Мақоламиз Машраб ва “Мабдаи нур” асари муаммосига оиддир. Бу масалага икки сабабга кўра тўхталдик. Аввало, Ҳерда Ҳенкел жамғармаси билан Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти ходимлари ҳамкорлигида қўлёзма асарлар электрон каталогини тузишда “Мабдаи нур”, “Кимйо” ва “Ғазалийоти эшон Машраб” каби шеърлар тўпламига дуч келиб, уларни аниқ ва батафсил тавсифлаш зарурати пайдо бўлди. Иккинчидан, “Мужаддидийларнинг Бухоро хонлиги маърифий ҳаётида тутган ўрни” мавзусидаги тадқиқотда Рўзибой Машраб мужаддидийлар сафида учради.

Абдусаттор Жуманазар
“МАБДАИ НУР” ВА КАЛАВАНИНГ ИККИ УЧИ

   Абдусаттор Жуманазар 1961 йилда Қашқадарё вилояти Қамаши тумани Наймансарой қишлоғида туғилган. Тошкент Давлат университетининг шарқшунослик факультетини тамомлаган. Газета ва журналларда фаолият юритган. Ҳозир ЎЗ ФА Беруний номидаги шарқшунослик инстутида катта илмий ходим бўлиб ишлайди. “Ҳилват аҳли”, “Мадорис”, “Насаф”, “Машраб”, “Вахшувор”, “Бухоро” каби илмий-бадиий китоблари нашр этилган. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.

Мақоламиз Машраб ва “Мабдаи нур” асари муаммосига оиддир. Бу масалага икки сабабга кўра тўхталдик. Аввало, Ҳерда Ҳенкел жамғармаси билан Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти ходимлари ҳамкорлигида қўлёзма асарлар электрон каталогини тузишда “Мабдаи нур”, “Кимйо” ва “Ғазалийоти эшон Машраб” каби шеърлар тўпламига дуч келиб, уларни аниқ ва батафсил тавсифлаш зарурати пайдо бўлди. Иккинчидан, “Мужаддидийларнинг Бухоро хонлиги маърифий ҳаётида тутган ўрни” мавзусидаги тадқиқотда Рўзибой Машраб мужаддидийлар сафида учради.

“Мабдаи нур” асари ҳамда Рўзибой Машрабга доир илмий адабиётларга мурожаат қилганимизда қарийб юз йилдан буён давом этиб келаётган, бироқҳануз узил-кесил ечими топилмаган муаммога дуч келдик. “Мабдаи нур” муаллифи ким? Барча тадқиқотчилар ҳозиргача шу саволга жавоб қидирган экан.

Бу масалани биринчи бўлиб илмий доирага олиб кирган ва уни муаммо сифатида кўтариб чиққан мутахассис профессор В.А. Вяткин эди. У 1923 йили чоп этилган “Фарғоналик дарвеш – Девонаи Машраб” номли илмий мақоласида Бобораҳим Машраб ҳаёти ва ижодига кенг тўхталади. Ишида “Мабдаи нур” Бобораҳим Машраб асари эканига шубҳа билдиради. Илк бор у “Машраб битта эмас, камида иккита бўлиши керак” мазмунидаги илмий фаразни илгари суради. Иккинчи Машраб ҳам биринчиси билан замондош, у ҳам Офоқ хожадан таълим олган ва Наманган, Ўш ёки Ўзганд томонларда яшагани тахмин қилинади. Бу иккинчи Машрабни таниш учун ташланган илк қадам эди.

Орадан етти йил ўтиб, 1930 йил январ ойида профессор Абдурауф Фитрат матбуотда “Машраб” мақоласини эълон қилади ва Вяткин фикрларини бутунлай рад этади. У Бобораҳим Машраб ҳаёти ва ижоди юзасидан катта, анча муваффақиятли тадқиқотни амалга оширганди. Бироқ Фитратнинг ўзбек адабиётида Машраб тахаллусли яна бир шоир борлигиданбехабарлиги ҳам шу мақолада билиниб қолади.

Рўзибой Машрабни илм аҳли ва адабиёт мухлислари таниши учун яна йигирма тўққиз йил керак бўлди. 1959 йил 14 феврал куни Пўлат Қаюмов “Мабдаи нур”нинг бир нусхасида(11119- рақамли қўлёзма) “Олдимга кел” радифли ғазални учратиб, Рўзибой Машрабни кашф қилади. Кўп ўтмай, ўша йили академик Ғафур Ғулом 9251-рақамли бошқа бир қўлёзмада худди шу ғазални ва “олдимга кел” радифли мухаммасни топади ва улар асосида “Икки Машраб” номли мақола тайёрлаб, 12 июл куни “Қизил Ўзбекистон” газетасида чиқаради. Шу тариқа, Ҳофиз Рўзибой исмли яна бир Машраб ўзбек адабиётига кириб келади ва “Мабдаи нур”, “Кимйо” асарлари унга тегишли экани расман тан олинади.

Лекин баъзи тадқиқотчилар бу масалага кўпроқ аниқлик киритишга уринардилар. Улардан бири Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти илмий ходими Абдулла Носиров эди. У ушбу муаммо устида ўн йилча (1964 — 1975) бош қотирган ва уни ёритиш мақсадида мазкур асарларнинг 19қўлёзма нусхасини тўплаган. Уларнинг кўчирилган жойи ва йилини аниқлашга интилган, “Қиссаи Машраб” матни билан қиёслаган. Масалага ёндашувда манбашунос сифатида тўғри йўл тутган. Фақат Рўзибой Машраб ҳақида маълумот тополмагани сабабли ишни охиригача етказмасдан ярим йўлда тўхтайди ва тадқиқотини: “Эҳтимол, Рўзибой “Мабдаи нур”дан ёд олиб-олиб, ҳофизлик қилиб, “Мабдаи нур”ни дилига жо қилганлигиҳақида ҳам хонишлар қилса керак, деган фикрларга ҳам келиб қўйдим,” деган тахмин билан тамомлайди. Айни дамда “Мабдаи нур”нинг Бобораҳим Машрабга тегишли эканини ҳам исботлай олмайди.

Шу тариқа, 1959—1990-йиллар оралиғида адабиётшуносликда “Мабдаи нур” ва “Кимйо” Рўзибой Машраб асари экани тўғрисидаги қарашлар устувор бўлди.

Бу соҳадаги туб бурилишлар 1990 йилдан бошланди. Жалолиддин Юсупов Машрабнинг “Меҳрибоним қайдасан” китобига қўшиб, “Ҳақиқий Машрабни излаб…” номли мақоласини ҳам чоп этади. Унда иккала Машраб таржимаи ҳолига эътибор қаратилади. Муаллиф Рўзибой Машраб ҳақида: “3692-инвентар рақамли қўлёзма “Мабдаи нур” 1263 ҳижрий, 1820 мелодий йилда кўчирилганлигига эътибор берилса, бу йилларда Ҳофиз Рўзибой 9-10 ёшлардаги ўспирин бўлган дейиш мумкин ва унинг бу ёшда Жалолиддин Румийнинг тасаввуфий “Маснавий”сини туркий тилда шарҳ этиб, “Мабдаи нур” каби етук бир асар ёзганлиги ҳам ҳақиқатга тўғри келмайди”, деган хулосага келади. (Бу ерда кўрсатилган 1263 санаси нашрда нотўғри босилган, аслида 1236 йил ёзилиши керак эди. “Мабдаи нур” асарига бағишланган мақоламизда бу масалага яна алоҳида тўхталамиз.) Бирор илмий тушунтириш ва изоҳларга эга бўлмаган бу фикр, негадир, кейинги 20 йил мобайнида кўпчилик тадқиқотчилар учун асос маълумотга айланди.

Таниқли машрабшунос Муҳсин Зокиров ўша йили “Машраб олдидаги гуноҳларим”, дея тавба қилиб, “Ёш ленинчи” газетасига мақола ёзди. У ўз мақоласида Бобораҳим Машраб асарларини нотўғри талқин этгани ва шулар қаторида “Мабдаи нур” ва “Кимйо” асарларини ноҳақ равишда Рўзибой Машрабники, деб айтгани учун кечирим сўради. Бу чиқишлар ўқувчилар оммасида кучли таассурот қолдирди. Жумладан, воқеанинг бундай тус олиши профессор Исматулла Абдуллаевни ҳам тўлқинлантириб юборди ва у киши мазкур асарларнинг Бобораҳим Машрабга тегишли эканини матбуотда исботлашга тушиб кетди. Мақолаларининг кўпчилигида “жабрдийда” Машраб адабий мероси ҳақида гапирилади. (Ҳолбуки, советлар даврида ўзбек мумтоз адабиёти вакилларидан жуда камчилик шоирларгина Машраб сингари шўроларнинг жўшқин олқишига сазовор бўлган эди.) Тадқиқотчининг бу асарлар Бобораҳим Машрабники бўлишини жуда истаётгани ёзганларида яққол кўриниб туради.

Умуман, 1990—”Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2010 йил йиллар машрабшуносликда янги давр бўлди. Бу даврнинг бугунги фаолларидан бири Мўмин Ҳошимхоновдир. У Ж.Юсупов ва И.Абдуллаев қарашларини қувватлайди. Бироқ бу тадқиқотчилар Рўзибой Машраб ҳаёти ва ижодига доир бирор муҳим илмий янгилик олиб кирмаган ёки бунга деярли эътибор қаратган ҳам эмас.

Бу вақт оралиғида, Рўзибой Машраб номи адабиётшунослик саҳнасидан яна анча четга сурилгандек бўлса-да, янги тадқиқотлар давом этаётганди. 1997 йили П. Равшанов, О. Равшанов, М. Ҳусенов ҳамкорлигида “Ҳофиз Рўзибой Машраб” номли китоб босилиб чиқди. Ушбу асарда муаллифлар Рўзибой Машраб ҳаёти ва ижодини батафсил ёритишга ҳаракат қиладилар. Шунга қарамай, адабиётшунослик майдонида қарийб бир асрдан бери осилиб турган муаммонинг асосий жиҳатлари бу ишда ҳам очилмай қолади. Рўзибой Машраб ҳаётига оид оғзаки ривоятлар ва улар асосида юзага келган ортиқча талқинлар тадқиқотчиларни муаммо ечимидан узоқлаштириб кетади.

2000 йили Германиянинг Берлин шаҳрида “Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти қўлёзмалар хазинасида XVIII—XIX асрларда ёзилган тасаввуфга оид қўлёзма асарлар рўйхати” нашр этилди. Унда “Мабдаи нур” ва “Кимйо” асарлари муаллифи деб Рўзибой Машраб кўрсатилган. Аммо изидан муаллифлик масаласи баҳсли экани алоҳида таъкидланади.

Хуллас, илмий адабиётлар ва бирламчи манбаларнинг дастлабки таҳлили муаммонинг 1990 йилдан олдинги даврларга қараганда ҳам ортиқроқ чигаллашганини кўрсатди.

* * *

Жуда чуқурлашиб кетган йирик ва бундай мураккаб муаммо ечимини газетада бир уринишда ҳал этиб бўлмайди. Шу сабабли икки қисмдан иборат мазкур мақолада Рўзибой Машраб ҳаёти ва ижоди билан боғлиқ фақат баъзи тарихий маълумотларни кўздан кечирамиз.

Машҳур “дариғ” радифли таркиббанд ва “Олдимга кел” мухаммаси шоирнинг таржимаи ҳоли ҳамда “Мабдаи нур” асари ҳақида хабар берувчи илк ишончли манбалар ҳисобланади. Муаммо ечимига олиб борувчи калаванинг икки учи ҳам улар бўлса, ажабмас…

Бу шеърий асарлар тадқиқотчиларга яхши таниш. Шу пайтга қадар уларни ҳар ким ҳар хил талқин қилишга уринди. Аслида Рўзибой Машраб ҳаётининг айрим муҳим жиҳатлари “дариғ” радифли таркиббанднинг иккита бандида қисқа ва лўнда баён этилган. Ишни шу ердан бошлаймиз. Шоирнинг таъкидлашича, унинг биринчи устози мулла Ёрмуҳаммад исмли кўзи ожиз бир кишидир. Илмий-тадқиқот ва адабиётларда бу шахс ҳақида деярли маълумот учрамайди. Поён Равшанов уни оддий бир зиёли киши, қишлоқ мулласибўлса керак, деб тахмин қилади. Шоирнинг ўзи эса, бу устози тўғрисида “Таркиббанди Ҳофиз Рўзибой” (ЎзР ФА ШИ 5735-2-рақамли тошбосма) асарида шундай ёзади:

Бор эди бир шайх гуё ул манга мавло эди,
Исми поки Ёрмуҳаммад, соҳиби тақво эди,

Гуҳари кўзидин ниҳону илмга дарё эди,
Кони Соҳибзодадин чиққан дурри якто эди.

Ҳам азал боғида бир сарви баланд, боло эди,
Ўзи қори эрди мулла, дийдаси аъмо эди.

Пок табъу ҳам расо ва ошиқи шайдо эди,
Хавфи Ҳақдин йиғлаған шариъ аҳлига устод эди,
Жумла бир-бир ерни остига жо бўлди дариғ.

Бу шеърий парчадаги “Кони Соҳибзодадин чиққан дурри якто эди” сатри шу пайтгача тадқиқотчилар эътиборидан четда қолиб келмоқда. Аслида шу битта сатрда мулла Ёрмуҳаммад ҳаёти яшириндир. Сатрдаги Соҳибзода нимани англатади? —Соҳибзоданинг жуда катта кони, бойлиги бор. Ёрмуҳаммад эса, шу коннинг(ёки хазинанинг) тенгсиз дурларидан бири… Соҳибзода ким? Бирламчи манбаларда у тўғрида бирор маълумот учрайдими?

Ҳа, Соҳибзода номини бир қанча манбаларда учратиш мумкин. Тарихда асосан икки киши шу ном билан аталган. Уларнинг биринчиси Мийон Фазл Аҳмад ва иккинчиси — унинг ўғли Мийон Ғуломқодир Соҳибзодадир. Улардан биринчиси Бухоро ва иккинчиси Қўқон хонлигида яшаган мужаддидий шайхлар эди.

Мийон Фазл Аҳмад кўпроқАс-Соҳиб номи билан машҳур бўлган. Баъзи манбаларда унга нисбатан ҳам Соҳибзода атамаси ишлатилган. У Амир Шоҳмурод Бухоро тахтига ўтиргач, мулла Сафар Хоразмий мужаддидий вафотидан сўнг унинг бош пирига айланади. Тахминан, 1786—1801 йиллар атрофида Бухорода яшаб, тариқатда ўз мактабини яратган. У нақшбандийа сулукининг Ҳиндистондаги Сирҳинд тармоғи вакили, яъни мужаддидий-нақшбандий эди. Сулукдаги фаолиятининг кўп қисми Лоҳур вилояти ва Сийолкот шаҳрида кечган. Насаб жиҳатидан Мужаддиди Алфи Соний шайх Аҳмад Сирҳиндий авлоди ҳисобланади. Унинг Мийон ас-Соҳиб номи билан шуҳрат қозонишига бир томондан шу сабаб бўлган. У ўз даврида жуда кўп сўфийларни тарбиялаган. Бухоро давлати ҳукмдори амир Шоҳмурод улар қаторида эди. Мийон Фазл Аҳмад шеъриятни жуда қадрлаган, ўзи ҳам асарлар ёзиб қолдирган.

Биз кимлигини аниқламоқчи бўлган мулла Ёрмуҳаммад худди шу Мийон ас-Соҳибдан тариқат илмини ўрганади ва устозининг кўрсатмаси билан Қаршига қайтади. Мулла Ёрмуҳаммаднинг Мийон ас-Соҳибдан таълим олганини бошқа қўлёзма манбалар ҳам тасдиқлайди. Мир Фазлуллоҳ Тошкандийнинг “Шажараи алийа нақшбандийа” асарида халифа Ёрмуҳаммад Насафий исми устози Мийон ас-Соҳибнинг илғор муридлари қаторида қайд этилади.Рўзибой Машраб дастлаб Абдураҳмон ан-Насафий Даҳбеддан Қаршига кўчиб келгунга қадар шу устозидан таълим олади.

Халифа Ёрмуҳаммад Насафийнинг Рўзибой Машрабга ота томондан хеш экани ҳақида Қамаши қишлоғидан оғзаки ривоятлар эшитдик. Айтишларича, у мазкур қишлоқда яшаган экан. Лекин қабристонда у кишининг қабри ё шунга ўхшаш бирор белги топилмади. Қишлоқ аҳлида ҳам бирор ёзма маълумот сақланиб қолмаган. Шу сабабдан ҳозирча бу ривоятларни ишончли, дейиш қийин. Лекин тадқиқотларда уларнинг ҳам фойдаси тегиб қолиши мумкин.

Демак, мавжуд маълумотлардан халифа Ёрмуҳаммад Насафий 1790 —1795 йиллар атрофида мужаддидийа-нақшбандийа тариқатининг муршиди сифатида Қарши, Косон, Касби ҳудудларида фаолият бошлагани маълум бўлади. Рўзибой Машрабнинг “етти ёшдан беҳазрат эмам” сатрларига эътибор қаратадиган бўлсак, шоир худди ўша 1790 — 1800 йиллар оралиғида ундан илк тариқат сабоғини олади. 1800 — 1801 йиллари Қаршига унинг бўлажак иккинчи устози кўчиб келади.

Бор эди шаб то саҳар бедор ҳам покиза хў,
Шайх Сиддиқ эрди оти, нисбати эрди неку.

Ўтти оламдин, қолибдур нисбат ўғлиға неку,
Шуҳрати оламни тутти, қилди ҳар ким орзу.

Ул азиз Даҳбеддин кўчти, қилиб Қаршига рў,
Зийнати шариъ тариқат, масжид ичра шариъ жў.

Абдураҳмон махдум оти қуддус оллоҳу руҳу,
Азми уқбо айлади, тарихин этсанг жустужў,
Минг икки юз олтмиш эрдиким фано бўлди дариғ.

Абдураҳмон махдум тўғрисида нима биламиз? Илмий адабиётларда у кишининг “Даҳбеддан Қаршига кўчиб борган эшон”ҳамда “ҳ. 1260 йилда вафот этган”иҳақидаги қайдучрайди, холос. 2005 йилнинг баҳор пайтида қарши шаҳри тарихий обидаларини ўрганаётганимда у кишининг қабрига дуч келдим. Абдураҳмон махдум хонақоҳи қўрғонча маҳалласида жойлашган зиёратгоҳ экан. Бу тарихий мажмуа таркибида хонақоҳ, минора, Бухоро ҳовузларига ўхшаш ҳовуз, хонақоҳнинг шимолий тарафида кичиккина қабристон ва қадимий ҳужраларнинг қолдиқ излари бор эди.

Абдураҳмон махдум қабрида араб тилида мужаддидийа-нақшбандийа силсиласи битилган тош сақланиб қолган экан. Матндан бир парча таржимасини келтирамиз:

“У мужаддид эди. Нақшбандийа хирқасини отасидан, у замон қутби ҳазрат Мусохон хожа Махдуми Аъзамийдан, у Обид раҳматуллоҳдан, у отаси шайх Абдулаҳаддан, у отаси шайх Мийон Муҳаммад Саъиддан ва у отаси мақтовлар эгаси суюклиси шайх Мийон Аҳмад ар-Раббонийдан олган эди. Уларга Оллоҳнинг жаннати насиб этсин.

Қабри нурга тўлгур, марҳум шайх қутблар қутби саховат эгаси маҳбуби, шайхул комил шайх Муҳаммад Сиддиқ Нақшбандий ад-Даҳбедийнинг фарзандидир. Сана 1270”.

Бу маълумотлар “дариғ” таркиббандидаги маълумотларни тасдиқлаш билан бирга уни тўлдириб ҳам келмоқда. Фақат махдумнинг вафоти санасида фарқ бор. Абдураҳмон ан-Насафий вафоти ҳ. 1264 йил деб кўрсатилган манбалар ҳам учрайди. Биз улар орасидан қабртошидаги ҳ. 1270 санани (м. 1853-1854) қабул қилдик. Энди махдумнинг силсиласига эътибор берайлик.

Худди таркиббанда айтилгандек, Абдураҳмон махдум отаси шайх Муҳаммад Сиддиқдан таълим олади. Жумақули Ургутийнинг таъкидлашича, халифа Муҳаммад Сиддиқ шайх Саййид Мусо хожа Даҳбедийнинг иккинчи халифаси бўлган. Халифа Худоёр вафотидан сўнг у устозининг ўғли Хонхожа билан биргаликда иршод маснадига ўтиради. Унинг даврида мужаддидийа тариқати довруғи яна-да ошиб кетади. Шайхнинг суюкли одатларидан бири ибодатдан кейин Қуръони карим тиловати, унинг изидан бирор ширали овозга эгава ёқимли оҳангга солиб ўқий оладиган ҳофизга “Маснавийи шариф”ни ўқитиш эди. Ундан сўнг ўзи Махдуми Аъзамнинг “Рисолаи самъоийа” асарини ўқиб, унинг мазмунини ўтирганларга шарҳлаб бераркан. Бу рисолада раҳмоний ва шайтоний оҳанглар, самъонинг хосияти, оҳанглардан баҳраманд бўлиш йўл-йўриқлари каби ҳолатлар ҳақида гап боради. Жумақули Ургутий 20 ёшида қисқа фурсат ушбу шайх хизматида бўлади.

Халифа Сиддиқҳ. 1210 йили (м.1795-1796) вафот этади (Тарихи Хумулий. ЎзР ФА ШИ 37-5- рақамли қўёзма). Унинг қабри Даҳбеддаги шайхлар қабристонининг шимолий тарафида, боғлар орасида жойлашган. Шогирдларидан халифа Ҳусайн, Зокирхожа шайхулислом Наманганий ва Абдураҳмон махдум (ўғли) унинг ишларини давом эттириб, ўз даврида шуҳрат қозонгани бир қанча манбаларда қайд этилган.

Халифа Сиддиқнинг пири шайх Саййид Мусо ибн Саййид Исо хожани Жумақули Ургутий “анвари олам ва қандили жаҳон”, деб таърифлайди. У тоғаси Мирзо Муҳаммад Қоратоғий тавсияси билан Ҳиндистонга шайх Мийон Муҳаммад Обид хизматига боради. Айрим манбаларда эса, у Мирзо Жони Жонон билан танишиб қолиб, “шайх Мийон”ҳузурига боргани нақл қилинади. Рўзибой Машрабнинг бу силсиласи ҳам шу тариқа Ҳиндистонга, Сирҳинд мактабига бориб туташади.

Халифа Сиддиқ вафотидан кейин Мусохон Даҳбедийнинг учинчи халифаси Муҳаммад Амин Даҳбедий иршод маснадига ўтиради. У ўз даврида Эшони Пир лақаби билан машҳур эди. Абдураҳмон махдум бир-икки йил унинг хизматида бўлади. Амир Ҳайдар тахтга ўтиргач, 1800 — 1801 йиллардан сўнг Эшони Пирни Бухорога чақиртириб олади. Бу пайтда Абдураҳмон махдум Қаршига кўчиб ўтган эди. Рўзибой Машраб кечи билан(агар олдинроқ бўлмаса) 1805-йиллардан сўнг 20 ёшлар атрофида унинг хизматига келади. Абдураҳмон ан-Насафийнинг шогирдларидан уч нафари — Абдураҳмон Бувий, мулла Тошмуҳаммад Бўстоний, Ҳофиз Рўзибой Машраб тарихда маълум ва машҳурдир. Тошмуҳаммад Бўстоний аввал Муҳаммад Амин Даҳбедийдан таълим олган. Устози ҳ. 1229 йили (1814) вафот этади. Шундан сўнг у Қаршига Абдураҳмон ан-Насафий хизматига боради ва бир қанча вақт ундан тариқат илмини ўрганади. Бу пайтда Абдураҳмон махдум аллақачон “ан-Насафий” нисбаси билан шуҳрат қозонган ва Рўзибой Машраб 30 ёшларда эди. У умрининг сўнгги даврларини Насаф вилоятининг Қамаши қишлоғида ўтказган. Бу ерда унинг қабри сақланиб қолган. Устида қуйидаги таърих битилган тош бор:

Соҳиби санг мулла Рўзибой,
Уммати Аҳмад аст, абди худой.

Гашт марҳум у бо амри Раҳим
Сор таърихи “ғафуран” вурудо.

(Тош эгаси мулла Рўзибой,
Аҳмад уммати, қули худой.
Раҳим амри-ла, бўлди марҳум,
Таърихҳи “ғафуран”дадуро.)

“Ғафуран” сўзини рақамга айлантирсак, ундан ҳ. 1287 йил келиб чиқади. Бундан Рўзибой Машраб камида 1871 йилнинг биринчи чорагида 80-85 ёшларида вафот этгани ва туғилган йили 1785 — 1790 йилларга тўғри келиши маълум бўлмоқда. Соҳибзоданинг бебаҳо дури аслида унинг ўзи эди…

Энди шоирнинг “Олдимга кел” мухаммасини варақлаймиз. Ўтмишда бир қанча машҳур шоирлар 10 —15 ёшидан бадиий етук шеърлар ёза бошлагани ҳақида кўп нақллар учрайди. Агар икки устозининг тариқатдаги фаолияти ва “Мабдаи нур” асарининг илк нусхаларидан бири ҳижрий 1239 йили(1824) кўчирилганини ҳисобга олсак, Рўзибой Машраб тахминан 1795 — 1805 йиллардаёқўзбек тилида шеърлар ёзганини эътироф этишга тўғри келади. Суҳбатларда айрим машрабшунослар “У сира “Машраб” тахаллусини қўлламаган, ёзган шеърларига Ҳофиз Рўзибой деб имзо чеккан” деганларини эшитдим. ХХ аср адабиётшунослигида эса уни асосан “Машраби Соний”,баъзи ҳолларда “Мабдаи нур” тахаллусли шоир, дея аташди. Бир-бирига бутунлай терс бўлган бундай қарашларга аниқлик киритишнинг иложи борми? Ўзбек мумтоз адабиётида Иккинчи Машраб ростданам мавжудми? Агар бўлса, унинг адабиётдаги ўрни қандай? Кейинги пайтлари нега бу мавзуда зиддиятли ва шубҳали, мавҳум маълумотлар кўпайиб бормоқда?

Бу муаммо ечимига Ҳофиз Рўзибойнинг “олдимга кел” радифли ғазали ва мухаммаси орқали йўл топишга уриниб кўрайлик. Уларнинг қўлёзма нусхалари 1870 йилдан кенг тарқалган ва айнан шу шеърлар ХХ аср ўрталарида “Мабдаи нур” муаммоси ҳал этилишига сабаб бўлган эди. Ушбу тадқиқотда ЎзР ФА ШИ, 4566(1870-1871), 9251-5(1873 йил, 18 сентабр), 11119 (1890-1891) — рақамли нусхалар матнига таяниб иш кўрамиз.

