Ибодат РАЖАБОВА
ДУНЁНИНГ ТЎРТ ТОМОНИ ҲАМ БУХОРО
Гулжамолга
Мен Исмоил Сомоний бунёд этган Ҳожа Абу Ҳафс Кабир мақбарасининг нақши кундалий солинган меҳроби рўпарасида туриб, дунёнинг тўрт томонини томоша қиламан. Сўнг, (хаёлан) Мансур Ҳаллож тиззасига бошимни қўйиб, нур уйқуга кетаман… Ҳожи Абу Ҳавс Кабирнинг Бухоро учун қилган хизматлари сабаб бу замин шариф шаҳар номига сазовор бўлди. Хизмат эса бу юртда ўз мукофотини оладиган амалдир. Тангри Ҳафси Кабир қабр тошига қутлуғ сўз битишни насибу рўзи айлади. Исмоил Сомоний иқрори билан Авлиёуллоҳ қабртошига “Мовароуннаҳр олимларининг олими” деган шарафли сўзлар ҳафт қаламда нақш этилди.
Чингизхон босқини пайтида мақбара, тошбитик, нақшу нигорлар душман маънавий қашшоқлигининг қурбони бўлди. Босқинчилар эса енгига бурнини артиб-артиб бу юртдан чиқиб кетдилар. Бухорода ғуссани ичга ютиб, қудуқ бўлиб юриш мақоми бор, енгилиш йўқ. Бухорода оқ, марвартак, хасаки тутларни каллаклаб, маҳсулот етиштириш авж олган йилларда ҳам тутлар ўзини тутиб олиб, бу йилгача кўкариб тураверарди. Мажнунтолини “Кундадан кес” қилсангиз ҳам у баҳорни сиздан олдин узун-узун ўсган сочлари билан кутиб олади. Ур-йиқитда яксон бўлган бинолар ҳам шу қолип эгаси, ер синжидан қад ростлайди, қаср бўлгурлар.
Сиз эртага Бухорога келсангиз, ер синжидан кўкариб, зар чопонини кийган биноларни бир бошдан томоша қилиб, сурани кўк чойда эзиб, ичгандай роҳатланинг. Ер синжидан кўкарган биноларнинг бош қаторида Ислом оламида биринчи бўлиб, олим қабри бошида қад кўтарган, кейинчалик ер синжидан кўкарган Ҳожа Абу Ҳафс Кабир мақбараси туради. Биз – дунёнинг тўрт томонини Бух дод – гўзал масканга айлантирганлар чин инсонхонлармиз, инсонийликнинг етти қават терисидан маҳрум ночор босқинчилар эмас.
Яқинда бир гўзал шеър топдим. Кўнглим шеърдан гулоб ичди. Биз Бухороликлар ўзимизга раво кўрган хилқатни бошқаларга ҳам илинамиз. Келинг, шеърий топилмани бирга-бирга ўқиймиз.
Не бахт келди, Сени топдим азизим,
Жоним дедим, жонимга кирдинг оро.
Фармон бердим: бор оламлар эшитсин,
Дунёнинг тўрт томони ҳам Бухоро!
Минорлардек қадди баланд азизим,
Минорлардан ҳадди баланд азизим.
Осмон қадар қадри баланд азизим,
Бил, руҳимнинг осмони ҳам Бухоро!
Борсам фақат… зиёратга борарман,
Таваллога, ибодатга борарман,
Бир ҳузурга, ҳаловатга борарман,
Дардларимнинг дармони ҳам Бухоро!
Сабоқ берди ишқ дарсидан Етти пир,
Ишқдан келар балони еб кетди Пир,
Нафсдан қочиб… Худойимга етди Пир,
Ки, руҳларнинг равони ҳам Бухоро!
Самарқанддан боқсам бир ранг кўринар,
Бир инжа ишқ ва гўзал жанг кўринар,
Қайга боқсам санинг чеҳранг кўринар,
Кўзларимнинг ҳайрони ҳам Бухоро!
“Тўрт томонинг Қибла” дединг, кетдим мен,
18 минг олам кезиб ўтдим мен,
Бухородан Бухорога етдим мен,
Оламларнинг айвони ҳам Бухоро!
