Хуршид Нуриллаев. Ўйнаб гапирсанг ҳам ўйлаб гапир. Афоризмлар ва латифалар. Тошкент: Akademnashr. 2014. — 96 б. / Xurshid Nurillaev. O’ynab gapirsang ham o’ylab gapir. Aforizmlar va latifalar. Toshkent:Akademnashr. 2014. — 96 b.
Китобда муаллифнинг ҳаётий кузатишлари қисқа, лўнда ва маҳорат билан айтилган битиклар, ҳикматлар орқали акс эттирилади. Шунингдек, чуқур фалсафий маъно ташиган, айни дамда, қувноқ юморга йўғрилган латифалар ҳам ўқувчига манзур бўлади деган умиддамиз.
СЎЗНИ ҲИС ЭТИШ ТУЙҒУСИ
Рустам МУСУРМОН
Истеъдодли шоир Хуршид Нуруллаевнинг навбатдаги китоби сўз ҳақида, сўзлашиш одоби тўғрисида. «Ўйнаб гапирсанг ҳам ўйлаб гапир» деб номланувчи бу китоб панд-насиҳат мавзуидаги илмий-оммабоп рисола эмас, балки сўзнинг кўчма маънолари, коса тагида нимкоса қабилидаги имо-ишоралардан ташкил топган иборалардир. Бу оддийгина қилиб «битиклар» дея номланди. Илдизи халқ оғзаки ижодининг энг кичик жанри — мақолга бориб тақаладиган мазкур битиклар муаллифнинг ижодий маҳоратини, синчковлиги ва зийраклигини, ҳаётий воқеалар ва тажрибалардан келиб чиқадиган ҳикматли ўгитлар айтишга мойиллигини кўрсатади. Адабиёт тарихида битикларга мисоллар бисёр. Расул Ҳамзатовнинг шеърий битикларини, Ўзбекистон халқ ёзувчиси Ўткир Ҳошимовнинг китобхонлар қўлма-қўл ўқиётган «Дафтар ҳошиясидаги битиклар» китобини эсласангиз, битиклар халқ кўнглига накадар яқинлиги кузатилади.
Хуршид Нуруллаев — Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси. Унинг «Ёмғир ҳиди», «Муҳаббат мулки», «Туғён» номли шеърлар ва ҳикоялар тўпламлари нашр этилган. Битикларидан намуналар «Тафаккур» журналининг 2013 йил 4-сонида, «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетаси саҳифаларида эълон қилинган. Бундан ташқари, газета-журналларда унинг латифалари чоп этилганидан ўқувчилар яхши хабардор.
Хуршиднинг шеърлари оҳорли ташбеҳлар ва истиораларга бой. Ҳикоя ва латифалари эса жонли ва ҳаётий. Унинг «Ўйнаб гапирсанг ҳам ўйлаб гапир» битиклар ва латифалар тўпламини китобхонлар қизиқиб ўқийди деб ўйлайман.
Хуршид Нууруллаев
«ЎЙНАБ ГАПИРСАНГ ҲАМ ЎЙЛАБ ГАПИР» КИТОБИДАН
БИТИКЛАР
Демократия ҳамма гапириши мумкин деганими? Унда ким эшитади?
***
Алдашда инсондан ўтадиган мавжудот бўлмаса керак. У ҳатто ўзини алдайди.
***
Гул қанчалар чиройли бўлмасин, қадрини ифори оширади.
***
Эшикка яқин ўтирганнинг даврани тарк этиши осон.
***
Дўстлик қаримайди, лекин ўлиши кузатилган.
***
Мастлик ростлик бўлса, ичмаганларга қийин.
***
Пулга обрўни топиб бўлмайди, лекин сотиш мумкин.
***
Бойликни қанча эмас, қандай топишни ўйла. Сўроқ сўнгисида.
***
Оналар шунчалар мехрибонки, ғаниматлигини билдиришмайди.
***
Тўғри, улар бир қориндан тушган, лекин зоти бошқа.
***
Ёлғондан ранги ўзгарса, одамлар мудом қизариб юришарди.
***
Бировлар суҳбатига қўшилиб уларни хижолатга қўйма.
***
Севиш бахт бўлса, севимли бўлиш минг чандон зиёд.
***
Бахтни бойлик деганлардан бойликни бахт деганлар кўп.
***
Севиб яшашдан севилиб яшашнинг фарқи ўртанишда.
***
Пул топишда бўлмаса ҳам, пул сарфлашда одамларнинг барчаси устаси фаранг.
***
Ҳаво ўзгарувчан, ҳавойи гапларга учма.