Бизгача бу борада П. Қаюмов, Ғ. Ғулом, М. Зокиров, Ж. Юсупов, И. Абдуллаев, П. Равшанов каби мутахассислар ўз фикрларини айтган. Улар орасида Ж. Юсупов ва И. Абдуллаев бошқаларга қарши борадилар. Жумладан, Ж. Юсупов шундай ёзади: “Олимлар “Мабдаи нур” ва “Кимйо” Ҳофиз Рўзибой асари эканлигини исботлаш мақсадида унинг “Олдимга кел” радифли мухаммасини намуна сифатида келтирадилар. Ҳақиқатан ҳам, бир қарашда мухаммасда баён этилган “Мабдаи нур” ва “Кимйо” “Зоҳир исми Рўзибойю Мавлавий ўғлум деган” Машраби Сонийнинг қаламига мансуб экан, дегандек хулоса келтириб чиқаради. Аммо у синчиклаб ўрганилса, бошқача хулоса бераётгандек кўринади. Фикримизча, Машраби Соний бу асарларни ёд олган кўринади(“Сийнайи покимга жодур кулли шарҳи Маснавий”). Шунингдек, бу асарлар Машраби Соний анча кексайган йилларида унинг қўлига тушган(“Вақти охир ошкора бўлди бу Мабдаи нур”).

И. Абдуллаев салафи фикрларини давом эттиради: “Ғафур Ғулом хулоса қилиб, “Демак, Бобораҳим Машраб “Мабади нур” авторлигидан холис бўлди”, деб ёзади. Мулла Рўзий юқоридаги шеърида шарҳқилиб ўзбек тилига айлантирилган “Мабдаи нур”ни қалбига жо қилиб, ёдлаб олганини, бу китоб “Маснавий” Жалолиддин Румий байтларининг шарҳи эканлигини ёзяпти. Шу шарҳни мен ёзганман, деган гап йўқ-ку!”

Уларнинг хулосасига қўшилиб бўладими? “Ҳофиз Рўзибой 1810 йиллардан кейин туғилган”, деган тушунтиришга эга бўлган тақдирда ҳам ўқувчи мухаммас матни билан тўлиқ танишгандан сўнг бу шарҳлардан қаноатлана олмайди.

Мухаммасда муаллифнинг тарихий шахсияти ҳамда ижоди ёритилган. Унда тасаввуфий иборалар талайгина ва оддий ўқувчи уни бирдан тушуниши осонмас. У 20 банд — 100 сатрдан иборат, 11-бандидан шоир шахсининг тарихий жиҳатлари ёрқинроқ кўрина бошлайди.

Кеча кундуз эрурман яхшилар пайрави,
Бул сабабдин ҳақ манга еткурди ҳоло Маънавий.

У эргашган (пайравлик қилган) яхшилар зоҳиран халифа Ёрмуҳаммад ва Абдураҳмон ан-Насафий эди. Устозлари тарбияси туфайли у Ҳақнинг лутфига эришади. Тангри унга “маънавий” инъом этади. Бу сўзга икки тушунча сингдирилган. Биринчиси —маъсиятлардан қутулиш имконини берувчи ва Ҳақҳузурига элтувчи ошиқнинг саргузаштларга бой машаққатли йўли; иккинчиси — Жалолиддин Румийнинг “Маснавийи маънавий” асаридир. Рўзибой Машраб ўзининг ботиний оламини унда топади. Маснавийлар воситасида бир умр уни сайқаллайди. Ижоди ҳаётга, ҳаёти ижодга айланади. Устозлари бу девонаи дарвешнинг ҳаракатларини кузатади, завқланади. УМавлавий Румий изини қадам-бақадам такрорлашга ҳаракат қилади. Бу излардан илоҳиёт рақси пайдо бўларди… Кейинги жумлалар тасвирни кенгайтириб, очиб бораверади.

Саҳли панд аро тийма, нодони эй марди қавий,
Сийнайи покимга жодур кулли шарҳи маснавий,
Ойати “Тоҳо” талаб бўлсанг, мани олдимга кел.

“Маснавий шарҳи” мазкур сатрлар соҳибининг қалбига бус-бутун жойлашиб олган. Нима, у “Маснавий шарҳи”ни ёдлаб олганини айтиб мақтанаяптими? Нега ўқувчи “Тоҳо” оятини Рўзибойдан сўраши керак?

Қуръоннинг 20-сураси “Тоҳо” ояти билан бошланади ваномланади. Сура Мусо пайғамбар, унинг биродари Ҳорун ва золим Фиръавн ўртасидаги кураш, исроил қавмининг Тангри йўлини топишда дуч келган саргардонликлари каби жуда қизиқарли, ибратли ҳикоядан иборатдир. “Тоҳо” сураси руҳияти “Мабдаи нур” асарининг ўқ илдизини ташкил этади. Унинг забардаст танаси, тарвақайлаб кетган шохлари, илоҳий оҳангларда тебраниб турган сон-саноқсиз япроқлари шу ўқ илдиздан оби ҳаёт олади. Асарда Мусо пайғамбарга оид жуда қизиқарли ривоятлар келтирилади. Муаллиф Мусога чексиз яқинлашиб боради. У орқали Тангрининг овозини эшита бошлайди. Бу яқинлик уни сармаст этади… Қалб яралари малҳами — “саҳли панд” шу тариқа кашф қилинади. У “Мабдаи нур” асарининг яна бир номидир.

Лутф айлаб, ҳақ манга билдурди асрори нур,
Инжили Исойу ҳам Таврот, Фурқон, Забур,
Борадурман чарх уруб, мастона суйи кўйи Тур,
Мисли Мусо нурдин қилған асо дастимгадур,
Рози-ул-ахфо талаб бўлсанг мани олдимга кел.

Рўзибой “Мабдаи нур” ва ўзининг унга қанчалик алоқадорлиги ҳақида кейинчалик турли саволлар бўлишини олдиндан билгандек, буни ўзи тушунтиради:

Саргузаштимдан эшит, аввал худо очди йўлим,
Бир кеча уйқумга ҳозир бўлди Мавлонайи Рум,
Оғзима оғзин қўйуб, дам бердийу олди қўлим,
Муншийи зийо-уд-динман, ғарқи дарёйи улум,
Сар хати имло талаб бўлсанг, мани олдимга кел.

“Мабдаи нур” Жалолиддин Румийнинг асари эмас. Лекин нега Рўзибой Машраб бу асар муаллифини алқашдан кўра, ҳадеб “Мавлавий Румий” деяверади? Асарнинг бошдан охиригача “Машраб”, “Машраби шўрида”, “Машраби девона”, “Машраби шайдо” “Мабдаи нур” сатрларини елкасида кўтариб келади. Нима учун шоир ҳеч бўлмаганда мухаммаснинг бирор ўрнида Бобораҳим Машраб номини тилга олмайди? У “Мабдаи нур”нинг муаллифими, мухаммаснинг бош қаҳрамонларидан бири ҳам у бўлиши керак. Рўзибой бу асарни ёдлаб олувчи бўлганда Бобораҳимга минг бор қуллуққилмасмиди! Аксинча, у: “Сар хати имло талаб бўлсанг, мани олдимга кел”, деб турибди. Манбаларда “сар хати тариқат” жумласи тез-тез учрайди. Бу — тариқат сир-асрори эгаси, тариқатнинг барча “кўчасини” биладиган, сулукда мукаммалликка етишган, бош раҳбар,қутб, ғавс каби бир қанча маъноларни ўзида жамловчи ибора, атамадир. “Сар хати имло” ҳам шу сингари беқиёс маҳорат ила ўзликни сатрларда намоён қила олиш, ижоднинг энг олий ва нозик пардаларига қадар кўтарила билган кимсага нисбатан қўлланади. Бу мақомда Ошиқ булбулигўё бўлиб, Маъшуқнинг барча сифатларини васф эта бошлайди… Сар хати имло – бирор асарни ёдлаб олувчининг эмас, буюк ижодкорнинг сифатидир. Яъни у олмайди, беради. Ижодкорлар жамоасининг дарғасидир. Рўзибой бирор кўзга кўринарли асар ёзмаган бўлса, бу гапларни айтишга қандай журъат этаяпти?

Мухаммаснинг бу бандида Мавлавий Румий бўлажак давомчисининг тушида пайдо бўлади ва унинг оғзига оғзини қўйиб, ўзидаги барча ирфоний илҳомни унга ўтказади. Унинг асроридан Рўзибой ишқ шароби тўлдирилган “жом” — “Машраб”га айланади. Бобораҳимга Офоқ хожа “Машраб” деб исм қўйган бўлса, Рўзибой бу номни Жалолиддин Румий туфайли олади. У “ўз”ини қалбидаги илм тўлқинлари бағрида кўради. Диндан таралаётган зийо уммонини ўша “ўз”и измига солиш қувватига эга бўлади. У энди дин зиёси муншиси, зийо эса унинг сатрларидир. Бу сатрлар Румий “Маснавийи маънавий” асарининг шарҳи “Мабдаи нур”ни дунёга келтиради. Буларнинг барчаси Румийнинг хайрли дуоси сабабли содир бўлади. Ўқувчи бу мухаммасдаги шахсни “Мабдаи нур”да ҳам кўриши мумкин.

Шукрким маҳбуби ҳақман мустафо ўғлим деган,
Муртазо энгим тутуб, бул мени фарзандим деган,
Кўзи кўр жондин боқиб, жононони кўрдим деган,
Зоҳир исмим Рўзибойу Мавлавий ўғлум деган,
Машраби Соний талаб бўлсанг, мани олдимга кел.

Вақти охир ошкоро бўлди бул “Мабдаи нур”,
Зоҳиру ҳам ботиним толибга еткургай сурур,
Шарҳи байти маснавий Мавлавий Румий будур,
Авлийолар нисбати ҳоло мани дастимгадур,
Зоҳири аъмо талаб бўлсанг, мани олдимга кел.

Рўзибой Машрабга “Мабдаи нур” умрининг охирларида, кексайган пайтида “ошкора” бўлиб, у Жалолиддин Румий мухлисига айланган, деган фикрни ҳаётга тадбиқ этиб кўрайлик.

Аввало унинг устозлари маснавийхонлар эди. Айниқса, Абдураҳмон ан-Насафий “Маснавийи маънавий” мисралари беланчагида катта бўлганди. Шундай ҳолатда унинг энг таниқли шогирдларидан бири Рўзибой Жалолиддин Румийни кексайган бир пайтда таниши ва тасодифан унинг қўлига “Мабдаи нур” асари тушиб, бу асарни ёд олишини тасаввур қилинг. Шоир 11-бандда “Сийнайи покимга жодур кулли шарҳи маснавий”, дея хабар бериб, унинг сабабларини кўрсатганди. Мухаммаснинг охирги — 20-бандида “Мабдаи нур” асари ўша маснавий байтлари шарҳи экани ва унинг оламга ошкор бўлгани, яъни ёзиб тугалланганини алоҳида таъкидламоқда.

Яна бир қизиқҳолат. Рўзибой Машраб қабри билан ёнма-ён иккита қабр турибди. Уларда шоирнинг фарзандлари ётибди. Уларда ҳам ёзувли тош бор. Унга яқинроқ жойлашган қабр устидаги тошга “Домулла Жалолиддин валади домулла Рўзи. Сана ҳ. 1317”, деб ёзилган. Демак, Жалолиддин махдум отасидан 28 йил кейин м. 12.05.1899 — 01.05.1900 йили вафот этган. П. Равшанов айтганидек, бир неча авлоддан бери бу хонадон аҳли 90 ёшдан ортиқ умр кўриб келган бўлса, у 1809—1810 йиллари туғилган бўлиб чиқади. Нақл қилинишича, Жалолиддин махдум оилада тўнғич ўғил, аммо бош фарзанд эмас. Майли, бу сана ҳақиқатдан бир неча йилга фарққилсин. Бироқ бу ерда бизни қизиқтиргани Рўзибой Машраб ўғлига Жалолиддин деб исм қўйишидир. Бу ҳам тасодифми? Ундан кейинги тошда эса, “Шамсиддинбой валади мулла Рўзибой” ёзуви бор. Вафот йили кўрсатилмаган. Бу тошларда қариндошликдан ташқари яна ғаройиб тарихий боғлиқликни кўриш мумкин. Рўзибой Машраб — Жалолиддин Румий — Шамсиддин Табризий. Булардан “Олдимга кел” мухаммаси Рўзибой кексайган пайтида шунчаки ёдлаб олган асарини бошқаларга билдириб қўйиш учун ёзган шеърга ўхшамаяпти. Ҳатто шу тошлар ҳам бир кун келиб Мавлавий Румий Рўзибой Машрабни ўғлум деганини тасдиқлаш учун гувоҳликка қолгандек. Улар абадийсукунат аро “Мабдаи нур” оҳанглари билан яшамоқда…

“Олдимга кел” мухаммаси 1865 йилдан кейин ёзилган ва “Мабдаи нур”нинг якуний қисмидир. Агар у асар охирида алоҳида бериладиган мухаммаслар қаторига қўйилса ажратиб бўлмай қолади. Худди бир жинсли модда сингари улар ўзаро қўшилиб кетади. Ундаги руҳият такрорини “Мабдаи нур”даги “Ҳикояти бир Амири боэҳтиёт” ҳикоясида ҳам кўриш мумкин.

“Олдимга кел” ғазали “Мабдаи нур” асарининг асосий матни ичида келган нусхалар ҳам учрайди. Иш жараёнида агар ушбу мухаммасдаги ҳар бир сўз атрофлича таҳлил этилса, ундан “Мабдаи нур”нинг яна бир нусхаси ҳосил бўлишига шубҳам қолмади. Рўзибой Машраб ўзининг “Олдимга кел” кемаси билан ҳозир ҳам Мабда нури уммони дунёсида сузиб кетаётгандек…

Шундай қилиб, энди қандай якуний хулоса чиқарсак бўлади? Ўзбек мумтоз адабиётида яна бир Машраб борлигини тан олиш керакми? Агар Рўзибойнинг мазкур шеърларига ишонадиган бўлсак, Машраб ростданам битта эмас, иккитадир. В.А. Вяткиннинг кутилмаган шубҳаси тўғри бўлиб чиқди ва яна бир Машраб кашф этилди. Агар у шубҳа ўринсиз бўлганда, қанчалик ахтарилмасин, иккинчи Машраб ҳеч қаердан топилмасди. Академик Ғафур Ғулом ва домла Пўлат Қаюмовни қандай сабабга кўра хато қилганликда айблаймиз? Барчанинг бошини қотириб, мавҳум бўлиб турган иккинчи Машрабни топгани учун маломат қиламизми? Аниқлаган ва фойдаланган манбалари кўрсатилган жойида айтганларидек турибди. Мутахассислар уларни исталган замонда, шу маконда тафтиш этиши мумкин. Бу маълумотлар қачон бўлмасин кимга дуч келса, барибир улар каби фикр билдирган бўларди. Қайтага, шу кичиккина тадқиқот давомида профессор И.Абдуллаевнингхатоларга йўл қўйгани маълум бўлиб қолди.

Рўзибой “Машраб” тахаллуси билан ижод этмаган бўлса, унинг бисотида шу 1 ғазал, 1 мухаммас ва 1 таркиббанддан ўзга яна нима қолади? Ҳозиргача мазкур уч шеърдан ташқари, Машраб тахаллуси билан боғлиқғазалларда Машраби Соний номига ҳам дуч келмадик. Аммо Машраби Шайдо айрим ғазаллар таркибида учраши, “Дариғ” таркиббандининг “Солиҳ соҳибназар Машраб мулла Рўзибой” сингари сатрлар билан якунланиши бундан кейин икки Машраб масаласига янгича ва жиддийроқ илмий ёндашувни тақозо этади. Юқорида таъкидлаганимиздек, биз оддий муаммо қаршисида эмасмиз. Бироқ бу шеърлар мазмуни “Мабдаи нур” асари ҳақиқатан Рўзибой Машрабга тегишли, дейишга бизни мажбур этади. Бу фикрлар ҳозирча калаванинг икки учи — “Дариғ” таркиббанди ва “Олдимга кел” мухаммасининг қисқача таҳлили доирасидагина шаклланган илк хулосаларимиздир.

Айни шу мавзуда яна мутолаа қилинг:
Абдусаттор Жуманазар. Уч мақола & Ўролбой Қобил. «Мабдайи нур» кимники?

МАШРАБ
«МАБДАЙИ НУР»ДАН

* * *

Адамдин ҳар киши дунёга келди ул мусофирдур,
Қадамни раҳнамосиз қўймагин, бу йўл хавотирдур.

Қўлунгдин ҳарна кетса, бўлмагин зинҳор ранжида,
Агарчи мунда кор омад эмас, маҳшарда дастгирдур.

Ярим арзанча хас кўзинга тушса, нурини элтар,
Таъаллуқ мўйе бўлса шерни пойига занжирдур.

Киши олуда рўларга дилини бермасун ҳаргиз,
Бу йўлда бир нафас ғофилки, бўлди мард дилгирдур.

Талабда эътиқоди том бўлса, банда ул мўъмин,
Агар сидқинг дуруст бўлса, Худо ҳар ерга ҳозирдур.

Улувҳиммат азизни хокига бошингни урмангми,
Аларни доманини гарди минг иймонга иксирдур.

Дилингга жой берма ғайриларни меҳрини ҳоло,
Агар бир соате бўлса, талабда мисли нодирдур.

Кирибсан Мабдайи нури ҳақиқат баҳрига Машраб,
Гуҳар келгайму ё дастингга ё бир санги тақдирдур.

* * *

Ҳижоб роҳидин берун бўл, эмди мисли анқосан,
Малойиклар санга муҳтож эрур, бир нури аълосан.

Бу суратдинким ўтдинг, Каъбаи мақсуд эрур жойинг,
Ҳақиқат маҳзарида ояти «Инно Фатаҳно»сан.

Дилингда нур пурро-пуру дийданг йўқки, кўрдундук,
Агар ўз жавҳарингни изласанг монанди кимёсан.

Ҳақиқат тахтини жўёнисан, омода бўлган давр,
Етушмас сояйи покинга жабрили Каъбатуллосан.

Нидои фазли «Оманно» мусаллам келди зотингга.
Мақоми «Кунту канзан махфиан» баҳрида яктосан.

Ҳама мавжуд эрур сандин ки, зулматдин ҳижобинг бор,
Вагарна жинсиятни изласанг монанди Мусосан.

Жаҳон зулмонидур ҳар кимки дил берса куяр охир,
Тузат болу парингни толиби Фирдавси маъвосан.

Ҳақиқат раҳмати сандин узоқ эрмастур, эй банда,
Ўзингни билсанг аммо, жавҳари дунёву уқбосан.

Хазоинҳойи олам ҳимматинг олдида бир хасдур,
«Сақоҳум Раббуҳум» ичган шароби антаҳуросан.

Жаҳон оииасисан ташлагин олудаликларни,
Бу ғурбат зангидин чиққон замоне мисли Исосан.

Ҳидоят кўчасида жон тасаддуқ айла, эй Машраб,
Назар қил Мабдайи нурига муштоқи шу дарёсан.

* * *

Имонни равнақи ҳар бандани ул раҳматидандур,
Тажаллийи азал ҳар кишининг ниятидандур.

Дилингни узма ҳаргиз ул Муҳаммад исми покидин,
Бу йўлни мартабаси жавҳари шаръи паямбардур.

Шукр дегинки, Худо мўъмин айлади содиқ,
Агарчи ғарқи гуноҳдур, Расулни умматидандур.

Кимики мартабаи узлатга жо топти,
Жаҳонда Каъбаи мақсуд ани фазалидандур.

Шуъои мартабаси Аршга етса ажаб эрмас,
Карамни баҳрига етмоқ мардни ҳимматидандур.

Бу йўлда қурбат излай десанг, ибодат қил,
Ки яхши қулни баҳоси камоли хизматидандур.

Ҳадиси бобарокоти набийи Аҳмади Мухтор,
Паямбар айтдики, ҳар кимга ганж ибодатдандур.

Нишатастгоҳи фанодиндур баҳри Мабдайи нур,
Азални Машрабиға ғайб башоратидандур.

* * *

Иймонни равнақи соҳиб дуони равнақидандур,
Гадони ҳурмати ҳам подшоҳни ҳурматидандур.

Етушса на шак умматни Аршга боши,
Бул ҳам натижаи ул Мустафони ҳурматидандур.

Шу тақво бирла етушмак мутобақатдин бил,
Абу Бакру Умар, бовафони ҳурматидандур.

Расулни ҳам нафси ҳомиъ «Каломуллоҳ»,
Камоли шафқати Усмону Муртазони ҳурматидандур.

Набийни дийдасини нуридур ул икки имом,
Тариқи ҳамма Ҳайрунносни ҳурматидандур.

Саломат аҳлини жонию халқни дармони.
Бу нисбат аслиси Мусои расони ҳурматидандур.

Умидвор бўл, эй банда, шикаста дилдурсан,
Тариқи роҳ ўшал раҳнамони ҳурматидандур.

Етушти Машраб ўшал кун Мабдайи нурга.
Валийи Хожа Офоқшоҳни ҳурматидандур.

* * *

Гунаҳлика бандаман вақти такаллумда забоним йўқ,
Сени лутфингга қочтим, сандин ўзга меҳрибоним йўқ.

Эшитдим, айди Пайғамбар тазаррулик керак уммат,
Амалдин, илмидин бебаҳра қолдим, соябоним йўқ.

Намозу рўзани бу йўлда ғафлат бирла ўткардим,
Нечук эмин бўлурман, дил аро ҳаргиз гумоним йўқ.

Зшитдим фазлидин «Лотақнату мин раҳматуллоҳни»,
Сани ваъдангга жон берсам мани ҳеч ормоним йўқ.

Илоҳо, вақти риҳлат содиқул-қалблар қатори қил,
Бир отинг Ламязалдур, сандин ўзга меҳрибоним йўқ.

Насими қатраи лутфинг нурга еткурди хунсони,
Талабда аввалу охир санингдек роздоним йўқ.

Агарчи бандаман, воҳидлигингга борман иқрор,
Ҳамани шоҳи сансан, ўзга бир шоҳи жаҳоним йўқ.

Ҳамани киштиға еткур карамдин Мабдайи нуре,
Деди Машраб, бу йўлда мундин ортиқ достоним йўқ.

* * *

Ҳақиқат йўлига кирган киши ҳаргиз бало кўрмас,
Буроқи сидқ мингон ҳеч вақт лағшиши по кўрмас.

Ҳама расволигу худбинликдиндур агар билсанг,
Кимики, ўзини кўрди, сира нури Худо кўрмас.

Жаҳон асбобидин ҳар ким кўторди дилни Адҳамдек
Агар ул Машриқу Мағрибга борса, ранжи роҳ кўрмас.

Ризожў халқни хоки Каъбадур, дийдангга суртмайми?
Кимики, рост бўлди, асли дунёда бало кўрмас.

Талаб дарёсига банддур ўшал бинандани жони,
Иймондин ўзга қобил мард дигар муддао кўрмас.

Қазога рози бўлгонларни сан бошдин айлангин,
Бошига кўҳ тушса толиби содиқ азо кўрмас.

Қиёмат фикрини дунёда қилғон аҳли собирлар,
Шафоат баҳридин саршор эрур ҳаргиз жафо кўрмас.

Деди Хайрул — башар аҳли иймонларни нишони бўл,
Бировни пойига захми тикон ўрса раво кўрмас.

Яқинҳойи ду олам Машрабинга Мабдайи нурдур,
Маризи бетазарру ҳеч дардига даво кўрмас.

* * *

Ўзингдин ахтар иймон нурини, кўп дарбадар бўлма,
Рафиқи бад балои жон эрур, сан ҳамсафар бўлма.

Қўлингдан келмас ишни айтма беҳуда, қилурман деб,
Мусайламдек, мабодо қўрқамен, аҳли сақар бўлма.

Жаҳаннамни қулидур, деди Аҳмад, аҳди ёлғон халқ,
Хиёнат ҳам забундур, ҳеч кишига бад назар бўлма.

Тамоми дийдаларга тўтиёдек жо бўлай десанг,
Бу йўлда роздон бўлгин, ҳар нечук домон ба сар бўлма.

Киши каж йўлга кетса, гар қўлингдин келса қайтаргин,
Қўшилуб аҳли исёнларга сан ҳам роҳбар бўлма.

Абас ўткарма умрингнн, талаб бозорига киргин,
Амал қилгин мисоли сан дарахти бесамар бўлма.

Йўлунгда учраса носеҳ, ҳақиқат йўлига солор,
Ки нусратбахшдек сан йўл юрарда гўши кар бўлма.

Ҳақиқатҳои иймондур азални Мабдайи нури,
Бу йўлда уқбалар кўпдурки, Машраб бехабар бўлма.

* * *

Адам мулкига келдинг сан, кўмилмоғ эмди суннатдур,
Кимини хотирига келди марг, неку тариқатдур.

Нафас борича ургин дасту по, шояд қутулгайсан,
Белингни икки ердин боғла, толибга қиёматдур.

Баланд овозалардин ибрат олманг ҳар нечук бўлди,
Ҳамани мақсудини барҳам урган гарди нахватдур.

Улуғ даргоҳ эрур, ҳеч ким эмастур ганжидин навмед,
Бу йўлда интизори анга ҳафтоду ду миллатдур.

Гузаргоҳи фанода ҳар киши кишт айлади элтти,
Зироатсиз кишини тўшаси дард бирла ҳасратдур.

Бировни бағридур чоку бировни йўқтур парвойи,
Ғами уқбони тортар хавфи кўбтур, кимки умматдур.

Одамни яхшиси хушбўй гулдек, жон ҳузур айлар,
Ани домонини гарди ҳазорон хешти жаннатдур.

Қаманде солалук мақсуд, токи қўлга киргай деб,
Талабда дасту по урманг, толиб, дам ғаниматдур.

Азизлар ўтдилар, ман мунда расво, бехабар қолдим,
Жаҳонни обрўйи сояйи соҳибнасиҳатдур.

Тариқат гавҳаридин нури жон афзун бўлур доим.
Жадални илгарироғидин айламанг дам ғаниматдур.

Улуғ дарёдасан Машраб, кўторгин Мабдайи нури,
Худони нурини билсанг, асл толибларга суннатдур.

* * *

Ахир коринг нечук бўлғай, бу йўлда бехабар йиғла,
Ҳама хок ичра жо бўлди, қўпиб шому саҳар йиғла.

Агар маҳшарда гўрдин сурхрў бўлиб қўпай десанг,
Қаддингни хам қилиб, даргоҳга бош ур, бештар йиғлал.

Ёнингдин шермардлар кетди, ҳаргиз ибрат олмайсан,
Кел, эй фарзанди қобил, нола қил, доғи падар йиғла.

Хабар топмай жаҳондин борасан пешомадингдин ҳайф,
Йўлунг устида тушти сад гиреҳи пур уқбалар йиғла.