Дунёнинг тўрт томони ҳам Бухоро!
Бир Бухоролик:
“Сабоқ берди ишқ дарсидан Етти пир,
Ишқдан келар балони еб кетди Пир,
Нафсдан қочиб… Худойимга етди Пир,
Ки, руҳларнинг равони ҳам Бухоро!”
мисраларини ўқиб йиғлади. Нега йиғлайсан, кулиб оламни гулдан тўлдирмайсанми? десалар, “Йўқ бу қувонч ёшлари. Юртингиз ҳақида шундай шеър ёзилсаю, ҳаяжондан йиғламай бўладими”, дейди ошуфта. Шу бахтлиликка эришганимизга ҳам шукр.
Гулжамол Асқарова фақат шу шеър билан шеърхонлар қалбини моту мафтун қилиб, хотиржам юрган эмас. Унинг ҳамма шеърлари ана шундай такрори йўқ кўнгил мулки. Бу битикларни юракнинг томирлари деворига ёзиб, гуллаган ёнғоқ дарахти остида ҳаёл суриб ўтирсангиз, мажнун сизга қараб Бухорий жавпазак олма отиб, натижа кутади. Мажнунга ҳам ишқий шеърлар керак. Хусусан, Гулжамол Асқарова қаламига мансуб, ҳақиқатгўй, дангал, Мансуррафтор шеърлар жуда керак. Шоира шу боис ҳам кўнгиллар учун шеърдан гулҳайкал ясайди. Работи реги шир-шир қумларидан эмас. Гулҳайкал ёнида эса ҳамиша янги гап айтиш маҳорати чопон кийиб, тик туради. Мана исботи:
Не, нафъ мудом алам чекмоқдин,
Дил синдириб, дарахт экмоқдин.
Бир зум тинмам сени севмоқдин,
Кўксимда ишқ булоқларим бор.
(“Эркалик имтиёзи” китоби, 238-бет)
“Дил синдириб, дарахт экмоқдин” мисраси олтин балиқнинг тилла тангачаларидай ярқираб туриши – Худо берган иқтидор жилосидир. Ҳар битта шеърнинг бошию охири сизни Мажнун саҳроси шамоли каби кўнгил кезишга чорлайди.
Телбам менинг, ақли йўқ доном,
Бахтсизлигим айтолган ромчи.
Эҳтиросим – жисмим куйдирган,
Ва ёмғирим….. энг сўнгги томчи…
(“Сенинг таърифинг” шеъридан)
Эътибор қаратинг: “Ва ёмғирим….. энг сўнгги томчи” тасаввур этаклари кенгайиб кетади. Димоғингизга ерда шимилиб кетган томчиларнинг намда бўккан ифори, энг сўнгги томчининг лойга аралашган йилранг ҳиди сизни тамшанишга мажбур қилади. Шу ҳид, шу манзарани минг бор туш кўргингиз келади. Шеъриятнинг ўзи – Тангри кулгиси. Фариштанинг нур уйқуси. Ғилмонларнинг тақдир кафтидаги кўзгуга тушган акси-ку! Шунинг учун ҳам дунёнинг бор ташвишу қувончларидан кечиш мумкин. Лекин Худо уруғ (Худо берган) шеъриятдан эмас. Мен эса, Гулжамолнинг мана бу мисралари тасвирини сув париларига ҳайитлик қилгум бор…
Ўтди бари, мендан ҳам ўтди.
Қанча шодлик, қанча ғам ўтди.
Турналарнинг кўзи нам ўтди,
Баҳорда ҳам дийдоринг йўқми?