***
Ҳаммага муносиб жой берилган. Фақат баъзилар ўз ўрнини тополмай ўтади.
***
Бошлиқ қилган ҳазилни ҳамкасбингга қайтарма, устидан кулган бўласан.
***
Кўча, тор кўча, боши берк кўча, серқатнов кўча, осуда кўча, умуман, турли кўчалар. Уларнинг борлиги яхши. Кимсасиз кўчалардан асрасин.
***
Инсон ҳаётини ўй-хаёлларсиз тасаввур этшп қийин. Фараз қилинг… Йўқ, хаёл бўлмаса, фараз ҳам қилолмайсиз. Қандай даҳшат!
Хайрият, биз онгли мавжудотмиз.
***
Қўлга эътибор бергани учун боксёрнинг бурни пачоқ.
***
Илк сатрига кўз югуртириб давомига қизиқсанг, яхши асар қўлингда.
***
Даврада фақат гапирган эмас, гапирмаган ҳам эътиборни тортади.
***
Сени пайқашдими, ортингда кимдир бор.
ЛАТИФАЛАР
***
Сигир, эшак ва итига егулик берган одам: «Бечора жониворлар, бири сут бериб, бири юк ташиб, бири эса ҳовлини қўриқлаб бизга хизмат қилади», — деб ўйласа, жониворларнинг калласига: «Бечора одам, эрталабдан хизматимизни қилади», — деган ўй келаркан.
***
Одобнома дарсида ўқитувчи ўқувчига савол беряпти:
— Нега ёшлар катталарга биринчи бўлиб салом беради?
— Киши улғайган сари хотирасининг заифлашиши ҳисобга олинган бўлса керак.
***
Чойхонада ўтирган ланж бир одам чойхўрларнинг асабига тегяпти:
— Чумчуқ ҳам қуш, шунча катта бўлгани билан лайлак ҳам, бургут ҳам қуш. Бошқача номласа бўлмайдими уларни?
Бир чойхўр чидолмай жавоб қайтаряпти:
— Ақлли одам бўладими ёки аҳмоқ, барини одам номи билан атайдилар. Лекин хоҳ катта, хоҳ кичик бўлсин, қушларнинг ичида ланжининг йўқлиги — уларнинг бахти.
***
Ҳаммом кириш пештоқида ёзилган эълон:
«Йўқоладиган нарсанинг йўқолишидан эҳтиёт бўлинг. Айбдор ўзингиз».
***
Бошлиқ қабулидан қайтган ходим ҳамкасбидан сўраяпти:
— Афанди ким бўлган?
— Зийрак, доно,адолатпарвар.
— Хайрият-э, бошлиқ ҳақорат қилди деб ўйлабман.
***
Мухбир руҳшуносга савол беряпти:
— Нега ёш оилаларда ажрашишлар кўп?
— Улар муҳаббатларига эмас, мунажжимларнинг башоратларига кўпроқ ишонишяпти.
***
Мухбирлар томонидан кўп бериладиган ва жавоби ҳеч қачон бир хил бўлмаган савол:
«Миллион долларингиз бўлса, нима қилардингиз?»
***
Мухлислар билан учрашувда адибга юборилган ёзма савол: «Умид билан қанча яшаш мумкин?»
Жавоб:
— Бу соғлиғингизга боғлиқ.
***
Соч ўстиришга ихтисослашган машҳур табибга мухбир савол беряпти:
— Соч тўкилишининг генга боғлиқлигига муносабатингиз…
— Бу аждодларга туҳмат қилишга уялмаган ожиз табибдарнинг уйдирмаси. Ҳар бир дарднинг давоси пул. Эҳ, узр, давоси бор демоқчи эдим.
***
Икки ўзбек космосга чиқишган. Бир қарорга келолмай тортишяпти.
— Ерга тушиш вақти бўлди. Қайтайлик.
— Бир келибмиз, ойни ҳам зиёрат қилиб кетайлик.
— Дастурда йўқ. Гапга қоламиз.
— Гапдан ҳеч ким ўлмаган. Ойга ҳайда.
Икки рус космосда.
— Вақт бўлди, қайтамиз.
— Ичишга ҳеч вақо қолмадими?
Икки немис космосда.
— Қайтиш вақти бўлди.
— Қайтдик.
Икки америкалик космосда.
— Қайтиш вақти бўлди.
— Парвозни давом эттирамиз.
— Нега?
— Ерда Марсга қўнганимиз ҳақида ҳужжатли фильм қилишяпти.
