Ўтган асрнинг эллик олтинчи йили — Янги йил арафаси эди. Эрталабдан гупиллатиб лайлакқор ёғар, тоқу гумбазлар оппоқ либосга бурканган. Девонбеги хонақоси симоби кулоҳ кийган қаландарга ўхшаб кетар, чуқур сукутдаги қари тутлар унинг сомеълари эдилар гўё.
Жўра ФОЗИЛ
СОВҒА
Янги йил ҳикояси
Жўра Фозил 1949 йилда Бухоро вилояти Ромитан туманида туғилган. Тошкент давлат университети журналистика факултетини тугатган. “Муҳаббатнинг байрамлари” (1991), “Барқут мавсум” (1992), “Бухоройи шариф элчилари” (1996), “Бахт юлдузи” (1997), “Менинг қизил гулим” (1998), “Болаликнинг ёлғиз ёдгори” (2002), “Бухорийнинг қайтиб келиши” (2004), “Айрилиқ остонаси” (2005), “Тирамоҳ армонлари” (2009), “Биз лола термаган баҳор” (2010) каби ҳикоя, қисса, романлари жамланган китоблари нашрдан чиққан. Ҳозирда “Ромитаннома” газетаси бош муҳаррири лавозимида ишлайди.
Ўтган асрнинг эллик олтинчи йили — Янги йил арафаси эди. Эрталабдан гупиллатиб лайлакқор ёғар, тоқу гумбазлар оппоқ либосга бурканган. Девонбеги хонақоси симоби кулоҳ кийган қаландарга ўхшаб кетар, чуқур сукутдаги қари тутлар унинг сомеълари эдилар гўё.
Сон-саноқсиз митти юлдузлар қора-кўкимтир сув юзига оҳиста қўниб-қўнмай эриб кетишар, Шоҳруд кўксига тинимсиз ёғилаётган бу неъматдан ҳузурланиб, сим-сим оқиб ётар, юзини муз қоплаган Лабиҳовуз қор кўрпаси остида эди.
Отам, онам ва мен Янги йилни кутиб олиш учун шаҳарлик амакимнинг Лабиҳовуз яқинидаги ҳовлисига келгандик. Институтда ўқийдиган акам худди шу куни пахтадан қайтди. Онамнинг айтишларича, акам «аъло» ўқиш билан бирга, пахта теримида ҳам илғор экан.
Қор-қиров босган далалардан нақ Янги йилгача пахта излаган акамнинг чўнтагида оз-моз пули бор экан чамаси, лаш-лушларини саранжомлагач, мени Лабиҳовузга бошлади.
Ўшанда акам институтнинг иккинчи босқич талабаси, мен эсам биринчи синфда ўқирдим.
Ҳаво хийла совуқ бўлсада, момиқ қорни «ғарч-ғарч» босиб одимлашдан беҳад ҳузурланардим. Оппоқ сукунат қўйнига ғарқ бўлган Бухоро менга эртак бўлиб туюлар, кўз ўнгимда асрий тоқу гумбазлар эмас, афсонавий шаҳзода, маликалар, Қорбобо, Қорқиз ва яна қандайдир эртак қаҳрамонлари гавдаланарди.
Тез орада Қорбобо ва Қорқиз хаёлимда эмас, ўнгимда намоён бўлди. Акам—иккимиз бошлашиб Девонбеги хонақоҳи олдидаги кенг майдонга чиққанимизда, мен ҳайратдан лол қолдим.
Майдонда учи нақ осмонга етай-етай деб турган ям-яшил арча безатилган, унинг сон-саноқсиз ўйинчоқлари кўзни қамаштирарди. Нинабаргларга қўнаётган қор учқунлари илоҳий манзара кашф этган, арча атрофида давра олиб шўхлик қилаётган тенгқурларимнинг шодлиги чексиз эди. Акамнинг қистови ва далдаси билан мен ҳам даврага қўшилдим. Болалар Бўри, Тулки, Айиқ, Шер ва бошқа жонзотлар ниқобларини кийиб олишганди. Акам бир зумда қаердандир топиб олган Қуён ниқобини қўлимга тутқазди. Лекин Шер ва Айиқ олдида Қуён нима деган гап? Ниқобни кийишни истамадим. Шу аснода қаршимда пайдо бўлган Қорқиз қўлимга Йўлбарс ниқобини тутқазди.
Мана бу бошқа гап! Йўлбарс Шердан ҳам, Айиқдан ҳам сира қолишмайди! Ниқобни дарҳол юзимга тортиб, шўхлик қила бошладим.