(“Эртак” шеъридан)
Мен овқат, кийим-кечак, мансаб, уй-жой, казо-казолар базми жамшидида ўтириб, гулқошиқда шўрва ичишга, тилла-кумушларга кўмилиб, хонқизи бўлиб юришга очкўз эмасман. Худо берганига шукр қилувчи, меъдаси гулбаргидан тикилган қайсар Бухорийман. Лекин, шеър, китоб, достон, битиклар йиғиш нафсига сочимгача ботган қулман. Менда Румийнинг “Девони Кабир”идан тўрт нусха, “Девони ғазаллиёт”и Ҳожа Ҳофиздан беш нусха, яна Румийнинг “Маснавий маънавий” хазинасидан нақд беш нусха, Бобо Тоҳир, Саккокий, Зебинисо, Шамс Табризий, Туғрал, Фузулий, Бобур, Машраб китобларидан уч-тўрттадан нусхалар бор. Яқинда “Ғиёс ул-луғот” тўрт томлик бетакрор хирмондан саккиз дона олиб келиб, хобхонамда қатор қилиб териб, кўзимга байрам қилиб бердим. Мен уларни ўзимдан узоқлаштиргим йўқ. “Нусхалар кўпку, бир марталик ўқишга бериб туринг” дегувчилар топиляпти. “Йўқ, йўқ мутлақо иложим йўқ. Уйим шифтидаги болорлардан бирини суғуриб, сенга қай қўл билан бераман” дейман. Тўғрида, севимли уйи болорларидан бирини суғуриб олиб бировга берган одамни кўрганмисиз. Шеър китобга ўта очкўзлигим сабаб китобхонам холдор она бўридай семиз. Гулжамолнинг мана бу мисралари ҳам назмга очкўз кўнглим иштаҳасини очиб юборади.
Самарқанддан ўтдим, зиёрат,
Шаҳрисабзга етдим, зиёрат,
Бухоронинг минорларини
Нигоҳимда тутдим, зиёрат.
…Мен бир сайру саёҳатчимас,
Ҳисобловчи ҳар бир қадамни.
Айтгил ахир, айблаш мумкинми
Ибодатда юрган одамни?!
Ҳаммамиз ҳам бу ёруғ бағирда, “Ибодатда юрган одаммиз”. Сиз, мен, сувпарилар, қизил ниначилар, жар қалдирғочлар, сув ўтию тоғ писталар… Елкаларимизда сафар халта… Ғаройиб янгилик қилдим. Машрабнинг Фўтам (белбоғ) ширу шакаридан сафар халта тикдим. Ўзимга ёқса бўлдида. Фўтам ширу шакар халтамга фақат шеър, ғазал, рубоий китоблар, Имом Бухорийнинг ҳадислари ва Гулжамол Асқарованинг мана бу мисраларини ҳам солдим.
Ёвқурлигим либосин ечиб,
Дубулғамни бошимдан отсам.
Тўмарисдан қолган қилични,
Бир бешикнинг нархига сотсам.
Оналикнинг хумори тутиб,
Елкам узра тушганида юк.
Англадимки, аёл зотининг
Шеъри бўлмас алладан буюк.
Гулжамол 15 ёшларида ёзган мана бу олча рангли гул сатрларни ҳам;
“Дайравотни сув босибди-ку
Отам дилтанг бўла бошлайди.
Отам дилтанг бўлгани сари
Юракка дард тўла бошлайди.
Мен биламан Дайравот онам
Унда бизнинг ризқ-рўзимиз.
Отам қўлин қадоқ айлаган
Кетмон эмас, бизнинг кўзимиз.
(“Эркалик имтиёзи” китоби 37-бет)
Мана бу хонқизи хонларини ҳам:
Энди ўзни қутқаролмаймиз
Тўлқинларга тутсак-да тўшни.
Ишқ кўлидан топарлар бир кун,
Қонга ботган икки оққушни.
(“Биз қушлармиз” шеъридан)
Жаннатмакон устозимиз Ҳалима Худойбердиеванинг Гулжамол Асқаровага бағишлаб ёзган табаррук мисраларини ҳам:
Шеърга шукр, қувончга ғам, оҳга шукр,
Сени менга дуч келтирган Аллоҳга шукр!
Билмай қолдим қачон гулдай ўпдим сени мен.
Қайси беҳишт боғларидан топдим сени мен!?
Олдда гулкирамоқ фаслинг, балоғат, хуррам.
Шу кунларни кўрмоқ насиб этсин менга ҳам!
Ўзбекистон халқ шоири Самарқанднинг ягонаси Хуршид Давроннинг Самарқанд эркаси Гулжамол синглисига марҳамат этган мана бу мисраларини ҳам:
Онанг
гулнинг жамолидан
Сени излаган,
Отанг
Ибодатда Жамолдан сенга
Гулдай гўзал умр истаган.
