14 август — Устоз  адиб Миркарим Осим  туғилган кун

     Болаликда энг севган китобим Миркарим Осимнинг “Ўтрор” қиссаси бўлган. Қайта-қайта ўқирдиму сира тўймасдим. Кейинчалик адибнинг бошқа асарларини мароқ билан ўқидим, аммо “Ўтрор” севимли бўлиб қолаверди. Тарихга бўлган муҳаббатим, шеърларимдаги мозий нафаси, бир неча тарихий ҳикоялару қиссаларим  Самарқандд  ва “Ўтрор” боис рўёбга чиққан, деб ўйлайман.  Ҳозиргача  Самарқанд руҳияти юрагимни тарк этган эмас, ҳозиргача улкан ижодкор ва инсон Миркарим Осим хотираси олдида бош эгиб яшайман. Бу зотга бағишлаб шеърлар ёзганман, аммо Самарқанд ва устоз адибдан олган қарзимни узолган  эмасман ( Хуршид Давроннинг «Китоб дунёси» газетаси саволларига берган жавобларидан. Суҳбатни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).

МИРКАРИМ ОСИМ «ИСИ»
Маҳмуд Сатторов

 Миркарим Осим 1907 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ўқитувчи (1944), Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими (1977). Москвадаги Бубнов номидаги педагогика институтини тутатган (1926—30).  «Янги ариқ» илк қиссаси (1925) Қўқон хонлигини идеаллаштирган асар сифатида босилмай қолган. Дастлабки йирик асари — «Астробод» тарихий қиссаси Алишер Навоий ҳаётига бағишланган. Шундан кейин у Навоий ҳақида туркум қисса ва ҳикоялар ёзган (1937—40). «Тўмарис», «Широқ», «Искандар ва Спитамен», «Темур Малик», «Маҳмуд Торобий», «Ўтрор» каби қиссалар муаллифи. Унинг «Зулмат ичра нур», «Аждодлар қиссаси», «Жайҳун устида булутлар», «Алжабрнинг туғилиши», «Ибн Сино қиссаси», «Синган сетор» сингари асарлари ўзбек тарихий қиссачилигининг юксак намуналаридандир.М. Шолоховнинг «Тинч оқар Дон» (2-китоб), С. Бородиннинг «Елдирим Боязид» романлари ва Л. Г. Батнинг «Ҳаёт бўстони» қиссаси на бошқа асарларни ўзбек тилига таржима қилган.
Миркарим Осим 1984 йил Тошкент шаҳрида вафот этган. Вафотидан сўнг «Буюк хизматлари учун» ордени билан мукофотланган (2002).

  Иброҳим Ғафуровнинг “Ҳаё — халоскор” китобини оҳиста варақларканман, не сабабдандир, кўз ўнгимда фидойи тарихчи адибимиз Миркарим Осим сиймоси гавдаланаверди. Китоб муаллифию Миркарим Осим, китоб сарлавҳасию Миркарим Осим, китобга кирган мафтункор асарлару Миркарим Осим. Булар орасида қандайдир кўзга кўринмас бир ип бор эди. Бу ип икки адиб, икки фидойи зиёлини бир-бирига чамбарчас боғлаб турарди. Иброҳим Ғафуровдан, унинг “Ҳаё — халоскор”идан, бугунги аҳли таъблар мажлисидан, ажабки, Миркарим Осимнинг иси келиб турарди…

Кўз ўнгимдан 70-йиллар, Тошкентнинг мўътабар иморати — “Навоий-30”, Маҳмуд мўйлов лағмонхонасидан чиқиб, пешинда оҳиста сайр-суҳбат қилиб юрган устоз-шогирд Миркарим Осим ва Иброҳим Ғафуровлар қиёфаси ўтиб турарди. Икки дўст ёшида 30 йиллик фарқ бор. Бири замоннинг барча заҳар-заққумини ютган, бошидан фожеъ тақдирни кечирган, қадди дол мўйсафид, иккинчиси кучга тўлган, замона адабий тафаккурининг олди вакили, ҳали йўли кесилмаган, омадли истеъдод соҳиби.