Саҳл обе эмастур, қатраси монанди гавҳардур,
Қиёмат обрўйини изласанг хуни жигар йиғла.

Кимики, оби чашми йўқ, қўяр Ҳақ чашмига дўзах,
Ёпар айбингни охир, мунда доим навҳагар йиғла.

Гўристонингни шамъидуру, иймонингни нуридур,
Падар кетди, санам кетмоқчисан, жони писар йиғла.

Эшакни ёлидек саққол оқарди, кирмадинг йўлға,
Бу хористонга балчиғ кўпдур, эй пирхар йиғла.

Жунун саҳросидур ошиқларига Мабдайи нури,
Агар дарёни ютсанг, Машрабо, сан ташнатар йиғла.

* * *

Юкунгни ташла йўлга бефаросат корвондин қоч,
Насиҳат англа мандин, фитнайи охир замондин қоч.

Мабодо тушмагайсан дона дарди доим дўзахга
Ҳамани барҳам ургин, мисли Адҳам ошнодин қоч.

Замона ҳодисотига улангон халқ кўрар офат,
Неча офатга бошлар, сайъ қил бори гарондин қоч.

Талабда по бараҳна халқини парҳези яхшидур,
Дуруст қил ихлос йўл устида турган балодин қоч.

Насиҳат айлар эрди, хайли асҳобига пайғамбар,
Баданда токи жон борича даст ўргин, ёмондин қоч.

Замонасозийи мардум сани йўлдин қўяр охир,
Буларга банд бўлма, суҳбати хурду калондин қоч.

Иймонни равнақини кам қилур ноқисға ул бергон,
Балойи ногаҳондурсан, балойи ногаҳондин қоч.

Агар сармояи ул Мабдайи нур дилдадур, Машраб,
Талабни пеш тутгин, мардуми номеҳрибондин қоч.

* * *

Сақардин ҳам батардур марди ноқобил била юрмоғ,
Агар мард топмасанг, лозим эрур узлатда ўлтурмоғ.

Замиринг розини ҳар ношиносо мардега очма,
Паямбардин қолибдур ғайридин асрор ёшурмоғ.

Иймонни мағзи йўқлар маърифатдин холи қилгандур,
Жазоси шул мунингдек телба касни хок ёшурмоғ.

Амалсиз халқни оламда «Каланъом» деди Холиқ,
Самарсиз чўбни меъёри шул, оташда куйдурмоғ.

Тариқи бандалик шоистаи иймонга мўлдур,
Аластни хамрини ичган киши бир ваъдаға турмоғ.

Жаҳон зиндонига ҳар кимки беғамдур, эмас мўъмин,
Тариқи бандалик шулдур у кўздин қонлар оқузмоғ.

Кўзингни ғайридин юмдинг, таваккулдур сани коринг,
Зану фарзанд учун лозим эмастур мунча қайғурмоғ.

На кирдорики қилсанг, тонгла олдингга келур охир,
Зироат мунда қилмоғдурки, тонгла нафъини кўрмоғ.

Кирибсан Мабдайи нур баҳрига, нурдин кўтар, Машраб,
Адашган ташналарни комига бир қатра томузмоғ.

* * *

Худони душманига учрасанг номеҳрибон учра,
Аларни сийнасига ҳамчунон тиғи синон учра.

Ки рўгардон бўлгин ғайриларни базмидин толиб,
Буларга учрасанг, монанди кўҳи гарон учра.

Такаббурни такаббур синдирур, эй толиби содиқ,
Ёмон олдингга келса, анга йўл берма ёмон учра.

Ки шояд равнақи душман таназзул хокига тушгай,
Гиёҳи бадни кўрсанг, ҳам чунон боди хазон учра.

Муқаррар Зулфуқорингдин узулгай гардани кофир,
Алидек ҳиммати олий талаб қил, ҳам чунон учра.

Азиз фарзанд дарди бўлмаса, зуд қўл кўтар андин,
Зиён қилмоқгадур кори, аларга бадзабон учра.

Киши то бадга бад бўлмай, тополмас мақсуди комил,
Ки нафсни дийдасига йўлда санчилган тикон учра.

Лаҳад оғзига боргунча дуо мандин будур Машраб,
Илоҳи, Мабдайи нур толиби йўлида кон учра.

* * *

Аламдин ҳар киши дунёга келди пешипоси бор,
Бу йўлда ҳар дилени кўнглида бир муддаоси бор.

Такаббур аҳлиға зинҳор салом алийк демай ўтгин,
Аларни бошига бу деви малъунни ҳавоси бор.

Жаҳонни моргиридур жаҳонда аҳли шавкат халқ
Чақар олдига борсангким, бағалда аждаҳоси бор.

Ибо бирла қадам қўй халқни даҳлизига, эй комил,
Агарчи уйда соҳиб йўқтур, қалби ношиноси бор.

Агар арзанча шубҳанг бор, тарозуга кирар охир,
Кишидин игна олсанг рўзи машҳарда жазоси бор.

Скандар бистару болин кимхобига хоб этти,
Аларни қолини бўлса гадони бўриёси бор.

Тасаддуқи ўшандоғ дилдурман дўзахга ўртонмас,
Пушаймондин ҳамиша кўнглида во ҳасратоси бор.

Ҳама сандин қолур вобастагиҳойи ҳавас бўлма,
Жаҳонни тўйини кўрдингму, кейнидин азоси бор.

Иймонни равнақидур баҳри раҳмат Мабдайи нури,
Кўтар гавҳарни, Машраб, рўзи маҳшарда баҳоси бор.

* * *

Ҳеч келдук бир танни дардига дармон бўлмадук,
Минг гуноҳ қилдигу бир соат пушаймон бўлмадук.

На насиҳат англадук, на сидқ билан солдук қулоқ,
Марди комилмиз дедук, ҳаргиз мусулмон бўлмадук.

Пайрави Намруд бўлдук, кирмадик Ҳақ йўлига.
Жумла иймон топти-ю биз аҳли иймон бўлмадук.

Мўлни устида Сақар бордур гузаргоҳи Сирот,
Охиратни хавфидан бир дийда гирён бўлмадук.

Сад ҳазарон мурдани тобутга миндурдик вале,
Умр ўтти воқифи аҳли гўристон бўлмадук.

Йўлни боғлабдур Азозил қасди иймон олгани,
Фориғи андешаи маккор Шайтон бўлмадук.

Ақли каж, атвори каж, биздин ёмон шарманда йўқ,
Ибрат олиб маргдин чоки гирибон бўлмадук.

Бандаликда лоф урор эрдукки биз соҳибамал,
Марди майдонмиз дер эрдук, марди майдон бўлмадук.

Машрабо, синдур вужудингни чу монанди садаф,
Мабдайи нур баҳрига то кирмадук кон бўлмадук.

* * *

Агар марди дурустсан ҳужраи дил посбони бўл,
Ёмонни яхшиси бўлгунча, яхшини ёмони бўл.

Қаноат обрўйи икки дунёдур, агар билсанг.
Кимики аҳд қилди, эй биродар, ёри жони бўл.

Илоҳо, офият берсун адашган пешволарга,
Баҳифзи пардаи исмат била роҳи омони бўл.

Қўлунгни мисли Адҳамдек жаҳондин айласанг кўтаҳ,
Дуо ҳаққингга айлай Аршнинг соҳибқирони бўл.

Қиёмат обрўйидур надоматлик кўнгил билсанг,
Ҳамани барҳам ур девонаи бехонумони бўл.

Кимки яхши раҳбар топти соҳибдилдин айрилмас,
Агар аҳдинг дурустдур, охиратни дидбони бўл.

Ҳақиқат йўлига жон бахшлагил монанди Исмоил ,
Қазога рози бўл, таслим йўлини корвони бўл.

Қаерда дард кўрсанг орзу қил аҳли дил бирлан,
Кетарсан охири дунёдин минг қутби замони бўл.

Кел, эй Машраб, сани шаънингга келди Мабдайи нури,
Киме дарддин гапирса бандаи кому забони бўл.

* * *

Насиҳат қилма ёқмас руҳи ноқис бадтабиатга,
На ҳожат ҳақ сухан изҳор қилмоқ аҳли ғафлатга.

Иймондин қайғулуқ мард юз Скандардин афзалдур,
Бўлай помоли роҳиким, қулоқ солса насиҳатга.

Бошингга тепсалар солорларни куйидан қайтма,
Некулар бизнидек бадларни бошлар роҳи жаннатга.

Охирда гарданини йўл юрарда дев узиб ташлар,
Кимики, мунда гардан эгмади роҳи шариатга.

Талаблик халқни бошига минг йўл тепса қайтмайдур,
Саги асҳоб Каҳфдек суйканур соҳиб шарофатга.

Юборма хотирингни, дур қилгин жамъи кудуратдин,
Азизларни каломи миндирур толибни ҳимматга.

Кўнгилни офтобидур ҳақиқатлик сухан билсанг,
Талаб қилгин, ажал етганда қўймас асли фурсатга

Ниҳоятсиз улуғ дарё эрур ул Мабдайи нури,
Агар гавҳар талаб Машрабдурсан бел боғла ҳимматга.

* * *

Ки ҳожийи ҳарамайнсан, зиёратингни тузат,
Қелибсан эмди бу даргоҳга, ҳимматингни тузат.

Таноби бандалигин солгин эмди бўйнунга,
Бу йўлни содиқисан, яхши тийнатингни тузат.

Фазилати ҳама олам дилингга рў берса,
Тариқи бандалик этгину хислатингни тузат.

Бу йўлни шаъмига парвона бўлгин, эй толиб,
Муриди роҳи вафосан ҳақиқатингни тузат.

Югурма пайрави нафсга, иймон кетар қўлдан,
Ҳамани шубҳасидан қоч, ибодатингни тузат.

Тикон қадалса кишига, ўзумга урсин деб,
Расулни уммати бўлсанг, адолатингни тузат.

Бировни ҳаққиға зинҳор бўлмагин зомин,
Бу йўлни чокаридурсан, диёнатингни тузат.

Жаҳон тамоми ҳақиқатдур асли Мабдайи нури,
Шикаста Машраб, маҳди саховатингни тузат.

* * *

Гарондур хоки танинг шум нафсни лангаридин,
Хабар тополмади руҳинг иймонни жавҳаридин.

Йиқил чу сояи мардега, эй жигарбандим,
Камол мард топар яхши тарбиягаридин.

Биродар улдурки, нафъу зарарга боҳамдур,
Умид қилма бу кун девни биродаридин.

Ғубору занги дилим шодбарор етгайми?
Фиғону нолаи комилни дийдаи таридин.

Кўзум юзингга тушар вақти, ё Абулқосим,
Шафоатингни дариғ этмагин бу музтаридин.

Саодатингга етиштур шикаста қулларни,
Ки махлас айла қулунгни бу дев лашкаридин.

Кўзумни косасидур хоки пойи раҳинг,
Иймон тағмаъ қиламан яхшиларни сарваридин.

Сабоки, рўзи қиёмат тулуъ бергонда,
Қулингни махласе бергин азоби маҳшаридин.

Ҳидоятингга яқиндур камоли Мабдайи нури,
Бағишла Машраби осийга Аршни манзаридин.

* * *

Тариқи роҳни тутмангми Аршни раҳбарисан,
Исони ҳамнафаси, руҳ тарбиятгарисан.

Кўнгулни мулкидадурсан, мисоли Искандар,
Талаб қил оби ҳаётики, марди муштарийсан.

Забон борича сўзла, гапур қиёматдин,
Ёқангни чок эт, эй уммати паямбарисан.

Имонни, дилни юборма ҳавойи шаҳватга,
Қадамни илгари қўйгин, қабули Акбарисан.

Жаҳонки комишта турмас, юмилди чашминг чун,
Бу шаҳрни сафарин қилки, яхши меҳтарисан.

Чиқ эмди кўҳна жаҳонни саройидин чолок,
Муҳаммади арабий ул набийни чокарисан.

Жаҳонни мақсуди сандин бўлур мудом Ҳосил,
Худога бандалик этсанг, бу пўлни акбарисан.

Биҳишту ҳуру қусур интизори гардингдур,
Дилингни покиза қилсанг ҳамадин илгарисан.

Муқим лутфига парварда бўлгин, эй Машраб,
Кир эмди Мабдайи нурга бу конни гавҳарисан.

* * *

Тасаддуқи ўшал дилман мудом назар топса,
Имо била ҳамани ҳолидин хабар топса.

Жаҳонни ибрат учун халқ айлади Холиқ,
Ки беҳунарни кўруб, мард агар ҳунар топса.

Иймонни қасдидадур нафси кофиркеши,
Дилингни ғорат этар ул агар зафар топса.

Азалда дийда бино бўлмасанг тонимангдур,
Ғаний кишига қачон кўрсатурки зар топса.

Бошинг чу Аршга етса мудом ларзада бўл,
Дарахт бошини зуд хам қилур самар топса.

Кўзингни борида бир марди қобил излаб топ,
Адашмагай киши йўлдинки, ҳамсафар топса.

Намунадур сану манга бу фазли бахшойиш,
Учар ҳавога улуғ руҳ болу пар топса.

Кир эмди, Машраби шўрида, мабдайи нурга,
Бу йўлда мард керак баҳридин гуҳар топса.

* * *

Ғанимат бил бу вақтни, умрдин нашъу намо қолмас,
Қарилик етди, диданг ёшлари англа зиё қолмас.

Кўзингни борида неки қил, эмди нек яхшидур,
Ёмонни оти ҳаргиз бу шаҳарга борҳо қолмас.

Аёғинг қуввати борида, кўзни борида йўл юр,
Ажални лашкари келгон суғун бу даступо қолмас.

Ғами душманга шоду ўзгаларга бўлмагин ғамгин,
Гадони мотамига шод бўлма, подшо қолмас.

Кўзунгга сурма қилгин ул Абубакр хоки пойини,
Ғаниматдур бу даври Аҳмад, ўшандоғ Мустафо қолмас.

Ғами гўру кафанни қайғусида бўлма, эй дарвиш,
Уламодин амал кетгайки, шарларда ҳаё қолмас.

Дари раҳмат очуғда Мабдайи нур изла, эй Машраб,
Кимики динга таъхир қилмади анга гуноҳ қолмас.

МУСТАЗОД

Кўрмакка сани тун кечалар уйғонадурман,
Эй моҳи жаҳоним,
Оҳиста юруб даргоҳингга ман ёнадурман,
Эй кўзи хуморим.
Бир шева билан юз жон олиб, лаҳза танимдин,
Эй хўби дилорой,
Бир кўрсам агар, ман санга қурбон бўладурман,
Эй қадди ниҳолим.
Ишқ дарди мандину жондин гузар айлаб,
Монандаи Мансур,
Ишқ тиғи билан кесгали бошим ҳавас этдим,
Йўлингга нигорим.
Кўнглимни қилиб соя каби осиладурман,
Эй зулфи камоним,
Қошинг қиличи бирла равона қилодурман,
Бир қатраи қоним,
То ўлгунча мақсудим эрур, ёр висолинг,
На жаннату ризвон,
Бу ҳол ила ман хаставу бемор ўладурман,
Эй руҳи равоним.
Ишқ доманини қўймай, илик бирла тутубман,
Бечораи Машраб,
Эмди бу жаҳон лаззатидин кўнгул узарман,-
Эй марҳами жоним.

МУСТАЗОД

Сансан мулки салтанатинг олама тўлган,
Ким, барчадин аъло,
Бу жону кўнгул ишқинг оро волаи ҳайрон,
Эй орази зебо.
Кўзумга қадам қўйсангу кулбам сори келсанг,
Миннат бу жонимга,
Эй шўхи пари пайкару эй шўхи хиромон,
Мисли гули раъно.
Ман босган изингни туфроғини сурма қилурман,
Эй шоҳи жаҳоним,
Дилбар сани кўйингга етолмай юрагим қон,
Ман ошиқи шайдо.
Асрори жаҳон сандин ўзаким билур эрмиш,
Сан барчани шоҳи,
Ҳар кимки, билурман деса, ул барчаси ёлғон,
Сан олиму доно.
Дунёни талоқ айлабу девона бўлубтур,
Ғурбатзада Машраб,
Танбур олибон қўлга қилур нолаву афғон,
Ҳажр ўтиға Лайло.

* * *

Қачон бўлғайки кўргайман ўшандоғ моҳи анқони,
Ани олдида очсам дафтари «Инно фатаҳнони».

Ўшандоғ комилени соясидин айлағил уммед,
Талаб қилсанг, дуруст қил, ҳосили дунёву уқбони.

Баён қилсам чидолмас нолишимга сури Исрофил,
Мақоми Маҳмудидин ояти «насрун мин аллоҳ»ни.

Улеки сояи раҳматга кирди ғарқи нур бўлди,
Ҳамиша ғайбдин англабдурлар «фатҳан қарибони».

Улеки мағрури дунё бўлубтур сўрмағил андин,
На билсун бебасират ваъдаи «мулкан кабиро»ни.

Таманнойи тириклик суд этмас рўзи маҳшарда,
Десанг юз тил била «ёлайтани кунту туробо»ни.

Хаёли фосиди андишалар иймонни қатлидур,
Ману санга очиб қўйубдулар «наҳну қасмано»ни.

Улеки, ботинини соф қилди икки дунёдин,
Ул англар бениҳоят ваъдаи «ажран азимо»ни.

Гуноҳни марҳамидур бандаларга кони истиғфор.
Кўнгилда келтирур комил киши «астоғфируллоҳ»ни.

Гузаргоҳи адамни бениҳоят карвони бор,
Қани мардони марди вақте қилса суду савдони.

Кишини бўлса иймони дилидин тарси кам бўлмас,
Дилиға нақш этар ҳар соате «ҳажран жамило»ни.

Тараққий топти мўъминдин ибодат дилни нуридур,
Қани мардеки, такрор айласа «насран азизо»ни.

Ҳам Аввалдур, ҳам Охирдур ва ҳам Зоҳиру ҳам Ботин,
Муҳаққақ бандалар ҳозир билур бир зоти Аллоҳни.

Илоҳо, қудратингдин меваи тавҳид бедор қил,
Қилай сероб, то йўлдин адашғон неча гумроҳни.

Кетар вақтимда, ёраб, қилма навмед, асирингман,
Ўзунг ўнг йўлға бошла неча биздек бесарупони.

Далолат қил, Илоҳо, бандани Аҳмадни нурига,
Ичургин осий қулларға «шаробан таҳуро»ни.

Илоҳо, осийларга нури дарёйи муҳаббат бер,
Сани амринг билан ҳамвор айлай пасту болони.

Мақоми Мабдайи нурдин насиб этгил бу Машрабга,
Ҳақиқат иштаҳосидин ютай ҳафдод дарёни.

* * *

Табойиъ мухталиф, ҳар дилга бир ранг муддао тегди,
Ҳақиқат муддаоси бандасиға гоҳ-гоҳ тегди.

Скандар мулкига ноз айласа, ман ажзи покимга,
Шаҳаншоҳларга тахту бизга нақши бўрё тегди.

Чиқарсам оҳи сардимни, муқаллид, қилмагин айбим,
Бўлур мақсуд мавжудики бир тире бажо тегди.

Иймонни ганжидур ихлоси комил, эй жигарбандим,
Кўнгулға андаки ширкатки, роҳ топти, бало тегди.

У бир саргашта Мажнун Лайлини кўйини кўрганда,
Ки маъшуқдин, агарчи, ноз тегди, кимё тегди.

Ўзингдиндур ҳама нодонлиғинг, зулматға йўл бошлар,
Вагарна раҳмати Ҳақ бандаларга борҳо тегди.

Савобим бор деб, кўтаҳ дема домони халқни сан,
Ки халқ арзан оломас, кишту корига ҳаво тегди.

Дуруғдин тил била уммат демак шарти ҳидоят йўқ,
У вақт уммат бўлур ҳар дилга чун тарси Худо тегди.

Танинг озоддур, Вайс ул-Қаран, нори жаҳаннамдин,
Муборак ҳирқаи поки ўшандоқ анбиё тегди.

Бир «омин» деса Ҳақ номига жоним тасаддуқ дей,
Топар ҳашр обрўйин пири комилдин дуо тегди.

Гулистони вафодин ғунчаи бекор қолмасдур,
Тузолмай қолмагай ранжур, ғайбдин чун даво тегди.

Илоҳо, хосларни пойини қабримға еткурғил,
Мунаввар бўлди кўҳи Тур, чун пойи Мусо тегди.

Ҳамани дини охир бўлди, ҳоло дини Аҳмаддур,
Шукр қил, уммато, дастингга дини Мустафо тегди.

Аларни соясида уммати дўзахдин эминдур,
Тирилмай қолмагай, ҳар мурдага пойи Исо тегди.

Эшитгин жон қулоғи бирла иймон баҳравар бўлсун,
Мукаммал дин меросу бизга қурби Зикриё тегди.

Сочилди, Машрабо, одам сарига Мабдайи нури
Ҳамадин пастлар хок эрди, нур тобти, баҳо тегди.

* * *

Ҳамиша жорий керак бандаларни чашми тари,
Бу йўлда жумлаки бормиз тамоми раҳгузари.

Мусофири раҳи давлат ҳамиша нолададур,
Етушса ҳар кишиға бўйи маргдин хабари.

Саршикаста керак урса ерга бошини боз,
Иймонли қул удурур даргоҳда ёрилса сари.

Ҳамиша бадракасиз йўқтур корвони вафо,
Вагарна саҳрои дўзахда йўлни уқбалари,

Улеки, хотирини ғайрларга топширди,
Бўлур Азозили мардуд бу қавмни роҳбари.

Дари умид талаб қил, шикаста дилдурсан,
Вагарна раҳнамони мудом очиқдур дари.

Улеки, ҳақни йўлидин бўлубтур чун мардуд,
На модари анга йўл бошлар ва на ул падари.

Бу йўлни раҳнамоси шикаста дил даркор,
Такаббур аҳлиға доим очуқ эрур Сақари.

Қадамни раҳнамосиз даме қўйуб бўлмас,
Ҳазор офат эрур йўлда, кўпдурур хатари.

Охир на бўлғай ўшал вақти кеторда анжомим,
Келурда келдb-ю, мушкулдур банда кетари.

Дилингда дийдаи дил бор, Худони ҳозир кўр,
Ҳама шу хавф била ўлди жаҳонни яхшилари.

Замонасозийи олам мани хароб этди,
Ғуломи ҳимматман, ғайрни тушмасун назари.

Иймон азалдин эмиш деб, кўтарма киштдин даст
Улеки, экмаса қайдин топар улуғ самари?!

Иймонни тоза қилур сидқи покинг, эй дарвиш,
Ҳамиша зору тазарруда бандани ҳунари.

Нафас тутулди-ю, қадди хаминг нишонаи марг,
Ҳануз чу боркаши халқсан чу пирхари.

Сабук сафар қила кўргин, касофатинг ортар,
Ахир бўлди бугун ҳайф умри мухтасари.

Бу йўлни воқеасидин дилинг эмас огоҳ,
Вагарна ҳар сари қабрига бордур навҳагари.

Азални ташнаси Машрабга Мабдайи нурдур
Етиштурурми бу давлатга оҳи коргари.

* * *

Машоми жонга даркордур, асл ишқи кофурий,
Баробардур анга, билсанг, жаҳонни нурию нори.

Кишиким, ташласа уқбони, дунёга назар қилса,
Ўшандоғ дийдадин тонгла чиқар дўзахни занбури.

Худидин ўтмоғу дунёдин ўтмоқ саҳл кор эрмиш,
Ҳақиқатда қадам бир йўл эрур наздики-ю, дури.

Заҳарли луқмадир, душманнинг қўлидин татиб бўлмас,
Заҳар ппнҳон этарлар қандга, душманни дастури.

Ўшал рўзи қулоғим ваъдаи дидор англабдур,
Кўзумни олдида арзанча йўқтур жаннату ҳури.

Ибодат қилгину мағрурликни ташлагин дилдин,
Жаҳаннамни сагидур кимки бўлди ғабри мағрури.

Масиҳодам керак бу хуфталарни боз уйғотгай,
Қани Луқмони вақт, бу йўлда кўбдур кўри ранжури.

Қадалса хор андак қоладур рафтордин пойинг,
Нечук манзил топарсан дилда бўлса нафси носури.

Қолибсан торикистон ичра, иш тақлид ила бўлмас,
Бу йўлда шерамарде қилмаса жонингга маъмури.

Жаҳон нисбат била барпойи олам бехабар андин,
Қарибдур зоти бечун банда Ҳақдиндурки маҳжури.

Аларни хоки пойи жон бағишлар жисми покингга,
Ўшандоғ банда бўлган бўлса Ҳақ йўлида мағрури.

Бошингпи ургину даргоҳида хизматда бўл доим,
Дийдорин излагин Кавсарталаблар марди муздури.

Ҳузури дилни чун дунё била уқбога бермайман,
Агарчи тахту бахтин манга берса шоҳи Фағфури.

«Анал — Ҳақ»гўйларни руҳига дарёйи раҳмат бер,
Бағишлар раҳматингни жон тасаддуқ қилди Мансури.

Илоҳо, сояи покинг муборакдур, Абулқосим,
Шафоат баҳрини қилдинг бугун умматга машҳури.

Азизларга ҳақорат бирла ҳар кимки назар қилса,
Босарлар рўзи маҳшар кўзига дўзахни анбури.

Йўлимни боғлама саргаштаман, эй марди динпарвар,
Шароби завқидин келтурки, борман масти махмури.

Етушти лутфи покидин муҳаббат жоми Машрабга,
Хазойини ҳақиқатдин очилди Мабдайи нури.

* * *

Тасаддуқи ўшал руҳманки Арш устида жавлони,
Мақоми бўлса доим хатми манзилгоҳи руҳоний.

Биров мақбул, биров марду, ҳама йўл бошлади бир-бир,
Қани ул шайхи Барсисо, ўшандоғ шайхи Санъони.

Қадамни илгари қўй, умр бозорин ғанимат бил,
Ўзунг ранжур йўқсан, варна кўпдур йўлда Луқмони.

Битинглар номи ишқни тобутига баъди ўлғон сўнг,
Насиҳат айлар эрди Хожа Исмоил Сомоний.

Талаб аҳли карамдин қилки, муфлисдин хато эрмиш,
Ки соҳибхона муфлис бўлса, нохушнуддур меҳмони.

Хасислар дийдасига Кўҳи Қоф эрмиш чу арзанча,
Кўзунгни нури кетмай, Хотамо, қилмангму эҳсони.

Ҳамажни дийдасига зар кўрингай таккаи саргин,
Ани охир дамида кўб нажосатдур гўристони.

Қани мардеки топсам, хоки пойин кўзга жо қилсам,
Худони ишқи бирла бўлса ул чоки гирибони.

Жаҳонни ютса дун ҳиммат очар оғзини афъодек,
Агар муфт тегса қанддин беҳ билингай оши явғони.

Мақоми бўйи ишқни сўрма ҳаргиз аҳли дунёдин,
Булар бир ҳабба топса зуд сотар иймону уқбони.