Кўнглимда Румий Ҳазратларига ёқадиган бир фикр келди. “Битта, иккита қилиб, юрасанми, кўтарма қил”. Воҳ, дедим. Ва Гулжамол Асқарованинг “Гулнома”, “Уйғотувчи алла”, “Эркалик имтиёзи” каби бир қатор шеърий китобларини ҳам фўтам ширу шакар халтамга солиб, фароғат топдим. Эртаси менга боларилар ҳужум уюштирди. Мендан шеър гулчангининг ҳиди анқир экан. Кечалари ҳам шеър гулчанг талаш ҳужумининг ажиб саслари: “Ғум-ммм, ғум-мм, ғум-ммммм” Қаердан топдинг? Нимани топдинг? Улаш бизга ҳам!…
Узоқ ўйга толдим. “Ҳақиқатан ҳам мен яқинда нимадир топдим… Э, ҳа, Жайҳоний Ҳазратларининг хасратига айланган қадимий дарвозадаги лавҳ-битик. Жайҳоний – Самонийлар сулоласига хизмат қилган вазир, тарихчи, иқлимшунос аллома. Унинг “Ашкол ул-олам” китобининг “Саккизинчи иқлим” бобини форс тилидан таржима қила туриб, мана бу хабарга рўпара бўлдим. Тарихчи “Мовароуннаҳр ва унинг тобеъидаги вилоятлар зикри” баёнида шундай ёзади:
“…Самарқанд шаҳрининг ташқари девори дарвозалари – дари Аъло, Асискнинг икки эшиги, дари Сар… Ҳусайн, дари Афса, дари Кўҳак, дари Варсин, Дари Рабуд, дари Фархасак…. Бу дарвозалардан биттаси юзида ҳамарий тилида китоба – лавҳ бор эди. Лавҳда “Самарқанд таъб биносидир. Яман Саносидан Самарқандгача минг фарсанг масофа” жумлалари битилган эди. Самарқандда фитна бўлди ва шаҳарнинг дарвозалари ёндирилди. Ўша китобаси бор эшик ҳам… Лавҳли эшик ўрнида Абулмузаффар Муҳаммад бинни Луқмон бинни Наср бинни Аҳмад Темирдан янги дарвоза қурди. Лавҳ оловда куйиб, ботил юрганлиги учун тиклаб бўлмади.
Ҳамарий тилидаги битик – китоба йўқолди….”
Нафаси совуқ фитна туфайли оловда ёниб ботил бўлган лавҳ-битик учун ҳали-ҳануз Жавҳоний руҳи беқарор, “Ашкол ул-олам” китобининг кўнгли ғуборли эди…
Мен беқарор руҳни ҳотиржам қилиш учун бу мақоламни ёздим: “эй тинчини йўқотган руҳ, қарору қарор топ!” Мен ўша ҳамарий тилида битилган, оловда ботил бўлган битикни топдим. Ундаги ёзишмалар Гулжамол Асқарованинг шеър, ғазал, китоб, достонлари ичида экан. Энди кўкариб гуллаш арафасида турибди. Ўзбек адабиётига катта хизмат қилиши шубҳасиздир. Мен бунга ишонаман.
Бухоро, 2022 йил, январь
Yaqinda bir go’zal she’r topdim. Ko’nglim she’rdan gulob ichdi. Biz Buxoroliklar o’zimizga ravo ko’rgan xilqatni boshqalarga ham ilinamiz. Keling, she’riy topilmani birga-birga o’qiymiz…
Ibodat RAJABOVA
DUNYONING TO’RT TOMONI HAM BUXORO
Ibodat Rajabova Peshkoʼ tumanidagi Qalaymirishkor qishlogʼida tugʼilgan. Samarqand davlat universitetining filologiya va Toshkent davlat universiteti (hozir Oʼzbekiston Milliy universiteti)ning jurnalistika fakulьtetlarini tugatgan. «Osmondagi farishta», «Qush kiprigi», «Buxornur yoki yetti pir», «Buxoroda gujum gulladi» va boshqa sheʼriy toʼplamlari nashr etilgan. Oʼz uslubiga ega isteʼdodli shoiraning sheʼrlari sheʼr ixlosmandlarining nazariga tushgan.