Қор ҳамон бўралаб ёғар, уст-бошимиз оппоқ тус олган, осмонўпар арча либоси эса янада кўркамлашиб борарди.
Шу тахлит чошгоҳгача хурсандчилик қилдик. Ниҳоят, Қорбобо совғаларини тарқата бошлади. Лабиҳовуз болаларнинг шўх-шодон қий-чувига тўлиб кетди.
Бир маҳал, Қорбобо ҳассасини дўқиллатиб келиб, қаршимда тўхтади ва шундай деди:
—Ҳой, Йўлбарсвой, сен ҳойнаҳой «аъло» баҳога ўқисанг керак? Шундайми?
—Ҳа, шундай, шундай!,—дедим шоша-пиша. Фақат биттагина «тўрт»им бор, холос…
Қорбобо бир зум ўйланиб турди. У ўйлаб турган дақиқалар менга ниҳоясиздек туюлди. Битта «тўрт»и бор экан, деб совға бермай кетиб қолса-я?!
Йўқ, хайрият, Қорбобо олижаноб экан, ундай қилмади.
—Биттагина «тўрт» бўлса, ёмон эмас! Мана, бу совға сенга!—деди у қўлимга катта қоғоз ўрамини тутқазаркан.
Бошим кўкка етган, чунки бунақа чиройли совғани Қорбободан биринчи марта олишим эди.
Ўрамнинг ичида нима борлигини билмас эдим, у қўлларимни ёндирарди гўё. Қоғоз юзидаги Қорбобо, Қор қиз сурати, қор учқунлари унга ажиб бир сирлилик бахш этиб турарди.
Акам ёнимга келди. Совғани унга кўрсатиб мақтандим.
—Мана, Қорбобо берди! Битта «тўрт»им бор десам ҳам, майли, зарари йўқ, деди!
Совғадан акам ҳам хурсанд бўлиб кетди.
Лабиҳовуз кўзимга тағин ҳам чиройли кўринар, тезроқ амакимникига бориб, совғада нима борлигини билгим келарди.
Акам билан кетишга чоғланиб турганимизда бир чеккада хун бўлиб йиғлаётган 5-6 ёшлар чамасидаги қизалоққа кўзим тушди. Уни мен тенги опаси юпатмоқчи бўлар, лекин қизча оёқларини «тап-тап» ерга урганича йиғига зўр берарди.
—Уйга, юр, дадам сенга бундан ҳам зўр совға олиб келадилар, зорланарди опаси.
Маълум бўлишича, қизалоққа келганда Қорбобонинг совғаси тугаб қолибди…
Бу ёғи қандоқ бўлди? Ахир, Қорбобонинг тўрвасидаги совғалар ҳеч қачон тугамайди, дейишганди-ку!
Қизча ҳамон йиғлар, унинг шашқатор ёшларига қараб, нима қилишимни билмасдим.
Акам билан кўз уриштирдим. У «Совғани қизчага берсанг яхши бўларди», деди секингина. Мен бироз тараддудландим. Ахир, қўлимни ёндириб турган қоғоз ўрамида нима борлигини ҳам билмасдим-да.
Иккиланаётганимни кўрган акам, қизча эшитмайдиган қилиб:
—Беравер, сен ўғил боласан-ку!,—деди.
Қўлимдаги совғани қизчага узатдим.
Қизалоқ бир зумда йиғлашдан тўхтаб, совғани олди-ю бағрига босди. Опаси менга миннатдор нигоҳ ташлаганча, такрор-такрор раҳмат айтарди.
Биз арча ёнидан секин-аста узоқлашар эканмиз, акам мени Шоҳруд соҳилидаги ширинликлар дўкони томон бошлади.
У ердан Қорбобонинг совғасидан ҳам каттароқ совға олиб берди.
Мен жуда шод эдим. Самодан тўкилиб турган қор учқунлари қош-киприкларимга қўниб, танимга ҳузур бахш этар, чор-атроф кўзимга жуда гўзал кўринар эди…
* * *
Ҳар доим Янги йил арафасида невараларимга совға ҳозирлар эканман, Лабиҳовузни, Қорбобонинг совғасини ва йиғлаб турган ўша қизалоқни эслайман… Эслайману невараларимга ҳавасим келади ва совға олишдан кўра, совға бериш қувончлироқ эканини ҳис этиб, кўнглим ёришади.
