3 июн — Нозим Ҳикмат хотираси куни
Ўзбекистонда Нозим Ҳикмат ижодига қизиқиш 1928 йилдаёқ бошланган. Ғафур Ғулом, Шайхзода, Миртемир, Миразиз Аъзам, Рауф Парфи, Тилак Жўра, Сулаймон Раҳмон ва бошқалар Нозим Ҳикматнинг кўплаб асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Бугун унинг шеърларини ўзбек тилига ўгираётган ёшлар, хусусан, Рафиқ Сайдуллонинг тажрибалари ҳам диққатга сзовор.
Нозим ҲИКМАТ
ШЕЪРЛАР
Нозим Ҳикмат Ран (Nâzım Hikmet Ran) (1902.15.1, Салоники — 1963.3.6, Москва) — турк шоири ва жамоат арбоби. Турк шеъриятига янги ритм ва эркин шеър жанрини олиб кирган. Ҳарбий-денгиз билим юртида ўқиган. «Қирқ ҳаромилар асири» шеъри (1920) Туркиянинг мустамлакачилик кишанларига тушаётганига қарши ёзилгани учун инглизлар ва султон саройи томонидан таъқиб этилган. Ғарб давлатларининг мустамлакачилик сиёсатига қарши кураш ғоялари таъсирида Москвага келиб (1922), Шарқ халқлари меҳнаткашлари коммунистик университетида ўқийди. Ватанига қайтгач (1924), адабий фаолият билан шуғулланади. 1927 й. она юртидан қувғин қилинган Нозим Ҳикмат яна СССРга келади. Шоирнинг «Қуёш ичганлар қўшиғи» номли дастлабки шеърий тўплами Бокуда чоп этилади (1928). Нозим Ҳикмат бу даврда Маяковский эстетикаси таъсирида интим туйғулар тасвиридан онгли равишда қочиб, минбар шеърият намуналарини яратади. Шу йили Туркияга қайтиб, газета таҳририятида ишлайди, Кўп ўтмай у яна қамоққа ташланади. 1950 й. озод бўлган Нозим Ҳикмат яна шўролар мамлакатига кўчиб келиб (1951), умрининг охиригача Москвада адабий ва ижтимоий фаолият билан шуғулланади.
Ўзбекистонда Нозим Ҳикмат ижодига қизиқиш 1928 йилдаёқ бошланган. Ғафур Ғулом, Шайхзода, Миртемир ва бошқалар Нозим Ҳикматнинг кўплаб асарларини ўзбек тилига таржима қилган. «Туркия ҳақида ҳикоя» пьесаси ҳозирги Ўзбек миллий академик драма театрида, «Бир севги афсонаси» пьесаси асосидаги балет эса Навоий номидаги давлат академик катта театрида саҳналаштирилган.
СЕНИ ТУШУНМОҚ
Сени ўйламак гўзалдир, умидлидир,
Дунёнинг энг гўзал сасидан
Энг гўзал қўшиқни тингламак мисоли…
Аммо, ортиқ умид қолмади менда,
Мен ўша қўшиқни тинглашни эмас,
Уни куйламакни истайман энди…
ЙИГИРМАНЧИ АСР ҲАҚИДА
Ухласам,
уйғонсам юз йилдан кейин, севгилим…
Йўқ,
асрим мени қўрқитмас,
Ундан қочмоқчи эмасман.
Асрим бахтсиз,
асрим юзимни қизартирар,
асрим жасур,
буюк
ва қаҳрамон.
Дунёга эрта келдим дея қаҳр этмадим ҳеч бир замон.
Мен йигирманчи асрлиман
ва шу билан овунаман мен.
Менга етар
йигирманчи аср сафида бўлмоғим
ва унинг тарафида туриб
янги олам учун жанг қилмоғим.
Уйғонсам юз йилдан кейин, севгилим…
Аммо, нима бўлгандая,
ўлган ҳам, туғилган ҳам
йигирманчи асрнинг энг сўнгги кулганлари ҳам
гўзал кулажакдир
( Маним шафақ қичқириғи ила тонгга уланган мудҳиш кечамда)
Сенинг кўзларинг каби, Хадичам,
қуёшли бўлажакдир
12.11.1941
ЯНА ВАТАНИМ ҲАҚИДА
Ватаним ватаним ватаним
на сенда тўқилган бош кийимим қолди
на йўлларингда юрган оёқ кийимим
охирги камзулим сиртимдан тўкилиб бўлди
Сен энди ёлғиз сочимнинг оқида қолдинг
қолдинг фақат юрагимнинг дардларида
пешонамнинг чуқур ажинларида қолдинг
Ватаним ватаним ватаним
ЙЎЛЧИЛИК
Бир шоир йўлда кетаётир
дунёмиз денгизида
бир юлдуздан кўз узмай
Йўлда кетаётир бир шоир
бир юлдуздан бир денгиздан
дунёмиздан кўз узмай
Сафар қилаётир шоирлар
коинот денгизларида
бир-биридан кўз узмай
Хуршид Даврон таржималари
ҲИЖРОН
Кўзларим йўлларда кутарман сени
Адоқсиз зулматлар ранжитар мени
Сониялар илдам келмадинг ҳали
Самода юлдузлар у келмас дейди
Руҳим хитоблардан эзғин, эрийди
Кўнглимдан гумонлар кетса қанийди
Дақиқалар ҳамдам келмадинг ҳали
Кўрдингми сен уни кўкда ҳилолим
Бу қадар азоблар олмаса жоним
Соатлар ўтса ҳам келмадинг ҳали
ҚОР БОСДИ ЙЎЛНИ
Қор босди йўлни
сен йўқсан
ўтирдим қаршингда тиз чўкиб
термулдим юзингга
кўзларим юмилган
Кемалар сузмайди
учоқлар учмайди
сен йўқсан
қаршингда деворга суяниб
сўзладим сўзладим сўзладим
оғзимни очмасдан
Сен йўқсан
қўлларимни юзингга босдим
қўлларим юзимдайди
ЮРАГИМ
Кўксимда 15 яра бор!.
