13 август — Ўзбекистон халқ шоири Усмон Азим таваллуд топган кун

   Шеърият шу қадар нозик ва ўзгача туйғулар мантиғига асосланадики, унинг моҳиятини тушунтирмоқ ҳалигача удда этилмаган. Не-не нуктадон олимлар шеърни санъатнинг тушунтириб бўлмайдиган соҳаси эканлигини айтиб ўтишади. Шеъриятнинг, сиз айтанингиз, қалб тарбиясидаги ўрни эса беқиёсдир. У руҳи юксак ва қалби озода зотларни тарбиялайди. Бу зотлар инсон ва инсонлар яратган дунёнинг номукаммаллигини ва торлигини ҳамиша англаб туради. Илоҳий илҳомга йўғрилган шеърият руҳу фикрат, дарду туйғунинг ҳақиқий қиёфасини яратади; Парвардигор яратган оламнинг мукаммаллиги ва гўзаллигидан ҳайратга тушади. Бу юксаклик ва озодаликнинг жонсарак ҳаракатидан яралган бир тола ёғду эса фалакка – Парвардигор сари интилади (Усмон Азим билан суҳбатдан. Суҳбатни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).

Усмон АЗИМ
ШЕЪРЛАР

ҲАЁТ

Ҳаёт яратади ўзи-ўзини.
Яратиш ишлари фақат бадиҳа:
Бахшилар айтгандай ногоҳ сўзини —
Тақдирга тик қараб — юмиб кўзини —
Ижод режасида билмай таҳлика.

Бир япроқ сарғаяр, ўсади бир гул,
Бир кас “оҳ” уради, жўшар бир даҳо —
Ҳаёт — яратишнинг кори-ла машғул
(Азалдан юмуши — на-да тахайюл,
На-да руҳ ишига этмаклик парво).

Сарғайган япроқдан аммо ўсар шеър,
Гулдан яралади инжа шаън — юрак,
“Оҳ”дан туғилади “Ё, ҳақ!”, деган эр,
Даҳо — давронларга “Кўзингни оч” дер —
Қисматини ўртаб нотаниш тилак.

Шу тарзда ўсмаклик бўлади бунёд —
Ривож тўлғониши — ҳамиша янги:
Ўсиши, товуши, бўйлари, ранги…
Ўзини чўчимай яратар ҳаёт —
Чунки адашмайди ҳеч қачон Тангри.

* * *

Юлудузлар
сен учун порлар эҳтимол.

Сен учун эҳтимол
баҳорлар келар.

Эҳтимол бу дунё сен учун
яралган…

Анов, тақдир эса —
Фақат сен учун.

Нега у
ташландиқ уй каби ғариб?

Нечун
тақдирингда
яшамаяпсан?

Уни
бировларга
нечун топширдинг?

* * *

Тошкентда туш каби юрибсан.
Кетаяпсан,
ёмғир ювган шаҳарни оралаб —
қандай чиройлисан!

Уйғонсам,
эсимда қоласанми?
Йўлкалар
пойингга
узун чўзилган,
мошинлар беовоз сузарлар кўчаларда.
Чорраҳаларда чироқлар баҳордай ям-яшил.
Сен учунми,
ё сенинг сеҳрингми бу мўъжизалар?
Сен — одам шаклидаги туманим —
тарқаб кетмайсанми
уйғонсам?

Ортингдан кетишга рухсат бер.

Бу ҳушёр дунёда,
бу ишчан дунёда,
бу бедор дунёда —
ҳеч бўлмаса,
биргина одам
тушининг ортидан кетсин!..

Айтгандай,
сен
неча кунлик тушсан?

Ҳар хил хаёлга борма.

Умрим неча кун? —
билмоқчиман,
холос.

ЎСИШЛАР

1

Ҳар йил гуллайди дарахт,
Ҳар йил мева тугади.
Ҳар йил хазон бўлар.

Ҳар йил хазон бўлар.

Ҳар йил — хазон…

Ҳар йил…

Бори умри —
гуллаш ва хазонлиғ.

Бори умри…
Гуллаш ва хазонлиғ…

Ўсишнинг бошқа йўли йўқ! —
шу тарзда
юксалар дарахт.

Ҳар лаҳзада
шу тарзда
юксалар.

2

Ҳар лаҳзам — гуллаш.
Ҳар лаҳзам — хазонлиғ.
Неча лаҳзадаман?
Лаҳзам нечада?

Қанчалар юксалдим?
Қанчалар кирдим ерга?

Қанчалар қуладим.
Қанчалар қазиб олдим ўзимни.

Йўқотиш — топиш қадардир менга.
Кулгулар — фарёд.

Ўзимни эса тинмай вайрон этдим —
Янги ўзимни бунёд этгани.

Хуллас,
ўзимни вайрон эта
зерикмадим бу дунёда яшашдан.

Дунё ҳам
мендан
зериккани йўқ.

3. МАЙСА

Қуёшга интилиб ўсганим
ёдимда,

аммо қуёш қовжиратгани
эсимда қолмаган.

Ёмғирдан қувонганим
ёдимда,

аммо жала эзғилагани
эсимда йўқ.