Ана, яна лайлак қор ёғаяпти. Арча атрофида болакайлар қий-чуви эшитилади…
O’tgan asrning ellik oltinchi yili — Yangi yil arafasi edi. Ertalabdan gupillatib laylakqor yog’ar, toqu gumbazlar oppoq libosga burkangan. Devonbegi xonaqosi simobi kuloh kiygan qalandarga o’xshab ketar, chuqur sukutdagi qari tutlar uning some’lari edilar go’yo.
Jo’ra FOZIL
SOVG’A
Yangi yil hikoyasi
Jo’ra Fozil 1949 yilda Buxoro viloyati Romitan tumanida tug’ilgan. Toshkent davlat universiteti jurnalistika fakultetini tugatgan. “Muhabbatning bayramlari” (1991), “Barqut mavsum” (1992), “Buxoroyi sharif elchilari” (1996), “Baxt yulduzi” (1997), “Mening qizil gulim” (1998), “Bolalikning yolg’iz yodgori” (2002), “Buxoriyning qaytib kelishi” (2004), “Ayriliq ostonasi” (2005), “Tiramoh armonlari” (2009), “Biz lola termagan bahor” (2010) kabi hikoya, qissa, romanlari jamlangan kitoblari nashrdan chiqqan. Hozirda “Romitannoma” gazetasi bosh muharriri lavozimida ishlaydi.
O’tgan asrning ellik oltinchi yili — Yangi yil arafasi edi. Ertalabdan gupillatib laylakqor yog’ar, toqu gumbazlar oppoq libosga burkangan. Devonbegi xonaqosi simobi kuloh kiygan qalandarga o’xshab ketar, chuqur sukutdagi qari tutlar uning some’lari edilar go’yo.
Son-sanoqsiz mitti yulduzlar qora-ko’kimtir suv yuziga ohista qo’nib-qo’nmay erib ketishar, Shohrud ko’ksiga tinimsiz yog’ilayotgan bu ne’matdan huzurlanib, sim-sim oqib yotar, yuzini muz qoplagan Labihovuz qor ko’rpasi ostida edi.
Otam, onam va men Yangi yilni kutib olish uchun shaharlik amakimning Labihovuz yaqinidagi hovlisiga kelgandik. Institutda o’qiydigan akam xuddi shu kuni paxtadan qaytdi. Onamning aytishlaricha, akam «a’lo» o’qish bilan birga, paxta terimida ham ilg’or ekan.
Qor-qirov bosgan dalalardan naq Yangi yilgacha paxta izlagan akamning cho’ntagida oz-moz puli bor ekan chamasi, lash-lushlarini saranjomlagach, meni Labihovuzga boshladi.
O’shanda akam institutning ikkinchi bosqich talabasi, men esam birinchi sinfda o’qirdim.
Havo xiyla sovuq bo’lsada, momiq qorni «g’arch-g’arch» bosib odimlashdan behad huzurlanardim. Oppoq sukunat qo’yniga g’arq bo’lgan Buxoro menga ertak bo’lib tuyular, ko’z o’ngimda asriy toqu gumbazlar emas, afsonaviy shahzoda, malikalar, Qorbobo, Qorqiz va yana qandaydir ertak qahramonlari gavdalanardi.
Tez orada Qorbobo va Qorqiz xayolimda emas, o’ngimda namoyon bo’ldi. Akam—ikkimiz boshlashib Devonbegi xonaqohi oldidagi keng maydonga chiqqanimizda, men hayratdan lol qoldim.
Maydonda uchi naq osmonga yetay-yetay deb turgan yam-yashil archa bezatilgan, uning son-sanoqsiz o’yinchoqlari ko’zni qamashtirardi. Ninabarglarga qo’nayotgan qor uchqunlari ilohiy manzara kashf etgan, archa atrofida davra olib sho’xlik qilayotgan tengqurlarimning shodligi cheksiz edi. Akamning qistovi va daldasi bilan men ham davraga qo’shildim. Bolalar Bo’ri, Tulki, Ayiq, Sher va boshqa jonzotlar niqoblarini kiyib olishgandi. Akam bir zumda qaerdandir topib olgan Quyon niqobini qo’limga tutqazdi. Lekin Sher va Ayiq oldida Quyon nima degan gap? Niqobni kiyishni istamadim. Shu asnoda qarshimda paydo bo’lgan Qorqiz qo’limga Yo’lbars niqobini tutqazdi.
Mana bu boshqa gap! Yo’lbars Sherdan ham, Ayiqdan ham sira qolishmaydi! Niqobni darhol yuzimga tortib, sho’xlik qila boshladim.
Qor hamon bo’ralab yog’ar, ust-boshimiz oppoq tus olgan, osmono’par archa libosi esa yanada ko’rkamlashib borardi.
