Узоқ йиллар аввал, 1978 йили Москвада бир гуруҳ шоирлар — ўзбек шеьрияти кенжа авлодининг ижодий ҳисоботи бўлиб ўтган эди. Бу анжуманга менинг бир гуруҳ ижодкор тенгдошларим билан бир қаторда Қорақалпоғистондан Жиянбой Избоскан ва Ҳикматилло Айимбетлар ҳам қатнашган эдилар. Биз ўшанда танишган эдик.
Мана шунга «ҳаш-паш» дегунча салкам қирқ йил бўлибди. Бугунги кунда Ҳикматилло ҳам, Жиянбой ҳам Қорақалпоқнинг кўзга кўринган шоирларига айланишди. Эл оғзига тушган бир неча китоблар муаллифлари. Ҳикматилло Айимбет менинг бир китобимни қорақалпоқ тилига таржима қилди ва нашр этказди.
Йигирма беш йил йил аввал дўстларимнинг шеърларини таржима қилиб, газетада эълон қилган эдим ва бугун уларни «Хуршид Даврон кутубхонаси» орқали шеърхонларга тақдим этишни ўйладим.
Азим Суюн
Жиянбой ИЗБОСКАН
ШЕЪРЛАР
БИР ТОЛ ҲАҚИДА БАЛЛАДА
Буткул яшилликка бурканган чирой —
Бир тол ўсар эди сойнинг бўйида.
Унга жилмаярди тепасида ой,
Еллар айланарди унинг кўйида.
Сербутоқ новдалар — қушларга маскан,
Хушнуд кечар эди ҳар бир дамлари.
Суқланиб боқарди бутун бир ватан
Беғубор августнинг ҳур оқшомлари.
Қиличдай бир йигит — ёв-ғаними йўқ,
Ҳасаду бахиллик… йўқ бир тушунча.
Унинг илдизлари бамисоли ўқ,
Умри — мангулик эди… унингча.
Ҳайҳот! Бир қиш келди!
Қаҳрли бўрон
Бизнинг қаҳрамонни олди забтига.
Охир-оқибатда ёвуз тўпалон
Қулатиб ирғитди сойнинг кифтига!
…Ў, қайта ҳаётбахш насимлар эсди,
Баҳор ҳам қутилди қиш панжасидан.
Тағин аввалгидай ям-яшил ўсдим, —
Мен — ул
Қулаб тушган тол новдасиман…
* * *
Йигит боши — бахтиёр —
Юлдуз билан йўлдош бўлур.
Кўнгли — суйгани дилдор —
Ярашиқли — сирдош бўлур.
Лекин курмак ошга тушса,
Чопган қилич тошга тушса,
Йўқчилик — дор бошга тушса,
Турлик ғавғо маош бўлур.
Тақдир ели бирдек елмас,
От ўлса-да, ваъда ўлмас.
Ёр содиқдир — неки бўлмас, —
Бошга кўтар, — жондош бўлур.
* * *
Юзларга урилди кузак нафаси,
Хушрўй кунларимиз ўтиб кетдими?
Қулоққа чалинар турналар саси,
Айрилиқ дамлари келиб етдими?
Буткул берган эдинг эркингни менга,
Юрак кўзи билан боқдим кўркингга,
Кўксимда гурлатган олов-ўтингга
Сув сепиб — ўчириб ишқинг йитдими?
Ў, қандай севардинг мени илгари,
Ишонгим келмайди — рўёдир бари,
Манбаи қуриган чашма сингари
Наҳотки, тугади, оқиб битдими?
БИР СУЛУВГА
(ҳазил)
Ажабланманг, эсимдан оғсам,
Ерликмикан ва ёки ойлик?..
Бирон-бир сўз қотайин, десам,
Одам уялгидай чиройлик…
Ҳикматилла АЙИМБЕТ
ШЕЪРЛАР
ТОШ
Бир иморат қурмоқ нияти
Бу устага эди муддао.
Юлдуз учиб… етиб фурсати
Улкан тошни келтирди илло.
Ингранди тош болға зарбидан,
Бужир бўлиб кетди бетлари.
Нима истар тоғ фарзандидан,
Пайраҳадай учди этлари.
Зарб устига зарб оғир-оғир,
Тушунгандай бўлди, ниҳоят,
Қаҳ-қаҳ уриб ёрди у бағир —
Пойдевор бўлмоқ ҳам жасорат!
* * *
Олов пуркар тўрт ёққа
Саратоннинг офтоби.
…Мана, қизлар булоққа
Етиб бориб тўхтади.
У ён-бу ён кўз солиб
(Бағри тўла — сирларга).