Уларни нима бирлаштиради? Миллат, тарих, адабиёт, онажон Тошкент. Улар нима ҳақда ҳеч тўхтамай, танаффус билмай суҳбатлашадилар? Адабиёт, таржима маҳорати, тарих, тарихий сиймолар. Албатта, даҳо шоир Алишер Навоий, жони жасадига, руҳи равонига сиғмаган Машраб, яна қанча мумтоз адиблару жаҳон адабиётининг бўй етмас чинорлари ҳақида. Бу суҳбатнинг охири борми? Асло йўқ, у умрбод тугамайди, тўзим билмайди.

Ўша йиллари чоп этилган (1976) “Ям-яшил дарахт” китобида шогирд Иброҳим Ғафуров ёзганди: “Бу йил куз чинакам олтин куз бўлди. Кеч куз тушди. Лекин офтобнинг илиғи пасаймади. Ноябр­нинг оёқларигача кўкда булут кўринмади. Офтобнинг нафаси шу қадар ёқимли эдики, одам уйга киргиси келмасди. Миркарим Осим билан сайр қилиб юрардим.

— Ана, осмонни қаранг, — деди Миркарим ака қўлларини осмон саҳфаси томон ёзиб. — Нақадар кўк. Айниқса, дарахтларнинг шохлари орасидан қарасангиз, жудаям кўм-кўк бўлиб кўринади. Бир хил рассомлар шуни топиб ишлайди. Қаранг, қаранг, тўғрими?

— Рост, жуда ҳам кўк, — дедим.

— Сизга мендан кўра ҳам кўкроқ кўринса керак. Мен ўн икки яшарлигимда бундан ҳам кўк кўринган эди, эсимда, биламан… Мана бу томон эса унчалик кўк эмас, қизиқ…

— У томонга ҳозир кўпроқ офтоб туш­япти, шунинг учун оқариброқ кўринади.

— Эҳтимол, эҳтимол…

— Қаранг… — деди яна Миркарим ака синиқроқ оҳангда. — Табиатнинг товушлари… қанчалар ёқимли… Қулоғингиз эшитиб тўймайди уларни…

Мен кекса адибнинг йиллар тўзғитолмаган завқига ҳайрон қолдим. Чинакам адиб ҳам жисман қарийди, лекин унинг юраги қаримас экан. Юраги ҳам қариган адиблар бўлиши мумкин. Лекин халқ уларни адиб деб атармикин?” (226-227-бетлар).

Иброҳим Ғафуровни устоз Миркарим Осимга боғлаганимизнинг жуда кўп сабаблари бор. Миркарим домла таваллудига бу йил 100 йил тўлади. Шогирди эса бу йил 70 ёшда — устоз ёшига етди. Миркарим Осим Сталин қатағони зуғумларини бошдан кечириб келиб, Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат наш­риётида оддий муҳаррир бўлиб ишлаб, кейинчалик халқимиз орасида машҳур бўлган “Жайхун устида булутлар” (Беруний), “Ибн Сино қиссаси”, “Алжабрнинг туғилиши” (Муҳаммад Хоразмий), “Синган сетор” (Машраб), “Моҳларойим ва Хонпошша” (Нодирабегим) каби тарихий қисса ва ҳикояларини Иброҳим Ғафуров кўз ўнгида (баъзан устоз-шогирд маслаҳатлашиб) ёзди, унга ўқитиб, фикрини олди.