Guljamolga
Men Ismoil Somoniy bunyod etgan Hoja Abu Hafs Kabir maqbarasining naqshi kundaliy solingan mehrobi ro’parasida turib, dunyoning to’rt tomonini tomosha qilaman. So’ng, (xayolan) Mansur Halloj tizzasiga boshimni qo’yib, nur uyquga ketaman… Hoji Abu Havs Kabirning Buxoro uchun qilgan xizmatlari sabab bu zamin sharif shahar nomiga sazovor bo’ldi. Xizmat esa bu yurtda o’z mukofotini oladigan amaldir. Tangri Hafsi Kabir qabr toshiga qutlug’ so’z bitishni nasibu ro’zi ayladi. Ismoil Somoniy iqrori bilan Avliyoulloh qabrtoshiga “Movarounnahr olimlarining olimi” degan sharafli so’zlar haft qalamda naqsh etildi.
Chingizxon bosqini paytida maqbara, toshbitik, naqshu nigorlar dushman ma’naviy qashshoqligining qurboni bo’ldi. Bosqinchilar esa yengiga burnini artib-artib bu yurtdan chiqib ketdilar. Buxoroda g’ussani ichga yutib, quduq bo’lib yurish maqomi bor, yengilish yo’q. Buxoroda oq, marvartak, xasaki tutlarni kallaklab, mahsulot yetishtirish avj olgan yillarda ham tutlar o’zini tutib olib, bu yilgacha ko’karib turaverardi. Majnuntolini “Kundadan kes” qilsangiz ham u bahorni sizdan oldin uzun-uzun o’sgan sochlari bilan kutib oladi. Ur-yiqitda yakson bo’lgan binolar ham shu qolip egasi, yer sinjidan qad rostlaydi, qasr bo’lgurlar.
Siz ertaga Buxoroga kelsangiz, yer sinjidan ko’karib, zar choponini kiygan binolarni bir boshdan tomosha qilib, surani ko’k choyda ezib, ichganday rohatlaning. Yer sinjidan ko’kargan binolarning bosh qatorida Islom olamida birinchi bo’lib, olim qabri boshida qad ko’targan, keyinchalik yer sinjidan ko’kargan Hoja Abu Hafs Kabir maqbarasi turadi. Biz – dunyoning to’rt tomonini Bux dod – go’zal maskanga aylantirganlar chin insonxonlarmiz, insoniylikning yetti qavat terisidan mahrum nochor bosqinchilar emas.
Yaqinda bir go’zal she’r topdim. Ko’nglim she’rdan gulob ichdi. Biz Buxoroliklar o’zimizga ravo ko’rgan xilqatni boshqalarga ham ilinamiz. Keling, she’riy topilmani birga-birga o’qiymiz.
Ne baxt keldi, Seni topdim azizim,
Jonim dedim, jonimga kirding oro.
Farmon berdim: bor olamlar eshitsin,
Dunyoning to’rt tomoni ham Buxoro!
Minorlardek qaddi baland azizim,
Minorlardan haddi baland azizim.
Osmon qadar qadri baland azizim,
Bil, ruhimning osmoni ham Buxoro!
Borsam faqat… ziyoratga borarman,
Tavalloga, ibodatga borarman,
Bir huzurga, halovatga borarman,
Dardlarimning darmoni ham Buxoro!
Saboq berdi ishq darsidan Yetti pir,
Ishqdan kelar baloni yeb ketdi Pir,
Nafsdan qochib… Xudoyimga yetdi Pir,
Ki, ruhlarning ravoni ham Buxoro!
Samarqanddan boqsam bir rang ko’rinar,
Bir inja ishq va go’zal jang ko’rinar,
Qayga boqsam saning chehrang ko’rinar,
Ko’zlarimning hayroni ham Buxoro!
“To’rt tomoning Qibla” deding, ketdim men,
18 ming olam kezib o’tdim men,
Buxorodan Buxoroga yetdim men,
Olamlarning ayvoni ham Buxoro!