Shu taxlit choshgohgacha xursandchilik qildik. Nihoyat, Qorbobo sovg’alarini tarqata boshladi. Labihovuz bolalarning sho’x-shodon qiy-chuviga to’lib ketdi.
Bir mahal, Qorbobo hassasini do’qillatib kelib, qarshimda to’xtadi va shunday dedi:
—Hoy, Yo’lbarsvoy, sen hoynahoy «a’lo» bahoga o’qisang kerak? Shundaymi?
—Ha, shunday, shunday!,—dedim shosha-pisha. Faqat bittagina «to’rt»im bor, xolos…
Qorbobo bir zum o’ylanib turdi. U o’ylab turgan daqiqalar menga nihoyasizdek tuyuldi. Bitta «to’rt»i bor ekan, deb sovg’a bermay ketib qolsa-ya?!
Yo’q, xayriyat, Qorbobo olijanob ekan, unday qilmadi.
—Bittagina «to’rt» bo’lsa, yomon emas! Mana, bu sovg’a senga!—dedi u qo’limga katta qog’oz o’ramini tutqazarkan.
Boshim ko’kka yetgan, chunki bunaqa chiroyli sovg’ani Qorbobodan birinchi marta olishim edi.
O’ramning ichida nima borligini bilmas edim, u qo’llarimni yondirardi go’yo. Qog’oz yuzidagi Qorbobo, Qor qiz surati, qor uchqunlari unga ajib bir sirlilik baxsh etib turardi.
Akam yonimga keldi. Sovg’ani unga ko’rsatib maqtandim.
—Mana, Qorbobo berdi! Bitta «to’rt»im bor desam ham, mayli, zarari yo’q, dedi!
Sovg’adan akam ham xursand bo’lib ketdi.
Labihovuz ko’zimga tag’in ham chiroyli ko’rinar, tezroq amakimnikiga borib, sovg’ada nima borligini bilgim kelardi.
Akam bilan ketishga chog’lanib turganimizda bir chekkada xun bo’lib yig’layotgan 5-6 yoshlar chamasidagi qizaloqqa ko’zim tushdi. Uni men tengi opasi yupatmoqchi bo’lar, lekin qizcha oyoqlarini «tap-tap» yerga urganicha yig’iga zo’r berardi.
—Uyga, yur, dadam senga bundan ham zo’r sovg’a olib keladilar, zorlanardi opasi.
Ma’lum bo’lishicha, qizaloqqa kelganda Qorboboning sovg’asi tugab qolibdi…
Bu yog’i qandoq bo’ldi? Axir, Qorboboning to’rvasidagi sovg’alar hech qachon tugamaydi, deyishgandi-ku!
Qizcha hamon yig’lar, uning shashqator yoshlariga qarab, nima qilishimni bilmasdim.
Akam bilan ko’z urishtirdim. U «Sovg’ani qizchaga bersang yaxshi bo’lardi», dedi sekingina. Men biroz taraddudlandim. Axir, qo’limni yondirib turgan qog’oz o’ramida nima borligini ham bilmasdim-da.
Ikkilanayotganimni ko’rgan akam, qizcha eshitmaydigan qilib:
—Beraver, sen o’g’il bolasan-ku!,—dedi.
Qo’limdagi sovg’ani qizchaga uzatdim.
Qizaloq bir zumda yig’lashdan to’xtab, sovg’ani oldi-yu bag’riga bosdi. Opasi menga minnatdor nigoh tashlagancha, takror-takror rahmat aytardi.
Biz archa yonidan sekin-asta uzoqlashar ekanmiz, akam meni Shohrud sohilidagi shirinliklar do’koni tomon boshladi.
U yerdan Qorboboning sovg’asidan ham kattaroq sovg’a olib berdi.
Men juda shod edim. Samodan to’kilib turgan qor uchqunlari qosh-kipriklarimga qo’nib, tanimga huzur baxsh etar, chor-atrof ko’zimga juda go’zal ko’rinar edi…
* * *
Har doim Yangi yil arafasida nevaralarimga sovg’a hozirlar ekanman, Labihovuzni, Qorboboning sovg’asini va yig’lab turgan o’sha qizaloqni eslayman… Eslaymanu nevaralarimga havasim keladi va sovg’a olishdan ko’ra, sovg’a berish quvonchliroq ekanini his etib, ko’nglim yorishadi.
Ana, yana laylak qor yog’ayapti. Archa atrofida bolakaylar qiy-chuvi eshitiladi…