Миркарим Осим совет даври адабиётида асарлари эл орасида машҳур, бир неча авлодни ватанпарварлик тарбиясида вояга етказган бўлса-да, адибнинг ўзи ва шахси ҳақида жамоатчиликда шу қадар маълумот кам эдики, М. Осим исми-шарифини кўпчилик Навоий ҳазрат замондошларидан Хондамир, Зайниддин Восифий каби тарихчилар даврдоши деб биларди. “Тўмарис”, “Широқ”, “Ўтрор”, “Темур Малик”, “Зулмат ичра нур”, “Спитамен” қиссаларини яхши билган авлодлар бу тарихий асарлар муаллифи Миркарим Осимни деярли танимасдилар. Адабиётшуносликда Иброҳим Ғафуров ва Маҳкам Маҳмудовнинг бир-икки қисқа мақоласи демаса, адиб ҳақида тадқиқот ишлари олиб борилмаганди. Бу тоталитар тузум мафкурасининг ўзига хос сиёсати эди. Биз раҳматли Наим Норқулов билан “Миркарим Осим” адабий портрети рисоласини ёзиб эълон қилганимизда (1977 йил адибнинг 70 йиллигига — М.С.) кўплар бу тарихчи адиб ўз замондошлари эканлигидан ажабланган эдилар.

Биз атоқли адиб Миркарим Осим ва адабий танқидчи Иброҳим Ғафуров шахси, асарлари, китоби номи ўртасида узвий боғлиқлик ҳақида гапириб ўтдик. Навоий даҳоси тўғрисида ўзбек адабиётида биринчилардан бўлиб бадиий асар ёзган М. Осим (олдин тарихий биографик ҳикоялар ва уларни бирлаштириб қисса қилган) Навоий ва муҳит, Навоий ва шоҳ Ҳусайн Бойқаро муносабатларида ишонарли конфликт кўрдики, бу у ўрганган тарихий манбаларда қайд этилган эди.

Кейинги йилларда (мустақиллик даври) Навоий ва Ҳусайн Бойқаро муносабатларида тарихчи ва адабиётчилар ҳеч қандай зиддият, низо кўрмадилар ҳамда бу дўстликни бир умрлик ўзаро садоқат руҳида талқин қилдилар. Совет давридаги асарлар (Ойбек “Навоий”, Уйғун, Иззат Султон “Алишер Навоий”) бу жиҳати билан танқид остига олинди. Замон мафкурасининг тамғаси қолган асарлар сифатида баҳоланди.

Бугун улуғ ёшга етган Иброҳим Ғафуров ҳам ўзига хос нафосатли услубда тарихий сиймолар образларига қўл урди ва айнан устоз М. Осим адабий позитсиясини қўллаб-қувватлади — Навоий ва жамият, ҳазрат ва шоҳ Ҳусайн ўрталарида киши билмас ички руҳий-психологик зиддият кўрди. Бу борада “Ҳаё — халоскор” китобида “Навоийга унсият” бобида адабий-танқидий хулосаларини баён қилди. Бу, албатта, ўша 70-80-йиллар устоз-шогирд суҳбатлари ва ҳозирда ўзи тарихий манба ролини ўтаб қолган
М. Осим қиссаларининг салмоқли таъсири ва мантиқ қувватининг натижасидир. Табиийки, балоғат босқичидаги адиб Навоий даҳосини бугунги бой ва баланд савияли замонавий тафаккур нуқтаи назаридан ёритади. Улуғ зотнинг ички изтироб ва ҳиссиётларини Навоий ёшидан ўтган, катта ҳаётий тажрибали ижодкор қалби билан тасвирлайди.

“Ҳаё — халоскор”нинг яна бир адабий қиссаси қаҳрамони халқимиз орасида шоҳ Машраб номи билан машҳур бўлиб келган Бобораҳим Машраб образидир. Орадан 30 йил ўтиб, бир пайтлар устози Миркарим Осимга “Синган сетор” қиссасининг ёзилишига маслаҳату мадад берган шогирд ўзи Шоҳ Машраб образига қалам уради. Ва айнан М. Осим талқини ҳамда симпатиясидаги мажнунсифат Машраб образини яратишга эришади. Иброҳим Ғафуров талқинидаги Машраб Миркарим Осим “Синган се­тор”идаги қаҳрамон-шоир образининг тўлдирилган, давомидай таассурот қолдиради китобхонда.