Dunyoning to’rt tomoni ham Buxoro!
Barakalla!!! Siz ham shunday tahsin o’qiyapsizmi she’rni Ibodat Rajabova yozgan deb. Qutlov, yurtga shukronalik uchun tashakkur. Ammo, she’rni Bux oro gulobiday me’yorida yetkazib, Guljamol Asqarova yozgan. “U ham Buxoroda tug’ilganmi?”- deysizmi? Yo’q, Guljamol dunyoning kunchiqar tomonidan Buxoroga sajda qilib oquvchi Beshdarg’atda tavallud topgan. Beshdarg’at ham darg’atlarning Buxorosi degani. To’g’on nomi bilan ataluvchi bu qishloq Samarqandning Kattaqo’rg’onida joylashgan. Shoira tug’ilgan bu maskanning jamoli tavofiga men boruvdim. Oq, sutpayvand o’riklar muattar hididan sarmast, o’zimcha boy bo’lib qaytdim. Siz ham boring Beshdarg’atga, ko’ngillar shohi bo’lib qaytasiz.
Bir Buxorolik:
“Saboq berdi ishq darsidan Yetti pir,
Ishqdan kelar baloni yeb ketdi Pir,
Nafsdan qochib… Xudoyimga yetdi Pir,
Ki, ruhlarning ravoni ham Buxoro!”
misralarini o’qib yig’ladi. Nega yig’laysan, kulib olamni guldan to’ldirmaysanmi? desalar, “Yo’q bu quvonch yoshlari. Yurtingiz haqida shunday she’r yozilsayu, hayajondan yig’lamay bo’ladimi”, deydi oshufta. Shu baxtlilikka erishganimizga ham shukr.
Guljamol Asqarova faqat shu she’r bilan she’rxonlar qalbini motu maftun qilib, xotirjam yurgan emas. Uning hamma she’rlari ana shunday takrori yo’q ko’ngil mulki. Bu bitiklarni yurakning tomirlari devoriga yozib, gullagan yong’oq daraxti ostida hayol surib o’tirsangiz, majnun sizga qarab Buxoriy javpazak olma otib, natija kutadi. Majnunga ham ishqiy she’rlar kerak. Xususan, Guljamol Asqarova qalamiga mansub, haqiqatgo’y, dangal, Mansurraftor she’rlar juda kerak. Shoira shu bois ham ko’ngillar uchun she’rdan gulhaykal yasaydi. Raboti regi shir-shir qumlaridan emas. Gulhaykal yonida esa hamisha yangi gap aytish mahorati chopon kiyib, tik turadi. Mana isboti:
Ne naf’ mudom alam chekmoqdin,
Dil sindirib, daraxt ekmoqdin.
Bir zum tinmam seni sevmoqdin,
Ko’ksimda ishq buloqlarim bor.
(“Erkalik imtiyozi” kitobi, 238-bet)
“Dil sindirib, daraxt ekmoqdin” misrasi oltin baliqning tilla tangachalariday yarqirab turishi – Xudo bergan iqtidor jilosidir. Har bitta she’rning boshiyu oxiri sizni Majnun sahrosi shamoli kabi ko’ngil kezishga chorlaydi.
Telbam mening, aqli yo’q donom,
Baxtsizligim aytolgan romchi.
Ehtirosim – jismim kuydirgan,
Va yomg’irim….. eng so’nggi tomchi…
(“Sening ta’rifing” she’ridan)
E’tibor qarating: “Va yomg’irim….. eng so’nggi tomchi” tasavvur etaklari kengayib ketadi. Dimog’ingizga yerda shimilib ketgan tomchilarning namda bo’kkan ifori, eng so’nggi tomchining loyga aralashgan yilrang hidi sizni tamshanishga majbur qiladi. Shu hid, shu manzarani ming bor tush ko’rgingiz keladi. She’riyatning o’zi – Tangri kulgisi. Farishtaning nur uyqusi. G’ilmonlarning taqdir kaftidagi ko’zguga tushgan aksi-ku! Shuning uchun ham dunyoning bor tashvishu quvonchlaridan kechish mumkin. Lekin Xudo urug’ (Xudo bergan) she’riyatdan emas. Men esa, Guljamolning mana bu misralari tasvirini suv parilariga hayitlik qilgum bor…
O’tdi bari, mendan ham o’tdi.