***
Балиқ овида сувда қармоқ ташлаган икки киши суҳбатлашяпти:
— Ҳаётингда энг эсда қоларли балиқ ови бўлганми?
— У воқеа ҳеч эсимдан чиқмайди. Эрталаб қарасак, тундаги овдан ярим шиша ароқ ортиб қолган. Зўр ов бўлганди.
Cуратда: Хуршид Нуриллаев Ўзбекистон халқ шоири Хуршид Даврон ва таниқли шоир Одил Икром билан
SO’ZNI HIS ETISH TUYG’USI
Rustam MUSURMON
Iste’dodli shoir Xurshid Nurullaevning navbatdagi kitobi so’z haqida, so’zlashish odobi to’g’risida. «O’ynab gapirsang ham o’ylab gapir» deb nomlanuvchi bu kitob pand-nasihat mavzuidagi ilmiy-ommabop risola emas, balki so’zning ko’chma ma’nolari, kosa tagida nimkosa qabilidagi imo-ishoralardan tashkil topgan iboralardir. Bu oddiygina qilib «bitiklar» deya nomlandi. Ildizi xalq og’zaki ijodining eng kichik janri — maqolga borib taqaladigan mazkur bitiklar muallifning ijodiy mahoratini, sinchkovligi va ziyrakligini, hayotiy voqealar va tajribalardan kelib chiqadigan hikmatli o’gitlar aytishga moyilligini ko’rsatadi. Adabiyot tarixida bitiklarga misollar bisyor. Rasul Hamzatovning she’riy bitiklarini, O’zbekiston xalq yozuvchisi O’tkir Hoshimovning kitobxonlar qo’lma-qo’l o’qiyotgan «Daftar hoshiyasidagi bitiklar» kitobini eslasangiz, bitiklar xalq ko’ngliga nakadar yaqinligi kuzatiladi.
Xurshid Nurullaev — O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi. Uning «Yomg’ir hidi», «Muhabbat mulki», «Tug’yon» nomli she’rlar va hikoyalar to’plamlari nashr etilgan. Bitiklaridan namunalar «Tafakkur» jurnalining 2013 yil 4-sonida, «O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi sahifalarida e’lon qilingan. Bundan tashqari, gazeta-jurnallarda uning latifalari chop etilganidan o’quvchilar yaxshi xabardor.
Xurshidning she’rlari ohorli tashbehlar va istioralarga boy. Hikoya va latifalari esa jonli va hayotiy. Uning «O’ynab gapirsang ham o’ylab gapir» bitiklar va latifalar to’plamini kitobxonlar qiziqib o’qiydi deb o’ylayman.
Xurshid Nuurullaev
«O’YNAB GAPIRSANG HAM O’YLAB GAPIR» KITOBIDAN
BITIKLAR
Demokratiya hamma gapirishi mumkin deganimi? Unda kim eshitadi?
***
Aldashda insondan o’tadigan mavjudot bo’lmasa kerak. U hatto o’zini aldaydi.
***
Gul qanchalar chiroyli bo’lmasin, qadrini ifori oshiradi.
***
Eshikka yaqin o’tirganning davrani tark etishi oson.
***
Do’stlik qarimaydi, lekin o’lishi kuzatilgan.
***
Mastlik rostlik bo’lsa, ichmaganlarga qiyin.
***
Pulga obro’ni topib bo’lmaydi, lekin sotish mumkin.
***
Boylikni qancha emas, qanday topishni o’yla. So’roq so’ngisida.
***
Onalar shunchalar mexribonki, g’animatligini bildirishmaydi.
***
To’g’ri, ular bir qorindan tushgan, lekin zoti boshqa.
***
Yolg’ondan rangi o’zgarsa, odamlar mudom qizarib yurishardi.
***
Birovlar suhbatiga qo’shilib ularni xijolatga qo’yma.
***
Sevish baxt bo’lsa, sevimli bo’lish ming chandon ziyod.
***
Baxtni boylik deganlardan boylikni baxt deganlar ko’p.
***
Sevib yashashdan sevilib yashashning farqi o’rtanishda.
***
Pul topishda bo’lmasa ham, pul sarflashda odamlarning barchasi ustasi farang.
***
Havo o’zgaruvchan, havoyi gaplarga uchma.
***
Hammaga munosib joy berilgan. Faqat ba’zilar o’z o’rnini topolmay o’tadi.
***
Boshliq qilgan hazilni hamkasbingga qaytarma, ustidan kulgan bo’lasan.