Бу аҳмоқ фитнажўлардин Худо берсун паноҳ охир,
Заминдин осмонга қувладилар охир Исони.

Паямбар сиғмади қавмига кўб озор кўрдилар,
Расули олам эрдилар башардин Арш султони.

Қўшилма, эй жигар, кўтаҳ назардин кўб бало ортар,
Паямбар айтдилар, ноқисни теккай юртга нуқсони.

Бахилда ишқ бўлмасдур, ул мардуди Ҳақ келгон,
На лозим дидаи мардудга очмоқ дурри яктони.

Жамоат қўл кўтарса гарданингни хам қил, омин де,
Азизлар айтиб ўтти, дев урар албатта танҳони.

На лозим ишқ ҳарисларга омони топилғай ул,
Ки дунё дўстни ўқбода саргардондур иймони.

Манам парвардаи доғинг, кел, эй шўхи тарабангиз,
Азал лаб ташнасиман, манга бергин жоми саҳбони.

Қани толибки Машрабдек кўтаргай гавҳари мақсуд
Тўкулди Мабдайи нури ҳақиқат лутфи Раббоний.

* * *

Юкунгни юкла, эй дарвиш, кўб қаттиғ сафар бордур,
Работи кўҳнага хў қилма, ҳар рўзе батар бордур.

Ўзунгни ғайратингни йўқидин вопаст тушиб қолдинг,
Сирот устида пойинг тегди, таҳтида Сақар бордур.

Роҳи дуру дарозингни мудом андиша қил толиб,
Борурда бохабар бўл, йўлда чандин уқбалар бордур.

Ҳамасидап қолурсан ҳирс бозорини кам жўйи,
Сабо ўлган сўғун бошингга минг ҳангомалар бордур.

Жаҳон мулкини ободнни таҳтида хароби бор,
Бу манзилга назар кўб қилмагил зеру забар бордур.

Раҳи осон эмасдур, қўлга киргай гавҳари мақсуд,
Макопи аждаҳодур ҳар қаерда ганжу зар бордур.

Кўнгулни оҳи сардни ҳашт дари жаннатга бермайман,
Сира дўзахга кўймаким, бу йўлда чашми тар бордур.

Ўзингдандур ҳама бехи такаббур худнамолиғлар,
Вагарна йўлга кирсанг қўл тутарга яхшилар бордур.

Кимики кўҳна дунёдин бошини қилмади фориғ,
Сари тобутга етган сўнгра чандин дардлар бордур.

Дема, ёқамни тутти марг, билмай, бехабар қолдим,
Соқол оқарди, тиш тушди, санга маргдин хабар бордур.

Ани даргоҳида ҳам яхши даркор, ҳам ёмон даркор,
Агарчи ошно бор, кейиндин бегоналар бордур.

Иймоннинг шаъми равшан, боди тунддин сақламоқ мушкул,
Бу мушти кам бизоатга ҳазорон амрлар бордур.

Кетарда айтиб ўтди бу суханни бир баландпарвоз,
Ғами уқбони ер ҳар дилда чун андак шарар бордур.

Ёқангни йиртма камҳиммат ғами фарзанду молингга,
Кўмилган сўнгра вақтида улуғроқ дардлар бордур.

Биёбони қазоға нола айлаб йиғла, эй Мажнун,
Саропо ғамда куйган неча сандек бежигар бордур.

Муҳимми кори вақтинг ўтти, ўтгондин сўғин етмас,
Агарчи нўш кўрдинг, кейиндин сад нештар бордур.

Чунон гавҳарталаб бўл Мабдайи нур баҳрида, Машраб,
Бу гавҳарларда, ошиқ, Аршда руҳонийлар бордур.

* * *

Югуртурма бу ақлинг марг одамга баробардур,
Некулар аҳлига дору, бу марҳам бадга наштардур.

Ўзингдандир ҳама нуқсону расволигу кўтаҳлик,
Вагарна икки олам қалби покингга муяссардур.

Улки ботинини соф қилди икки оламдин,
Қулоғига нидойе ҳар замон «Аллоҳу акбар»дур.

Роҳи бутхонаву то Каъбани реш ила жоруб эт,
Куништи Каъбаву бутхона толибга баробардур.

Кимики ганжи мақсудни йитурди, охтарур тинмай,
Талаб вақтида Яҳёдек ҳамиша дийдаси тардур.

Кўнгул шаҳри муяссар бўлса, иймонлар туғар андин,
На мулки шоҳ Кайковус, на тахти Скандардур.

Асарлик дил қачон афғону ноладин халоси бор,
Биёбони қазога ҳам шабу рўзи баробардур.

Йўлунгни боғлади дунёи ғаддорингни фаҳм этгин,
Найистонингга ўт тушганда пар чун ташти ахгардур.

Азизлар доманидин ҳар киши мундоғ жудо тушти,
Бу саргардон кишига бори исён мисли лангардур.

Муқаддам тутма дунёни ишини кори уқбодин,
Улеки бул румузга ёр эмасдур, ақли камтардур.

Даҳонни боғла ғийбатдин, ки муҳри тавба босилмай,
Биродар, англагил, ҳар хонани омодаси дардур.

Назар қилма, кўзунгни тикмагин тахти Фаридунға,
Агарчи мунда роҳат кўрса ул маҳшарда музтардур.

Дема дунё мани комимга ободон турар доим,
Жаҳонни манзили обод бўлса, охир абтардур.

Етимлигу ғариблик Мустафони шавкати бўлди,
Бу дардга хўй қилғон уммати хоси паямбардур.

Кўзинг борида қилгин сайр ҳафтоду ду миллатни
Бу ғурбат шаҳрига ҳар қайси йўл бир тарбиятгардур.

Бўлурму ҳар нечук ноқис бу йўлни аслиға ҳамдам,
Шу ҳамдамлик Абу Бакру Умар, Усмону Ҳайдардур.

Ҳар ахёри жаҳонни мажлисини гарм билманглар,
Ки зоҳир зиннат ородур, ба ботин зулмпарвардур.

Тўкулди Мабдайи нури ҳақиқат жони Машрабга,
Ани ҳар қатра оби сад баҳои ҳавзи Кавсардур.

* * *

Даҳоним талх, кўнгилда бағайр аз ёди риҳлат йўқ,
Кимики ёди риҳлат қилмади анга диёнат йўқ.

Адошиб йўлда қолғон ит каби соҳибни ахтаргин,
Биёбони қазода ташналаб ўлғонда шарбат йўқ.

Ружуъ аслингга қилгинки, умр бозори хунук бўлди,
Кўзунгни нури кетган сўнгра сайъ этмакка фурсат йўқ.

Худо чорлайди, вой афтода бандам, ман сори кел деб,
Ҳақиқат бир қадам йўл қолдию бизларга ҳиммат йўқ.

Жамоатдин тузалгай ҳар каму коси бу толибни,
Охир вақт бўлди, йўлига кирсам аҳли суҳбат йўқ.

Агар собитқадамсан йўлға кир, вақти сафар бўлди,
Қиёматни унутган бандаларга нури жаннат йўқ.

Иймонни равнақини бетараддуд халқ тополмайдур,
Расулга уммат эрмас дилда чун ваҳми қиёмат йўқ.

Биров фарзанд доғида, биров муштоқи дунёда,
Ғараз ҳар дилга боқтим, ҳеч вақте бежароҳат йўқ.

Мисоли чўғдек, зинҳор вайроналарда манзил тут,
Бу йўлни карвони кетди, қолғонларға ибрат йўқ.

Кетар вақтимда йўл оздим, саранжомимни билмайман,
Бу масти бебизоатга намудори ибодат йўқ.

Мазаллат хокини юзига сургон рўсиё қулман,
Бағайр аз оҳу фарёд айламакдин ўзга одат йўқ.

Охир вақтим на бўлғай бу жаҳон зиндонидин, эй шайх,
Сарим тобутга етган вақти кўзумга ҳаловат йўқ.

Қўлунгдин келса ҳар хайротини вақтидин ўткарма,
Деди хайрул-башар бу сўзни бемеҳнатга роҳат йўқ.

Жаҳон зиндониға ҳар кимки келди ҳоли танг эрмиш,
Бу боисдин қаерда раҳгузардур, истиқомат йўқ.

Ривожи корни аблаҳга айтманг, ақли ноқисдур,
Ҳақиқат аҳлиға мундин дуруст неку насиҳат йўқ.

Кўтар андишаларни хотирингдин, эй жигарбандим,
Қиёмат хавфини ким англади умрига лаззат йўқ.

Тариқат йўлида Машрабга тегди Мабдайи нури,
Бу нисбатдин кимики топмай ўтти, анга давлат йўқ.

* * *

Ҳама Аршу Замину Лавҳи аъзам посбониман,
На тутдунг отини ман орифи жаннатмакониман.

На таҳсиндурки, панжам боғласа ҳафтод дўзахни,
Ғаyиматман бу йўлда, тоқи Аршни меҳмониман.

Мақоми Қофи қудратдин «назиран кунту канзан»да,
Ва лекин жони олам мендадур, оламни жониман.

Ҳамани розиқи манман, ҳамани содиқи манман,
Кетарда бандани оинаи шамъи иймониман.

Умид этгил карам дарёсидин, эй хастадил банда,
Ҳамани воқифи аҳволиман, рози ниҳониман.

Малойиклар тасбеҳи, мукаммалларни тавҳиди,
Ҳамани номасида ояти сабъ ул-масониман.

Улуғ номим эрур Акбар, будур тасбеҳи пайғамбар,
Сари ожизларнмга рўзи маҳшар посбониман.

Нигоҳдорандаман, ҳар кимки шак этса куяр бешак,
Ғафур келди бир отим ҳамчунон шоҳи жаҳониман.

Васеъ давлат санга бердим, Расулни уммати қилдим,
Баду неки жаҳонни синнасида достониман.

Урар даргоҳга бошин хоҳ Фиръавн, хоҳ Намруди,
Бу йўлда кулли махлуқни муроди бўстониман.

Бериб мўъминга раҳматни, очиб кофирга шавкатни,
Сочиб ҳар кимга зийнатни карамлик карвониман.

На бўлғай бандаи хоки, ани ним жавча идроки,
Бир отим келди Саттор, ҳомили яхши ёмониман.

Мусони маҳв этиб Турга, осиб Мансурни дорига,
Шифо мандиндур ранжурга, жаҳонни шодмониман.

Қарибман ҳар замоне бандаларни ҳолиға воқиф,
Ки мандин бўлмагин ғофил, Худованди жаҳониман.

Нидо келдики, эй Машраб, талабдин узма уммединг,
Очилди Мабдайи нури ҳақиқат, нуқтадониман.

* * *

Давр санинг комингға юрмасдурки, даврон излама,
Санки мажнун бўлмасанг, кўҳу биёбон излама.

Суҳбати ҳар пирига берсанг аёғига йиқил,
Сан у йўлдин дард талаб қилғину дармон излама.

Хок бўлдунг, қобили шундоғ маконсан, эй амин,
Чун Халилдек жонни топшургил, дигар жон излама.

Чун замирнинг соф бўлғон сўнг, билингай веку бад
Хонаи дилни супурмай санки мехмон излама.

Кишти кори охиратни зиндасан дунёда қил,
Беибодат маҳзи тақлид бирла иймон излама.

Жомаи тақво зиёликдур кийолмас ҳар хасис,
Бу нигин қўлунга тегмайдур Сулаймон излама.

Хонавайронлар билур афтодаларни ҳолини,
Санки ранжур бўлмасанг, эй кўр, Луқмон излама.

Зоҳиру ботинда якранглик керак, эй ошно,
Сан мусибат тўйидин зинҳор домон излама.

Ҳар кишини пири ўз вақтида Нажмиддиндур,
Боязидни вақти ўтти, пири Суфён излама.

Уқбалар душвор эрур ўттуз минг йиллик Сирот,
Ҳар қадамда тавба қил, бу йўлни осон излама.

Гиряйи Яҳиёйи акмал равнақи дийдор эрур,
Вақти садбаргни баҳор излар, зимистон излама.

Шерлар бордурки, оҳи етти дўзахни бузар,
Сан аларни коридин зинҳор нуқсон излама.

Йўл юрур бўлсанг ниҳоят йўқ, сани умринг қалил,
Тавсани ҳимматга минмай сан бу майдон излама.

Кимки ўз айбини билди ул етар Раҳмонига,
Дийда ўз айбингга оч, дигарга нуқсон излама.

Навҳа вақти мисли Довуд дард пайдо қилмасанг,
Марҳами асрори кулл бўлмай сухандон излама.

Зиндалик огоҳ бўлмоқдур ҳақиқат йўлидин,
Навҳада монанди Нуҳ йўқсан, чу тўфон излама.

Мабдайи нури илоҳийдур бу Машрабни дили,
Хизри вақтни топмагунча оби Хайвон излама.

* * *

Оқилған бўлса яхшидурки мардни ашки хунбори,
Жаҳон бозоридин бозори бўлғон мардни бозори.

Етур шул камлигинг, озодаларни хоки пойи бўл,
Шу гардан, хамларини бордур маҳшарда харидори.

Халилдек бўлса дил офат қўяр юз шурише пайдо,
Тасаддуқи ўшал комилки, ҳаргиз йўқтур озори.

Ўзингдин пастни кўрсанг, қил тавозе, бермагин озор,
Ҳамиша гўши дилга бу эди муршидни такрори.

Азиз ул вақтни домонини дийдангга суртмангми?
Жаҳон холи эмасдур, бордур сад лак Хожа Аҳрори.

Талаблик халқ Адҳамдек уруб шавкатларин барҳам,
Дилидин пок бўлғай нахвату номус била ори.

Иймонлик қул тавозелик бўлур, одамни яхшиси,
Дарахтни гарданини хам қилур пур бўлса чун бори.

Юрутгин тобутимни, истиқомат қолмади манда,
Қани ул ғавси комилларки, ҳаргиз йўқтур осори.

Улуғ йўлдин қолур домони давлатга етушмай даст,
Кимики, бўлса чун аммора саркашни гирифтори.

Қазоға рози бўлмоқким, тариқи бандалик эрмиш,
Бу йўлни ғофилиға йўқтур маълум нурию нори.

Эшиттинг шамъни олдига сан парвона бўлмангми,
Дилинг мажмар сифат ўртанмаса топмангдур асрори.

Кўзунгни нури кетмай, изла иймон тўшасин толиб,
Йиқилмасдин бурун ҳоло бошингга марг девори.

Саранжомингни пир олдида қўйгин, пирдин айрилма,
Бу йўлда раҳгузар халқига яхшидур сабукбори.

Назарни дилға қўй, дил ҳужрасини посбони бўл,
Мабодо бўлмағай осон ишинг, бу йўлда душвори.

Агарчи гулшане эрмам, ишқ боғини тикониман,
Чу бир гул хотиридин тарбиятлар кўп топар хори,

Фиғону нола қил, ҳеч қолма зору тазаррудин,
Раҳи ажз излаган халқ, то қиёмат кўрмагай нори.

Гумони нек толибға шарофатҳойи иймондур,
Бу йўлда кам тутар озодаларни дилда зангори.

Ҳақиқат аҳлини иймони Машраб, Мабдайи нури
Бу баҳрни излаганларга етушгай дурри шаҳвори.

* * *

Бу йўлни толибиға яхши раҳнамо учрар,
Дуо талаб кишига соҳиби дуо учрар.

Назарни илгари қўй, изла тавбафармони,
Кўyгилни мулкига шоҳи жаҳаннамо учрар.

Етур хотири покингга Ҳақни ёдини,
Худо талаб кишига охири Худо учрар.

Мисоли Адҳами вақт салтанат таркини қил,
Тут ҳимматингни баланд, қўлға кимё учрар.

Вафони расмини тут, бўлма хотир озурда,
Кўнгилни зангини очгудек бир ошно учрар.

Бу йўлда берма қўлингдин Расулни суннатини,
Шикаста умматига роҳи Мустафо учрар.

Етолмадим демагил, дев йўлимни боғлади деб,
Кимики дардига шокир эрур даво учрар.

Сийнангни холи эт, эй, аҳли дилни тобган сўнг,
Тутар қулунгни бу йўлдаки, бир ошно учрар.

Замона халқини аҳдиға зътимод этманг,
Дуруст феълу дуруст қавл гоҳо-гоҳо учрар.

Қўлунгни солма бу йўл танг ҳармағоқига,
Ҳазарни йўлида бўл, неши аждаҳо учрар.

Мураввиж ҳама давлат киши бўлолмасдур,
Жаҳонни тўйини топганда зуд азо учрар.

Гадони хирмонига даст урмагил, эй шоҳ,
Ки ним дона тополманг, қўлингга коҳ учрар.

Ғубор қилма дилингни жаҳонни коҳишидин,
Бу ношукурлигинг афзун бўлиб бало учрар.

Ғуруру давлату дунёга бўлмагин мағрур,
Саманд бўлса давандига пешпо учрар.

Хуружи лашкари Шайтон бошингга келмай кел,
Кимики келди бу даргоҳга, «раббано» учрар.

Қабули тавба омондур бу дев макридин,
Бу йўлни роҳравига яхши пешво учрар.

Азални Машрабисан изла Мабдайи нурдин,
Бу баҳри раҳмат эрур, дурри бебаҳо учрар.

* * *

Васеъ тут, эмди улуғроқдур Аршни майдони,
Бу йўлда мартаба излар чу қутби раббоний.

Ғариб боғи вафодин чунон узоғ туштунг,
Ғанимат эрди санга арзни найистони.

Ҳаво била дилу жонинг бўлубтур пурдард,
Бу йўлни сайрини кўб қилки, йўқтур поёни.

Таназзулот қарибдур ружуъ қил аслингга,
Сафарни илгари қилмонгму ўтди даврони.

Йитур бу донишу фазли, умед лутфига қил,
Иймонии равнақидур асли файзи раббоний.

Дилингни васвасаи девидунга топшурма,
Таваккул аҳлига учрар ахтари Сулаймоний.

Ҳазор мурдайи кўмдунгу ибрат олмайип,
Дилингда хавфи иймон йўқ нечук мусулмони?

Тасаддуқиман ўшал руҳки, қолиби бор,
Ҳамани барҳам уруб, Аршга қилса жавлони.

Ишинг кўпайди сани, зиндаликда хў қилдинг,
Баҳоринг ўтти, қариб келди чун зимистоии.

Соқол оқарди, ҳануз тавба вақти йўқ дема сен
Кимики уйқуда қолди, қилур пушаймони.

Таваккул аҳли балодин ҳамиша холидур,
Ризоталаб кишини жойи келди ризвони.

Бу йўлда ганжи қаноатни ганжга бермайман,
Бу шаҳар тахтига чиққан қилур Сулаймони.

Фақири ганж эрур анго, амниятлар кўб,
Кишини қандидан афзалдур оши явғони.

Иймон ҳаловатини изла, йиғла Яҳёдек
Дарахт самарга етар, бўлса йилни борони.

Умид қилма бу кўтаҳ назарни ҳимматидин,
Бахилни хонасидин хастадилдур меҳмони.

Ҳамани барҳам урубман манга дийдори керак,
Вагарна донаи гандумдур боғи ризвони.

Вафони йўлини тут, ҳосили иймон тилагин,
Бу киштни толиби келди азални деҳқони.

Румузи жон талаб эт, мавжи Мабдайи нурдин,
Шикаста Машрабисан изла дурри пайсоний.

* * *

Намудунгдур азалдин, кел қадам қўйгил баланд боло,
Тузотгин киштийи ҳимматни жўш урмай туруб дарё.

Назар ҳимматига қилгин, ғайратенгези эрур ишқинг,
Ҳижоби роҳи расмингдур бу йўлда бевафо дунё.

Саро-саргашталикда хўй қил монандаи Юсуф,
Жаҳонни Ширини, бошингга тушгондур улуғ савдо,

Найистони фанодин кимки бебарг бўлди ноқисдур,
Вужудинг мулкнга ҳосил қил эмди махзани кимё.

Чунон мустағрақн бўлгипки, олам тутмасун отинг,
Башар мардуд қилсунким, малаклар айтсун «оманно».

Ҳақиқат боғидин сарсабз келгон бир шакарнай сан,
Камарбанди белингга боғламангми, «урватул вусқо».

Набийни кейнидин солор мардсан, зуд қадам қўйгил,
Каримга уммат арзин токи қилгай «шоҳ ав адно».

Салоҳи кори мўъминларни ул шояд бахайр этгай,
Чиқарган махзани асроридин чун гавҳари якто.

Қўйуб бошиға Ҳақ ўз лутфидин тожи «лавлокни»,
Ҳабибин гардидин бўлди мунаввар «қоба қавсайно».

Ҳидоят қилгани йўл бошласун ул зоти бечунга,
Сочиб умматга раҳмат, ул шаҳи авранги моавҳо.

Малойик гирдида саф-саф, ҳама муҳтожи наълайни,
Шифо излаб талабда Довуду Исову ҳам Мусо.
!
Бериб ҳар қайси пайғамбарга лутфи хўбидин хилъат,
Бўлиб ходим ўшал даргоҳда ҳам Ювшаъ била Яҳё.

Очиб ризвон дарини, умматига мулк этиб тақсим,
Ҳамани хотирин хурсанд этиб, боғишлади маъво.

Ўшандоғ олиҳиммат шеридилни умматудирмиз,
Ҳақиқат боғидин оламда дигар бўлмади пайдо.

Дуои сидқу ихлосу ниёзу роҳи ожизлик,
Тилида зикри уммат, дилда «Субҳоналлази исро».

Ҳама сармояйи иймон у шаҳпи ҳимматидиндур,
Вагарна ҳаббага арзимас «дунёву мофиҳо».

Тили Ҳақни каломига мунаввар онқадар шомил,
«Алам нашраҳ» тарозу рўзгори сураи «Тоҳо».

Шафоат вақтида Машрабга тўккин Мабдайи нури
Тарозуи амални вазн қилғон вақтида фардо.

* * *

Жаҳонда шодмони излама хў айлагин ғамга,
Назар қилмоқ керак ҳар лаҳза кори мотақаддамга.

Назар қилмангми охир кори Барсисо нечук бўлди,
Топиб халқига душман, шайхни еткурди жаҳаннамга.

На коҳишларни кўрди мулки фирдавсга Сафиуллоҳ,
Зарар еткурди душман охири бобои Одамга.

Маломат асли покдомонларгадур, ташвиш кўб қилма,
На бўҳтонларни тоқти халқ шундоғ пок Марямга.

Йиқилғон бомни тахтида ўлтурмоқ хато эрмиш,
Агар мардсан таъассуф айла ул Иброҳим Адҳамга.

Кажийи гарданинг сармояйи иймони комилдур,
Нузули раҳмат эрмиш лутфи Ҳақдин гардани хамга.

Мақоми офият маҳмуд, Машраб, Мабдайи нури,
Илоҳо, манга ҳам еткуру ҳам халқи бу оламга.

* * *

Адуни қонини тўкмакка ҳамчун тиғи бурро бўл,
Рафиқи бадзабондин, эй биродар, даст кўтаҳ бўл.

Кимидин тегса осойиш, ани бошидин айлангин,
Ёмонни заҳматин тортгунча бир манзилда пинҳон бўл.

Сареки, бўлса гарданкашлиги андин умид этма,
Фалокатхонадин қоқ доманинг мисли шаҳаншо бўл.

Худодин ҳиммати излаб, такаббур уйини бузгин,
Ҳақиқат осмонига ҳамнишини руҳи Исо бўл.

Келиб олдимга душман, кунда минг таъзим қилсун деб,
Агар кўнгулга бордур бу румузлар, аҳли тақво бўл.

Фано бирла бақони ўртасида манзил айлабсан,
Бу йўлда раҳгузарсан, фориғи дунёву уқбо бўл.

Замона танг-танг деб, ташлама дастингни, эй толиб,
Муҳаммад пешпо урди, санам кел, хасми дунё бўл.

Думи морени ҳар ким қўлга олди, чақмайин қўймас,
Тила дийдорини сан, мунтазири яхши ҳамроҳ бўл.

Дили шўрида Машраб селгоҳи Мабдайи нури
Санам гавҳар талабсан, ҳамчу маллоҳи шу дарё бўл.

* * *

Такаббур аҳлини бошига заҳролуд ханжар бўл,
Қаерда реши бадомос кўрсанг, анга наштар бўл.

Кимики, бўлди чун помоли душман, дастини тутгин,
Худо yисбатни берса, хасталарга тарбиятгар бўл,

Хасу хошок домонингга эргашса узуб ташла,
Таъаллуқ решасин уз, тобеъи шаръи паямбар бўл.

Деди Ҳақ «иннамо амволукум, авлодукум фитна»,
Буларни борини гарданга олма мисли Ҳайдар бўл.

Қаердин бўйи дард келса, югур чандонки, ҳолинг бор,
Йўлунгда шердил халқ учраса олдида чокар бўл.

Иймонни душманидур нангу номус, эй жигарбандим,
Булардин мосуво бўлгину пири ҳафт кишвар бўл.

Агар сийнангда дардинг бор, маҳрамларга дард айтгил,
Фироқи яхши улфат ёд қил, куйган бир ахгар бўл.

Сурохи бор жаҳонни, кавлама тахтига етмонгдур,
Қаерда кўҳна гўристонни кўрсанг дийдаси тар бўл.

Карам дарёсидин Машрабга ёғди Мабдайи нури
Етушти санга толиб, посбони яхши гавҳар бўл.

Abdusattor Jumanazar
“MABDAI NUR” VA KALAVANING IKKI UCHI

Abdusattor Jumanazar 1961 yilda Qashqadaryo viloyati Qamashi tumani Naymansaroy qishlog‘ida tug‘ilgan. Toshkent Davlat universitetining sharqshunoslik fakultetini tamomlagan. Gazeta va jurnallarda faoliyat yuritgan. Hozir O‘Z FA Beruniy nomidagi sharqshunoslik instutida katta ilmiy xodim bo‘lib ishlaydi. “Hilvat ahli”, “Madoris”, “Nasaf”, “Mashrab”, “Vaxshuvor”, “Buxoro” kabi ilmiy-badiiy kitoblari nashr etilgan. O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a’zosi.

Maqolamiz Mashrab va “Mabdai nur” asari muammosiga oiddir. Bu masalaga ikki sababga ko‘ra to‘xtaldik. Avvalo, Herda Henkel jamg‘armasi bilan Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti xodimlari hamkorligida qo‘lyozma asarlar elektron katalogini tuzishda “Mabdai nur”, “Kimyo” va “G‘azaliyoti eshon Mashrab” kabi she’rlar to‘plamiga duch kelib, ularni aniq va batafsil tavsiflash zarurati paydo bo‘ldi. Ikkinchidan, “Mujaddidiylarning Buxoro xonligi ma’rifiy hayotida tutgan o‘rni” mavzusidagi tadqiqotda Ro‘ziboy Mashrab mujaddidiylar safida uchradi.