Qancha shodlik, qancha g’am o’tdi.
Turnalarning ko’zi nam o’tdi,
Bahorda ham diydoring yo’qmi?
(“Ertak” she’ridan)
Men ovqat, kiyim-kechak, mansab, uy-joy, kazo-kazolar bazmi jamshidida o’tirib, gulqoshiqda sho’rva ichishga, tilla-kumushlarga ko’milib, xonqizi bo’lib yurishga ochko’z emasman. Xudo berganiga shukr qiluvchi, me’dasi gulbargidan tikilgan qaysar Buxoriyman. Lekin, she’r, kitob, doston, bitiklar yig’ish nafsiga sochimgacha botgan qulman. Menda Rumiyning “Devoni Kabir”idan to’rt nusxa, “Devoni g’azalliyot”i Hoja Hofizdan besh nusxa, yana Rumiyning “Masnaviy ma’naviy” xazinasidan naqd besh nusxa, Bobo Tohir, Sakkokiy, Zebiniso, Shams Tabriziy, Tug’ral, Fuzuliy, Bobur, Mashrab kitoblaridan uch-to’rttadan nusxalar bor. Yaqinda “G’iyos ul-lug’ot” to’rt tomlik betakror xirmondan sakkiz dona olib kelib, xobxonamda qator qilib terib, ko’zimga bayram qilib berdim. Men ularni o’zimdan uzoqlashtirgim yo’q. “Nusxalar ko’pku, bir martalik o’qishga berib turing” deguvchilar topilyapti. “Yo’q, yo’q mutlaqo ilojim yo’q. Uyim shiftidagi bolorlardan birini sug’urib, senga qay qo’l bilan beraman” deyman. To’g’rida, sevimli uyi bolorlaridan birini sug’urib olib birovga bergan odamni ko’rganmisiz. She’r kitobga o’ta ochko’zligim sabab kitobxonam xoldor ona bo’riday semiz. Guljamolning mana bu misralari ham nazmga ochko’z ko’nglim ishtahasini ochib yuboradi.
Samarqanddan o’tdim, ziyorat,
Shahrisabzga yetdim, ziyorat,
Buxoroning minorlarini
Nigohimda tutdim, ziyorat.
…Men bir sayru sayohatchimas,
Hisoblovchi har bir qadamni.
Aytgil axir, ayblash mumkinmi
Ibodatda yurgan odamni?!
Hammamiz ham bu yorug’ bag’irda, “Ibodatda yurgan odammiz”. Siz, men, suvparilar, qizil ninachilar, jar qaldirg’ochlar, suv o’tiyu tog’ pistalar… Yelkalarimizda safar xalta… G’aroyib yangilik qildim. Mashrabning Fo’tam (belbog’) shiru shakaridan safar xalta tikdim. O’zimga yoqsa bo’ldida. Fo’tam shiru shakar xaltamga faqat she’r, g’azal, ruboiy kitoblar, Imom Buxoriyning hadislari va Guljamol Asqarovaning mana bu misralarini ham soldim.
Yovqurligim libosin yechib,
Dubulg’amni boshimdan otsam.
To’marisdan qolgan qilichni,
Bir beshikning narxiga sotsam.
Onalikning xumori tutib,
Yelkam uzra tushganida yuk.
Angladimki, ayol zotining
She’ri bo’lmas alladan buyuk.
Guljamol 15 yoshlarida yozgan mana bu olcha rangli gul satrlarni ham;
“Dayravotni suv bosibdi-ku
Otam diltang bo’la boshlaydi.
Otam diltang bo’lgani sari
Yurakka dard to’la boshlaydi.
Men bilaman Dayravot onam
Unda bizning rizq-ro’zimiz.
Otam qo’lin qadoq aylagan
Ketmon emas, bizning ko’zimiz.
(“Erkalik imtiyozi” kitobi 37-bet)
Mana bu xonqizi xonlarini ham:
Endi o’zni qutqarolmaymiz
To’lqinlarga tutsak-da to’shni.