Фақат
эзгулик қолган ёдимда.

Шу сабаб,
ҳар йили
ўсганим ўсган…

Ўсганим ўсган…

4. ХАТ

Буғдойгина ўсади
Йиқилган жойида-ё.
Дарахтгина ўсади
Экилган жойида-ё.

Тўрт тарафга югурма,
Гирён тортма, ўксиниб.
Тинглаб кўр, юрак ўсар
Бир жойида — тепсиниб.

Бир нуқтага йиғилмоқ —
Ўсишнинг баракати.
Тўрт тарафга югуриш —
Қориннинг ҳаракати.

ҚЎШИҚ

Шовуллаган юрагим-о, юришларинг пиёда-ё,
Бу пиёда юришларинг учишлардан зиёда-ё,
Бир “оҳ” урсанг, куз қолмайди, баҳор келар дунёга-ё —
Куз кўнглимдан гул уздим-о, хазонрездан ҳол тиздим-о,
Боримни ҳар дам буздим-о, ҳар он ўзимни туздим-о.

Шовуллаган юрагим-о, ҳам қувонч, ҳам азобим-о,
Ўзинг қанча саробим-о, ўзинг қанча харобим-о,
Банда берган саволларга Худо берган жавобим-о,
Дунёнгда куз — гулладим-о, дунёнгда сўз — гулладим-о,
Дунёнгда муз — гулладим-о, дунёнгда юз гулладим-о.

Тақдир азал ҳилпирайди руҳ қўзғаган шамолда-ё,
Ҳеч ким билмас, нелар бор-о, Худо битган аъмолда-ё,
Умрим ўтди қатра жавоб, олам-олам саволда-ё —
Савол-жавоб жанги аро кўзларимдан ёш изди-ё,
Парвардигор қисмат кўйин не ҳасрат ичра чизди-ё.

Юрагим-о, мадад олдинг яхшиларнинг кўнглидан-о,
Кўп уриндинг, борай дединг улуғларнинг йўлидан-о,
Банди бўлдинг — чиқолмадинг пошшо қисмат қўлидан-о —
Мендан улкан тўзимсан-о, мендан яхши ўзимсан-о,
Мендан ўтар сўзимсан-о, мендан қолар изимсан-о!

КУЗ КЕЧАСИ

Хазонрез. Куз етди юракка —
Маромни бузди.
Заъфарон юлдузлар кўлмакда —
Кўкда ҳам кузми?

Шамолда шовуллаб дарахтлар
Тунга таралди…
Негадир йиғлади бир одам —
Кўнгил яралди.

She’riyat shu qadar nozik va o‘zgacha tuyg‘ular mantig‘iga asoslanadiki, uning mohiyatini tushuntirmoq haligacha udda etilmagan. Ne-ne nuktadon olimlar she’rni san’atning tushuntirib bo‘lmaydigan sohasi ekanligini aytib o‘tishadi. She’riyatning, siz aytaningiz, qalb tarbiyasidagi o‘rni esa beqiyosdir. U ruhi yuksak va qalbi ozoda zotlarni tarbiyalaydi. Bu zotlar inson va insonlar yaratgan dunyoning nomukammalligini va torligini hamisha anglab turadi. Ilohiy ilhomga yo‘g‘rilgan she’riyat ruhu fikrat, dardu tuyg‘uning haqiqiy qiyofasini yaratadi; Parvardigor yaratgan olamning mukammalligi va go‘zalligidan hayratga tushadi. Bu yuksaklik va ozodalikning jonsarak harakatidan yaralgan bir tola yog‘du esa falakka – Parvardigor sari intiladi (Usmon Azim bilan suhbatdan. Suhbatni mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin).

Usmon AZIM
SHE’RLAR

HAYOT

Hayot yaratadi o‘zi-o‘zini.
Yaratish ishlari faqat badiha:
Baxshilar aytganday nogoh so‘zini —
Taqdirga tik qarab — yumib ko‘zini —
Ijod rejasida bilmay tahlika.

Bir yaproq sarg‘ayar, o‘sadi bir gul,
Bir kas “oh” uradi, jo‘shar bir daho —
Hayot — yaratishning kori-la mashg‘ul
(Azaldan yumushi — na-da taxayyul,
Na-da ruh ishiga etmaklik parvo).

Sarg‘aygan yaproqdan ammo o‘sar she’r,
Guldan yaraladi inja sha’n — yurak,
“Oh”dan tug‘iladi “Yo, haq!”, degan er,
Daho — davronlarga “Ko‘zingni och” der —
Qismatini o‘rtab notanish tilak.

Shu tarzda o‘smaklik bo‘ladi bunyod —
Rivoj to‘lg‘onishi — hamisha yangi:
O‘sishi, tovushi, bo‘ylari, rangi…
O‘zini cho‘chimay yaratar hayot —
Chunki adashmaydi hech qachon Tangri.

* * *

Yuluduzlar
sen uchun porlar ehtimol.

Sen uchun ehtimol
bahorlar kelar.

Ehtimol bu dunyo sen uchun
yaralgan…

Anov, taqdir esa —
Faqat sen uchun.

