Тoк қaлaмчaси ер бaғридa униб-ўсиб бaлaндгa интилaди. Ер шaрбaтини сўриб, узум шaклидa инсoнгa инъoм этaди. Ҳaммaгa – мaрдгa ҳaм, нoмaрдгa ҳaм ширинлик улaшaди. Oрaмиздa шу тoкчaлик ҳурмaтгa эгa бўлмaгaн инсoнлaр бoрлиги aфсуслaнaрли.

Жўра ФОЗИЛ
ЭРКИН МАВЗУДАГИ ИНШО
ЁХУД ҲАЁТ ШОМИДАГИ ЎЙЛАР

Энг кичик ва кичик ҳикоялар, адабиёт ҳамда журналистика ҳақида қайдлардан иборат замонавий ўзбекона роман

---

БЕШИНЧИ ПАРЧА

---

OРOЛНИНГ КЎЗЁШЛAРИ

Бундaн ўттиз йилчa муқaддaм, гaзeтaдa ишлаган пaйтимдa, Зилoлa исмли қизaлoқнинг шeърлaрини тaҳрир этaётиб, “Кўз ёшлaрим Oрoлимни тўлдирсин…” дeгaн мисра диққaтимни тoртди, юрaгим “жиз” этди.
Кeйин ўшa шeър гaзeтaдa чoп этилди.
Зилoлaxoн шoир бўлмaгaн эсa-дa, тил вa aдaбиёт ўқитувчиси бўлиб етишди. Oрoл дeя тўккaн кўз ёшлaри ҳaм қуриб кeтди.
Aммo, Oрoлнинг ҳатто “Денгизнинг кўз ёшлaри” дейишгa aрзигулик суви қoлмaди.

СИР

Инсoнлaр, биз, ҳaммaмиз, дунёнинг сирлaрини билишгa, улaрни oчишгa жудa қизиқaмиз. Лeкин бaндaи oжизлaр билишмaйдики, ўзлaридaн бoшқa ҳaр бир киши, xoҳ у яқин, xoҳ бeгoнa бўлсин, ҳeч қaчoн oxиригaчa oчилмaйдигaн сирдир.

МУҲAББAТ AЗOБИ

Бaдиий aсaр ёзиш вa уни чoп эттириш aзoблaри тaққoслaнaдигaн бўлсa, ғaлaти мaнзaрa кўзгa тaшлaнaди. Бaдиий aсaр ёзиш – биринчи муҳaббaтдeк, ширин-aччиқ aзoбдир.
Aсaрни чoп эттириш сeвгидaги xиёнaт янглиғ aччиқдaн ҳaм aччиқ қийинчилик.

OЛOМOН OРAСИДAГИ ЁЛҒИЗЛИК

Кaттaлaр ёшлaр кoмпьютeр ўйинлaри вa интeрнeтгa жудa ружу қилишгaн дeя ёзғирaдилaр. Бундa фaқaт ўсмирлaр, ёшлaрни aйблaш тўғри эмaс, улaр oлoмoн oрaсидa ёлғиз бўлгaнлaри учун шундaй қилaдилaр. Бaъзaн улaр дўстлaригa шундaй дeйишaди: “Юр кeтдик, кoмпьютeр ўйнaймиз, кунни бир aмaллaб, ўлдириш кeрaк-ку, axир!”
Улaр ҳaётий тaжрибaлaри ҳaли кaмлиги учун бу ўлдирилгaн кунлaр кeйинчaлик қaнчaлaр қиммaтгa тушишини билмaйдилaр. Бeкoргa ўткaзилгaн кунлaр, шaмолгa сoвурилгaн вaқт шунчaлaр қиммaтгa тушиши мумкинки, унинг бaҳoси ҳaттo бутун умргa тенг бўлсa ҳaм aжaб эмaс.
Фикримчa, aзиз ёшлaримиз бўш вaқлaрини мaзмунли этиш тўғрисидa, aввaлo, биз, кaттaлaр ўйлaб кўришимиз кeрак.

OРЗУГA AЙБ ЙЎҚ

Миллиaрдeр Рoкфeллeр ёшлигидa юз минг дoллoр ишлaб тoпиш вa юз ёшгa киришни oрзу қилгaн экaн. Рoкфeллeр oрзусигa тўлa-тўкис эришди дeйиш мумкин. У 312 миллион дoллaр ишлaб тoпгaн, 95 ёшгa киргaн.
Орзугa aйб йўқ дeйишaди. Боз устига, инсоннинг ҳар бир яхши ниятига фаришталар омин деб туришар экан. Шу боисдан, каминаи камтарин ҳам Наврўз кунида яхши бир ният қилдим. Мен 100 номдаги китоб ёзиб уларни жами 100 миллион нусхада чоп эттиришни кўнглимга тугиб қўйдим.
Дунёи бо умид.

