёзди Тақдирни,
Бир жуфт қобирғасин синдириб олди…
Жигари, юрагидан кесиб Одамнинг,
Бўтака, буйрагидан кесиб Одамнинг,
Томири, ўпкасидан кесиб Одамнинг,
Ақли ва эсидан кесиб Одамнинг,
Нур-ла елимлади жуфт қобирғани…
Жон ҳам ато этди Тангри таоло.
Худонинг меҳрига минг бора шукур!
Силкиниб уйқудан уйғонди Одам,
Ойпарини кўрди, сочи ёйилган:
“Бу олам чиройин, ҳусну жилвасин
Барчасин мужассам этган ўзинда,
Тунги юлдузларнинг сирли шуъласин –
Барин жам айлаган мастон кўзинда.
Бу ким?.. – била олмай лол қолди Одам.
Юраги, жигари ва ўпкасига
Санчилди ишқ отли уч олтин игна… –
Суйиб яшаш! Куйиб яшаш! Кечириб яшаш!
Етти қат осмондан келди бир садо:
“Бул – Ҳаво Она!
Ул – Ҳаво Она!
Гул – Ҳаво Она!..”
“Қошимга кел!..” деди Ҳавога Одам,
Товуши тоғлардан ошиб янгради.
Бироқ дунёга у подшоҳ бўлса ҳам
Ҳавони қошига келтиролмади.
“Керак бўлсам сенга, ўзинг кел буён!” –
Деди гўзал Ҳаво сузилиб кўзи…
Билмай кўнди Одам.
Ўшандан буён
Эр ялиниб борар аёлга ўзи…
Ажаб, буюк Тангри каромат этди,
Одамдан яратди Ҳавонинг ўзин.
Неча минглаб йиллар, асрлар ўтди…
Доим қиз йигитни, эркакни хотин
Ўз измига солди, ўтказди сўзин.
Гоҳ минглаб чақирим юрсак ҳам йироқ,
Қўл телефонлардан беради буйруқ.
Юрагимда ғазаб ўт олса, бироқ
“Сен Одам эмассан!” деб ураман дўқ.
– Сен Одам эмассан! Ҳа, ҳа, Ҳавосан!
Кечир, кислородсан – тоза ҳавосан…
Ойимсан, қуёшимсан, юлдузимсан сен,
Ҳаётимсан, дардимга ўзинг давосан…
Менинг юрагимсан – сен ягонасан…
Сен Одам эмассан! Ҳаво Онасан!
Эркакнинг олдида эркак тиз букмас,
Жонларим, сиз учун бошим эгаман.
Бу ёруғ дунёда сиз Одам эмас,
Ҳаво бўлганингиз учун севаман!
* * *
Ватанни қўшиққа сиғдирмоқ… Йўқ! Йўқ!
Наволарга сиғмас саркаш туйғулар.
Онанг боққанини қўшиққа солмоқ –
Онангни мақтамоқ эриш туюлар.
Умрим ўтар Кун ва Туннинг ораси –
Сенинг шапалоғинг… Сенинг қучоғинг.
Онажон, сен менинг кўзим қораси,
Онажон, ўзингта келар ўхшагим.
БИР ОНАНИНГ БОЛАЛАРИГА
Умр — битта, ажал сонмингта.
Севиш — битта, севилиш битта.
Тақдир — қишда совқотиб тўнгсам,
исинтирар қуёшим — битта.
Бахт — битта, Муҳаббат — битта,
Кўксимдаги юрагим — ёлғиз.
Бу дунёда Бахтиёр — битта,
Мени гуққан онам ҳам — ёлғиз.
Онам — битта, Она Ер — битта,
Айланади оламда ёлғиз.
Бу дунёда шоир ҳам битта,
Қўшиқ ёзган қалам ҳам ёлғиз…
ОТ ҚИССАСИ
Доим улоқ чопган қари арғумоқ
Ҳуркиди, арқонин узди-да кетди.
Туёғи қизиди тулпор жониворнинг,
Қучоғи кенг дала гумбурлаб кетди.
… топтаб ўсган ернинг лола гулларин,
ғафлатда тўқишди бир учмак тошга.
Жонивор сездими сўнгги дамларин…
Термулиб ўқрайди ботган қуёшга.
Кўзлари сўнгги бор мунгли олайиб,
қулинчоқ кезларин ўйлай бошлади.
«Отни тиригида ҳалоллайлик», — деб,
Йўловчи ханжарин қайрай бошлади.
САВОЛ
Ажаб, кўз тақдири — кулмоқ йиғламоқ,
Лаблар бевафодай туюлар гўё.
Ҳаётим — тоғлардан оқаётган ирмоқ,
Юрак чўққисидан қуюлар дарё.
Айтилмаган дардли бир қўшиқдаймиз,
Асло тинчлик бермас бир савол менга:
Кўз ёш қолмагунча нега йиғлаймиз?!
Кўздан ёш оққунча куламиз нега?!
* * *
Кўзимдан тўкилманг, кўзим ёшлари…
Суянган тоғимнинг тоши тегди деб.