Пақирларга сув олиб
Тарқар пана — қирларга,
Чечаклардай ярқиллаб
Устларидан қуйишар…
Муздек сувда салқинлаб
Уй-уйига қайтишар.
—Ҳув, келгуси кўкламда
Оққанида жилғалар,
Қушлар базми — айёмда
Бунда тошади гуллар.
Шунда ўт бўл қумлардан —
Танимассан бу ёқни…
Қизлар сочган сувлардан
Гул кўкарган сиёқли…
МАЗЛУМХОН СУЛУВНИНГ САРОЙИГА БОРГАНДА
Беназир кўркини унутган бугун
Қадимий гўзаллик, қадимий чирой.
Деворлар, пештоқлар боқарлар маҳзун,
Кузак боғларидай шип-шийдам сарой.
Қўш қабр дўппайиб турар ичида,
Ошиқ-маъшуқмикин?.. — ўйга ботдим жим.
Балки шоҳ, ё малак ётибди бунда,
Балки икки гадой, икки ёв балким!..
На тарих, на ғайб беради садо,
— Қўш қабр, ҳой, қўш қабр, сўйла-чи бир зум,
Мен келдим йироқдан — асрлар аро, —
Кимсиз, сўзланг, ассалому алайкум!..
Сукунат… ва фақат даштлар эпкини…
Каптарлар… руҳларми?.. равоқда лолдай…
Дафъатан потирлаб учади,
Мени
Сарой эгасига ўхшата олмай.
ЁЛҒИЗ ТЕРАК
Отангдан олтов бўлсанг-да Ватанингга ёлғизсан.
Мақол
Келганмисиз қорақалпоқ юртига,
Яккам-дуккам ёлғиз терак тебранар.
Ой қалқиган тунлар қараб кўркига
Юрагим эмранар, кўнглим эмранар.
Тонг нурларин энг илгари қаршилар,
Шом шуъласи уни ўпиб ботади.
Саҳро сувларини шарбатдай шимар, —
Осон эмас, теран томир отади.
…Бир ўримга келар сочилган йўллар —
Сафардан қайтаман чақмоқ ургандай.
Шох ёзиб — рақс тушиб у кутиб олар,
«Ватанингга ёлғизсан», деб тургандай.
Uzoq yillar avval, 1978 yili Moskvada bir guruh shoirlar — o‘zbek sheriyati kenja avlodining ijodiy hisoboti bo‘lib o‘tgan edi. Bu anjumanga mening bir guruh ijodkor tengdoshlarim bilan bir qatorda Qoraqalpog‘istondan Jiyanboy Izboskan va Hikmatillo Ayimbetlar ham qatnashgan edilar. Biz o‘shanda tanishgan edik.
Mana shunga «hash-pash» deguncha salkam qirq yil bo‘libdi. Bugungi kunda Hikmatillo ham, Jiyanboy ham Qoraqalpoqning ko‘zga ko‘ringan shoirlariga aylanishdi. El og‘ziga tushgan bir necha kitoblar mualliflari. Hikmatillo Ayimbet mening bir kitobimni qoraqalpoq tiliga tarjima qildi va nashr etkazdi.
Yigirma besh yil yil avval do‘stlarimning she’rlarini tarjima qilib, gazetada e’lon qilgan edim va bugun ularni «Xurshid Davron kutubxonasi» orqali she’rxonlarga taqdim etishni o‘yladim.
Azim Suyun
Jiyanboy IZBOSKAN
SHE’RLAR
BIR TOL HAQIDA BALLADA
Butkul yashillikka burkangan chiroy —
Bir tol o‘sar edi soyning bo‘yida.
Unga jilmayardi tepasida oy,
Yellar aylanardi uning ko‘yida.
Serbutoq novdalar — qushlarga maskan,
Xushnud kechar edi har bir damlari.
Suqlanib boqardi butun bir vatan
Beg‘ubor avgustning hur oqshomlari.
Qilichday bir yigit — yov-g‘animi yo‘q,
Hasadu baxillik… yo‘q bir tushuncha.
Uning ildizlari bamisoli o‘q,
Umri — mangulik edi… uningcha.
Hayhot! Bir qish keldi!
Qahrli bo‘ron
Bizning qahramonni oldi zabtiga.
Oxir-oqibatda yovuz to‘palon
Qulatib irg‘itdi soyning kiftiga!
…O‘, qayta hayotbaxsh nasimlar esdi,
Bahor ham qutildi qish panjasidan.
Tag‘in avvalgiday yam-yashil o‘sdim, —
Men — ul
Qulab tushgan tol novdasiman…
* * *
Yigit boshi — baxtiyor —
Yulduz bilan yo‘ldosh bo‘lur.