Ishq ko’lidan toparlar bir kun,
Qonga botgan ikki oqqushni.
(“Biz qushlarmiz” she’ridan)
Jannatmakon ustozimiz Halima Xudoyberdiyevaning Guljamol Asqarovaga bag’ishlab yozgan tabarruk misralarini ham:
She’rga shukr, quvonchga g’am, ohga shukr,
Seni menga duch keltirgan Allohga shukr!
Bilmay qoldim qachon gulday o’pdim seni men.
Qaysi behisht bog’laridan topdim seni men!?
Oldda gulkiramoq fasling, balog’at, xurram.
Shu kunlarni ko’rmoq nasib etsin menga ham!
O’zbekiston xalq shoiri Samarqandning yagonasi Xurshid Davronning Samarqand erkasi Guljamol singlisiga marhamat etgan mana bu misralarini ham:
Onang
gulning jamolidan
Seni izlagan,
Otang
Ibodatda Jamoldan senga
Gulday go’zal umr istagan.
Ko’nglimda Rumiy Hazratlariga yoqadigan bir fikr keldi. “Bitta, ikkita qilib, yurasanmi, ko’tarma qil”. Voh, dedim. Va Guljamol Asqarovaning “Gulnoma”, “Uyg’otuvchi alla”, “Erkalik imtiyozi” kabi bir qator she’riy kitoblarini ham fo’tam shiru shakar xaltamga solib, farog’at topdim. Ertasi menga bolarilar hujum uyushtirdi. Mendan she’r gulchangining hidi anqir ekan. Kechalari ham she’r gulchang talash hujumining ajib saslari: “G’um-mmm, g’um-mm, g’um-mmmmm” Qayerdan topding? Nimani topding? Ulash bizga ham!…
Uzoq o’yga toldim. “Haqiqatan ham men yaqinda nimadir topdim… E, ha, Jayhoniy Hazratlarining xasratiga aylangan qadimiy darvozadagi lavh-bitik. Jayhoniy – Samoniylar sulolasiga xizmat qilgan vazir, tarixchi, iqlimshunos alloma. Uning “Ashkol ul-olam” kitobining “Sakkizinchi iqlim” bobini fors tilidan tarjima qila turib, mana bu xabarga ro’para bo’ldim. Tarixchi “Movarounnahr va uning tobe’idagi viloyatlar zikri” bayonida shunday yozadi:
“…Samarqand shahrining tashqari devori darvozalari – dari A’lo, Asiskning ikki eshigi, dari Sar… Husayn, dari Afsa, dari Ko’hak, dari Varsin, Dari Rabud, dari Farxasak…. Bu darvozalardan bittasi yuzida hamariy tilida kitoba – lavh bor edi. Lavhda “Samarqand ta’b binosidir. Yaman Sanosidan Samarqandgacha ming farsang masofa” jumlalari bitilgan edi. Samarqandda fitna bo’ldi va shaharning darvozalari yondirildi. O’sha kitobasi bor eshik ham… Lavhli eshik o’rnida Abulmuzaffar Muhammad binni Luqmon binni Nasr binni Ahmad Temirdan yangi darvoza qurdi. Lavh olovda kuyib, botil yurganligi uchun tiklab bo’lmadi.
Hamariy tilidagi bitik – kitoba yo’qoldi….”
Nafasi sovuq fitna tufayli olovda yonib botil bo’lgan lavh-bitik uchun hali-hanuz Javhoniy ruhi beqaror, “Ashkol ul-olam” kitobining ko’ngli g’uborli edi…
Men beqaror ruhni hotirjam qilish uchun bu maqolamni yozdim: “ey tinchini yo’qotgan ruh, qaroru qaror top!” Men o’sha hamariy tilida bitilgan, olovda botil bo’lgan bitikni topdim. Undagi yozishmalar Guljamol Asqarovaning she’r, g’azal, kitob, dostonlari ichida ekan. Endi ko’karib gullash arafasida turibdi. O’zbek adabiyotiga katta xizmat qilishi shubhasizdir. Men bunga ishonaman.
Buxoro, 2022 yil, yanvar
Ассалому алайкум.Хуршида ака, кўп раҳмат! Умрбод миннатдорман Сиздан!