Саф тортди кўксимда 15 қора сопли пичоқ!..
Бироқ-да юрак урар,
юрак ҳамон уражак!!!
Кўксимда 15 яра бор!
Сирпаниб кирди 15 ярамга
қора бўғма илон каби қора тўлқинлар!
Қора денгиз бўғмоқ истайди мени,
бўғмоқ истайди мени
қонли қоронғи ажал!!!
Саф тортди кўксимга 15 қора сопли пичоқ.
Бироқда юрак урар,
юрак ҳамон уражак!..
Кўксимда 15 яра бор!.
Тешдилар кўксимни 15 еридан,
ўйладиларки, урмас ортиқ юрак кадардан!
Бироқда урар юрак,
юрак ҳали уражак!!!
Оловланди 15 ярам,
кул бўлди кўксимда 15 қора сопли пичоқ…
Юрагим
қонли байроқ каби барҳаёт
УРАЖАК!!!
КУЗ
Кунлар бора-бора қисқарар,
ёмғирлар ёғаркан кеч-саҳар.
Эшик валангор очиқ, пойлайди йўлинг.
Нега бунча кеч қолдинг?
Дастурхонда яшил қалампир, туз ва нон.
Кўзачамда сенга атаган майни,
сени кутарканман,
яримлатиб қўйдим бир ўзим.
Нега бунча кеч қолдинг?
Фақат, тотли мевалар қолди;
шохларида дуркин, тўлиб турарлар.
Узилмасдан тушажакдилар ерга,
яна бир оз кеч қолсанг агар.
Рафиқ Сайдулло таржималари
3 iyun — Nozim Hikmat xotirasi kuni
Nozim HIKMAT
SHE’RLAR
Nozim Hikmat Ran (Naz?m Hikmet Ran) (1902.15.1, Saloniki — 1963.3.6, Moskva) — turk shoiri va jamoat arbobi. Turk she’riyatiga yangi ritm va erkin she’r janrini olib kirgan. Harbiy-dengiz bilim yurtida o’qigan. «Qirq haromilar asiri» she’ri (1920) Turkiyaning mustamlakachilik kishanlariga tushayotganiga qarshi yozilgani uchun inglizlar va sulton saroyi tomonidan ta’qib etilgan. G’arb davlatlarining mustamlakachilik siyosatiga qarshi kurash g’oyalari ta’sirida Moskvaga kelib (1922), Sharq xalqlari mehnatkashlari kommunistik universitetida o’qiydi. Vataniga qaytgach (1924), adabiy faoliyat bilan shug’ullanadi. 1927 y. ona yurtidan quvg’in qilingan Nozim Hikmat yana SSSRga keladi. Shoirning «Quyosh ichganlar qo’shig’i» nomli dastlabki she’riy to’plami Bokuda chop etiladi (1928). Nozim Hikmat bu davrda Mayakovskiy estetikasi ta’sirida intim tuyg’ular tasviridan ongli ravishda qochib, minbar she’riyat namunalarini yaratadi. Shu yili Turkiyaga qaytib, gazeta tahririyatida ishlaydi, Ko’p o’tmay u yana qamoqqa tashlanadi.
1950 y. ozod bo’lgan Nozim Hikmat yana sho’rolar mamlakatiga ko’chib kelib (1951), umrining oxirigacha Moskvada adabiy va ijtimoiy faoliyat bilan shug’ullanadi.
O’zbekistonda Nozim Hikmat ijodiga qiziqish 1928 yildayoq boshlangan. G’afur G’ulom, Shayxzoda, Mirtemir va boshqalar Nozim Hikmatning ko’plab asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. «Turkiya haqida hikoya» p`esasi hozirgi O’zbek milliy akademik drama teatrida, «Bir sevgi afsonasi» p`esasi asosidagi balet esa Navoiy nomidagi davlat akademik katta teatrida sahnalashtirilgan.