Ўйлаймизки, Иброҳим Ғафуров отаси, айниқса муштипар, “дунёдаги ҳамма оналардан гўзал” ўз онаси образини яратаётганда, асарларига кирган барча имонли зотлар персонажларини тасвирлаётганда ва китобига айнан “Ҳаё — халоскор” деб ном қўяётганда кўз ўнгида устози Миркарим Осим ийманиб, гавдаланиб турган бўлиши керак. Миркарим Осим синиқлик, ҳоксорлик, ҳаё, андиша сингари инсоний сифатларнинг тимсоли эди. Бу зот бировнинг юзига, кўзига тик қараб гапиролмасди. Ижодий идоралар йўлакларида шунчалар деворга яқин юрардики (бошқаларга кенг йўл бериш учун), ҳамиша камзулининг икки енги оҳак бўларди.

Бу йил 70-баҳорини қаршилаган Иброҳим Ғафуров шахсида уч ижодкор сиймосини кўрсак — санъаткор таржимон, нозиктаъб адабий танқидчи, нафосатли адиб, “Ҳаё — халоскор” китоби шу уч ноёб истеъдод эгасининг айни балоғат ёшидаги ижодий ҳисоботи — хассос адибнинг бир умрлик адабий хазинасини ўзида жам қилган китоблиги билан бошқаларнинг, ҳатто муаллифнинг ўзининг олдинги асарларидан ҳам тубдан фарқ қилади.

Адиб кашф этган биргина мансуралар жанридаги асарларига махсус тадқиқот бағишлаганда ҳам бу адабий топилма тагига етиш қийин. Бу китобнинг бизга таъсир қилган жиҳати ундан заҳматкаш, фидойи, закий ёзувчи Миркарим Осимнинг иси келиб туришида, тарихчи адибни яна қайта тирилтирганида деб биламан.

Матн «Ҳуррият» газетасидан олинди.

   Bolalikda eng sevgan kitobim Mirkarim Osimning “O’tror” qissasi bo’lgan. Qayta-qayta o’qirdimu sira to’ymasdim. Keyinchalik adibning boshqa asarlarini maroq bilan o’qidim, ammo “O’tror” sevimli bo’lib qolaverdi. Tarixga bo’lgan muhabbatim, she’rlarimdagi moziy nafasi, bir necha tarixiy hikoyalaru qissalarim  Samarqandd  va “O’tror” bois ro’yobga chiqqan, deb o’ylayman.  Hozirgacha  Samarqand ruhiyati yuragimni tark etgan emas, hozirgacha ulkan ijodkor va inson Mirkarim Osim xotirasi oldida bosh egib yashayman. Bu zotga bag’ishlab she’rlar yozganman, ammo Samarqand va ustoz adibdan olgan qarzimni uzolgan  emasman ( Xurshid Davronning «Kitob dunyosi» gazetasi savollariga bergan javoblaridan).

MIRKARIM OSIM «ISI»
Mahmud Sattorov

 Mirkarim Osim 1907 yilda Toshkent shahrida tug’ilgan. O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan o’qituvchi (1944), O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi (1977). Moskvadagi Bubnov nomidagi pedagogika institutini tutatgan (1926—30). «Yangi ariq» ilk qissasi (1925) Qo’qon xonligini ideallashtirgan asar sifatida bosilmay qolgan. Dastlabki yirik asari — «Astrobod» tarixiy qissasi Alisher Navoiy hayotiga bag’ishlangan. Shundan keyin u Navoiy haqida turkum qissa va hikoyalar yozgan (1937—40). «To’maris», «Shiroq», «Iskandar va Spitamen», «Temur Malik», «Mahmud Torobiy», «O’tror» kabi qissalar muallifi. Uning «Zulmat ichra nur», «Ajdodlar qissasi», «Jayhun ustida bulutlar», «Aljabrning tug’ilishi», «Ibn Sino qissasi», «Singan setor» singari asarlari o’zbek tarixiy qissachiligining yuksak namunalaridandir. M. Sholoxovning «Tinch oqar Don» (2-kitob), S. Borodinning «Yeldirim Boyazid» romanlari va L. G. Batning «Hayot bo’stoni» qissasi na boshqa asarlarni o’zbek tiliga tarjima qilgan.
Mirkarim Osim 1984 yil Toshkent shahrida vafot etgan. Vafotidan so’ng «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni bilan mukofotlangan (2002).