Nega u
tashlandiq uy kabi g‘arib?

Nechun
taqdiringda
yashamayapsan?

Uni
birovlarga
nechun topshirding?

* * *

Toshkentda tush kabi yuribsan.
Ketayapsan,
yomg‘ir yuvgan shaharni oralab —
qanday chiroylisan!

Uyg‘onsam,
esimda qolasanmi?
Yo‘lkalar
poyingga
uzun cho‘zilgan,
moshinlar beovoz suzarlar ko‘chalarda.
Chorrahalarda chiroqlar bahorday yam-yashil.
Sen uchunmi,
yo sening sehringmi bu mo‘’jizalar?
Sen — odam shaklidagi tumanim —
tarqab ketmaysanmi
uyg‘onsam?

Ortingdan ketishga ruxsat ber.

Bu hushyor dunyoda,
bu ishchan dunyoda,
bu bedor dunyoda —
hech bo‘lmasa,
birgina odam
tushining ortidan ketsin!..

Aytganday,
sen
necha kunlik tushsan?

Har xil xayolga borma.

Umrim necha kun? —
bilmoqchiman,
xolos.

O‘SISHLAR

1

Har yil gullaydi daraxt,
Har yil meva tugadi.
Har yil xazon bo‘lar.

Har yil xazon bo‘lar.

Har yil — xazon…

Har yil…

Bori umri —
gullash va xazonlig‘.

Bori umri…
Gullash va xazonlig‘…

O‘sishning boshqa yo‘li yo‘q! —
shu tarzda
yuksalar daraxt.

Har lahzada
shu tarzda
yuksalar.

2

Har lahzam — gullash.
Har lahzam — xazonlig‘.
Necha lahzadaman?
Lahzam nechada?

Qanchalar yuksaldim?
Qanchalar kirdim yerga?

Qanchalar quladim.
Qanchalar qazib oldim o‘zimni.

Yo‘qotish — topish qadardir menga.
Kulgular — faryod.

O‘zimni esa tinmay vayron etdim —
Yangi o‘zimni bunyod etgani.

Xullas,
o‘zimni vayron eta
zerikmadim bu dunyoda yashashdan.

Dunyo ham
mendan
zerikkani yo‘q.

3. MAYSA

Quyoshga intilib o‘sganim
yodimda,

ammo quyosh qovjiratgani
esimda qolmagan.

Yomg‘irdan quvonganim
yodimda,

ammo jala ezg‘ilagani
esimda yo‘q.

Faqat
ezgulik qolgan yodimda.

Shu sabab,
har yili
o‘sganim o‘sgan…

O‘sganim o‘sgan…

4. XAT

Bug‘doygina o‘sadi
Yiqilgan joyida-yo.
Daraxtgina o‘sadi
Ekilgan joyida-yo.

To‘rt tarafga yugurma,
Giryon tortma, o‘ksinib.
Tinglab ko‘r, yurak o‘sar
Bir joyida — tepsinib.

Bir nuqtaga yig‘ilmoq —
O‘sishning barakati.
To‘rt tarafga yugurish —
Qorinning harakati.

QO‘SHIQ

Shovullagan yuragim-o, yurishlaring piyoda-yo,
Bu piyoda yurishlaring uchishlardan ziyoda-yo,
Bir “oh” ursang, kuz qolmaydi, bahor kelar dunyoga-yo —
Kuz ko‘nglimdan gul uzdim-o, xazonrezdan hol tizdim-o,
Borimni har dam buzdim-o, har on o‘zimni tuzdim-o.

Shovullagan yuragim-o, ham quvonch, ham azobim-o,
O‘zing qancha sarobim-o, o‘zing qancha xarobim-o,
Banda bergan savollarga Xudo bergan javobim-o,
Dunyongda kuz — gulladim-o, dunyongda so‘z — gulladim-o,
Dunyongda muz — gulladim-o, dunyongda yuz gulladim-o.

Taqdir azal hilpiraydi ruh qo‘zg‘agan shamolda-yo,
Hech kim bilmas, nelar bor-o, Xudo bitgan a’molda-yo,
Umrim o‘tdi qatra javob, olam-olam savolda-yo —
Savol-javob jangi aro ko‘zlarimdan yosh izdi-yo,
Parvardigor qismat ko‘yin ne hasrat ichra chizdi-yo.

Yuragim-o, madad olding yaxshilarning ko‘nglidan-o,
Ko‘p urinding, boray deding ulug‘larning yo‘lidan-o,
Bandi bo‘lding — chiqolmading poshsho qismat qo‘lidan-o —
Mendan ulkan to‘zimsan-o, mendan yaxshi o‘zimsan-o,
Mendan o‘tar so‘zimsan-o, mendan qolar izimsan-o!

KUZ KЕCHASI

Xazonrez. Kuz yetdi yurakka —
Maromni buzdi.
Za’faron yulduzlar ko‘lmakda —
Ko‘kda ham kuzmi?

Shamolda shovullab daraxtlar
Tunga taraldi…
Negadir yig‘ladi bir odam —
Ko‘ngil yaraldi.

Manba: «O’zbekiston san’ati va adabiyoti» gazetasi