SЕNI TUSHUNMOQ
Seni o’ylamak go‘zaldir, umidlidir,
Dunyoning eng go‘zal sasidan
Eng go‘zal qo‘shiqni tinglamak misoli…
Ammo, ortiq umid qolmadi menda,
Men o‘sha qo‘shiqni tinglashni emas,
Uni kuylamakni istayman endi…
YIGIRMANCHI ASR HAQIDA
Uxlasam,
uyg‘onsam yuz yildan keyin, sevgilim…
Yo‘q,
asrim meni qo‘rqitmas,
Undan qochmoqchi emasman.
Asrim baxtsiz,
asrim yuzimni qizartirar,
asrim jasur,
buyuk
va qahramon.
Dunyoga erta keldim deya qahr etmadim hech bir zamon.
Men yigirmanchi asrliman
va shu bilan ovunaman men.
Menga yetar
yigirmanchi asr safida bo‘lmog‘im
va uning tarafida turib
yangi olam uchun jang qilmog‘im.
Uyg‘onsam yuz yildan keyin, sevgilim…
Ammo, nima bo‘lgandaya,
o‘lgan ham, tug‘ilgan ham
yigirmanchi asrning eng so‘nggi kulganlari ham
go‘zal kulajakdir
( Manim shafaq qichqirig‘i ila tongga ulangan mudhish kechamda)
Sening ko‘zlaring kabi, Xadicham,
quyoshli bo‘lajakdir
12.11.1941
YANA VATANIM HAQIDA
Vatanim vatanim vatanim
na senda to‘qilgan bosh kiyimim qoldi
na yo‘llaringda yurgan oyoq kiyimim
oxirgi kamzulim sirtimdan to‘kilib bo‘ldi
Sen endi yolg‘iz sochimning oqida qolding
qolding faqat yuragimning dardlarida
peshonamning chuqur ajinlarida qolding
Vatanim vatanim vatanim
YO’LCHILIK
Bir shoir yo’lda ketayotir
dunyomiz dengizida
bir yulduzdan ko‘z uzmay
Yo’lda ketayotir bir shoir
bir yulduzdan bir dengizdan
dunyomizdan ko‘z uzmay
Safar qilayotir shoirlar
koinot dengizlarida
bir-biridan ko‘z uzmay
Xurshid Davron tarjimalari
HIJRON
Ko‘zlarim yo‘llarda kutarman seni
Adoqsiz zulmatlar ranjitar meni
Soniyalar ildam kelmading hali
Samoda yulduzlar u kelmas deydi
Ruhim xitoblardan ezg‘in, eriydi
Ko‘nglimdan gumonlar ketsa qaniydi
Daqiqalar hamdam kelmading hali
Ko‘rdingmi sen uni ko‘kda hilolim
Bu qadar azoblar olmasa jonim
Soatlar o‘tsa ham kelmading hali
QOR BOSDI YO‘LNI
Qor bosdi yo‘lni
sen yo‘qsan
o‘tirdim qarshingda tiz cho‘kib
termuldim yuzingga
ko‘zlarim yumilgan
Kemalar suzmaydi
uchoqlar uchmaydi
sen yo‘qsan
qarshingda devorga suyanib
so‘zladim so‘zladim so‘zladim
og‘zimni ochmasdan
Sen yo‘qsan
qo‘llarimni yuzingga bosdim
qo‘llarim yuzimdaydi
YURAGIM
Ko‘ksimda 15 yara bor!.
Saf tortdi ko‘ksimda 15 qora sopli pichoq!..
Biroq-da yurak urar,
yurak hamon urajak!!!
Ko‘ksimda 15 yara bor!
Sirpanib kirdi 15 yaramga
qora bo‘g‘ma ilon kabi qora to‘lqinlar!
Qora dengiz bo‘g‘moq istaydi meni,
bo‘g‘moq istaydi meni
qonli qorong‘i ajal!!!
Saf tortdi ko‘ksimga 15 qora sopli pichoq.
Biroqda yurak urar,
yurak hamon urajak!..
Ko‘ksimda 15 yara bor!.
Teshdilar ko‘ksimni 15 yeridan,
o‘yladilarki, urmas ortiq yurak kadardan!
Biroqda urar yurak,
yurak hali urajak!!!
Olovlandi 15 yaram,
kul bo‘ldi ko‘ksimda 15 qora sopli pichoq…
Yuragim
qonli bayroq kabi barhayot
URAJAK!!!
KUZ
Kunlar bora-bora qisqarar,
yomg‘irlar yog‘arkan kech-sahar.
Eshik valangor ochiq, poylaydi yo‘ling.
Nega buncha kech qolding?
Dasturxonda yashil qalampir, tuz va non.
Ko‘zachamda senga atagan mayni,
seni kutarkanman,
yarimlatib qo‘ydim bir o‘zim.
Nega buncha kech qolding?
Faqat, totli mevalar qoldi;
shoxlarida durkin, to‘lib turarlar.
Uzilmasdan tushajakdilar yerga,
yana bir oz kech qolsang agar.
Rafiq Saydullo tarjimalari
Nozim Hikmat. Inson Manzaralari by Khurshid Davron on Scribd
Nozim Hikmatning xotiralarga muhirlangan sozlari by Khurshid Davron on Scribd