Ibrohim G’afurovning “Hayo — xaloskor” kitobini ohista varaqlarkanman, ne sababdandir, ko’z o’ngimda fidoyi tarixchi adibimiz Mirkarim Osim siymosi gavdalanaverdi. Kitob muallifiyu Mirkarim Osim, kitob sarlavhasiyu Mirkarim Osim, kitobga kirgan maftunkor asarlaru Mirkarim Osim. Bular orasida qandaydir ko’zga ko’rinmas bir ip bor edi. Bu ip ikki adib, ikki fidoyi ziyolini bir-biriga chambarchas bog’lab turardi. Ibrohim G’afurovdan, uning “Hayo — xaloskor”idan, bugungi ahli ta’blar majlisidan, ajabki, Mirkarim Osimning isi kelib turardi…

Ko’z o’ngimdan 70-yillar, Toshkentning mo»tabar imorati — “Navoiy-30”, Mahmud mo’ylov lag’monxonasidan chiqib, peshinda ohista sayr-suhbat qilib yurgan ustoz-shogird Mirkarim Osim va Ibrohim G’afurovlar qiyofasi o’tib turardi. Ikki do’st yoshida 30 yillik farq bor. Biri zamonning barcha zahar-zaqqumini yutgan, boshidan foje’ taqdirni kechirgan, qaddi dol mo’ysafid, ikkinchisi kuchga to’lgan, zamona adabiy tafakkurining oldi vakili, hali yo’li kesilmagan, omadli iste’dod sohibi.

Ularni nima birlashtiradi? Millat, tarix, adabiyot, onajon Toshkent. Ular nima haqda hech to’xtamay, tanaffus bilmay suhbatlashadilar? Adabiyot, tarjima mahorati, tarix, tarixiy siymolar. Albatta, daho shoir Alisher Navoiy, joni jasadiga, ruhi ravoniga sig’magan Mashrab, yana qancha mumtoz adiblaru jahon adabiyotining bo’y yetmas chinorlari haqida. Bu suhbatning oxiri bormi? Aslo yo’q, u umrbod tugamaydi, to’zim bilmaydi.

O’sha yillari chop etilgan (1976) “Yam-yashil daraxt” kitobida shogird Ibrohim G’afurov yozgandi: “Bu yil kuz chinakam oltin kuz bo’ldi. Kech kuz tushdi. Lekin oftobning ilig’i pasaymadi. Noyabr­ning oyoqlarigacha ko’kda bulut ko’rinmadi. Oftobning nafasi shu qadar yoqimli ediki, odam uyga kirgisi kelmasdi. Mirkarim Osim bilan sayr qilib yurardim.

— Ana, osmonni qarang, — dedi Mirkarim aka qo’llarini osmon sahfasi tomon yozib. — Naqadar ko’k. Ayniqsa, daraxtlarning shoxlari orasidan qarasangiz, judayam ko’m-ko’k bo’lib ko’rinadi. Bir xil rassomlar shuni topib ishlaydi. Qarang, qarang, to’g’rimi?

— Rost, juda ham ko’k, — dedim.

— Sizga mendan ko’ra ham ko’kroq ko’rinsa kerak. Men o’n ikki yasharligimda bundan ham ko’k ko’ringan edi, esimda, bilaman… Mana bu tomon esa unchalik ko’k emas, qiziq…

— U tomonga hozir ko’proq oftob tush­yapti, shuning uchun oqaribroq ko’rinadi.