“Mabdai nur” asari hamda Ro‘ziboy Mashrabga doir ilmiy adabiyotlarga murojaat qilganimizda qariyb yuz yildan buyon davom etib kelayotgan, biroqhanuz uzil-kesil yechimi topilmagan muammoga duch keldik. “Mabdai nur” muallifi kim? Barcha tadqiqotchilar hozirgacha shu savolga javob qidirgan ekan.

Bu masalani birinchi bo‘lib ilmiy doiraga olib kirgan va uni muammo sifatida ko‘tarib chiqqan mutaxassis professor V.A. Vyatkin edi. U 1923 yili chop etilgan “Farg‘onalik darvesh – Devonai Mashrab” nomli ilmiy maqolasida Boborahim Mashrab hayoti va ijodiga keng to‘xtaladi. Ishida “Mabdai nur” Boborahim Mashrab asari ekaniga shubha bildiradi. Ilk bor u “Mashrab bitta emas, kamida ikkita bo‘lishi kerak” mazmunidagi ilmiy farazni ilgari suradi. Ikkinchi Mashrab ham birinchisi bilan zamondosh, u ham Ofoq xojadan ta’lim olgan va Namangan, O‘sh yoki O‘zgand tomonlarda yashagani taxmin qilinadi. Bu ikkinchi Mashrabni tanish uchun tashlangan ilk qadam edi.

Oradan yetti yil o‘tib, 1930 yil yanvar oyida professor Abdurauf Fitrat matbuotda “Mashrab” maqolasini e’lon qiladi va Vyatkin fikrlarini butunlay rad etadi. U Boborahim Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan katta, ancha muvaffaqiyatli tadqiqotni amalga oshirgandi. Biroq Fitratning o‘zbek adabiyotida Mashrab taxallusli yana bir shoir borligidanbexabarligi ham shu maqolada bilinib qoladi.

Ro‘ziboy Mashrabni ilm ahli va adabiyot muxlislari tanishi uchun yana yigirma to‘qqiz yil kerak bo‘ldi. 1959 yil 14 fevral kuni Po‘lat Qayumov “Mabdai nur”ning bir nusxasida(11119- raqamli qo‘lyozma) “Oldimga kel” radifli g‘azalni uchratib, Ro‘ziboy Mashrabni kashf qiladi. Ko‘p o‘tmay, o‘sha yili akademik G‘afur G‘ulom 9251-raqamli boshqa bir qo‘lyozmada xuddi shu g‘azalni va “oldimga kel” radifli muxammasni topadi va ular asosida “Ikki Mashrab” nomli maqola tayyorlab, 12 iyul kuni “Qizil O‘zbekiston” gazetasida chiqaradi. Shu tariqa, Hofiz Ro‘ziboy ismli yana bir Mashrab o‘zbek adabiyotiga kirib keladi va “Mabdai nur”, “Kimyo” asarlari unga tegishli ekani rasman tan olinadi.

Lekin ba’zi tadqiqotchilar bu masalaga ko‘proq aniqlik kiritishga urinardilar. Ulardan biri Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti ilmiy xodimi Abdulla Nosirov edi. U ushbu muammo ustida o‘n yilcha (1964 — 1975) bosh qotirgan va uni yoritish maqsadida mazkur asarlarning 19qo‘lyozma nusxasini to‘plagan. Ularning ko‘chirilgan joyi va yilini aniqlashga intilgan, “Qissai Mashrab” matni bilan qiyoslagan. Masalaga yondashuvda manbashunos sifatida to‘g‘ri yo‘l tutgan. Faqat Ro‘ziboy Mashrab haqida ma’lumot topolmagani sababli ishni oxirigacha yetkazmasdan yarim yo‘lda to‘xtaydi va tadqiqotini: “Ehtimol, Ro‘ziboy “Mabdai nur”dan yod olib-olib, hofizlik qilib, “Mabdai nur”ni diliga jo qilganligihaqida ham xonishlar qilsa kerak, degan fikrlarga ham kelib qo‘ydim,” degan taxmin bilan tamomlaydi. Ayni damda “Mabdai nur”ning Boborahim Mashrabga tegishli ekanini ham isbotlay olmaydi.

Shu tariqa, 1959—1990-yillar oralig‘ida adabiyotshunoslikda “Mabdai nur” va “Kimyo” Ro‘ziboy Mashrab asari ekani to‘g‘risidagi qarashlar ustuvor bo‘ldi.

Bu sohadagi tub burilishlar 1990 yildan boshlandi. Jaloliddin Yusupov Mashrabning “Mehribonim qaydasan” kitobiga qo‘shib, “Haqiqiy Mashrabni izlab…” nomli maqolasini ham chop etadi. Unda ikkala Mashrab tarjimai holiga e’tibor qaratiladi. Muallif Ro‘ziboy Mashrab haqida: “3692-inventar raqamli qo‘lyozma “Mabdai nur” 1263 hijriy, 1820 melodiy yilda ko‘chirilganligiga e’tibor berilsa, bu yillarda Hofiz Ro‘ziboy 9-10 yoshlardagi o‘spirin bo‘lgan deyish mumkin va uning bu yoshda Jaloliddin Rumiyning tasavvufiy “Masnaviy”sini turkiy tilda sharh etib, “Mabdai nur” kabi yetuk bir asar yozganligi ham haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi”, degan xulosaga keladi. (Bu yerda ko‘rsatilgan 1263 sanasi nashrda noto‘g‘ri bosilgan, aslida 1236 yil yozilishi kerak edi. “Mabdai nur” asariga bag‘ishlangan maqolamizda bu masalaga yana alohida to‘xtalamiz.) Biror ilmiy tushuntirish va izohlarga ega bo‘lmagan bu fikr, negadir, keyingi 20 yil mobaynida ko‘pchilik tadqiqotchilar uchun asos ma’lumotga aylandi.

Taniqli mashrabshunos Muhsin Zokirov o‘sha yili “Mashrab oldidagi gunohlarim”, deya tavba qilib, “Yosh leninchi” gazetasiga maqola yozdi. U o‘z maqolasida Boborahim Mashrab asarlarini noto‘g‘ri talqin etgani va shular qatorida “Mabdai nur” va “Kimyo” asarlarini nohaq ravishda Ro‘ziboy Mashrabniki, deb aytgani uchun kechirim so‘radi. Bu chiqishlar o‘quvchilar ommasida kuchli taassurot qoldirdi. Jumladan, voqeaning bunday tus olishi professor Ismatulla Abdullayevni ham to‘lqinlantirib yubordi va u kishi mazkur asarlarning Boborahim Mashrabga tegishli ekanini matbuotda isbotlashga tushib ketdi. Maqolalarining ko‘pchiligida “jabrdiyda” Mashrab adabiy merosi haqida gapiriladi. (Holbuki, sovetlar davrida o‘zbek mumtoz adabiyoti vakillaridan juda kamchilik shoirlargina Mashrab singari sho‘rolarning jo‘shqin olqishiga sazovor bo‘lgan edi.) Tadqiqotchining bu asarlar Boborahim Mashrabniki bo‘lishini juda istayotgani yozganlarida yaqqol ko‘rinib turadi.

Umuman, 1990—”O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining 2010 yil yillar mashrabshunoslikda yangi davr bo‘ldi. Bu davrning bugungi faollaridan biri Mo‘min Hoshimxonovdir. U J.Yusupov va I.Abdullayev qarashlarini quvvatlaydi. Biroq bu tadqiqotchilar Ro‘ziboy Mashrab hayoti va ijodiga doir biror muhim ilmiy yangilik olib kirmagan yoki bunga deyarli e’tibor qaratgan ham emas.

Bu vaqt oralig‘ida, Ro‘ziboy Mashrab nomi adabiyotshunoslik sahnasidan yana ancha chetga surilgandek bo‘lsa-da, yangi tadqiqotlar davom etayotgandi. 1997 yili P. Ravshanov, O. Ravshanov, M. Husenov hamkorligida “Hofiz Ro‘ziboy Mashrab” nomli kitob bosilib chiqdi. Ushbu asarda mualliflar Ro‘ziboy Mashrab hayoti va ijodini batafsil yoritishga harakat qiladilar. Shunga qaramay, adabiyotshunoslik maydonida qariyb bir asrdan beri osilib turgan muammoning asosiy jihatlari bu ishda ham ochilmay qoladi. Ro‘ziboy Mashrab hayotiga oid og‘zaki rivoyatlar va ular asosida yuzaga kelgan ortiqcha talqinlar tadqiqotchilarni muammo yechimidan uzoqlashtirib ketadi.

2000 yili Germaniyaning Berlin shahrida “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo‘lyozmalar xazinasida XVIII—XIX asrlarda yozilgan tasavvufga oid qo‘lyozma asarlar ro‘yxati” nashr etildi. Unda “Mabdai nur” va “Kimyo” asarlari muallifi deb Ro‘ziboy Mashrab ko‘rsatilgan. Ammo izidan mualliflik masalasi bahsli ekani alohida ta’kidlanadi.

Xullas, ilmiy adabiyotlar va birlamchi manbalarning dastlabki tahlili muammoning 1990 yildan oldingi davrlarga qaraganda ham ortiqroq chigallashganini ko‘rsatdi.

* * *

Juda chuqurlashib ketgan yirik va bunday murakkab muammo yechimini gazetada bir urinishda hal etib bo‘lmaydi. Shu sababli ikki qismdan iborat mazkur maqolada Ro‘ziboy Mashrab hayoti va ijodi bilan bog‘liq faqat ba’zi tarixiy ma’lumotlarni ko‘zdan kechiramiz.

Mashhur “darig‘” radifli tarkibband va “Oldimga kel” muxammasi shoirning tarjimai holi hamda “Mabdai nur” asari haqida xabar beruvchi ilk ishonchli manbalar hisoblanadi. Muammo yechimiga olib boruvchi kalavaning ikki uchi ham ular bo‘lsa, ajabmas…

Bu she’riy asarlar tadqiqotchilarga yaxshi tanish. Shu paytga qadar ularni har kim har xil talqin qilishga urindi. Aslida Ro‘ziboy Mashrab hayotining ayrim muhim jihatlari “darig‘” radifli tarkibbandning ikkita bandida qisqa va lo‘nda bayon etilgan. Ishni shu yerdan boshlaymiz. Shoirning ta’kidlashicha, uning birinchi ustozi mulla Yormuhammad ismli ko‘zi ojiz bir kishidir. Ilmiy-tadqiqot va adabiyotlarda bu shaxs haqida deyarli ma’lumot uchramaydi. Poyon Ravshanov uni oddiy bir ziyoli kishi, qishloq mullasibo‘lsa kerak, deb taxmin qiladi. Shoirning o‘zi esa, bu ustozi to‘g‘risida “Tarkibbandi Hofiz Ro‘ziboy” (O‘zR FA SHI 5735-2-raqamli toshbosma) asarida shunday yozadi:

Bor edi bir shayx guyo ul manga mavlo edi,
Ismi poki Yormuhammad, sohibi taqvo edi,

Guhari ko‘zidin nihonu ilmga daryo edi,
Koni Sohibzodadin chiqqan durri yakto edi.

Ham azal bog‘ida bir sarvi baland, bolo edi,
O‘zi qori erdi mulla, diydasi a’mo edi.

Pok tab’u ham raso va oshiqi shaydo edi,
Xavfi Haqdin yig‘lag‘an shari’ ahliga ustod edi,
Jumla bir-bir yerni ostiga jo bo‘ldi darig‘.

Bu she’riy parchadagi “Koni Sohibzodadin chiqqan durri yakto edi” satri shu paytgacha tadqiqotchilar e’tiboridan chetda qolib kelmoqda. Aslida shu bitta satrda mulla Yormuhammad hayoti yashirindir. Satrdagi Sohibzoda nimani anglatadi? —Sohibzodaning juda katta koni, boyligi bor. Yormuhammad esa, shu konning(yoki xazinaning) tengsiz durlaridan biri… Sohibzoda kim? Birlamchi manbalarda u to‘g‘rida biror ma’lumot uchraydimi?

Ha, Sohibzoda nomini bir qancha manbalarda uchratish mumkin. Tarixda asosan ikki kishi shu nom bilan atalgan. Ularning birinchisi Miyon Fazl Ahmad va ikkinchisi — uning o‘g‘li Miyon G‘ulomqodir Sohibzodadir. Ulardan birinchisi Buxoro va ikkinchisi Qo‘qon xonligida yashagan mujaddidiy shayxlar edi.

Miyon Fazl Ahmad ko‘proqAs-Sohib nomi bilan mashhur bo‘lgan. Ba’zi manbalarda unga nisbatan ham Sohibzoda atamasi ishlatilgan. U Amir Shohmurod Buxoro taxtiga o‘tirgach, mulla Safar Xorazmiy mujaddidiy vafotidan so‘ng uning bosh piriga aylanadi. Taxminan, 1786—1801 yillar atrofida Buxoroda yashab, tariqatda o‘z maktabini yaratgan. U naqshbandiya sulukining Hindistondagi Sirhind tarmog‘i vakili, ya’ni mujaddidiy-naqshbandiy edi. Sulukdagi faoliyatining ko‘p qismi Lohur viloyati va Siyolkot shahrida kechgan. Nasab jihatidan Mujaddidi Alfi Soniy shayx Ahmad Sirhindiy avlodi hisoblanadi. Uning Miyon as-Sohib nomi bilan shuhrat qozonishiga bir tomondan shu sabab bo‘lgan. U o‘z davrida juda ko‘p so‘fiylarni tarbiyalagan. Buxoro davlati hukmdori amir Shohmurod ular qatorida edi. Miyon Fazl Ahmad she’riyatni juda qadrlagan, o‘zi ham asarlar yozib qoldirgan.

Biz kimligini aniqlamoqchi bo‘lgan mulla Yormuhammad xuddi shu Miyon as-Sohibdan tariqat ilmini o‘rganadi va ustozining ko‘rsatmasi bilan Qarshiga qaytadi. Mulla Yormuhammadning Miyon as-Sohibdan ta’lim olganini boshqa qo‘lyozma manbalar ham tasdiqlaydi. Mir Fazlulloh Toshkandiyning “Shajarai aliya naqshbandiya” asarida xalifa Yormuhammad Nasafiy ismi ustozi Miyon as-Sohibning ilg‘or muridlari qatorida qayd etiladi.Ro‘ziboy Mashrab dastlab Abdurahmon an-Nasafiy Dahbeddan Qarshiga ko‘chib kelgunga qadar shu ustozidan ta’lim oladi.

Xalifa Yormuhammad Nasafiyning Ro‘ziboy Mashrabga ota tomondan xesh ekani haqida Qamashi qishlog‘idan og‘zaki rivoyatlar eshitdik. Aytishlaricha, u mazkur qishloqda yashagan ekan. Lekin qabristonda u kishining qabri yo shunga o‘xshash biror belgi topilmadi. Qishloq ahlida ham biror yozma ma’lumot saqlanib qolmagan. Shu sababdan hozircha bu rivoyatlarni ishonchli, deyish qiyin. Lekin tadqiqotlarda ularning ham foydasi tegib qolishi mumkin.

Demak, mavjud ma’lumotlardan xalifa Yormuhammad Nasafiy 1790 —1795 yillar atrofida mujaddidiya-naqshbandiya tariqatining murshidi sifatida Qarshi, Koson, Kasbi hududlarida faoliyat boshlagani ma’lum bo‘ladi. Ro‘ziboy Mashrabning “yetti yoshdan behazrat emam” satrlariga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, shoir xuddi o‘sha 1790 — 1800 yillar oralig‘ida undan ilk tariqat sabog‘ini oladi. 1800 — 1801 yillari Qarshiga uning bo‘lajak ikkinchi ustozi ko‘chib keladi.

Bor edi shab to sahar bedor ham pokiza xo‘,
Shayx Siddiq erdi oti, nisbati erdi neku.

O‘tti olamdin, qolibdur nisbat o‘g‘lig‘a neku,
Shuhrati olamni tutti, qildi har kim orzu.

Ul aziz Dahbeddin ko‘chti, qilib Qarshiga ro‘,
Ziynati shari’ tariqat, masjid ichra shari’ jo‘.

Abdurahmon maxdum oti quddus ollohu ruhu,
Azmi uqbo ayladi, tarixin etsang justujo‘,
Ming ikki yuz oltmish erdikim fano bo‘ldi darig‘.

Abdurahmon maxdum to‘g‘risida nima bilamiz? Ilmiy adabiyotlarda u kishining “Dahbeddan Qarshiga ko‘chib borgan eshon”hamda “h. 1260 yilda vafot etgan”ihaqidagi qayduchraydi, xolos. 2005 yilning bahor paytida qarshi shahri tarixiy obidalarini o‘rganayotganimda u kishining qabriga duch keldim. Abdurahmon maxdum xonaqohi qo‘rg‘oncha mahallasida joylashgan ziyoratgoh ekan. Bu tarixiy majmua tarkibida xonaqoh, minora, Buxoro hovuzlariga o‘xshash hovuz, xonaqohning shimoliy tarafida kichikkina qabriston va qadimiy hujralarning qoldiq izlari bor edi.

Abdurahmon maxdum qabrida arab tilida mujaddidiya-naqshbandiya silsilasi bitilgan tosh saqlanib qolgan ekan. Matndan bir parcha tarjimasini keltiramiz:

“U mujaddid edi. Naqshbandiya xirqasini otasidan, u zamon qutbi hazrat Musoxon xoja Maxdumi A’zamiydan, u Obid rahmatullohdan, u otasi shayx Abdulahaddan, u otasi shayx Miyon Muhammad Sa’iddan va u otasi maqtovlar egasi suyuklisi shayx Miyon Ahmad ar-Rabboniydan olgan edi. Ularga Ollohning jannati nasib etsin.

Qabri nurga to‘lgur, marhum shayx qutblar qutbi saxovat egasi mahbubi, shayxul komil shayx Muhammad Siddiq Naqshbandiy ad-Dahbediyning farzandidir. Sana 1270”.

Bu ma’lumotlar “darig‘” tarkibbandidagi ma’lumotlarni tasdiqlash bilan birga uni to‘ldirib ham kelmoqda. Faqat maxdumning vafoti sanasida farq bor. Abdurahmon an-Nasafiy vafoti h. 1264 yil deb ko‘rsatilgan manbalar ham uchraydi. Biz ular orasidan qabrtoshidagi h. 1270 sanani (m. 1853-1854) qabul qildik. Endi maxdumning silsilasiga e’tibor beraylik.

Xuddi tarkibbanda aytilgandek, Abdurahmon maxdum otasi shayx Muhammad Siddiqdan ta’lim oladi. Jumaquli Urgutiyning ta’kidlashicha, xalifa Muhammad Siddiq shayx Sayyid Muso xoja Dahbediyning ikkinchi xalifasi bo‘lgan. Xalifa Xudoyor vafotidan so‘ng u ustozining o‘g‘li Xonxoja bilan birgalikda irshod masnadiga o‘tiradi. Uning davrida mujaddidiya tariqati dovrug‘i yana-da oshib ketadi. Shayxning suyukli odatlaridan biri ibodatdan keyin Qur’oni karim tilovati, uning izidan biror shirali ovozga egava yoqimli ohangga solib o‘qiy oladigan hofizga “Masnaviyi sharif”ni o‘qitish edi. Undan so‘ng o‘zi Maxdumi A’zamning “Risolai sam’oiya” asarini o‘qib, uning mazmunini o‘tirganlarga sharhlab berarkan. Bu risolada rahmoniy va shaytoniy ohanglar, sam’oning xosiyati, ohanglardan bahramand bo‘lish yo‘l-yo‘riqlari kabi holatlar haqida gap boradi. Jumaquli Urgutiy 20 yoshida qisqa fursat ushbu shayx xizmatida bo‘ladi.

Xalifa Siddiqh. 1210 yili (m.1795-1796) vafot etadi (Tarixi Xumuliy. O‘zR FA SHI 37-5- raqamli qo‘yozma). Uning qabri Dahbeddagi shayxlar qabristonining shimoliy tarafida, bog‘lar orasida joylashgan. Shogirdlaridan xalifa Husayn, Zokirxoja shayxulislom Namanganiy va Abdurahmon maxdum (o‘g‘li) uning ishlarini davom ettirib, o‘z davrida shuhrat qozongani bir qancha manbalarda qayd etilgan.

Xalifa Siddiqning piri shayx Sayyid Muso ibn Sayyid Iso xojani Jumaquli Urgutiy “anvari olam va qandili jahon”, deb ta’riflaydi. U tog‘asi Mirzo Muhammad Qoratog‘iy tavsiyasi bilan Hindistonga shayx Miyon Muhammad Obid xizmatiga boradi. Ayrim manbalarda esa, u Mirzo Joni Jonon bilan tanishib qolib, “shayx Miyon”huzuriga borgani naql qilinadi. Ro‘ziboy Mashrabning bu silsilasi ham shu tariqa Hindistonga, Sirhind maktabiga borib tutashadi.

Xalifa Siddiq vafotidan keyin Musoxon Dahbediyning uchinchi xalifasi Muhammad Amin Dahbediy irshod masnadiga o‘tiradi. U o‘z davrida Eshoni Pir laqabi bilan mashhur edi. Abdurahmon maxdum bir-ikki yil uning xizmatida bo‘ladi. Amir Haydar taxtga o‘tirgach, 1800 — 1801 yillardan so‘ng Eshoni Pirni Buxoroga chaqirtirib oladi. Bu paytda Abdurahmon maxdum Qarshiga ko‘chib o‘tgan edi. Ro‘ziboy Mashrab kechi bilan(agar oldinroq bo‘lmasa) 1805-yillardan so‘ng 20 yoshlar atrofida uning xizmatiga keladi. Abdurahmon an-Nasafiyning shogirdlaridan uch nafari — Abdurahmon Buviy, mulla Toshmuhammad Bo‘stoniy, Hofiz Ro‘ziboy Mashrab tarixda ma’lum va mashhurdir. Toshmuhammad Bo‘stoniy avval Muhammad Amin Dahbediydan ta’lim olgan. Ustozi h. 1229 yili (1814) vafot etadi. Shundan so‘ng u Qarshiga Abdurahmon an-Nasafiy xizmatiga boradi va bir qancha vaqt undan tariqat ilmini o‘rganadi. Bu paytda Abdurahmon maxdum allaqachon “an-Nasafiy” nisbasi bilan shuhrat qozongan va Ro‘ziboy Mashrab 30 yoshlarda edi. U umrining so‘nggi davrlarini Nasaf viloyatining Qamashi qishlog‘ida o‘tkazgan. Bu yerda uning qabri saqlanib qolgan. Ustida quyidagi ta’rix bitilgan tosh bor:

Sohibi sang mulla Ro‘ziboy,
Ummati Ahmad ast, abdi xudoy.

Gasht marhum u bo amri Rahim
Sor ta’rixi “g‘afuran” vurudo.

(Tosh egasi mulla Ro‘ziboy,
Ahmad ummati, quli xudoy.
Rahim amri-la, bo‘ldi marhum,
Ta’rixhi “g‘afuran”daduro.)

“G‘afuran” so‘zini raqamga aylantirsak, undan h. 1287 yil kelib chiqadi. Bundan Ro‘ziboy Mashrab kamida 1871 yilning birinchi choragida 80-85 yoshlarida vafot etgani va tug‘ilgan yili 1785 — 1790 yillarga to‘g‘ri kelishi ma’lum bo‘lmoqda. Sohibzodaning bebaho duri aslida uning o‘zi edi…

Endi shoirning “Oldimga kel” muxammasini varaqlaymiz. O‘tmishda bir qancha mashhur shoirlar 10 —15 yoshidan badiiy yetuk she’rlar yoza boshlagani haqida ko‘p naqllar uchraydi. Agar ikki ustozining tariqatdagi faoliyati va “Mabdai nur” asarining ilk nusxalaridan biri hijriy 1239 yili(1824) ko‘chirilganini hisobga olsak, Ro‘ziboy Mashrab taxminan 1795 — 1805 yillardayoqo‘zbek tilida she’rlar yozganini e’tirof etishga to‘g‘ri keladi. Suhbatlarda ayrim mashrabshunoslar “U sira “Mashrab” taxallusini qo‘llamagan, yozgan she’rlariga Hofiz Ro‘ziboy deb imzo chekkan” deganlarini eshitdim. XX asr adabiyotshunosligida esa uni asosan “Mashrabi Soniy”,ba’zi hollarda “Mabdai nur” taxallusli shoir, deya atashdi. Bir-biriga butunlay ters bo‘lgan bunday qarashlarga aniqlik kiritishning iloji bormi? O‘zbek mumtoz adabiyotida Ikkinchi Mashrab rostdanam mavjudmi? Agar bo‘lsa, uning adabiyotdagi o‘rni qanday? Keyingi paytlari nega bu mavzuda ziddiyatli va shubhali, mavhum ma’lumotlar ko‘payib bormoqda?

Bu muammo yechimiga Hofiz Ro‘ziboyning “oldimga kel” radifli g‘azali va muxammasi orqali yo‘l topishga urinib ko‘raylik. Ularning qo‘lyozma nusxalari 1870 yildan keng tarqalgan va aynan shu she’rlar XX asr o‘rtalarida “Mabdai nur” muammosi hal etilishiga sabab bo‘lgan edi. Ushbu tadqiqotda O‘zR FA SHI, 4566(1870-1871), 9251-5(1873 yil, 18 sentabr), 11119 (1890-1891) — raqamli nusxalar matniga tayanib ish ko‘ramiz.

Bizgacha bu borada P. Qayumov, G‘. G‘ulom, M. Zokirov, J. Yusupov, I. Abdullayev, P. Ravshanov kabi mutaxassislar o‘z fikrlarini aytgan. Ular orasida J. Yusupov va I. Abdullayev boshqalarga qarshi boradilar. Jumladan, J. Yusupov shunday yozadi: “Olimlar “Mabdai nur” va “Kimyo” Hofiz Ro‘ziboy asari ekanligini isbotlash maqsadida uning “Oldimga kel” radifli muxammasini namuna sifatida keltiradilar. Haqiqatan ham, bir qarashda muxammasda bayon etilgan “Mabdai nur” va “Kimyo” “Zohir ismi Ro‘ziboyyu Mavlaviy o‘g‘lum degan” Mashrabi Soniyning qalamiga mansub ekan, degandek xulosa keltirib chiqaradi. Ammo u sinchiklab o‘rganilsa, boshqacha xulosa berayotgandek ko‘rinadi. Fikrimizcha, Mashrabi Soniy bu asarlarni yod olgan ko‘rinadi(“Siynayi pokimga jodur kulli sharhi Masnaviy”). Shuningdek, bu asarlar Mashrabi Soniy ancha keksaygan yillarida uning qo‘liga tushgan(“Vaqti oxir oshkora bo‘ldi bu Mabdai nur”).