«Есердан эр чиқар» — Эл болалари
юртнинг таёғини ейди кўп.
Муштлашиб эр етар элнинг есири,
Аламлар тиғлайди юрагин, қалбин.
«Шоирлар — тебранган телба»си бўлар
Ҳам йиғлаб, ҳам кулиб куйлаган халқин.
Кўзимдан тўкилманг, кўзим ёшлари…
Тош билан урганни тош билан урмоқ…»
Йўқ… Йўқ…
Телбаликни қўй энди, қалбим.
Ҳам йиғлаб, ҳам кулиб
Бир қўшиқ битиб,
Суянган тоғингга алвидо айтгил…
«Есердан эр чиқар».
Элнинг тентаги
тоғлар тоши тегиб айланар тиғга.
Тош билан ургаини ош билан сийлаб,
Парвона бўлади сон неча мингга.
Кўзимдан тўкилманг, кўзим ёшлари…
Шамшир ўткирлашар қайралган сайин.
Таёқни кўп еган муштлагич келар.
Маккорлик, манманликдан қочиб, атайин
Адолат тоғига адл суянар.
Хайр энди, тошини менга отганлар.
Алвидо, алданган гўдак ишончим…
Бугун асов қалбим ғамга ботганда
Тоғ киму дала ким барин тушундим…
Далаларга кетдим… Алвидо, тошлар…
Гўдак умидларим — алдамчи тилак.
Ўзимда қолинглар, аччиқ кўз ёшлар,
Ўзимда қолинглар, иссиқ кўз ёшлар.
Бевафо ишончим, хайф сизга юрак.
Кўзимдан тўкилманг, кўзим ёшлари…
* * *
Лабингни қумсайман кўриб узумни,
юзингдек шафтоли олади ҳушим.
Қўлим етмас эди, ўзинг узилдинг –
бу сеҳр шайтон ё парининг иши?!
Билмадим, билмадим. Тийиқсиз банда –
Оллоҳга гуноҳкор Одам отадай
беклик – беҳиштликдан қувилдим мен ҳам,
юрагимга соғинч — тиғ ботади-эй!
Ҳусн — мулкинг эгаси девона айлаб,
Мағрибга, машриққа ташлаб жабр этди,
ҳам ақлу ҳушимдан бегона айлаб,
сени изламоқни менга амр этди.
Мевазор боғлардан излайман сени –
шода-шода узум, олмаю анор,
серҳосил ёз ҳамда куздайсан энди,
сийнангда гул билан сутнинг иси бор…
Инсон
Сенинг табиатинг жумбоқдир, Инсон,
Оламда не бўлса, зувалангда жам.
Табиатнинг барча хоссаси зотан,
Жисмингда, жонингда эрур мужассам.
Терингнинг остида яшар ашаддий,
Маҳлуқлар оламин бош парламентлари.
Улуғ Менделеэв даврий жадвалин,
Реактсион кимёвий элементлари.
Жисмингда ўт ва нур, антиқа ток бор,
Тортилиш кучлари, магнит майдони.
Юрагингда сирли Галактикалар,
Фаришта ва Иблис учар айланиб.
Тангрим яратганда тупроқдан сени,
Нақд қирқ йил ёмғирда ийлаб пиширган.
Роса бир кам қирқ йил қуйиб ғам селин,
Сўнгра бир йил шодлик нурин туширган.
Шунинг учун ёвузликка мойилсан,
Гуноҳ ишга бошлар қадаминг, йўлинг.
Шайтоннинг шаҳрига кириб, кейин сен
Фаришта булоғида ювасан қўлинг.
* * *
Нурга қолдирмайсан юракда ўрин,
Ўзингни шоҳ билиб, ўзни ўйлайсан,
Асло узолмайсан Иблиснинг тўрин,
Қобилдек Ҳобилни қонга бўяйсан.
Нафсинг аждаҳоси катта оғизлик,
Кўксингда юрагинг қаттиқдир тошдан.
Илондан илонга етмас ёвузлик —
Ким бўлдинг Юсуфни қудуққа ташлаб?!
Айланиб Азозил қўғирчоғига,
Тож киймоқ, мол-давлат уймоқ истайсан.
Ғанимни дўст тутиб, отажонингни —
Мирзо Улуғбекдек суймоқ истайсан.
Бу ахир ўтмиш-ку, деб ўзимизни
Юпатмоқ бўламиз, ўзни алдаймиз.
Минг йил йиринг босган қалб кўзимизни
Тарих суви билан юва олмаймиз.
Мардлик нишони бор олтин тарихда —
Қутулдик қулликдан, қор-ёмғирлардан.
Истибдод зулмидан чиқдик ёруғга,
Озод бўлдик совет фиръавинлардан.
Инсон, сен шукрона қилмайсан, бироқ
Ор-номус, виждонни, эркни сотасан.