— Ehtimol, ehtimol…

— Qarang… — dedi yana Mirkarim aka siniqroq ohangda. — Tabiatning tovushlari… qanchalar yoqimli… Qulog’ingiz eshitib to’ymaydi ularni…

Men keksa adibning yillar to’zg’itolmagan zavqiga hayron qoldim. Chinakam adib ham jisman qariydi, lekin uning yuragi qarimas ekan. Yuragi ham qarigan adiblar bo’lishi mumkin. Lekin xalq ularni adib deb atarmikin?” (226-227-betlar).

Ibrohim G’afurovni ustoz Mirkarim Osimga bog’laganimizning juda ko’p sabablari bor. Mirkarim domla tavalludiga bu yil 100 yil to’ladi. Shogirdi esa bu yil 70 yoshda — ustoz yoshiga yetdi. Mirkarim Osim Stalin qatag’oni zug’umlarini boshdan kechirib kelib, G’afur G’ulom nomidagi adabiyot va san’at nash­riyotida oddiy muharrir bo’lib ishlab, keyinchalik xalqimiz orasida mashhur bo’lgan “Jayxun ustida bulutlar” (Beruniy), “Ibn Sino qissasi”, “Aljabrning tug’ilishi” (Muhammad Xorazmiy), “Singan setor” (Mashrab), “Mohlaroyim va Xonposhsha” (Nodirabegim) kabi tarixiy qissa va hikoyalarini Ibrohim G’afurov ko’z o’ngida (ba’zan ustoz-shogird maslahatlashib) yozdi, unga o’qitib, fikrini oldi.

Mirkarim Osim sovet davri adabiyotida asarlari el orasida mashhur, bir necha avlodni vatanparvarlik tarbiyasida voyaga yetkazgan bo’lsa-da, adibning o’zi va shaxsi haqida jamoatchilikda shu qadar ma’lumot kam ediki, M. Osim ismi-sharifini ko’pchilik Navoiy hazrat zamondoshlaridan Xondamir, Zayniddin Vosifiy kabi tarixchilar davrdoshi deb bilardi. “To’maris”, “Shiroq”, “O’tror”, “Temur Malik”, “Zulmat ichra nur”, “Spitamen” qissalarini yaxshi bilgan avlodlar bu tarixiy asarlar muallifi Mirkarim Osimni deyarli tanimasdilar. Adabiyotshunoslikda Ibrohim G’afurov va Mahkam Mahmudovning bir-ikki qisqa maqolasi demasa, adib haqida tadqiqot ishlari olib borilmagandi. Bu totalitar tuzum mafkurasining o’ziga xos siyosati edi. Biz rahmatli Naim Norqulov bilan “Mirkarim Osim” adabiy portreti risolasini yozib e’lon qilganimizda (1977 yil adibning 70 yilligiga — M.S.) ko’plar bu tarixchi adib o’z zamondoshlari ekanligidan ajablangan edilar.

Biz atoqli adib Mirkarim Osim va adabiy tanqidchi Ibrohim G’afurov shaxsi, asarlari, kitobi nomi o’rtasida uzviy bog’liqlik haqida gapirib o’tdik. Navoiy dahosi to’g’risida o’zbek adabiyotida birinchilardan bo’lib badiiy asar yozgan M. Osim (oldin tarixiy biografik hikoyalar va ularni birlashtirib qissa qilgan) Navoiy va muhit, Navoiy va shoh Husayn Boyqaro munosabatlarida ishonarli konflikt ko’rdiki, bu u o’rgangan tarixiy manbalarda qayd etilgan edi.

Keyingi yillarda (mustaqillik davri) Navoiy va Husayn Boyqaro munosabatlarida tarixchi va adabiyotchilar hech qanday ziddiyat, nizo ko’rmadilar hamda bu do’stlikni bir umrlik o’zaro sadoqat ruhida talqin qildilar. Sovet davridagi asarlar (Oybek “Navoiy”, Uyg’un, Izzat Sulton “Alisher Navoiy”) bu jihati bilan tanqid ostiga olindi. Zamon mafkurasining tamg’asi qolgan asarlar sifatida baholandi.