***
Ko’cha, tor ko’cha, boshi berk ko’cha, serqatnov ko’cha, osuda ko’cha, umuman, turli ko’chalar. Ularning borligi yaxshi. Kimsasiz ko’chalardan asrasin.
***
Inson hayotini o’y-xayollarsiz tasavvur etshp qiyin. Faraz qiling… Yo’q, xayol bo’lmasa, faraz ham qilolmaysiz. Qanday dahshat!
Xayriyat, biz ongli mavjudotmiz.
***
Qo’lga e’tibor bergani uchun boksyorning burni pachoq.
***
Ilk satriga ko’z yugurtirib davomiga qiziqsang, yaxshi asar qo’lingda.
***
Davrada faqat gapirgan emas, gapirmagan ham e’tiborni tortadi.
***
Seni payqashdimi, ortingda kimdir bor.
LATIFALAR
***
Sigir, eshak va itiga yegulik bergan odam: «Bechora jonivorlar, biri sut berib, biri yuk tashib, biri esa hovlini qo’riqlab bizga xizmat qiladi», — deb o’ylasa, jonivorlarning kallasiga: «Bechora odam, ertalabdan xizmatimizni qiladi», — degan o’y
kelarkan.
***
Odobnoma darsida o’qituvchi o’quvchiga savol beryapti:
— Nega yoshlar kattalarga birinchi bo’lib salom beradi?
— Kishi ulg’aygan sari xotirasining zaiflashishi hisobga olingan bo’lsa kerak.
***
Choyxonada o’tirgan lanj bir odam choyxo’rlarning asabiga tegyapti:
— Chumchuq ham qush, shuncha katta bo’lgani bilan laylak ham, burgut ham qush. Boshqacha nomlasa bo’lmaydimi ularni?
Bir choyxo’r chidolmay javob qaytaryapti:
— Aqlli odam bo’ladimi yoki ahmoq, barini odam nomi bilan ataydilar. Lekin xoh katta, xoh kichik bo’lsin, qushlarning ichida lanjining yo’qligi — ularning baxti.
***
Hammom kirish peshtoqida yozilgan e’lon:
«Yo’qoladigan narsaning yo’qolishidan ehtiyot bo’ling. Aybdor o’zingiz».
***
Boshliq qabulidan qaytgan xodim hamkasbidan so’rayapti:
— Afandi kim bo’lgan?
— Ziyrak, dono,adolatparvar.
— Xayriyat-e, boshliq haqorat qildi deb o’ylabman.
***
Muxbir ruhshunosga savol beryapti:
— Nega yosh oilalarda ajrashishlar ko’p?
— Ular muhabbatlariga emas, munajjimlarning bashoratlariga ko’proq ishonishyapti.
***
Muxbirlar tomonidan ko’p beriladigan va javobi hech qachon bir xil bo’lmagan savol:
«Million dollaringiz bo’lsa, nima qilardingiz?»
***
Muxlislar bilan uchrashuvda adibga yuborilgan yozma savol: «Umid bilan qancha yashash mumkin?»
Javob:
— Bu sog’lig’ingizga bog’liq.
***
Soch o’stirishga ixtisoslashgan mashhur tabibga muxbir savol beryapti:
— Soch to’kilishining genga bog’liqligiga munosabatingiz…
— Bu ajdodlarga tuhmat qilishga uyalmagan ojiz tabibdarning uydirmasi. Har bir dardning davosi pul. Eh, uzr, davosi bor demoqchi edim.
***
Ikki o’zbek kosmosga chiqishgan. Bir qarorga kelolmay tortishyapti.
— Yerga tushish vaqti bo’ldi. Qaytaylik.
— Bir kelibmiz, oyni ham ziyorat qilib ketaylik.
— Dasturda yo’q. Gapga qolamiz.
— Gapdan hech kim o’lmagan. Oyga hayda.
Ikki rus kosmosda.
— Vaqt bo’ldi, qaytamiz.
— Ichishga hech vaqo qolmadimi?
Ikki nemis kosmosda.
— Qaytish vaqti bo’ldi.
— Qaytdik.
Ikki amerikalik kosmosda.
— Qaytish vaqti bo’ldi.
— Parvozni davom ettiramiz.
— Nega?
— Yerda Marsga qo’nganimiz haqida hujjatli fil`m qilishyapti.
***
Baliq ovida suvda qarmoq tashlagan ikki kishi suhbatlashyapti:
— Hayotingda eng esda qolarli baliq ovi bo’lganmi?
— U voqea hech esimdan chiqmaydi. Ertalab qarasak, tundagi ovdan yarim shisha aroq ortib qolgan. Zo’r ov bo’lgandi.