Ҳали нафсга қулсан, сен кесик қулоқ,
Мардларнинг бошига тошлар отасан…
Қорақалпоқ тилидан Рустам Мусурмон таржимаси
Ilk kitobim “Oftobning umri” deb nomlanadi. 1987 yil Nukusda nashr etildi. So‘ng “Saraton”, “O‘q qadalgan oy” she’riy to‘plamlarim birin-ketin bosmadan chiqdi. Bundan tashqari jahon shoirlari she’rlarini qoraqalpoq tiliga tarjima qilib “Jahon lirikasidan” nomi bilan 1992 yilda nashr etganman. Li Bo, Du Fu, Xitomaro, Sayjo, Atiko, Mikelandjelo, Robert Byorns, Valter Skott, Pushkin, Tyutchev, Blok, Yesenin va boshqa jahon shoirlari she’rlarini tarjima qilganman.
Baxtiyor Genjamurod
BITIKLARIM YURAGIMNING MANZARASI
Baxtiyor Genjamurod 1959 yilning 11 mayida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Taxtako‘pir tumanida tug‘ilgan. 1985 yilda Nukus Davlat universitetini bitirgan. Qoraqalpoq tilida: «Oftobning umri», «Saraton», «O‘q qadalgan ot» she’riy to‘plamlari, «Lirika» tarjima kitobi nashr etilgan. «O‘kuzdaryo bitiklari» she’rlar, va shu nomdagi dostonlar kitobi, «Madexon yoxud Chin ipagidagi bitik», «Qar-Oq-Alp-Oq» dostonlari Toshkentda o‘zbek tilida nashr etilgan. She’rlari rus, koreys, turk, nemis, fransuz, qozoq tillariga tarjima qilingan. Hozirda Nukus Davlat universitetida faoliyat ko‘rsatmoqda.
To‘rt-besh yoshimdagi go‘daklik paytlarim… Bobom Genjamurod Nahan Qurash (Nahan Qurash u kishining laqabi – cho‘girmadan ham katta telpak degani) chordona qurib, meni oldiga olib o‘tirardi. Uning o‘g‘li Allambergan – mening otam “Alpomish”, “Qoblan”, “Edigey”, “Qirq qiz”, “Choriyor” dostonlaridan to‘lg‘ov yoki termalar, katta-kichik she’riy parchalarni yoddan kuylardi. Bobom juda kuchli, savlatli odam edi. Lekin u shuncha g‘ayratli, kuchli bo‘lgani bilan, ta’sirchan, ko‘ngli bo‘sh – yosh boladek yuragi beg‘ubor chol edi. O‘sha dostonlardagi yurakni tebratadigan misralar ko‘p bo‘lgani tufayli bobom o‘z ruhida uyg‘ongan to‘lg‘onishlarini zavqu shavqqa to‘la so‘zlar bilan izhor etib o‘tirardi.
Uning ko‘z yoshlari soqol-mo‘ylovlaridan sho‘rg‘alab bo‘ynimga tomchilaydi. Mening ham yuragimda allaqanday sezgilar bosh ko‘tara boshlaydi… Nafasimni ichimga yutib o‘tiraman. Bobomning ko‘z yoshlarining qaynoq harorati hamon bo‘ynimdan ketgani yo‘q… Balki adabiyotga ixlos o‘sha paytlardan, o‘sha sezimlardan boshlangan bo‘lishi ham mumkin.
Dastlabki she’rlarim nashr etilib, ilk kitobim she’riyat muxlislariga havola etilganda faqat o‘zimgagina ma’lum qadrli narsalarni yo‘qotib, hech kimga noma’lum yana bir aziz narsalarni topib olgandek holatlar boshimdan kechgan. Ular quvonch va shodlikdan boshqacharoq sezgilar edi… Ul tuyg‘ularni qanday nomlash kerakligini hozirgacha ham bilmayman.
Ilk kitobim “Oftobning umri” deb nomlanadi. 1987 yil Nukusda nashr etildi. So‘ng “Saraton”, “O‘q qadalgan oy” she’riy to‘plamlarim birin-ketin bosmadan chiqdi. Bundan tashqari jahon shoirlari she’rlarini qoraqalpoq tiliga tarjima qilib “Jahon lirikasidan” nomi bilan 1992 yilda nashr etganman. Lin Bo, Du Fu, Xitomaro, Sayjo, Atiko, Mikelandjelo, Robert Byorns, Valter Skott, Pushkin, Tyutchev, Blok, Yesenin va boshqa jahon shoirlari she’rlarini tarjima qilganman.
Ayniqsa, 2006 yilda Toshkentda Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona nashriyotida “O‘kuzdaryo bitiklari” nomi bilan o‘zbek tilida nashr etilgan she’rlar va dostonlar kitobim menga katta quvonch keltirgan. Chunki mana shu kitobim qo‘lyozmasini tayyorlash asnosi taniqli o‘zbek shoirlari bilan ishlash jarayoni men uchun katta adabiy muhit yaratib berdi. Kitobdagi barcha she’r va dostonlarni shoir Rustam Musurmon tarjima qildi. Atoqli shoir Azim Suyun “Made xon yohud Chin ipagidagi bitik” dostonimni o‘qib, “Ha, Vatan haqida shunday yoziladi!” deya menga maktub yozdi. Bu maktub Toshkentdagi va Qoraqalpog‘istondagi gazetalarda e’lon qilindi. Azim og‘aning doston haqida bildirgan haroratli so‘zlari mening ko‘nglimni ko‘tardi.