I. Abdullayev salafi fikrlarini davom ettiradi: “G‘afur G‘ulom xulosa qilib, “Demak, Boborahim Mashrab “Mabadi nur” avtorligidan xolis bo‘ldi”, deb yozadi. Mulla Ro‘ziy yuqoridagi she’rida sharhqilib o‘zbek tiliga aylantirilgan “Mabdai nur”ni qalbiga jo qilib, yodlab olganini, bu kitob “Masnaviy” Jaloliddin Rumiy baytlarining sharhi ekanligini yozyapti. Shu sharhni men yozganman, degan gap yo‘q-ku!”

Ularning xulosasiga qo‘shilib bo‘ladimi? “Hofiz Ro‘ziboy 1810 yillardan keyin tug‘ilgan”, degan tushuntirishga ega bo‘lgan taqdirda ham o‘quvchi muxammas matni bilan to‘liq tanishgandan so‘ng bu sharhlardan qanoatlana olmaydi.

Muxammasda muallifning tarixiy shaxsiyati hamda ijodi yoritilgan. Unda tasavvufiy iboralar talaygina va oddiy o‘quvchi uni birdan tushunishi osonmas. U 20 band — 100 satrdan iborat, 11-bandidan shoir shaxsining tarixiy jihatlari yorqinroq ko‘rina boshlaydi.

Kecha kunduz erurman yaxshilar payravi,
Bul sababdin haq manga yetkurdi holo Ma’naviy.

U ergashgan (payravlik qilgan) yaxshilar zohiran xalifa Yormuhammad va Abdurahmon an-Nasafiy edi. Ustozlari tarbiyasi tufayli u Haqning lutfiga erishadi. Tangri unga “ma’naviy” in’om etadi. Bu so‘zga ikki tushuncha singdirilgan. Birinchisi —ma’siyatlardan qutulish imkonini beruvchi va Haqhuzuriga eltuvchi oshiqning sarguzashtlarga boy mashaqqatli yo‘li; ikkinchisi — Jaloliddin Rumiyning “Masnaviyi ma’naviy” asaridir. Ro‘ziboy Mashrab o‘zining botiniy olamini unda topadi. Masnaviylar vositasida bir umr uni sayqallaydi. Ijodi hayotga, hayoti ijodga aylanadi. Ustozlari bu devonai darveshning harakatlarini kuzatadi, zavqlanadi. UMavlaviy Rumiy izini qadam-baqadam takrorlashga harakat qiladi. Bu izlardan ilohiyot raqsi paydo bo‘lardi… Keyingi jumlalar tasvirni kengaytirib, ochib boraveradi.

Sahli pand aro tiyma, nodoni ey mardi qaviy,
Siynayi pokimga jodur kulli sharhi masnaviy,
Oyati “Toho” talab bo‘lsang, mani oldimga kel.

“Masnaviy sharhi” mazkur satrlar sohibining qalbiga bus-butun joylashib olgan. Nima, u “Masnaviy sharhi”ni yodlab olganini aytib maqtanayaptimi? Nega o‘quvchi “Toho” oyatini Ro‘ziboydan so‘rashi kerak?

Qur’onning 20-surasi “Toho” oyati bilan boshlanadi vanomlanadi. Sura Muso payg‘ambar, uning birodari Horun va zolim Fir’avn o‘rtasidagi kurash, isroil qavmining Tangri yo‘lini topishda duch kelgan sargardonliklari kabi juda qiziqarli, ibratli hikoyadan iboratdir. “Toho” surasi ruhiyati “Mabdai nur” asarining o‘q ildizini tashkil etadi. Uning zabardast tanasi, tarvaqaylab ketgan shoxlari, ilohiy ohanglarda tebranib turgan son-sanoqsiz yaproqlari shu o‘q ildizdan obi hayot oladi. Asarda Muso payg‘ambarga oid juda qiziqarli rivoyatlar keltiriladi. Muallif Musoga cheksiz yaqinlashib boradi. U orqali Tangrining ovozini eshita boshlaydi. Bu yaqinlik uni sarmast etadi… Qalb yaralari malhami — “sahli pand” shu tariqa kashf qilinadi. U “Mabdai nur” asarining yana bir nomidir.

Lutf aylab, haq manga bildurdi asrori nur,
Injili Isoyu ham Tavrot, Furqon, Zabur,
Boradurman charx urub, mastona suyi ko‘yi Tur,
Misli Muso nurdin qilg‘an aso dastimgadur,
Rozi-ul-axfo talab bo‘lsang mani oldimga kel.

Ro‘ziboy “Mabdai nur” va o‘zining unga qanchalik aloqadorligi haqida keyinchalik turli savollar bo‘lishini oldindan bilgandek, buni o‘zi tushuntiradi:

Sarguzashtimdan eshit, avval xudo ochdi yo‘lim,
Bir kecha uyqumga hozir bo‘ldi Mavlonayi Rum,
Og‘zima og‘zin qo‘yub, dam berdiyu oldi qo‘lim,
Munshiyi ziyo-ud-dinman, g‘arqi daryoyi ulum,
Sar xati imlo talab bo‘lsang, mani oldimga kel.

“Mabdai nur” Jaloliddin Rumiyning asari emas. Lekin nega Ro‘ziboy Mashrab bu asar muallifini alqashdan ko‘ra, hadeb “Mavlaviy Rumiy” deyaveradi? Asarning boshdan oxirigacha “Mashrab”, “Mashrabi sho‘rida”, “Mashrabi devona”, “Mashrabi shaydo” “Mabdai nur” satrlarini yelkasida ko‘tarib keladi. Nima uchun shoir hech bo‘lmaganda muxammasning biror o‘rnida Boborahim Mashrab nomini tilga olmaydi? U “Mabdai nur”ning muallifimi, muxammasning bosh qahramonlaridan biri ham u bo‘lishi kerak. Ro‘ziboy bu asarni yodlab oluvchi bo‘lganda Boborahimga ming bor qulluqqilmasmidi! Aksincha, u: “Sar xati imlo talab bo‘lsang, mani oldimga kel”, deb turibdi. Manbalarda “sar xati tariqat” jumlasi tez-tez uchraydi. Bu — tariqat sir-asrori egasi, tariqatning barcha “ko‘chasini” biladigan, sulukda mukammallikka yetishgan, bosh rahbar,qutb, g‘avs kabi bir qancha ma’nolarni o‘zida jamlovchi ibora, atamadir. “Sar xati imlo” ham shu singari beqiyos mahorat ila o‘zlikni satrlarda namoyon qila olish, ijodning eng oliy va nozik pardalariga qadar ko‘tarila bilgan kimsaga nisbatan qo‘llanadi. Bu maqomda Oshiq bulbuligo‘yo bo‘lib, Ma’shuqning barcha sifatlarini vasf eta boshlaydi… Sar xati imlo – biror asarni yodlab oluvchining emas, buyuk ijodkorning sifatidir. Ya’ni u olmaydi, beradi. Ijodkorlar jamoasining darg‘asidir. Ro‘ziboy biror ko‘zga ko‘rinarli asar yozmagan bo‘lsa, bu gaplarni aytishga qanday jur’at etayapti?

Muxammasning bu bandida Mavlaviy Rumiy bo‘lajak davomchisining tushida paydo bo‘ladi va uning og‘ziga og‘zini qo‘yib, o‘zidagi barcha irfoniy ilhomni unga o‘tkazadi. Uning asroridan Ro‘ziboy ishq sharobi to‘ldirilgan “jom” — “Mashrab”ga aylanadi. Boborahimga Ofoq xoja “Mashrab” deb ism qo‘ygan bo‘lsa, Ro‘ziboy bu nomni Jaloliddin Rumiy tufayli oladi. U “o‘z”ini qalbidagi ilm to‘lqinlari bag‘rida ko‘radi. Dindan taralayotgan ziyo ummonini o‘sha “o‘z”i izmiga solish quvvatiga ega bo‘ladi. U endi din ziyosi munshisi, ziyo esa uning satrlaridir. Bu satrlar Rumiy “Masnaviyi ma’naviy” asarining sharhi “Mabdai nur”ni dunyoga keltiradi. Bularning barchasi Rumiyning xayrli duosi sababli sodir bo‘ladi. O‘quvchi bu muxammasdagi shaxsni “Mabdai nur”da ham ko‘rishi mumkin.

Shukrkim mahbubi haqman mustafo o‘g‘lim degan,
Murtazo engim tutub, bul meni farzandim degan,
Ko‘zi ko‘r jondin boqib, jonononi ko‘rdim degan,
Zohir ismim Ro‘ziboyu Mavlaviy o‘g‘lum degan,
Mashrabi Soniy talab bo‘lsang, mani oldimga kel.

Vaqti oxir oshkoro bo‘ldi bul “Mabdai nur”,
Zohiru ham botinim tolibga yetkurgay surur,
Sharhi bayti masnaviy Mavlaviy Rumiy budur,
Avliyolar nisbati holo mani dastimgadur,
Zohiri a’mo talab bo‘lsang, mani oldimga kel.

Ro‘ziboy Mashrabga “Mabdai nur” umrining oxirlarida, keksaygan paytida “oshkora” bo‘lib, u Jaloliddin Rumiy muxlisiga aylangan, degan fikrni hayotga tadbiq etib ko‘raylik.

Avvalo uning ustozlari masnaviyxonlar edi. Ayniqsa, Abdurahmon an-Nasafiy “Masnaviyi ma’naviy” misralari belanchagida katta bo‘lgandi. Shunday holatda uning eng taniqli shogirdlaridan biri Ro‘ziboy Jaloliddin Rumiyni keksaygan bir paytda tanishi va tasodifan uning qo‘liga “Mabdai nur” asari tushib, bu asarni yod olishini tasavvur qiling. Shoir 11-bandda “Siynayi pokimga jodur kulli sharhi masnaviy”, deya xabar berib, uning sabablarini ko‘rsatgandi. Muxammasning oxirgi — 20-bandida “Mabdai nur” asari o‘sha masnaviy baytlari sharhi ekani va uning olamga oshkor bo‘lgani, ya’ni yozib tugallanganini alohida ta’kidlamoqda.

Yana bir qiziqholat. Ro‘ziboy Mashrab qabri bilan yonma-yon ikkita qabr turibdi. Ularda shoirning farzandlari yotibdi. Ularda ham yozuvli tosh bor. Unga yaqinroq joylashgan qabr ustidagi toshga “Domulla Jaloliddin valadi domulla Ro‘zi. Sana h. 1317”, deb yozilgan. Demak, Jaloliddin maxdum otasidan 28 yil keyin m. 12.05.1899 — 01.05.1900 yili vafot etgan. P. Ravshanov aytganidek, bir necha avloddan beri bu xonadon ahli 90 yoshdan ortiq umr ko‘rib kelgan bo‘lsa, u 1809—1810 yillari tug‘ilgan bo‘lib chiqadi. Naql qilinishicha, Jaloliddin maxdum oilada to‘ng‘ich o‘g‘il, ammo bosh farzand emas. Mayli, bu sana haqiqatdan bir necha yilga farqqilsin. Biroq bu yerda bizni qiziqtirgani Ro‘ziboy Mashrab o‘g‘liga Jaloliddin deb ism qo‘yishidir. Bu ham tasodifmi? Undan keyingi toshda esa, “Shamsiddinboy valadi mulla Ro‘ziboy” yozuvi bor. Vafot yili ko‘rsatilmagan. Bu toshlarda qarindoshlikdan tashqari yana g‘aroyib tarixiy bog‘liqlikni ko‘rish mumkin. Ro‘ziboy Mashrab — Jaloliddin Rumiy — Shamsiddin Tabriziy. Bulardan “Oldimga kel” muxammasi Ro‘ziboy keksaygan paytida shunchaki yodlab olgan asarini boshqalarga bildirib qo‘yish uchun yozgan she’rga o‘xshamayapti. Hatto shu toshlar ham bir kun kelib Mavlaviy Rumiy Ro‘ziboy Mashrabni o‘g‘lum deganini tasdiqlash uchun guvohlikka qolgandek. Ular abadiysukunat aro “Mabdai nur” ohanglari bilan yashamoqda…

“Oldimga kel” muxammasi 1865 yildan keyin yozilgan va “Mabdai nur”ning yakuniy qismidir. Agar u asar oxirida alohida beriladigan muxammaslar qatoriga qo‘yilsa ajratib bo‘lmay qoladi. Xuddi bir jinsli modda singari ular o‘zaro qo‘shilib ketadi. Undagi ruhiyat takrorini “Mabdai nur”dagi “Hikoyati bir Amiri boehtiyot” hikoyasida ham ko‘rish mumkin.

“Oldimga kel” g‘azali “Mabdai nur” asarining asosiy matni ichida kelgan nusxalar ham uchraydi. Ish jarayonida agar ushbu muxammasdagi har bir so‘z atroflicha tahlil etilsa, undan “Mabdai nur”ning yana bir nusxasi hosil bo‘lishiga shubham qolmadi. Ro‘ziboy Mashrab o‘zining “Oldimga kel” kemasi bilan hozir ham Mabda nuri ummoni dunyosida suzib ketayotgandek…

Shunday qilib, endi qanday yakuniy xulosa chiqarsak bo‘ladi? O‘zbek mumtoz adabiyotida yana bir Mashrab borligini tan olish kerakmi? Agar Ro‘ziboyning mazkur she’rlariga ishonadigan bo‘lsak, Mashrab rostdanam bitta emas, ikkitadir. V.A. Vyatkinning kutilmagan shubhasi to‘g‘ri bo‘lib chiqdi va yana bir Mashrab kashf etildi. Agar u shubha o‘rinsiz bo‘lganda, qanchalik axtarilmasin, ikkinchi Mashrab hech qayerdan topilmasdi. Akademik G‘afur G‘ulom va domla Po‘lat Qayumovni qanday sababga ko‘ra xato qilganlikda ayblaymiz? Barchaning boshini qotirib, mavhum bo‘lib turgan ikkinchi Mashrabni topgani uchun malomat qilamizmi? Aniqlagan va foydalangan manbalari ko‘rsatilgan joyida aytganlaridek turibdi. Mutaxassislar ularni istalgan zamonda, shu makonda taftish etishi mumkin. Bu ma’lumotlar qachon bo‘lmasin kimga duch kelsa, baribir ular kabi fikr bildirgan bo‘lardi. Qaytaga, shu kichikkina tadqiqot davomida professor I.Abdullayevningxatolarga yo‘l qo‘ygani ma’lum bo‘lib qoldi.

Ro‘ziboy “Mashrab” taxallusi bilan ijod etmagan bo‘lsa, uning bisotida shu 1 g‘azal, 1 muxammas va 1 tarkibbanddan o‘zga yana nima qoladi? Hozirgacha mazkur uch she’rdan tashqari, Mashrab taxallusi bilan bog‘liqg‘azallarda Mashrabi Soniy nomiga ham duch kelmadik. Ammo Mashrabi Shaydo ayrim g‘azallar tarkibida uchrashi, “Darig‘” tarkibbandining “Solih sohibnazar Mashrab mulla Ro‘ziboy” singari satrlar bilan yakunlanishi bundan keyin ikki Mashrab masalasiga yangicha va jiddiyroq ilmiy yondashuvni taqozo etadi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, biz oddiy muammo qarshisida emasmiz. Biroq bu she’rlar mazmuni “Mabdai nur” asari haqiqatan Ro‘ziboy Mashrabga tegishli, deyishga bizni majbur etadi. Bu fikrlar hozircha kalavaning ikki uchi — “Darig‘” tarkibbandi va “Oldimga kel” muxammasining qisqacha tahlili doirasidagina shakllangan ilk xulosalarimizdir.

Ayni shu mavzuda yana mutolaa qiling:
Abdusattor Jumanazar. Uch maqola & O‘rolboy Qobil. «Mabdayi nur» kimniki?

MASHRAB
“MABDAYI NUR”DAN

* * *

Adamdin har kishi dunyoga keldi ul musofirdur,
Qadamni rahnamosiz qo‘ymagin, bu yo‘l xavotirdur.

Qo‘lungdin harna ketsa, bo‘lmagin zinhor ranjida,
Agarchi munda kor omad emas, mahsharda dastgirdur.

Yarim arzancha xas ko‘zinga tushsa, nurini eltar,
Ta’alluq mo‘ye bo‘lsa sherni poyiga zanjirdur.

Kishi oluda ro‘larga dilini bermasun hargiz,
Bu yo‘lda bir nafas g‘ofilki, bo‘ldi mard dilgirdur.

Talabda e’tiqodi tom bo‘lsa, banda ul mo‘’min,
Agar sidqing durust bo‘lsa, Xudo har yerga hozirdur.

Uluvhimmat azizni xokiga boshingni urmangmi,
Alarni domanini gardi ming iymonga iksirdur.

Dilingga joy berma g‘ayrilarni mehrini holo,
Agar bir soate bo‘lsa, talabda misli nodirdur.

Kiribsan Mabdayi nuri haqiqat bahriga Mashrab,
Guhar kelgaymu yo dastingga yo bir sangi taqdirdur.

* * *

Hijob rohidin berun bo‘l, emdi misli anqosan,
Maloyiklar sanga muhtoj erur, bir nuri a’losan.

Bu suratdinkim o‘tding, Ka’bai maqsud erur joying,
Haqiqat mahzarida oyati «Inno Fatahno»san.

Dilingda nur purro-puru diydang yo‘qki, ko‘rdunduk,
Agar o‘z javharingni izlasang monandi kimyosan.

Haqiqat taxtini jo‘yonisan, omoda bo‘lgan davr,
Yetushmas soyayi pokinga jabrili Ka’batullosan.

Nidoi fazli «Omanno» musallam keldi zotingga.
Maqomi «Kuntu kanzan maxfian» bahrida yaktosan.

Hama mavjud erur sandin ki, zulmatdin hijobing bor,
Vagarna jinsiyatni izlasang monandi Musosan.

Jahon zulmonidur har kimki dil bersa kuyar oxir,
Tuzat bolu paringni tolibi Firdavsi ma’vosan.

Haqiqat rahmati sandin uzoq ermastur, ey banda,
O‘zingni bilsang ammo, javhari dunyovu uqbosan.

Xazoinhoyi olam himmating oldida bir xasdur,
«Saqohum Rabbuhum» ichgan sharobi antahurosan.

Jahon oiiasisan tashlagin oludaliklarni,
Bu g‘urbat zangidin chiqqon zamone misli Isosan.

Hidoyat ko‘chasida jon tasadduq ayla, ey Mashrab,
Nazar qil Mabdayi nuriga mushtoqi shu daryosan.

* * *

Imonni ravnaqi har bandani ul rahmatidandur,
Tajalliyi azal har kishining niyatidandur.

Dilingni uzma hargiz ul Muhammad ismi pokidin,
Bu yo‘lni martabasi javhari shar’i payambardur.

Shukr deginki, Xudo mo‘’min ayladi sodiq,
Agarchi g‘arqi gunohdur, Rasulni ummatidandur.

Kimiki martabai uzlatga jo topti,
Jahonda Ka’bai maqsud ani fazalidandur.

Shu’oi martabasi Arshga yetsa ajab ermas,
Karamni bahriga yetmoq mardni himmatidandur.

Bu yo‘lda qurbat izlay desang, ibodat qil,
Ki yaxshi qulni bahosi kamoli xizmatidandur.

Hadisi bobarokoti nabiyi Ahmadi Muxtor,
Payambar aytdiki, har kimga ganj ibodatdandur.

Nishatastgohi fanodindur bahri Mabdayi nur,
Azalni Mashrabig‘a g‘ayb bashoratidandur.

* * *

Iymonni ravnaqi sohib duoni ravnaqidandur,
Gadoni hurmati ham podshohni hurmatidandur.

Yetushsa na shak ummatni Arshga boshi,
Bul ham natijai ul Mustafoni hurmatidandur.

Shu taqvo birla yetushmak mutobaqatdin bil,
Abu Bakru Umar, bovafoni hurmatidandur.

Rasulni ham nafsi homi’ «Kalomulloh»,
Kamoli shafqati Usmonu Murtazoni hurmatidandur.

Nabiyni diydasini nuridur ul ikki imom,
Tariqi hamma Hayrunnosni hurmatidandur.

Salomat ahlini joniyu xalqni darmoni.
Bu nisbat aslisi Musoi rasoni hurmatidandur.

Umidvor bo‘l, ey banda, shikasta dildursan,
Tariqi roh o‘shal rahnamoni hurmatidandur.

Yetushti Mashrab o‘shal kun Mabdayi nurga.
Valiyi Xoja Ofoqshohni hurmatidandur.

* * *

Gunahlika bandaman vaqti takallumda zabonim yo‘q,
Seni lutfingga qochtim, sandin o‘zga mehribonim yo‘q.

Eshitdim, aydi Payg‘ambar tazarrulik kerak ummat,
Amaldin, ilmidin bebahra qoldim, soyabonim yo‘q.

Namozu ro‘zani bu yo‘lda g‘aflat birla o‘tkardim,
Nechuk emin bo‘lurman, dil aro hargiz gumonim yo‘q.

Zshitdim fazlidin «Lotaqnatu min rahmatullohni»,
Sani va’dangga jon bersam mani hech ormonim yo‘q.

Iloho, vaqti rihlat sodiqul-qalblar qatori qil,
Bir oting Lamyazaldur, sandin o‘zga mehribonim yo‘q.

Nasimi qatrai lutfing nurga yetkurdi xunsoni,
Talabda avvalu oxir saningdek rozdonim yo‘q.

Agarchi bandaman, vohidligingga borman iqror,
Hamani shohi sansan, o‘zga bir shohi jahonim yo‘q.

Hamani kishtig‘a yetkur karamdin Mabdayi nure,
Dedi Mashrab, bu yo‘lda mundin ortiq dostonim yo‘q.

* * *

Haqiqat yo‘liga kirgan kishi hargiz balo ko‘rmas,
Buroqi sidq mingon hech vaqt lag‘shishi po ko‘rmas.

Hama rasvoligu xudbinlikdindur agar bilsang,
Kimiki, o‘zini ko‘rdi, sira nuri Xudo ko‘rmas.

Jahon asbobidin har kim ko‘tordi dilni Adhamdek
Agar ul Mashriqu Mag‘ribga borsa, ranji roh ko‘rmas.

Rizojo‘ xalqni xoki Ka’badur, diydangga surtmaymi?
Kimiki, rost bo‘ldi, asli dunyoda balo ko‘rmas.

Talab daryosiga banddur o‘shal binandani joni,
Iymondin o‘zga qobil mard digar muddao ko‘rmas.

Qazoga rozi bo‘lgonlarni san boshdin aylangin,
Boshiga ko‘h tushsa tolibi sodiq azo ko‘rmas.

Qiyomat fikrini dunyoda qilg‘on ahli sobirlar,
Shafoat bahridin sarshor erur hargiz jafo ko‘rmas.

Dedi Xayrul — bashar ahli iymonlarni nishoni bo‘l,
Birovni poyiga zaxmi tikon o‘rsa ravo ko‘rmas.

Yaqinhoyi du olam Mashrabinga Mabdayi nurdur,
Marizi betazarru hech dardiga davo ko‘rmas.

* * *

O‘zingdin axtar iymon nurini, ko‘p darbadar bo‘lma,
Rafiqi bad baloi jon erur, san hamsafar bo‘lma.

Qo‘lingdan kelmas ishni aytma behuda, qilurman deb,
Musaylamdek, mabodo qo‘rqamen, ahli saqar bo‘lma.

Jahannamni qulidur, dedi Ahmad, ahdi yolg‘on xalq,
Xiyonat ham zabundur, hech kishiga bad nazar bo‘lma.

Tamomi diydalarga to‘tiyodek jo bo‘lay desang,
Bu yo‘lda rozdon bo‘lgin, har nechuk domon ba sar bo‘lma.

Kishi kaj yo‘lga ketsa, gar qo‘lingdin kelsa qaytargin,
Qo‘shilub ahli isyonlarga san ham rohbar bo‘lma.

Abas o‘tkarma umringnn, talab bozoriga kirgin,
Amal qilgin misoli san daraxti besamar bo‘lma.

Yo‘lungda uchrasa noseh, haqiqat yo‘liga solor,
Ki nusratbaxshdek san yo‘l yurarda go‘shi kar bo‘lma.

Haqiqathoi iymondur azalni Mabdayi nuri,
Bu yo‘lda uqbalar ko‘pdurki, Mashrab bexabar bo‘lma.

* * *

Adam mulkiga kelding san, ko‘milmog‘ emdi sunnatdur,
Kimini xotiriga keldi marg, neku tariqatdur.

Nafas boricha urgin dastu po, shoyad qutulgaysan,
Belingni ikki yerdin bog‘la, tolibga qiyomatdur.

Baland ovozalardin ibrat olmang har nechuk bo‘ldi,
Hamani maqsudini barham urgan gardi naxvatdur.

Ulug‘ dargoh erur, hech kim emastur ganjidin navmed,
Bu yo‘lda intizori anga haftodu du millatdur.

Guzargohi fanoda har kishi kisht ayladi eltti,
Ziroatsiz kishini to‘shasi dard birla hasratdur.

Birovni bag‘ridur choku birovni yo‘qtur parvoyi,
G‘ami uqboni tortar xavfi ko‘btur, kimki ummatdur.

Odamni yaxshisi xushbo‘y guldek, jon huzur aylar,
Ani domonini gardi hazoron xeshti jannatdur.

Qamande solaluk maqsud, toki qo‘lga kirgay deb,
Talabda dastu po urmang, tolib, dam g‘animatdur.

Azizlar o‘tdilar, man munda rasvo, bexabar qoldim,
Jahonni obro‘yi soyayi sohibnasihatdur.

Tariqat gavharidin nuri jon afzun bo‘lur doim.
Jadalni ilgarirog‘idin aylamang dam g‘animatdur.

Ulug‘ daryodasan Mashrab, ko‘torgin Mabdayi nuri,
Xudoni nurini bilsang, asl toliblarga sunnatdur.

* * *

Axir koring nechuk bo‘lg‘ay, bu yo‘lda bexabar yig‘la,
Hama xok ichra jo bo‘ldi, qo‘pib shomu sahar yig‘la.

Agar mahsharda go‘rdin surxro‘ bo‘lib qo‘pay desang,
Qaddingni xam qilib, dargohga bosh ur, beshtar yig‘lal.

Yoningdin shermardlar ketdi, hargiz ibrat olmaysan,
Kel, ey farzandi qobil, nola qil, dog‘i padar yig‘la.

Xabar topmay jahondin borasan peshomadingdin hayf,
Yo‘lung ustida tushti sad girehi pur uqbalar yig‘la.

Sahl obe emastur, qatrasi monandi gavhardur,
Qiyomat obro‘yini izlasang xuni jigar yig‘la.

Kimiki, obi chashmi yo‘q, qo‘yar Haq chashmiga do‘zax,
Yopar aybingni oxir, munda doim navhagar yig‘la.

Go‘ristoningni sham’iduru, iymoningni nuridur,
Padar ketdi, sanam ketmoqchisan, joni pisar yig‘la.

Eshakni yolidek saqqol oqardi, kirmading yo‘lg‘a,
Bu xoristonga balchig‘ ko‘pdur, ey pirxar yig‘la.