Bugun ulug’ yoshga yetgan Ibrohim G’afurov ham o’ziga xos nafosatli uslubda tarixiy siymolar obrazlariga qo’l urdi va aynan ustoz M. Osim adabiy pozitsiyasini qo’llab-quvvatladi — Navoiy va jamiyat, hazrat va shoh Husayn o’rtalarida kishi bilmas ichki ruhiy-psixologik ziddiyat ko’rdi. Bu borada “Hayo — xaloskor” kitobida “Navoiyga unsiyat” bobida adabiy-tanqidiy xulosalarini bayon qildi. Bu, albatta, o’sha 70-80-yillar ustoz-shogird suhbatlari va hozirda o’zi tarixiy manba rolini o’tab qolganM. Osim qissalarining salmoqli ta’siri va mantiq quvvatining natijasidir. Tabiiyki, balog’at bosqichidagi adib Navoiy dahosini bugungi boy va baland saviyali zamonaviy tafakkur nuqtai nazaridan yoritadi. Ulug’ zotning ichki iztirob va hissiyotlarini Navoiy yoshidan o’tgan, katta hayotiy tajribali ijodkor qalbi bilan tasvirlaydi.

“Hayo — xaloskor”ning yana bir adabiy qissasi qahramoni xalqimiz orasida shoh Mashrab nomi bilan mashhur bo’lib kelgan Boborahim Mashrab obrazidir. Oradan 30 yil o’tib, bir paytlar ustozi Mirkarim Osimga “Singan setor” qissasining yozilishiga maslahatu madad bergan shogird o’zi Shoh Mashrab obraziga qalam uradi. Va aynan M. Osim talqini hamda simpatiyasidagi majnunsifat Mashrab obrazini yaratishga erishadi. Ibrohim G’afurov talqinidagi Mashrab Mirkarim Osim “Singan se­tor”idagi qahramon-shoir obrazining to’ldirilgan, davomiday taassurot qoldiradi kitobxonda.

O’ylaymizki, Ibrohim G’afurov otasi, ayniqsa mushtipar, “dunyodagi hamma onalardan go’zal” o’z onasi obrazini yaratayotganda, asarlariga kirgan barcha imonli zotlar personajlarini tasvirlayotganda va kitobiga aynan “Hayo — xaloskor” deb nom qo’yayotganda ko’z o’ngida ustozi Mirkarim Osim iymanib, gavdalanib turgan bo’lishi kerak. Mirkarim Osim siniqlik, hoksorlik, hayo, andisha singari insoniy sifatlarning timsoli edi. Bu zot birovning yuziga, ko’ziga tik qarab gapirolmasdi. Ijodiy idoralar yo’laklarida shunchalar devorga yaqin yurardiki (boshqalarga keng yo’l berish uchun), hamisha kamzulining ikki yengi ohak bo’lardi.

Bu yil 70-bahorini qarshilagan Ibrohim G’afurov shaxsida uch ijodkor siymosini ko’rsak — san’atkor tarjimon, nozikta’b adabiy tanqidchi, nafosatli adib, “Hayo — xaloskor” kitobi shu uch noyob iste’dod egasining ayni balog’at yoshidagi ijodiy hisoboti — xassos adibning bir umrlik adabiy xazinasini o’zida jam qilgan kitobligi bilan boshqalarning, hatto muallifning o’zining oldingi asarlaridan ham tubdan farq qiladi.

Adib kashf etgan birgina mansuralar janridagi asarlariga maxsus tadqiqot bag’ishlaganda ham bu adabiy topilma tagiga yetish qiyin. Bu kitobning bizga ta’sir qilgan jihati undan zahmatkash, fidoyi, zakiy yozuvchi Mirkarim Osimning isi kelib turishida, tarixchi adibni yana qayta tiriltirganida deb bilaman.

Matn «Hurriyat» gazetasidan olindi.

Mirkarim Osim. Saylanma by Khurshid Davron on Scribd