O‘zbekiston xalq rassomi Javlon Umarbekov “Ukuzdaryo bitiklari” kitobim muqovasi uchun o‘zining “Ikki qo‘rg‘on” asarini hadya etdi. Kitob nashri arafasida tarjimonim Rustam Musurmonning “Siz tarixni qanday rangda tasavvur etasiz?” degan savoliga: “Qoramtir, kulrang tusda” deb javob bergandim. Rustam asarlarning ruhidan kelib chiqib surat tanladi. Ikkimiz Javlon og‘adan suratni muqovada bosish uchun ruxsat oldik.
O‘zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Abdulla Oripov kitobimni o‘qib, iliq fikrlar bildirdi. Toshkentdagi barcha shoir do‘stlarim, ustozlarim meni qo‘llab-quvvatladilar. Ularning har biri menga og‘a-inidek tug‘ishgan bo‘lib qoldi.
…Ustoz deganda ko‘z oldimga birdan kitoblar keladi. O‘ninchi sinfda o‘qib yurgan kezlarimda uyimiz yonidagi tepadan pastga sirg‘anib, qo‘limni sindirib olganman. Qish faslida qor ko‘p yoqqanida tepalikning yuqorisidan har kuni suv sepaverib, so‘qmoqni oynadek yaltiragan muzga aylantirganmiz. O‘sha sirpanchiq yo‘lakdan pastga qarab katta tezlik bilan qushdek uchib tushayotganimda noqulay yiqildim. Natijada chap qo‘lim “vaqtincha tanaffusga chiqib qoldi”. Kasalxonada yotganimda maktabimiz kutubxonachisi Sapargul opa Jonatan Sviftning “Gulliverning sayohatlari” kitobini olib keldi. Bu kitobni o‘qish lazzatiga shunchalik berilib ketganimdan davolovchi vrachlarning achchiq-chuchuk tanbehlarini eshitishimga to‘g‘ri keldi. Kasalxonadan chiqqanimdan so‘ng maktab kutubxonasining bo‘sag‘asini to‘zdirgan o‘quvchilardan biriga aylanganman. Undan keyin – tuman kutubxonasi, madaniyat uyi kutubxonalarini ham birin-ketin ishg‘ol etganman. Insonning turmush tarzidagi barcha hodisalarning ildizlari bolalikdagi ko‘ngil kayfiyatlariga, hayratlariga borib taqaladi. Ijodkorlikni ham shunday deb o‘ylayman.
Ulug‘ inson – Ustozning ham turmushimga, ham ijodimga ko‘rsatgan ta’sirini, ayniqsa, boshimda bulutlar aylangan paytlardagi g‘amxo‘rligini butun umrim davomida unutishim aslo mumkin emas…
Yashil bulut yorilib oltin nur tushdi –
Tilla piyolali malaklar ekan.
Tamshanib qirq qultum obihayot ichdim,
Bu ne’mat osmondan, falakdan ekan.
Tasbehli hazrat Pir – nurli, asoli,
Ko‘rsatdi – olisda oq bulutli tog‘…
To‘rt tarafim – Quyosh, qibla misoli,
Qayta tug‘ilganga o‘xshadim shu chog‘…
Uzundan-uzun she’rlar yozishga, to‘g‘risi, ko‘plab kitoblar chiqarishga unchalik qiziqmaganman. Qiziqqan bo‘lsam-da, o‘zimni hayotda “og‘ir qo‘zg‘aladiganlardan” deb hisoblayman. Kitoblarimni nashr etish masalasida hech qachon shoshilmaganman. Bugungi kunda yettita kitobim, shu jumladan ikkita o‘zbekcha kitobim o‘quvchilar qo‘liga yetib bordi. Ularning umumiy nusxasi – o‘n olti ming.
…Jurnalistlarning ba’zan “Farzandlaringiz ichida shoirlikka qiziqqanlari ham bormi?” degan savoli meni o‘ylashga majburlaydi. Agar adabiyot tarixiga bir nazar solsangiz, bu savolga javob topish qiyin bo‘lardi. Juda olislab ketmay qo‘ya turaylik: Pushkin, Tolstoy, Dostoyevskiy, Blok, Yesenin, Maxtumquli, Abay, Ajiniyoz, Berdaq, Cho‘lpon, Fitrat… Xo‘sh, bu ulug‘ so‘z san’atkorlarining qay birining farzandi ota izidan yurib qalam bilan do‘stlashgan ekan, degan savol bir mahallar meni ham qiziqtirgan edi. Balki bordir… Lekin savolimga javob topa olmaganman. Dehqonning farzandi dehqon, cho‘ponniki – cho‘pon, yuristniki – yurist, junalistniki – jurnalist, generalning bolasi – general bo‘lgan holatlar ko‘plab uchraydi, xuddi uzukka ko‘z qo‘ygandek. Biroq shoirning bolasi shoir bo‘lganini ko‘rmaganman.