Junun sahrosidur oshiqlariga Mabdayi nuri,
Agar daryoni yutsang, Mashrabo, san tashnatar yig‘la.

* * *

Yukungni tashla yo‘lga befarosat korvondin qoch,
Nasihat angla mandin, fitnayi oxir zamondin qoch.

Mabodo tushmagaysan dona dardi doim do‘zaxga
Hamani barham urgin, misli Adham oshnodin qoch.

Zamona hodisotiga ulangon xalq ko‘rar ofat,
Necha ofatga boshlar, say’ qil bori garondin qoch.

Talabda po barahna xalqini parhezi yaxshidur,
Durust qil ixlos yo‘l ustida turgan balodin qoch.

Nasihat aylar erdi, xayli as’hobiga payg‘ambar,
Badanda toki jon boricha dast o‘rgin, yomondin qoch.

Zamonasoziyi mardum sani yo‘ldin qo‘yar oxir,
Bularga band bo‘lma, suhbati xurdu kalondin qoch.

Iymonni ravnaqini kam qilur noqisg‘a ul bergon,
Baloyi nogahondursan, baloyi nogahondin qoch.

Agar sarmoyai ul Mabdayi nur dildadur, Mashrab,
Talabni pesh tutgin, mardumi nomehribondin qoch.

* * *

Saqardin ham batardur mardi noqobil bila yurmog‘,
Agar mard topmasang, lozim erur uzlatda o‘lturmog‘.

Zamiring rozini har noshinoso mardega ochma,
Payambardin qolibdur g‘ayridin asror yoshurmog‘.

Iymonni mag‘zi yo‘qlar ma’rifatdin xoli qilgandur,
Jazosi shul muningdek telba kasni xok yoshurmog‘.

Amalsiz xalqni olamda «Kalan’om» dedi Xoliq,
Samarsiz cho‘bni me’yori shul, otashda kuydurmog‘.

Tariqi bandalik shoistai iymonga mo‘ldur,
Alastni xamrini ichgan kishi bir va’dag‘a turmog‘.

Jahon zindoniga har kimki beg‘amdur, emas mo‘’min,
Tariqi bandalik shuldur u ko‘zdin qonlar oquzmog‘.

Ko‘zingni g‘ayridin yumding, tavakkuldur sani koring,
Zanu farzand uchun lozim emastur muncha qayg‘urmog‘.

Na kirdoriki qilsang, tongla oldingga kelur oxir,
Ziroat munda qilmog‘durki, tongla naf’ini ko‘rmog‘.

Kiribsan Mabdayi nur bahriga, nurdin ko‘tar, Mashrab,
Adashgan tashnalarni komiga bir qatra tomuzmog‘.

* * *

Xudoni dushmaniga uchrasang nomehribon uchra,
Alarni siynasiga hamchunon tig‘i sinon uchra.

Ki ro‘gardon bo‘lgin g‘ayrilarni bazmidin tolib,
Bularga uchrasang, monandi ko‘hi garon uchra.

Takabburni takabbur sindirur, ey tolibi sodiq,
Yomon oldingga kelsa, anga yo‘l berma yomon uchra.

Ki shoyad ravnaqi dushman tanazzul xokiga tushgay,
Giyohi badni ko‘rsang, ham chunon bodi xazon uchra.

Muqarrar Zulfuqoringdin uzulgay gardani kofir,
Alidek himmati oliy talab qil, ham chunon uchra.

Aziz farzand dardi bo‘lmasa, zud qo‘l ko‘tar andin,
Ziyon qilmoqgadur kori, alarga badzabon uchra.

Kishi to badga bad bo‘lmay, topolmas maqsudi komil,
Ki nafsni diydasiga yo‘lda sanchilgan tikon uchra.

Lahad og‘ziga borguncha duo mandin budur Mashrab,
Ilohi, Mabdayi nur tolibi yo‘lida kon uchra.

* * *

Alamdin har kishi dunyoga keldi peshiposi bor,
Bu yo‘lda har dileni ko‘nglida bir muddaosi bor.

Takabbur ahlig‘a zinhor salom aliyk demay o‘tgin,
Alarni boshiga bu devi mal’unni havosi bor.

Jahonni morgiridur jahonda ahli shavkat xalq
Chaqar oldiga borsangkim, bag‘alda ajdahosi bor.

Ibo birla qadam qo‘y xalqni dahliziga, ey komil,
Agarchi uyda sohib yo‘qtur, qalbi noshinosi bor.

Agar arzancha shubhang bor, tarozuga kirar oxir,
Kishidin igna olsang ro‘zi mashharda jazosi bor.

Skandar bistaru bolin kimxobiga xob etti,
Alarni qolini bo‘lsa gadoni bo‘riyosi bor.

Tasadduqi o‘shandog‘ dildurman do‘zaxga o‘rtonmas,
Pushaymondin hamisha ko‘nglida vo hasratosi bor.

Hama sandin qolur vobastagihoyi havas bo‘lma,
Jahonni to‘yini ko‘rdingmu, keynidin azosi bor.

Iymonni ravnaqidur bahri rahmat Mabdayi nuri,
Ko‘tar gavharni, Mashrab, ro‘zi mahsharda bahosi bor.

* * *

Hech kelduk bir tanni dardiga darmon bo‘lmaduk,
Ming gunoh qildigu bir soat pushaymon bo‘lmaduk.

Na nasihat angladuk, na sidq bilan solduk quloq,
Mardi komilmiz deduk, hargiz musulmon bo‘lmaduk.

Payravi Namrud bo‘lduk, kirmadik Haq yo‘liga.
Jumla iymon topti-yu biz ahli iymon bo‘lmaduk.

Mo‘lni ustida Saqar bordur guzargohi Sirot,
Oxiratni xavfidan bir diyda giryon bo‘lmaduk.

Sad hazaron murdani tobutga mindurdik vale,
Umr o‘tti voqifi ahli go‘riston bo‘lmaduk.

Yo‘lni bog‘labdur Azozil qasdi iymon olgani,
Forig‘i andeshai makkor Shayton bo‘lmaduk.

Aqli kaj, atvori kaj, bizdin yomon sharmanda yo‘q,
Ibrat olib margdin choki giribon bo‘lmaduk.

Bandalikda lof uror erdukki biz sohibamal,
Mardi maydonmiz der erduk, mardi maydon bo‘lmaduk.

Mashrabo, sindur vujudingni chu monandi sadaf,
Mabdayi nur bahriga to kirmaduk kon bo‘lmaduk.

* * *

Agar mardi durustsan hujrai dil posboni bo‘l,
Yomonni yaxshisi bo‘lguncha, yaxshini yomoni bo‘l.

Qanoat obro‘yi ikki dunyodur, agar bilsang.
Kimiki ahd qildi, ey birodar, yori joni bo‘l.

Iloho, ofiyat bersun adashgan peshvolarga,
Bahifzi pardai ismat bila rohi omoni bo‘l.

Qo‘lungni misli Adhamdek jahondin aylasang ko‘tah,
Duo haqqingga aylay Arshning sohibqironi bo‘l.

Qiyomat obro‘yidur nadomatlik ko‘ngil bilsang,
Hamani barham ur devonai bexonumoni bo‘l.

Kimki yaxshi rahbar topti sohibdildin ayrilmas,
Agar ahding durustdur, oxiratni didboni bo‘l.

Haqiqat yo‘liga jon baxshlagil monandi Ismoil ,
Qazoga rozi bo‘l, taslim yo‘lini korvoni bo‘l.

Qayerda dard ko‘rsang orzu qil ahli dil birlan,
Ketarsan oxiri dunyodin ming qutbi zamoni bo‘l.

Kel, ey Mashrab, sani sha’ningga keldi Mabdayi nuri,
Kime darddin gapirsa bandai komu zaboni bo‘l.

* * *

Nasihat qilma yoqmas ruhi noqis badtabiatga,
Na hojat haq suxan izhor qilmoq ahli g‘aflatga.

Iymondin qayg‘uluq mard yuz Skandardin afzaldur,
Bo‘lay pomoli rohikim, quloq solsa nasihatga.

Boshingga tepsalar solorlarni kuyidan qaytma,
Nekular biznidek badlarni boshlar rohi jannatga.

Oxirda gardanini yo‘l yurarda dev uzib tashlar,
Kimiki, munda gardan egmadi rohi shariatga.

Talablik xalqni boshiga ming yo‘l tepsa qaytmaydur,
Sagi as’hob Kahfdek suykanur sohib sharofatga.

Yuborma xotiringni, dur qilgin jam’i kuduratdin,
Azizlarni kalomi mindirur tolibni himmatga.

Ko‘ngilni oftobidur haqiqatlik suxan bilsang,
Talab qilgin, ajal yetganda qo‘ymas asli fursatga

Nihoyatsiz ulug‘ daryo erur ul Mabdayi nuri,
Agar gavhar talab Mashrabdursan bel bog‘la himmatga.

* * *

Ki hojiyi haramaynsan, ziyoratingni tuzat,
Qelibsan emdi bu dargohga, himmatingni tuzat.

Tanobi bandaligin solgin emdi bo‘ynunga,
Bu yo‘lni sodiqisan, yaxshi tiynatingni tuzat.

Fazilati hama olam dilingga ro‘ bersa,
Tariqi bandalik etginu xislatingni tuzat.

Bu yo‘lni sha’miga parvona bo‘lgin, ey tolib,
Muridi rohi vafosan haqiqatingni tuzat.

Yugurma payravi nafsga, iymon ketar qo‘ldan,
Hamani shubhasidan qoch, ibodatingni tuzat.

Tikon qadalsa kishiga, o‘zumga ursin deb,
Rasulni ummati bo‘lsang, adolatingni tuzat.

Birovni haqqig‘a zinhor bo‘lmagin zomin,
Bu yo‘lni chokaridursan, diyonatingni tuzat.

Jahon tamomi haqiqatdur asli Mabdayi nuri,
Shikasta Mashrab, mahdi saxovatingni tuzat.

* * *

Garondur xoki taning shum nafsni langaridin,
Xabar topolmadi ruhing iymonni javharidin.

Yiqil chu soyai mardega, ey jigarbandim,
Kamol mard topar yaxshi tarbiyagaridin.

Birodar uldurki, naf’u zararga bohamdur,
Umid qilma bu kun devni birodaridin.

G‘uboru zangi dilim shodbaror yetgaymi?
Fig‘onu nolai komilni diydai taridin.

Ko‘zum yuzingga tushar vaqti, yo Abulqosim,
Shafoatingni darig‘ etmagin bu muztaridin.

Saodatingga yetishtur shikasta qullarni,
Ki maxlas ayla qulungni bu dev lashkaridin.

Ko‘zumni kosasidur xoki poyi rahing,
Iymon tag‘ma’ qilaman yaxshilarni sarvaridin.

Saboki, ro‘zi qiyomat tulu’ bergonda,
Qulingni maxlase bergin azobi mahsharidin.

Hidoyatingga yaqindur kamoli Mabdayi nuri,
Bag‘ishla Mashrabi osiyga Arshni manzaridin.

* * *

Tariqi rohni tutmangmi Arshni rahbarisan,
Isoni hamnafasi, ruh tarbiyatgarisan.

Ko‘ngulni mulkidadursan, misoli Iskandar,
Talab qil obi hayotiki, mardi mushtariysan.

Zabon boricha so‘zla, gapur qiyomatdin,
Yoqangni chok et, ey ummati payambarisan.

Imonni, dilni yuborma havoyi shahvatga,
Qadamni ilgari qo‘ygin, qabuli Akbarisan.

Jahonki komishta turmas, yumildi chashming chun,
Bu shahrni safarin qilki, yaxshi mehtarisan.

Chiq emdi ko‘hna jahonni saroyidin cholok,
Muhammadi arabiy ul nabiyni chokarisan.

Jahonni maqsudi sandin bo‘lur mudom Hosil,
Xudoga bandalik etsang, bu po‘lni akbarisan.

Bihishtu huru qusur intizori gardingdur,
Dilingni pokiza qilsang hamadin ilgarisan.

Muqim lutfiga parvarda bo‘lgin, ey Mashrab,
Kir emdi Mabdayi nurga bu konni gavharisan.

* * *

Tasadduqi o‘shal dilman mudom nazar topsa,
Imo bila hamani holidin xabar topsa.

Jahonni ibrat uchun xalq ayladi Xoliq,
Ki behunarni ko‘rub, mard agar hunar topsa.

Iymonni qasdidadur nafsi kofirkeshi,
Dilingni g‘orat etar ul agar zafar topsa.

Azalda diyda bino bo‘lmasang tonimangdur,
G‘aniy kishiga qachon ko‘rsaturki zar topsa.

Boshing chu Arshga yetsa mudom larzada bo‘l,
Daraxt boshini zud xam qilur samar topsa.

Ko‘zingni borida bir mardi qobil izlab top,
Adashmagay kishi yo‘ldinki, hamsafar topsa.

Namunadur sanu manga bu fazli baxshoyish,
Uchar havoga ulug‘ ruh bolu par topsa.

Kir emdi, Mashrabi sho‘rida, mabdayi nurga,
Bu yo‘lda mard kerak bahridin guhar topsa.

* * *

G‘animat bil bu vaqtni, umrdin nash’u namo qolmas,
Qarilik yetdi, didang yoshlari angla ziyo qolmas.

Ko‘zingni borida neki qil, emdi nek yaxshidur,
Yomonni oti hargiz bu shaharga borho qolmas.

Ayog‘ing quvvati borida, ko‘zni borida yo‘l yur,
Ajalni lashkari kelgon sug‘un bu dastupo qolmas.

G‘ami dushmanga shodu o‘zgalarga bo‘lmagin g‘amgin,
Gadoni motamiga shod bo‘lma, podsho qolmas.

Ko‘zungga surma qilgin ul Abubakr xoki poyini,
G‘animatdur bu davri Ahmad, o‘shandog‘ Mustafo qolmas.

G‘ami go‘ru kafanni qayg‘usida bo‘lma, ey darvish,
Ulamodin amal ketgayki, sharlarda hayo qolmas.

Dari rahmat ochug‘da Mabdayi nur izla, ey Mashrab,
Kimiki dinga ta’xir qilmadi anga gunoh qolmas.

MUSTAZOD

Ko‘rmakka sani tun kechalar uyg‘onadurman,
Ey mohi jahonim,
Ohista yurub dargohingga man yonadurman,
Ey ko‘zi xumorim.
Bir sheva bilan yuz jon olib, lahza tanimdin,
Ey xo‘bi diloroy,
Bir ko‘rsam agar, man sanga qurbon bo‘ladurman,
Ey qaddi niholim.
Ishq dardi mandinu jondin guzar aylab,
Monandai Mansur,
Ishq tig‘i bilan kesgali boshim havas etdim,
Yo‘lingga nigorim.
Ko‘nglimni qilib soya kabi osiladurman,
Ey zulfi kamonim,
Qoshing qilichi birla ravona qilodurman,
Bir qatrai qonim,
To o‘lguncha maqsudim erur, yor visoling,
Na jannatu rizvon,
Bu hol ila man xastavu bemor o‘ladurman,
Ey ruhi ravonim.
Ishq domanini qo‘ymay, ilik birla tutubman,
Bechorai Mashrab,
Emdi bu jahon lazzatidin ko‘ngul uzarman,-
Ey marhami jonim.

MUSTAZOD

Sansan mulki saltanating olama to‘lgan,
Kim, barchadin a’lo,
Bu jonu ko‘ngul ishqing oro volai hayron,
Ey orazi zebo.
Ko‘zumga qadam qo‘ysangu kulbam sori kelsang,
Minnat bu jonimga,
Ey sho‘xi pari paykaru ey sho‘xi xiromon,
Misli guli ra’no.
Man bosgan izingni tufrog‘ini surma qilurman,
Ey shohi jahonim,
Dilbar sani ko‘yingga yetolmay yuragim qon,
Man oshiqi shaydo.
Asrori jahon sandin o‘zakim bilur ermish,
San barchani shohi,
Har kimki, bilurman desa, ul barchasi yolg‘on,
San olimu dono.
Dunyoni taloq aylabu devona bo‘lubtur,
G‘urbatzada Mashrab,
Tanbur olibon qo‘lga qilur nolavu afg‘on,
Hajr o‘tig‘a Laylo.

* * *

Qachon bo‘lg‘ayki ko‘rgayman o‘shandog‘ mohi anqoni,
Ani oldida ochsam daftari «Inno fatahnoni».

O‘shandog‘ komileni soyasidin aylag‘il ummed,
Talab qilsang, durust qil, hosili dunyovu uqboni.

Bayon qilsam chidolmas nolishimga suri Isrofil,
Maqomi Mahmudidin oyati «nasrun min alloh»ni.

Uleki soyai rahmatga kirdi g‘arqi nur bo‘ldi,
Hamisha g‘aybdin anglabdurlar «fathan qariboni».

Uleki mag‘ruri dunyo bo‘lubtur so‘rmag‘il andin,
Na bilsun bebasirat va’dai «mulkan kabiro»ni.

Tamannoyi tiriklik sud etmas ro‘zi mahsharda,
Desang yuz til bila «yolaytani kuntu turobo»ni.

Xayoli fosidi andishalar iymonni qatlidur,
Manu sanga ochib qo‘yubdular «nahnu qasmano»ni.

Uleki, botinini sof qildi ikki dunyodin,
Ul anglar benihoyat va’dai «ajran azimo»ni.

Gunohni marhamidur bandalarga koni istig‘for.
Ko‘ngilda keltirur komil kishi «astog‘firulloh»ni.

Guzargohi adamni benihoyat karvoni bor,
Qani mardoni mardi vaqte qilsa sudu savdoni.

Kishini bo‘lsa iymoni dilidin tarsi kam bo‘lmas,
Dilig‘a naqsh etar har soate «hajran jamilo»ni.

Taraqqiy topti mo‘’mindin ibodat dilni nuridur,
Qani mardeki, takror aylasa «nasran azizo»ni.

Ham Avvaldur, ham Oxirdur va ham Zohiru ham Botin,
Muhaqqaq bandalar hozir bilur bir zoti Allohni.

Iloho, qudratingdin mevai tavhid bedor qil,
Qilay serob, to yo‘ldin adashg‘on necha gumrohni.

Ketar vaqtimda, yorab, qilma navmed, asiringman,
O‘zung o‘ng yo‘lg‘a boshla necha bizdek besaruponi.

Dalolat qil, Iloho, bandani Ahmadni nuriga,
Ichurgin osiy qullarg‘a «sharoban tahuro»ni.

Iloho, osiylarga nuri daryoyi muhabbat ber,
Sani amring bilan hamvor aylay pastu boloni.

Maqomi Mabdayi nurdin nasib etgil bu Mashrabga,
Haqiqat ishtahosidin yutay hafdod daryoni.

* * *

Taboyi’ muxtalif, har dilga bir rang muddao tegdi,
Haqiqat muddaosi bandasig‘a goh-goh tegdi.

Skandar mulkiga noz aylasa, man ajzi pokimga,
Shahanshohlarga taxtu bizga naqshi bo‘ryo tegdi.

Chiqarsam ohi sardimni, muqallid, qilmagin aybim,
Bo‘lur maqsud mavjudiki bir tire bajo tegdi.

Iymonni ganjidur ixlosi komil, ey jigarbandim,
Ko‘ngulg‘a andaki shirkatki, roh topti, balo tegdi.

U bir sargashta Majnun Laylini ko‘yini ko‘rganda,
Ki ma’shuqdin, agarchi, noz tegdi, kimyo tegdi.

O‘zingdindur hama nodonlig‘ing, zulmatg‘a yo‘l boshlar,
Vagarna rahmati Haq bandalarga borho tegdi.

Savobim bor deb, ko‘tah dema domoni xalqni san,
Ki xalq arzan olomas, kishtu koriga havo tegdi.

Durug‘din til bila ummat demak sharti hidoyat yo‘q,
U vaqt ummat bo‘lur har dilga chun tarsi Xudo tegdi.

Taning ozoddur, Vays ul-Qaran, nori jahannamdin,
Muborak hirqai poki o‘shandoq anbiyo tegdi.

Bir «omin» desa Haq nomiga jonim tasadduq dey,
Topar hashr obro‘yin piri komildin duo tegdi.

Gulistoni vafodin g‘unchai bekor qolmasdur,
Tuzolmay qolmagay ranjur, g‘aybdin chun davo tegdi.

Iloho, xoslarni poyini qabrimg‘a yetkurg‘il,
Munavvar bo‘ldi ko‘hi Tur, chun poyi Muso tegdi.

Hamani dini oxir bo‘ldi, holo dini Ahmaddur,
Shukr qil, ummato, dastingga dini Mustafo tegdi.

Alarni soyasida ummati do‘zaxdin emindur,
Tirilmay qolmagay, har murdaga poyi Iso tegdi.

Eshitgin jon qulog‘i birla iymon bahravar bo‘lsun,
Mukammal din merosu bizga qurbi Zikriyo tegdi.

Sochildi, Mashrabo, odam sariga Mabdayi nuri
Hamadin pastlar xok erdi, nur tobti, baho tegdi.

* * *

Hamisha joriy kerak bandalarni chashmi tari,
Bu yo‘lda jumlaki bormiz tamomi rahguzari.

Musofiri rahi davlat hamisha noladadur,
Yetushsa har kishig‘a bo‘yi margdin xabari.

Sarshikasta kerak ursa yerga boshini boz,
Iymonli qul udurur dargohda yorilsa sari.

Hamisha badrakasiz yo‘qtur korvoni vafo,
Vagarna sahroi do‘zaxda yo‘lni uqbalari,

Uleki, xotirini g‘ayrlarga topshirdi,
Bo‘lur Azozili mardud bu qavmni rohbari.

Dari umid talab qil, shikasta dildursan,
Vagarna rahnamoni mudom ochiqdur dari.

Uleki, haqni yo‘lidin bo‘lubtur chun mardud,
Na modari anga yo‘l boshlar va na ul padari.

Bu yo‘lni rahnamosi shikasta dil darkor,
Takabbur ahlig‘a doim ochuq erur Saqari.

Qadamni rahnamosiz dame qo‘yub bo‘lmas,
Hazor ofat erur yo‘lda, ko‘pdurur xatari.

Oxir na bo‘lg‘ay o‘shal vaqti ketorda anjomim,
Kelurda keldb-yu, mushkuldur banda ketari.

Dilingda diydai dil bor, Xudoni hozir ko‘r,
Hama shu xavf bila o‘ldi jahonni yaxshilari.

Zamonasoziyi olam mani xarob etdi,
G‘ulomi himmatman, g‘ayrni tushmasun nazari.

Iymon azaldin emish deb, ko‘tarma kishtdin dast
Uleki, ekmasa qaydin topar ulug‘ samari?!

Iymonni toza qilur sidqi poking, ey darvish,
Hamisha zoru tazarruda bandani hunari.

Nafas tutuldi-yu, qaddi xaming nishonai marg,
Hanuz chu borkashi xalqsan chu pirxari.

Sabuk safar qila ko‘rgin, kasofating ortar,
Axir bo‘ldi bugun hayf umri muxtasari.

Bu yo‘lni voqeasidin diling emas ogoh,
Vagarna har sari qabriga bordur navhagari.

Azalni tashnasi Mashrabga Mabdayi nurdur
Yetishtururmi bu davlatga ohi korgari.

* * *

Mashomi jonga darkordur, asl ishqi kofuriy,
Barobardur anga, bilsang, jahonni nuriyu nori.

Kishikim, tashlasa uqboni, dunyoga nazar qilsa,
O‘shandog‘ diydadin tongla chiqar do‘zaxni zanburi.

Xudidin o‘tmog‘u dunyodin o‘tmoq sahl kor ermish,
Haqiqatda qadam bir yo‘l erur nazdiki-yu, duri.

Zaharli luqmadir, dushmanning qo‘lidin tatib bo‘lmas,
Zahar ppnhon etarlar qandga, dushmanni dasturi.

O‘shal ro‘zi qulog‘im va’dai didor anglabdur,
Ko‘zumni oldida arzancha yo‘qtur jannatu huri.

Ibodat qilginu mag‘rurlikni tashlagin dildin,
Jahannamni sagidur kimki bo‘ldi g‘abri mag‘ruri.

Masihodam kerak bu xuftalarni boz uyg‘otgay,
Qani Luqmoni vaqt, bu yo‘lda ko‘bdur ko‘ri ranjuri.

Qadalsa xor andak qoladur raftordin poying,
Nechuk manzil toparsan dilda bo‘lsa nafsi nosuri.

Qolibsan torikiston ichra, ish taqlid ila bo‘lmas,
Bu yo‘lda sheramarde qilmasa joningga ma’muri.

Jahon nisbat bila barpoyi olam bexabar andin,
Qaribdur zoti bechun banda Haqdindurki mahjuri.

Alarni xoki poyi jon bag‘ishlar jismi pokingga,
O‘shandog‘ banda bo‘lgan bo‘lsa Haq yo‘lida mag‘ruri.

Boshingpi urginu dargohida xizmatda bo‘l doim,
Diydorin izlagin Kavsartalablar mardi muzduri.

Huzuri dilni chun dunyo bila uqboga bermayman,
Agarchi taxtu baxtin manga bersa shohi Fag‘furi.

«Anal — Haq»go‘ylarni ruhiga daryoyi rahmat ber,
Bag‘ishlar rahmatingni jon tasadduq qildi Mansuri.

Iloho, soyai poking muborakdur, Abulqosim,
Shafoat bahrini qilding bugun ummatga mashhuri.

Azizlarga haqorat birla har kimki nazar qilsa,
Bosarlar ro‘zi mahshar ko‘ziga do‘zaxni anburi.

Yo‘limni bog‘lama sargashtaman, ey mardi dinparvar,
Sharobi zavqidin kelturki, borman masti maxmuri.

Yetushti lutfi pokidin muhabbat jomi Mashrabga,
Xazoyini haqiqatdin ochildi Mabdayi nuri.

* * *

Tasadduqi o‘shal ruhmanki Arsh ustida javloni,
Maqomi bo‘lsa doim xatmi manzilgohi ruhoniy.

Birov maqbul, birov mardu, hama yo‘l boshladi bir-bir,
Qani ul shayxi Barsiso, o‘shandog‘ shayxi San’oni.

Qadamni ilgari qo‘y, umr bozorin g‘animat bil,
O‘zung ranjur yo‘qsan, varna ko‘pdur yo‘lda Luqmoni.

Bitinglar nomi ishqni tobutiga ba’di o‘lg‘on so‘ng,
Nasihat aylar erdi Xoja Ismoil Somoniy.

Talab ahli karamdin qilki, muflisdin xato ermish,
Ki sohibxona muflis bo‘lsa, noxushnuddur mehmoni.

Xasislar diydasiga Ko‘hi Qof ermish chu arzancha,
Ko‘zungni nuri ketmay, Xotamo, qilmangmu ehsoni.