Ko‘ngli — suygani dildor —
Yarashiqli — sirdosh bo‘lur.
Lekin kurmak oshga tushsa,
Chopgan qilich toshga tushsa,
Yo‘qchilik — dor boshga tushsa,
Turlik g‘avg‘o maosh bo‘lur.
Taqdir yeli birdek yelmas,
Ot o‘lsa-da, va’da o‘lmas.
Yor sodiqdir — neki bo‘lmas, —
Boshga ko‘tar, — jondosh bo‘lur.
* * *
Yuzlarga urildi kuzak nafasi,
Xushro‘y kunlarimiz o‘tib ketdimi?
Quloqqa chalinar turnalar sasi,
Ayriliq damlari kelib yetdimi?
Butkul bergan eding erkingni menga,
Yurak ko‘zi bilan boqdim ko‘rkingga,
Ko‘ksimda gurlatgan olov-o‘tingga
Suv sepib — o‘chirib ishqing yitdimi?
O‘, qanday sevarding meni ilgari,
Ishongim kelmaydi — ro‘yodir bari,
Manbai qurigan chashma singari
Nahotki, tugadi, oqib bitdimi?
BIR SULUVGA
(hazil)
Ajablanmang, esimdan og‘sam,
Yerlikmikan va yoki oylik?..
Biron-bir so‘z qotayin, desam,
Odam uyalgiday chiroylik…
Hikmatillа AYIMBЕT
SHE’RLAR
TOSH
Bir imorat qurmoq niyati
Bu ustaga edi muddao.
Yulduz uchib… yetib fursati
Ulkan toshni keltirdi illo.
Ingrandi tosh bolg‘a zarbidan,
Bujir bo‘lib ketdi betlari.
Nima istar tog‘ farzandidan,
Payrahaday uchdi etlari.
Zarb ustiga zarb og‘ir-og‘ir,
Tushunganday bo‘ldi, nihoyat,
Qah-qah urib yordi u bag‘ir —
Poydevor bo‘lmoq ham jasorat!
* * *
Olov purkar to‘rt yoqqa
Saratonning oftobi.
…Mana, qizlar buloqqa
Yetib borib to‘xtadi.
U yon-bu yon ko‘z solib
(Bag‘ri to‘la — sirlarga).
Paqirlarga suv olib
Tarqar pana — qirlarga,
Chechaklarday yarqillab
Ustlaridan quyishar…
Muzdek suvda salqinlab
Uy-uyiga qaytishar.
—Huv, kelgusi ko‘klamda
Oqqanida jilg‘alar,
Qushlar bazmi — ayyomda
Bunda toshadi gullar.
Shunda o‘t bo‘l qumlardan —
Tanimassan bu yoqni…
Qizlar sochgan suvlardan
Gul ko‘kargan siyoqli…
MAZLUMXON SULUVNING SAROYIGA BORGANDA
Benazir ko‘rkini unutgan bugun
Qadimiy go‘zallik, qadimiy chiroy.
Devorlar, peshtoqlar boqarlar mahzun,
Kuzak bog‘lariday ship-shiydam saroy.
Qo‘sh qabr do‘ppayib turar ichida,
Oshiq-ma’shuqmikin?.. — o‘yga botdim jim.
Balki shoh, yo malak yotibdi bunda,
Balki ikki gadoy, ikki yov balkim!..
Na tarix, na g‘ayb beradi sado,
— Qo‘sh qabr, hoy, qo‘sh qabr, so‘yla-chi bir zum,
Men keldim yiroqdan — asrlar aro, —
Kimsiz, so‘zlang, assalomu alaykum!..
Sukunat… va faqat dashtlar epkini…
Kaptarlar… ruhlarmi?.. ravoqda lolday…
Daf’atan potirlab uchadi,
Meni
Saroy egasiga o‘xshata olmay.
YOLG‘IZ TЕRAK
Otangdan oltov bo‘lsang-da Vataningga yolg‘izsan.
Maqol
Kelganmisiz qoraqalpoq yurtiga,
Yakkam-dukkam yolg‘iz terak tebranar.
Oy qalqigan tunlar qarab ko‘rkiga
Yuragim emranar, ko‘nglim emranar.
Tong nurlarin eng ilgari qarshilar,
Shom shu’lasi uni o‘pib botadi.
Sahro suvlarini sharbatday shimar, —
Oson emas, teran tomir otadi.
…Bir o‘rimga kelar sochilgan yo‘llar —
Safardan qaytaman chaqmoq urganday.
Shox yozib — raqs tushib u kutib olar,
«Vataningga yolg‘izsan», deb turganday.