Qizim Nargiza va o‘g‘lim Yoqubbek jurnalistik ta’lim olgan. Yoqubbek xalqaro Erazmus Mundus hamkorlik tashkilotidan TOSCA loyihasini yutib olgani uchun hozirgi paytda Polshadagi Adam Miskevich universitetida bir yillik ilmiy stajirovkada.
…Jahon adabiyotining ulkan bir bo‘limini turkiy adabiyot tashkil etadi. Shuning ichida o‘zbek va qoraqalpoq adabiyoti ham bor. U o‘zining yashashi uchun zarur bo‘lgan eleksirni qadimgi davrlardan olib turibdi. O‘rta Osiyo tabiati uchun Xudo tarafidan berilgan to‘rt fasl – yoz, kuz, qish, bahor yot emas. Qish fasli bo‘lmaydigan elatlar bir muchasi hali to‘liq rivojlanmagan odamga o‘xshab ketadi.
Bizning Vatanimizda yuqorida aytilgan to‘rtta faslning barchasi yashaydi. Shuning uchun turli-tuman adabiy yo‘nalishlarning hech birini o‘gay deb hisoblamasligimiz kerag-ov. Ilgarigi davrlarda adabiyotdan “yomonlik” izlovchilar juda ko‘plab uchrar edi, bunday illatlar bugungi kunda ham topiladi. Ularni qanday bartaraf etamiz?..
…Jahon adabiy jarayonida mavjud bo‘lgan har xil adabiy oqimlar va yo‘nalishlardan qo‘rqish – bu so‘z qadrini to‘g‘ri baholay bilmaslikdan kelib chiqadi. Insonning ruhiy dunyosidagi o‘zgacha holatni tasvirlash zaruriyati boshqacha ifoda yaratadigan shoirlarni dunyoga keltiradi. Buning nimasi yomon?.. Lekin san’atning barcha turlarida, shuningdek, she’riyatda ham “yolg‘onchilar” bor: “yolg‘on modernchi”lar bor. Ularning jonli sezim va tuyg‘ularga butunlay qoni yot, muzdek “qurbaqa qurullashlari”, albatta, o‘quvchilarda yomon taassurot qoldiradi. Haqiqiy modern va yolg‘on modernning orasida osmon bilan yercha farq bor…
Yurtboshimiz Islom Karimov “Adabiyotga e’tibor – ma’naviyatga, kelajakka e’tibor” risolasida shunday degan edi: “Mening fikrimcha, yozuvchilik – bu oddiy kasb emas, Xudo bergan iste’doddir. Bu – qismat, peshonaga yozilgan taqdir. Bu kasbga hech qayerda o‘qitib, o‘rgatib bo‘lmaydi. Yozuvchilikning maktabi ham, dorilfununi ham bitta. U ham bo‘lsa, bir umr hayotning ichida bo‘lish, o‘z xalqi bilan hamdardu hamnafas bo‘lib yashash, haqiqat va adolatga sadoqat bilan xizmat qilishdir».
Yozuvchi qismati va mas’uliyati haqida aytilgan naqadar jonli va hayotiy, hayotning o‘zi kabi haqiqiy fikrlar. Bu gaplar bizni ijodga ruhlantiradi. Shu so‘zlarni o‘qirkanman, bir paytlar Orolni ko‘rish uchun Amudaryo orqali rezina qayiqda eshkak eshib safarga chiqqanim esimga tushadi. Uzoq davom etgan bu safarning natijasida “O‘kuzdaryo bitiklari” nomli turkum she’rlarim dunyoga kelgan. Demoqchimanki, har bir asar haqiqiy bo‘lishi uchun hayotni chuqur o‘rganish zarur. Berdaq boboning o‘y-xayollari, dardu armoni qanday bo‘lganini his etish uchun Nukus – To‘rtko‘l katta yo‘li yoqalab Shippiq qal’asigacha yayov yo‘l yurib, ajdodlar ruhini ziyorat etganman. “Berdaq faryodi”, “Bu yurtning botirlari qayda?” singari she’rlarim shunday yozilgan.
Adabiyotimizni rivojlantirishga davlat darajasida e’tibor qaratilgan. Bizning vazifamiz endi belni mahkam bog‘lab ijod qilishdan iborat. Qoraqalpoqcha aytganda, qobirg‘alarimizning orasidan yurak, jigar va o‘pkamiz ko‘rinib turishi darkor… “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi va “Sharq yulduzi”, “Yoshlik”, “Jahon adabiyoti”, “Amudaryo” jurnallari adabiyotimizning rivojlanishiga katta hissa qo‘shmoqda…
Yozuvchi-shoirlarimiz dunyo mamlakatlariga ijodiy safarlarga chiqib, ulardagi so‘z zargarlari bilan jonli muloqot o‘rnatsa, o‘zga ellar xalqlarining ham qalbiga quloq tutsa – ularning yashash sharoiti, madaniy hayoti bilan tanishsa, albatta, adabiyotimiz yanada yuqori cho‘qqilarga ko‘tarilishida imkoniyatlardan biri bo‘lur edi…
…Butun umrim davomida rejalarim bilan tayinli murosaga kelolmay yashamoqdaman. Ba’zida rejalarim menga bo‘ysunmaydi, goho men rejalarimning tizginidan chiqib ketaman…
Barchaga omad yor bo‘lsin!