Hamajni diydasiga zar ko‘ringay takkai sargin,
Ani oxir damida ko‘b najosatdur go‘ristoni.

Qani mardeki topsam, xoki poyin ko‘zga jo qilsam,
Xudoni ishqi birla bo‘lsa ul choki giriboni.

Jahonni yutsa dun himmat ochar og‘zini af’odek,
Agar muft tegsa qanddin beh bilingay oshi yavg‘oni.

Maqomi bo‘yi ishqni so‘rma hargiz ahli dunyodin,
Bular bir habba topsa zud sotar iymonu uqboni.

Bu ahmoq fitnajo‘lardin Xudo bersun panoh oxir,
Zamindin osmonga quvladilar oxir Isoni.

Payambar sig‘madi qavmiga ko‘b ozor ko‘rdilar,
Rasuli olam erdilar bashardin Arsh sultoni.

Qo‘shilma, ey jigar, ko‘tah nazardin ko‘b balo ortar,
Payambar aytdilar, noqisni tekkay yurtga nuqsoni.

Baxilda ishq bo‘lmasdur, ul mardudi Haq kelgon,
Na lozim didai mardudga ochmoq durri yaktoni.

Jamoat qo‘l ko‘tarsa gardaningni xam qil, omin de,
Azizlar aytib o‘tti, dev urar albatta tanhoni.

Na lozim ishq harislarga omoni topilg‘ay ul,
Ki dunyo do‘stni o‘qboda sargardondur iymoni.

Manam parvardai dog‘ing, kel, ey sho‘xi tarabangiz,
Azal lab tashnasiman, manga bergin jomi sahboni.

Qani tolibki Mashrabdek ko‘targay gavhari maqsud
To‘kuldi Mabdayi nuri haqiqat lutfi Rabboniy.

* * *

Yukungni yukla, ey darvish, ko‘b qattig‘ safar bordur,
Raboti ko‘hnaga xo‘ qilma, har ro‘ze batar bordur.

O‘zungni g‘ayratingni yo‘qidin vopast tushib qolding,
Sirot ustida poying tegdi, tahtida Saqar bordur.

Rohi duru darozingni mudom andisha qil tolib,
Borurda boxabar bo‘l, yo‘lda chandin uqbalar bordur.

Hamasidap qolursan hirs bozorini kam jo‘yi,
Sabo o‘lgan so‘g‘un boshingga ming hangomalar bordur.

Jahon mulkini obodnni tahtida xarobi bor,
Bu manzilga nazar ko‘b qilmagil zeru zabar bordur.

Rahi oson emasdur, qo‘lga kirgay gavhari maqsud,
Makopi ajdahodur har qayerda ganju zar bordur.

Ko‘ngulni ohi sardni hasht dari jannatga bermayman,
Sira do‘zaxga ko‘ymakim, bu yo‘lda chashmi tar bordur.

O‘zingdandur hama bexi takabbur xudnamolig‘lar,
Vagarna yo‘lga kirsang qo‘l tutarga yaxshilar bordur.

Kimiki ko‘hna dunyodin boshini qilmadi forig‘,
Sari tobutga yetgan so‘ngra chandin dardlar bordur.

Dema, yoqamni tutti marg, bilmay, bexabar qoldim,
Soqol oqardi, tish tushdi, sanga margdin xabar bordur.

Ani dargohida ham yaxshi darkor, ham yomon darkor,
Agarchi oshno bor, keyindin begonalar bordur.

Iymonning sha’mi ravshan, bodi tunddin saqlamoq mushkul,
Bu mushti kam bizoatga hazoron amrlar bordur.

Ketarda aytib o‘tdi bu suxanni bir balandparvoz,
G‘ami uqboni yer har dilda chun andak sharar bordur.

Yoqangni yirtma kamhimmat g‘ami farzandu molingga,
Ko‘milgan so‘ngra vaqtida ulug‘roq dardlar bordur.

Biyoboni qazog‘a nola aylab yig‘la, ey Majnun,
Saropo g‘amda kuygan necha sandek bejigar bordur.

Muhimmi kori vaqting o‘tti, o‘tgondin so‘g‘in yetmas,
Agarchi no‘sh ko‘rding, keyindin sad neshtar bordur.

Chunon gavhartalab bo‘l Mabdayi nur bahrida, Mashrab,
Bu gavharlarda, oshiq, Arshda ruhoniylar bordur.

* * *

Yugurturma bu aqling marg odamga barobardur,
Nekular ahliga doru, bu marham badga nashtardur.

O‘zingdandir hama nuqsonu rasvoligu ko‘tahlik,
Vagarna ikki olam qalbi pokingga muyassardur.

Ulki botinini sof qildi ikki olamdin,
Qulog‘iga nidoye har zamon «Allohu akbar»dur.

Rohi butxonavu to Ka’bani resh ila jorub et,
Kunishti Ka’bavu butxona tolibga barobardur.

Kimiki ganji maqsudni yiturdi, oxtarur tinmay,
Talab vaqtida Yahyodek hamisha diydasi tardur.

Ko‘ngul shahri muyassar bo‘lsa, iymonlar tug‘ar andin,
Na mulki shoh Kaykovus, na taxti Skandardur.

Asarlik dil qachon afg‘onu noladin xalosi bor,
Biyoboni qazoga ham shabu ro‘zi barobardur.

Yo‘lungni bog‘ladi dunyoi g‘addoringni fahm etgin,
Nayistoningga o‘t tushganda par chun tashti axgardur.

Azizlar domanidin har kishi mundog‘ judo tushti,
Bu sargardon kishiga bori isyon misli langardur.

Muqaddam tutma dunyoni ishini kori uqbodin,
Uleki bul rumuzga yor emasdur, aqli kamtardur.

Dahonni bog‘la g‘iybatdin, ki muhri tavba bosilmay,
Birodar, anglagil, har xonani omodasi dardur.

Nazar qilma, ko‘zungni tikmagin taxti Faridung‘a,
Agarchi munda rohat ko‘rsa ul mahsharda muztardur.

Dema dunyo mani komimga obodon turar doim,
Jahonni manzili obod bo‘lsa, oxir abtardur.

Yetimligu g‘ariblik Mustafoni shavkati bo‘ldi,
Bu dardga xo‘y qilg‘on ummati xosi payambardur.

Ko‘zing borida qilgin sayr haftodu du millatni
Bu g‘urbat shahriga har qaysi yo‘l bir tarbiyatgardur.

Bo‘lurmu har nechuk noqis bu yo‘lni aslig‘a hamdam,
Shu hamdamlik Abu Bakru Umar, Usmonu Haydardur.

Har axyori jahonni majlisini garm bilmanglar,
Ki zohir zinnat orodur, ba botin zulmparvardur.

To‘kuldi Mabdayi nuri haqiqat joni Mashrabga,
Ani har qatra obi sad bahoi havzi Kavsardur.

* * *

Dahonim talx, ko‘ngilda bag‘ayr az yodi rihlat yo‘q,
Kimiki yodi rihlat qilmadi anga diyonat yo‘q.

Adoshib yo‘lda qolg‘on it kabi sohibni axtargin,
Biyoboni qazoda tashnalab o‘lg‘onda sharbat yo‘q.

Ruju’ aslingga qilginki, umr bozori xunuk bo‘ldi,
Ko‘zungni nuri ketgan so‘ngra say’ etmakka fursat yo‘q.

Xudo chorlaydi, voy aftoda bandam, man sori kel deb,
Haqiqat bir qadam yo‘l qoldiyu bizlarga himmat yo‘q.

Jamoatdin tuzalgay har kamu kosi bu tolibni,
Oxir vaqt bo‘ldi, yo‘liga kirsam ahli suhbat yo‘q.

Agar sobitqadamsan yo‘lg‘a kir, vaqti safar bo‘ldi,
Qiyomatni unutgan bandalarga nuri jannat yo‘q.

Iymonni ravnaqini betaraddud xalq topolmaydur,
Rasulga ummat ermas dilda chun vahmi qiyomat yo‘q.

Birov farzand dog‘ida, birov mushtoqi dunyoda,
G‘araz har dilga boqtim, hech vaqte bejarohat yo‘q.

Misoli cho‘g‘dek, zinhor vayronalarda manzil tut,
Bu yo‘lni karvoni ketdi, qolg‘onlarg‘a ibrat yo‘q.

Ketar vaqtimda yo‘l ozdim, saranjomimni bilmayman,
Bu masti bebizoatga namudori ibodat yo‘q.

Mazallat xokini yuziga surgon ro‘siyo qulman,
Bag‘ayr az ohu faryod aylamakdin o‘zga odat yo‘q.

Oxir vaqtim na bo‘lg‘ay bu jahon zindonidin, ey shayx,
Sarim tobutga yetgan vaqti ko‘zumga halovat yo‘q.

Qo‘lungdin kelsa har xayrotini vaqtidin o‘tkarma,
Dedi xayrul-bashar bu so‘zni bemehnatga rohat yo‘q.

Jahon zindonig‘a har kimki keldi holi tang ermish,
Bu boisdin qayerda rahguzardur, istiqomat yo‘q.

Rivoji korni ablahga aytmang, aqli noqisdur,
Haqiqat ahlig‘a mundin durust neku nasihat yo‘q.

Ko‘tar andishalarni xotiringdin, ey jigarbandim,
Qiyomat xavfini kim angladi umriga lazzat yo‘q.

Tariqat yo‘lida Mashrabga tegdi Mabdayi nuri,
Bu nisbatdin kimiki topmay o‘tti, anga davlat yo‘q.

* * *

Hama Arshu Zaminu Lavhi a’zam posboniman,
Na tutdung otini man orifi jannatmakoniman.

Na tahsindurki, panjam bog‘lasa haftod do‘zaxni,
G‘ayimatman bu yo‘lda, toqi Arshni mehmoniman.

Maqomi Qofi qudratdin «naziran kuntu kanzan»da,
Va lekin joni olam mendadur, olamni joniman.

Hamani roziqi manman, hamani sodiqi manman,
Ketarda bandani oinai sham’i iymoniman.

Umid etgil karam daryosidin, ey xastadil banda,
Hamani voqifi ahvoliman, rozi nihoniman.

Maloyiklar tasbehi, mukammallarni tavhidi,
Hamani nomasida oyati sab’ ul-masoniman.

Ulug‘ nomim erur Akbar, budur tasbehi payg‘ambar,
Sari ojizlarnmga ro‘zi mahshar posboniman.

Nigohdorandaman, har kimki shak etsa kuyar beshak,
G‘afur keldi bir otim hamchunon shohi jahoniman.

Vase’ davlat sanga berdim, Rasulni ummati qildim,
Badu neki jahonni sinnasida dostoniman.

Urar dargohga boshin xoh Fir’avn, xoh Namrudi,
Bu yo‘lda kulli maxluqni murodi bo‘stoniman.

Berib mo‘’minga rahmatni, ochib kofirga shavkatni,
Sochib har kimga ziynatni karamlik karvoniman.

Na bo‘lg‘ay bandai xoki, ani nim javcha idroki,
Bir otim keldi Sattor, homili yaxshi yomoniman.

Musoni mahv etib Turga, osib Mansurni doriga,
Shifo mandindur ranjurga, jahonni shodmoniman.

Qaribman har zamone bandalarni holig‘a voqif,
Ki mandin bo‘lmagin g‘ofil, Xudovandi jahoniman.

Nido keldiki, ey Mashrab, talabdin uzma ummeding,
Ochildi Mabdayi nuri haqiqat, nuqtadoniman.

* * *

Davr saning komingg‘a yurmasdurki, davron izlama,
Sanki majnun bo‘lmasang, ko‘hu biyobon izlama.

Suhbati har piriga bersang ayog‘iga yiqil,
San u yo‘ldin dard talab qilg‘inu darmon izlama.

Xok bo‘ldung, qobili shundog‘ makonsan, ey amin,
Chun Xalildek jonni topshurgil, digar jon izlama.

Chun zamirning sof bo‘lg‘on so‘ng, bilingay veku bad
Xonai dilni supurmay sanki mexmon izlama.

Kishti kori oxiratni zindasan dunyoda qil,
Beibodat mahzi taqlid birla iymon izlama.

Jomai taqvo ziyolikdur kiyolmas har xasis,
Bu nigin qo‘lunga tegmaydur Sulaymon izlama.

Xonavayronlar bilur aftodalarni holini,
Sanki ranjur bo‘lmasang, ey ko‘r, Luqmon izlama.

Zohiru botinda yakranglik kerak, ey oshno,
San musibat to‘yidin zinhor domon izlama.

Har kishini piri o‘z vaqtida Najmiddindur,
Boyazidni vaqti o‘tti, piri Sufyon izlama.

Uqbalar dushvor erur o‘ttuz ming yillik Sirot,
Har qadamda tavba qil, bu yo‘lni oson izlama.

Giryayi Yahiyoyi akmal ravnaqi diydor erur,
Vaqti sadbargni bahor izlar, zimiston izlama.

Sherlar bordurki, ohi yetti do‘zaxni buzar,
San alarni koridin zinhor nuqson izlama.

Yo‘l yurur bo‘lsang nihoyat yo‘q, sani umring qalil,
Tavsani himmatga minmay san bu maydon izlama.

Kimki o‘z aybini bildi ul yetar Rahmoniga,
Diyda o‘z aybingga och, digarga nuqson izlama.

Navha vaqti misli Dovud dard paydo qilmasang,
Marhami asrori kull bo‘lmay suxandon izlama.

Zindalik ogoh bo‘lmoqdur haqiqat yo‘lidin,
Navhada monandi Nuh yo‘qsan, chu to‘fon izlama.

Mabdayi nuri ilohiydur bu Mashrabni dili,
Xizri vaqtni topmaguncha obi Xayvon izlama.

* * *

Oqilg‘an bo‘lsa yaxshidurki mardni ashki xunbori,
Jahon bozoridin bozori bo‘lg‘on mardni bozori.

Yetur shul kamliging, ozodalarni xoki poyi bo‘l,
Shu gardan, xamlarini bordur mahsharda xaridori.

Xalildek bo‘lsa dil ofat qo‘yar yuz shurishe paydo,
Tasadduqi o‘shal komilki, hargiz yo‘qtur ozori.

O‘zingdin pastni ko‘rsang, qil tavoze, bermagin ozor,
Hamisha go‘shi dilga bu edi murshidni takrori.

Aziz ul vaqtni domonini diydangga surtmangmi?
Jahon xoli emasdur, bordur sad lak Xoja Ahrori.

Talablik xalq Adhamdek urub shavkatlarin barham,
Dilidin pok bo‘lg‘ay naxvatu nomus bila ori.

Iymonlik qul tavozelik bo‘lur, odamni yaxshisi,
Daraxtni gardanini xam qilur pur bo‘lsa chun bori.

Yurutgin tobutimni, istiqomat qolmadi manda,
Qani ul g‘avsi komillarki, hargiz yo‘qtur osori.

Ulug‘ yo‘ldin qolur domoni davlatga yetushmay dast,
Kimiki, bo‘lsa chun ammora sarkashni giriftori.

Qazog‘a rozi bo‘lmoqkim, tariqi bandalik ermish,
Bu yo‘lni g‘ofilig‘a yo‘qtur ma’lum nuriyu nori.

Eshitting sham’ni oldiga san parvona bo‘lmangmi,
Diling majmar sifat o‘rtanmasa topmangdur asrori.

Ko‘zungni nuri ketmay, izla iymon to‘shasin tolib,
Yiqilmasdin burun holo boshingga marg devori.

Saranjomingni pir oldida qo‘ygin, pirdin ayrilma,
Bu yo‘lda rahguzar xalqiga yaxshidur sabukbori.

Nazarni dilg‘a qo‘y, dil hujrasini posboni bo‘l,
Mabodo bo‘lmag‘ay oson ishing, bu yo‘lda dushvori.

Agarchi gulshane ermam, ishq bog‘ini tikoniman,
Chu bir gul xotiridin tarbiyatlar ko‘p topar xori,

Fig‘onu nola qil, hech qolma zoru tazarrudin,
Rahi ajz izlagan xalq, to qiyomat ko‘rmagay nori.

Gumoni nek tolibg‘a sharofathoyi iymondur,
Bu yo‘lda kam tutar ozodalarni dilda zangori.

Haqiqat ahlini iymoni Mashrab, Mabdayi nuri
Bu bahrni izlaganlarga yetushgay durri shahvori.

* * *

Bu yo‘lni tolibig‘a yaxshi rahnamo uchrar,
Duo talab kishiga sohibi duo uchrar.

Nazarni ilgari qo‘y, izla tavbafarmoni,
Ko‘ygilni mulkiga shohi jahannamo uchrar.

Yetur xotiri pokingga Haqni yodini,
Xudo talab kishiga oxiri Xudo uchrar.

Misoli Adhami vaqt saltanat tarkini qil,
Tut himmatingni baland, qo‘lg‘a kimyo uchrar.

Vafoni rasmini tut, bo‘lma xotir ozurda,
Ko‘ngilni zangini ochgudek bir oshno uchrar.

Bu yo‘lda berma qo‘lingdin Rasulni sunnatini,
Shikasta ummatiga rohi Mustafo uchrar.

Yetolmadim demagil, dev yo‘limni bog‘ladi deb,
Kimiki dardiga shokir erur davo uchrar.

Siynangni xoli et, ey, ahli dilni tobgan so‘ng,
Tutar qulungni bu yo‘ldaki, bir oshno uchrar.

Zamona xalqini ahdig‘a z’timod etmang,
Durust fe’lu durust qavl goho-goho uchrar.

Qo‘lungni solma bu yo‘l tang harmag‘oqiga,
Hazarni yo‘lida bo‘l, neshi ajdaho uchrar.

Muravvij hama davlat kishi bo‘lolmasdur,
Jahonni to‘yini topganda zud azo uchrar.

Gadoni xirmoniga dast urmagil, ey shoh,
Ki nim dona topolmang, qo‘lingga koh uchrar.

G‘ubor qilma dilingni jahonni kohishidin,
Bu noshukurliging afzun bo‘lib balo uchrar.

G‘ururu davlatu dunyoga bo‘lmagin mag‘rur,
Samand bo‘lsa davandiga peshpo uchrar.

Xuruji lashkari Shayton boshingga kelmay kel,
Kimiki keldi bu dargohga, «rabbano» uchrar.

Qabuli tavba omondur bu dev makridin,
Bu yo‘lni rohraviga yaxshi peshvo uchrar.

Azalni Mashrabisan izla Mabdayi nurdin,
Bu bahri rahmat erur, durri bebaho uchrar.

* * *

Vase’ tut, emdi ulug‘roqdur Arshni maydoni,
Bu yo‘lda martaba izlar chu qutbi rabboniy.

G‘arib bog‘i vafodin chunon uzog‘ tushtung,
G‘animat erdi sanga arzni nayistoni.

Havo bila dilu joning bo‘lubtur purdard,
Bu yo‘lni sayrini ko‘b qilki, yo‘qtur poyoni.

Tanazzulot qaribdur ruju’ qil aslingga,
Safarni ilgari qilmongmu o‘tdi davroni.

Yitur bu donishu fazli, umed lutfiga qil,
Iymonii ravnaqidur asli fayzi rabboniy.

Dilingni vasvasai devidunga topshurma,
Tavakkul ahliga uchrar axtari Sulaymoniy.

Hazor murdayi ko‘mdungu ibrat olmayip,
Dilingda xavfi iymon yo‘q nechuk musulmoni?

Tasadduqiman o‘shal ruhki, qolibi bor,
Hamani barham urub, Arshga qilsa javloni.

Ishing ko‘paydi sani, zindalikda xo‘ qilding,
Bahoring o‘tti, qarib keldi chun zimistoii.

Soqol oqardi, hanuz tavba vaqti yo‘q dema sen
Kimiki uyquda qoldi, qilur pushaymoni.

Tavakkul ahli balodin hamisha xolidur,
Rizotalab kishini joyi keldi rizvoni.

Bu yo‘lda ganji qanoatni ganjga bermayman,
Bu shahar taxtiga chiqqan qilur Sulaymoni.

Faqiri ganj erur ango, amniyatlar ko‘b,
Kishini qandidan afzaldur oshi yavg‘oni.

Iymon halovatini izla, yig‘la Yahyodek
Daraxt samarga yetar, bo‘lsa yilni boroni.

Umid qilma bu ko‘tah nazarni himmatidin,
Baxilni xonasidin xastadildur mehmoni.

Hamani barham urubman manga diydori kerak,
Vagarna donai gandumdur bog‘i rizvoni.

Vafoni yo‘lini tut, hosili iymon tilagin,
Bu kishtni tolibi keldi azalni dehqoni.

Rumuzi jon talab et, mavji Mabdayi nurdin,
Shikasta Mashrabisan izla durri paysoniy.

* * *

Namudungdur azaldin, kel qadam qo‘ygil baland bolo,
Tuzotgin kishtiyi himmatni jo‘sh urmay turub daryo.

Nazar himmatiga qilgin, g‘ayratengezi erur ishqing,
Hijobi rohi rasmingdur bu yo‘lda bevafo dunyo.

Saro-sargashtalikda xo‘y qil monandai Yusuf,
Jahonni Shirini, boshingga tushgondur ulug‘ savdo,

Nayistoni fanodin kimki bebarg bo‘ldi noqisdur,
Vujuding mulknga hosil qil emdi maxzani kimyo.

Chunon mustag‘raqn bo‘lgipki, olam tutmasun oting,
Bashar mardud qilsunkim, malaklar aytsun «omanno».

Haqiqat bog‘idin sarsabz kelgon bir shakarnay san,
Kamarbandi belingga bog‘lamangmi, «urvatul vusqo».

Nabiyni keynidin solor mardsan, zud qadam qo‘ygil,
Karimga ummat arzin toki qilgay «shoh av adno».

Salohi kori mo‘’minlarni ul shoyad baxayr etgay,
Chiqargan maxzani asroridin chun gavhari yakto.

Qo‘yub boshig‘a Haq o‘z lutfidin toji «lavlokni»,
Habibin gardidin bo‘ldi munavvar «qoba qavsayno».

Hidoyat qilgani yo‘l boshlasun ul zoti bechunga,
Sochib ummatga rahmat, ul shahi avrangi moavho.

Maloyik girdida saf-saf, hama muhtoji na’layni,
Shifo izlab talabda Dovudu Isovu ham Muso.
!
Berib har qaysi payg‘ambarga lutfi xo‘bidin xil’at,
Bo‘lib xodim o‘shal dargohda ham Yuvsha’ bila Yahyo.

Ochib rizvon darini, ummatiga mulk etib taqsim,
Hamani xotirin xursand etib, bog‘ishladi ma’vo.

O‘shandog‘ olihimmat sheridilni ummatudirmiz,
Haqiqat bog‘idin olamda digar bo‘lmadi paydo.

Duoi sidqu ixlosu niyozu rohi ojizlik,
Tilida zikri ummat, dilda «Subhonallazi isro».

Hama sarmoyayi iymon u shahpi himmatidindur,
Vagarna habbaga arzimas «dunyovu mofiho».

Tili Haqni kalomiga munavvar onqadar shomil,
«Alam nashrah» tarozu ro‘zgori surai «Toho».

Shafoat vaqtida Mashrabga to‘kkin Mabdayi nuri
Tarozui amalni vazn qilg‘on vaqtida fardo.

* * *

Jahonda shodmoni izlama xo‘ aylagin g‘amga,
Nazar qilmoq kerak har lahza kori motaqaddamga.

Nazar qilmangmi oxir kori Barsiso nechuk bo‘ldi,
Topib xalqiga dushman, shayxni yetkurdi jahannamga.

Na kohishlarni ko‘rdi mulki firdavsga Safiulloh,
Zarar yetkurdi dushman oxiri boboi Odamga.

Malomat asli pokdomonlargadur, tashvish ko‘b qilma,
Na bo‘htonlarni toqti xalq shundog‘ pok Maryamga.

Yiqilg‘on bomni taxtida o‘lturmoq xato ermish,
Agar mardsan ta’assuf ayla ul Ibrohim Adhamga.

Kajiyi gardaning sarmoyayi iymoni komildur,
Nuzuli rahmat ermish lutfi Haqdin gardani xamga.

Maqomi ofiyat mahmud, Mashrab, Mabdayi nuri,
Iloho, manga ham yetkuru ham xalqi bu olamga.

* * *

Aduni qonini to‘kmakka hamchun tig‘i burro bo‘l,
Rafiqi badzabondin, ey birodar, dast ko‘tah bo‘l.

Kimidin tegsa osoyish, ani boshidin aylangin,
Yomonni zahmatin tortguncha bir manzilda pinhon bo‘l.

Sareki, bo‘lsa gardankashligi andin umid etma,
Falokatxonadin qoq domaning misli shahansho bo‘l.

Xudodin himmati izlab, takabbur uyini buzgin,
Haqiqat osmoniga hamnishini ruhi Iso bo‘l.

Kelib oldimga dushman, kunda ming ta’zim qilsun deb,
Agar ko‘ngulga bordur bu rumuzlar, ahli taqvo bo‘l.

Fano birla baqoni o‘rtasida manzil aylabsan,
Bu yo‘lda rahguzarsan, forig‘i dunyovu uqbo bo‘l.

Zamona tang-tang deb, tashlama dastingni, ey tolib,
Muhammad peshpo urdi, sanam kel, xasmi dunyo bo‘l.

Dumi moreni har kim qo‘lga oldi, chaqmayin qo‘ymas,
Tila diydorini san, muntaziri yaxshi hamroh bo‘l.

Dili sho‘rida Mashrab selgohi Mabdayi nuri
Sanam gavhar talabsan, hamchu mallohi shu daryo bo‘l.

* * *

Takabbur ahlini boshiga zahrolud xanjar bo‘l,
Qayerda reshi badomos ko‘rsang, anga nashtar bo‘l.

Kimiki, bo‘ldi chun pomoli dushman, dastini tutgin,
Xudo yisbatni bersa, xastalarga tarbiyatgar bo‘l,

Xasu xoshok domoningga ergashsa uzub tashla,
Ta’alluq reshasin uz, tobe’i shar’i payambar bo‘l.

Dedi Haq «innamo amvolukum, avlodukum fitna»,
Bularni borini gardanga olma misli Haydar bo‘l.

Qayerdin bo‘yi dard kelsa, yugur chandonki, holing bor,
Yo‘lungda sherdil xalq uchrasa oldida chokar bo‘l.

Iymonni dushmanidur nangu nomus, ey jigarbandim,
Bulardin mosuvo bo‘lginu piri haft kishvar bo‘l.

Agar siynangda darding bor, mahramlarga dard aytgil,
Firoqi yaxshi ulfat yod qil, kuygan bir axgar bo‘l.

Suroxi bor jahonni, kavlama tahtiga yetmongdur,
Qayerda ko‘hna go‘ristonni ko‘rsang diydasi tar bo‘l.

Karam daryosidin Mashrabga yog‘di Mabdayi nuri
Yetushti sanga tolib, posboni yaxshi gavhar bo‘l.