Manba: «Yoshlik» jurnalining 2012 yil 2-soni
Baxtiyor Genjamurod
SHE’RLAR
VATAN
Yalang oyog‘imga sanchilsa tikan,
Tan og‘rib, qon ko‘pchib, ingranadi jon.
O‘zni sendan o‘zga sanamadim men,
Tanimsan, qonimsan, jonimsan, Vatan!
Tan – ko‘zga ko‘ringan savlatim mening,
Qonim-chi, jonimga, ruhimga makon.
Maqtashga so‘z yetmas vasfingni sening,
Tanam ichindagi tanimsan, Vatan!
Million yil sahroda guldek ochilgan,
Sir, Surxon, Zarafshon, O‘kuzdaryosan.
Yuragimdan vujud ichra sanchilgan
Qonim ichindagi qonimsan, Vatan!
Jon – Alloh ne’mati: biz uchun iqbol,
Erkin ruh – insonni yuksaltirgan shon.
Xalqimning kamoli, baxti Istiqlol,
Jonim ichindagi jonimsan, Vatan!
BIY OG‘A
Tangrim bizga ortiq dunyo bermadi,
Ming bora bisyor ishq berdi, biy og‘a.
Sog‘inch shamshirini Laylim sermadi,
To‘ralik to‘ningni bugun kiy, og‘a.
Oh, yurak-bag‘rimni tilmoqda olmos, –
Bu Xudoydan bizga kelgan siy, og‘a.
“Kel…” deb chaqirar yor, bormasam bo‘lmas,
Ko‘zimga tor bo‘ldi Nukus – uy, og‘a…
Alloh ne’matidir sevgi-muhabbat,
Bizga visol yo‘lin ko‘rsat, biy og‘a.
O‘chsin yo o‘rlasin yurakdagi o‘t,
Bo‘zadan to‘ldirib yana quy, og‘a…
DO‘ST UCHUN
Sevimli oyim qizlar, meni ayamang!
Do‘stlikni muhabbatdan baland qo‘yaman.
Yordan jafo ko‘rdim, vafo ko‘rmadim,
Ayting, bu dog‘ni men qanday yuvaman?
Sevimli gul bekalar, meni ayamang,
Do‘stlikni ishqingizdan baland qo‘yaman.
Zindonband etdingiz menga may quyib,
Alpomishdek chohga tushib kuyaman…
Sevimli xonimlar, meni ayamang,
Do‘stlikni bo‘sangizdan baland qo‘yaman.
Yor deb o‘zni fido etmasman endi,
Do‘stga jonim qurbon – jonim “so‘yaman”…
MING MANZILDAN UZOQ
“Ming manzildan uzo-o-oq…” Makrit bog‘idan
Tushimga kiradi har tun bir uzum…
Uzumning suvini – mayni sog‘indim,
Qalbimda oq kaptar uchmoqda. U – kim?..
Qarshi cho‘lidan oq bulutlar kelar
Qora tovga – gulsiz, uryon toshlarga.
O‘kuzdaryoda tong… go‘yo sel yog‘ar,
U – tilla uzukning ko‘zyoshlarimi?
Chap qo‘limda qadah, o‘ng qo‘lda sharob,
O‘z-o‘zimga qadah so‘zi aytarman.
Oq bulutdan oppoq kaptarni so‘rab
Mast bo‘lib tunlardan tongga qaytarman.
ODAM ATO VA MOMO
HAVO QISSASI
Tangrim eng birinchi So‘zni yaratdi…
So‘ng cheksiz olamni, sayyora – Yerni,
Dunyoga ilohiy nurni taratdi.
Yerga tirikchilik berdi.
Qirq yil g‘am buyurdi –
Yog‘dirdi qorni,
Qirq yil baxt yog‘dirdi –
Sel bo‘ldi jahon.
Qayg‘u va shodlikning tuprog‘in qordi,
Vujudni yaratdi, ato etdi jon.
Tangrim unga “Odam” deya ot qo‘ydi…
Yerga podshohlikning huquqin berdi.
Cho‘llarning, suvlarning podshosi – Odam!
To‘qaylar, tog‘larning podshosi – Odam!
Baliqlar, qushlarning podshosi – Odam!
Maxluqlar, jonzotlar podshosi – Odam!
Yuragi negadir intizor edi,
Negadir kimnidir sog‘inar edi…
Alloh – bilguvchidir, bildi bu sirni,
Odamni ilohiy uyquga soldi.
Uning manglayiga yozdi Taqdirni,
Bir juft qobirg‘asin sindirib oldi…
Jigari, yuragidan kesib Odamning,
Bo‘taka, buyragidan kesib Odamning,
Tomiri, o‘pkasidan kesib Odamning,
Aqli va esidan kesib Odamning,
Nur-la yelimladi juft qobirg‘ani…
Jon ham ato etdi Tangri taolo.
Xudoning mehriga ming bora shukur!
Silkinib uyqudan uyg‘ondi Odam,
Oyparini ko‘rdi, sochi yoyilgan:
“Bu olam chiroyin, husnu jilvasin
Barchasin mujassam etgan o‘zinda,
Tungi yulduzlarning sirli shu’lasin –
Barin jam aylagan maston ko‘zinda.
Bu kim?.. – bila olmay lol qoldi Odam.
Yuragi, jigari va o‘pkasiga
Sanchildi ishq otli uch oltin igna… –
Suyib yashash! Kuyib yashash! Kechirib yashash!
Yetti qat osmondan keldi bir sado:
“Bul – Havo Ona!
Ul – Havo Ona!
Gul – Havo Ona!..”
“Qoshimga kel!..” dedi Havoga Odam,
Tovushi tog‘lardan oshib yangradi.
Biroq dunyoga u podshoh bo‘lsa ham
Havoni qoshiga keltirolmadi.
“Kerak bo‘lsam senga, o‘zing kel buyon!” –
Dedi go‘zal Havo suzilib ko‘zi…
Bilmay ko‘ndi Odam.
O‘shandan buyon
Er yalinib borar ayolga o‘zi…
Ajab, buyuk Tangri karomat etdi,
Odamdan yaratdi Havoning o‘zin.
Necha minglab yillar, asrlar o‘tdi…
Doim qiz yigitni, erkakni xotin
O‘z izmiga soldi, o‘tkazdi so‘zin.
Goh minglab chaqirim yursak ham yiroq,
Qo‘l telefonlardan beradi buyruq.
Yuragimda g‘azab o‘t olsa, biroq
“Sen Odam emassan!” deb uraman do‘q.
– Sen Odam emassan! Ha, ha, Havosan!
Kechir, kislorodsan – toza havosan…
Oyimsan, quyoshimsan, yulduzimsan sen,
Hayotimsan, dardimga o‘zing davosan…
Mening yuragimsan – sen yagonasan…
Sen Odam emassan! Havo Onasan!
Erkakning oldida erkak tiz bukmas,
Jonlarim, siz uchun boshim egaman.
Bu yorug‘ dunyoda siz Odam emas,
Havo bo‘lganingiz uchun sevaman!
* * *
Vatanni qo‘shiqqa sig‘dirmoq… Yo‘q! Yo‘q!
Navolarga sig‘mas sarkash tuyg‘ular.
Onang boqqanini qo‘shiqqa solmoq –
Onangni maqtamoq erish tuyular.
Umrim o‘tar Kun va Tunning orasi –
Sening shapalog‘ing… Sening quchog‘ing.
Onajon, sen mening ko‘zim qorasi,
Onajon, o‘zingta kelar o‘xshagim.
BIR ONANING BOLALARIGA
Umr — bitta, ajal sonmingta.
Sevish — bitta, sevilish bitta.
Taqdir — qishda sovqotib to‘ngsam,
isintirar quyoshim — bitta.
Baxt — bitta, Muhabbat — bitta,
Ko‘ksimdagi yuragim — yolg‘iz.
Bu dunyoda Baxtiyor — bitta,
Meni guqqan onam ham — yolg‘iz.
Onam — bitta, Ona Yer — bitta,
Aylanadi olamda yolg‘iz.
Bu dunyoda shoir ham bitta,
Qo‘shiq yozgan qalam ham yolg‘iz…
OT QISSASI
Doim uloq chopgan qari arg‘umoq
Hurkidi, arqonin uzdi-da ketdi.
Tuyog‘i qizidi tulpor jonivorning,
Quchog‘i keng dala gumburlab ketdi.
… toptab o‘sgan yerning lola gullarin,
g‘aflatda to‘qishdi bir uchmak toshga.
Jonivor sezdimi so‘nggi damlarin…
Termulib o‘qraydi botgan quyoshga.
Ko‘zlari so‘nggi bor mungli olayib,
qulinchoq kezlarin o‘ylay boshladi.
“Otni tirigida halollaylik”, — deb,
Yo‘lovchi xanjarin qayray boshladi.
SAVOL
Ajab, ko‘z taqdiri — kulmoq yig‘lamoq,
Lablar bevafoday tuyular go‘yo.
Hayotim — tog‘lardan oqayotgan irmoq,
Yurak cho‘qqisidan quyular daryo.
Aytilmagan dardli bir qo‘shiqdaymiz,
Aslo tinchlik bermas bir savol menga:
Ko‘z yosh qolmaguncha nega yig‘laymiz?!
Ko‘zdan yosh oqquncha kulamiz nega?!
* * *
Ko‘zimdan to‘kilmang, ko‘zim yoshlari…
Suyangan tog‘imning toshi tegdi deb.
“Yeserdan er chiqar” — El bolalari
yurtning tayog‘ini yeydi ko‘p.
Mushtlashib er yetar elning yesiri,
Alamlar tig‘laydi yuragin, qalbin.
“Shoirlar — tebrangan telba”si bo‘lar
Ham yig‘lab, ham kulib kuylagan xalqin.
Ko‘zimdan to‘kilmang, ko‘zim yoshlari…
Tosh bilan urganni tosh bilan urmoq…»
Yo‘q… Yo‘q…
Telbalikni qo‘y endi, qalbim.
Ham yig‘lab, ham kulib
Bir qo‘shiq bitib,
Suyangan tog‘ingga alvido aytgil…
“Yeserdan er chiqar”.
Elning tentagi
tog‘lar toshi tegib aylanar tig‘ga.
Tosh bilan urgaini osh bilan siylab,
Parvona bo‘ladi son necha mingga.
Ko‘zimdan to‘kilmang, ko‘zim yoshlari…
Shamshir o‘tkirlashar qayralgan sayin.
Tayoqni ko‘p yegan mushtlagich kelar.
Makkorlik, manmanlikdan qochib, atayin
Adolat tog‘iga adl suyanar.
Xayr endi, toshini menga otganlar.
Alvido, aldangan go‘dak ishonchim…
Bugun asov qalbim g‘amga botganda
Tog‘ kimu dala kim barin tushundim…
Dalalarga ketdim… Alvido, toshlar…
Go‘dak umidlarim — aldamchi tilak.
O‘zimda qolinglar, achchiq ko‘z yoshlar,
O‘zimda qolinglar, issiq ko‘z yoshlar.
Bevafo ishonchim, xayf sizga yurak.
Ko‘zimdan to‘kilmang, ko‘zim yoshlari…
* * *
Labingni qumsayman ko‘rib uzumni,
yuzingdek shaftoli oladi hushim.
Qo‘lim yetmas edi, o‘zing uzilding –
bu sehr shayton yo parining ishi?!
Bilmadim, bilmadim. Tiyiqsiz banda –
Ollohga gunohkor Odam otaday
beklik – behishtlikdan quvildim men ham,
yuragimga sog‘inch — tig‘ botadi-ey!
Husn — mulking egasi devona aylab,
Mag‘ribga, mashriqqa tashlab jabr etdi,
ham aqlu hushimdan begona aylab,
seni izlamoqni menga amr etdi.
Mevazor bog‘lardan izlayman seni –
shoda-shoda uzum, olmayu anor,
serhosil yoz hamda kuzdaysan endi,
siynangda gul bilan sutning isi bor…
Inson
Sening tabiating jumboqdir, Inson,
Olamda ne bo‘lsa, zuvalangda jam.
Tabiatning barcha xossasi zotan,
Jismingda, joningda erur mujassam.
Teringning ostida yashar ashaddiy,
Mahluqlar olamin bosh parlamentlari.
Ulug‘ Mendeleev davriy jadvalin,
Reaktsion kimyoviy elementlari.
Jismingda o‘t va nur, antiqa tok bor,
Tortilish kuchlari, magnit maydoni.
Yuragingda sirli Galaktikalar,
Farishta va Iblis uchar aylanib.
Tangrim yaratganda tuproqdan seni,
Naqd qirq yil yomg‘irda iylab pishirgan.
Rosa bir kam qirq yil quyib g‘am selin,
So‘ngra bir yil shodlik nurin tushirgan.
Shuning uchun yovuzlikka moyilsan,
Gunoh ishga boshlar qadaming, yo‘ling.
Shaytonning shahriga kirib, keyin sen
Farishta bulog‘ida yuvasan qo‘ling.
* * *
Nurga qoldirmaysan yurakda o‘rin,
O‘zingni shoh bilib, o‘zni o‘ylaysan,
Aslo uzolmaysan Iblisning to‘rin,
Qobildek Hobilni qonga bo‘yaysan.
Nafsing ajdahosi katta og‘izlik,
Ko‘ksingda yuraging qattiqdir toshdan.
Ilondan ilonga yetmas yovuzlik —
Kim bo‘lding Yusufni quduqqa tashlab?!
Aylanib Azozil qo‘g‘irchog‘iga,
Toj kiymoq, mol-davlat uymoq istaysan.
G‘animni do‘st tutib, otajoningni —
Mirzo Ulug‘bekdek suymoq istaysan.
Bu axir o‘tmish-ku, deb o‘zimizni
Yupatmoq bo‘lamiz, o‘zni aldaymiz.
Ming yil yiring bosgan qalb ko‘zimizni
Tarix suvi bilan yuva olmaymiz.
Mardlik nishoni bor oltin tarixda —
Qutuldik qullikdan, qor-yomg‘irlardan.
Istibdod zulmidan chiqdik yorug‘ga,
Ozod bo‘ldik sovet fir’avinlardan.
Inson, sen shukrona qilmaysan, biroq
Or-nomus, vijdonni, erkni sotasan.
Hali nafsga qulsan, sen kesik quloq,
Mardlarning boshiga toshlar otasan…
Qoraqalpoq tilidan Rustam Musurmon tarjimasi
Baxtiyor Genjamurod. O’Kuzdaryo Bitiklari by Khurshid Davron on Scribd