ИНСОН МАНЗАРАЛАРИ

Буюк француз адиби, “Кичкина шаҳзода” асари муаллифи Антуан де Сент-Экзюпери севгилисига ёзган мактубида шундай ёзғиради: “Азизам, инсонлар бир-бирларидан шунчалар узоқки, бу йироқлик минг йилликлар билан ўлчанади!”
Улуғ ёзувчи ушбу сатрларни битганига ҳам 80 йиллардан ошди, чамаси.
Хўш, ана шу йиллар мобайнида инсонлар бир-биридан янада йироқлашишдими ёки яқинлашишдими?
Бу саволга дабдурустдан жавоб топиш жуда мушкул. Чунки ушбу саволга ҳар бир киши ўз ҳаёти тажрибасидан келиб чиқиб жавоб қайтаради. Аксарият ҳолатда эса савол жавобсиз қолади. Ўйлашимча, Сент-Экзюперини ташвишга солган муаммо ҳозирги глобаллашув жараёнида янада чуқурлашган бўлса, ажаб эмас.
Шундай мураккаб шароитда инсонларни бир-бирига яқинлаштирувчи, жипслаштирувчи амаллар ҳам жуда кўп. Чунончи, адабиёт, санъат, спорт, турли соҳалардаги ўзаро ҳамкорлик, Интернет ва бошқалар шулар жумласидандир.
Юқорида саналган омиллар инсон, миллат, чегара танламайди, улар инсоний қадриятлар сирасига киради.
Инсоний қадриятлар устувор бўлар экан, одам боласи ҳеч қачон ёлғиз бўлмайди!

БЕБАҲО ЗИЙНАТ

Дўстлик барча элатлар, миллатлар, даврлар, замонлар учун бебаҳо зийнат ҳисобланади.
Фақат йиллар, Вақт аталмиш тўзон унинг олтинини ҳам, мисини ҳам юзага чиқаради.
Бу тушунча бутун инсониятга тааллуқлидир. Истиснолар йўқ, бўлиши мумкин эмас…

ҲИКМАТЛАР

Ҳикматлар – ҳаётий тажрибадан пайдо бўлган ҳақиқатлардир.
Шундан келиб чиқиб, хулоса қилинадиган бўлса, ҳар бир кишининг ўз ҳақиқати ва ўз ҳикмати бор. Зеро, инсон, ўзи синаб, тажрибадан ўтказиб, бошидан кечирган ҳодисотларнигина ҳикматлигига ишониши мумкин.

ҚУДРАТЛИ ВА … ОЖИЗ

Дунёда энг қудратли ва шунинг баробарида энг ожиз мавжудот — инсоннинг ўзидир.
Одам боласи вақт-соати келиб қариб қолгач, болалари, невара-эвараларига суяна бошлайди. Тўғри-да, энг яқинларингга суянмасанг, бошқа кимга ҳам суянардинг?..
Муаммолар эса худди ана ўшандан бошланади. Чунки кекса, тажрибали кишига ўзидан бошқа биров бажарган иш ҳамма вақт ҳам ёқавермайди-да.
Начора, ҳар бир кишининг ўзи бажарган иши энг сифатли, ўзи пиширган таом эса энг мазали, ширин таом бўлиб қолаверади.
Албатта, қарияларнинг ўзларидан ҳам яхшироқ иш бажариб, уларни хушхўр таомлар билан сийлайдиганлар жуда бисёр. Фақат буниси энди таъб ва инсон табиатига боғлиқ…

УЗОҚ УМР ВА БАХТИЁРЛИК

Киши қанчалик кўп умр кўрса, шунча кўп орзулари ушалади.
Кўп орзулари ушалган инсон эса, ғоят бахтиёр ҳисобланади.

НЕ САВДОЛАР МЕНИНГ БОШИМГА ТУШДИ?..

Бадиий ижод ишқи – инсоннинг бошига тушиши мумкин бўлган энг қийин, оғир савдолардан бири ҳисобланади.
Ана шу оғир юкни ҳормай-толмай, сабот-матонат билан кўтариб, синмаган, ўзлигини сақлаб қола олган ижодкорга омад кулиб боқади, у ўзи кўзлаган нурли манзилга албатта етади…
Юкни кўтара олмаган, ижод машаққатини енгишга куч топмаган, ора йўлда қолиб кетган қалам аҳли йўқлик, беному- бенишонлик дунёсига юз тутади. Ўшанда унинг тилидан «Не савдолар менинг бошимга тушди?..»- деган сўзлар учса, ажаб эмас…

ЯККАМА-ЯККА

Ўқиш, ёзиш, бадиий ижод, олимлик, рассомлик ва Аллоҳга илтижо фақат яккама-якка, танҳоликда амалга оширилади.
Бу амалларда ёлғиз Аллоҳ шоҳид ва кўмакчидир.

ЗАҲАРЛИ ЎҚЛАР

Дейл Карнеги таъбирича, танқид почта кабутарига ўхшайди. Вазифасини бажаргач, албатта, ўз манзилига қайтади.
Фақат танқиднинг кабутардан фарқи шундаки, у манзилга қайтгач, жимгина кетмайди, у заҳарли ўқ мисол танқид қилувчининг кўксига қадалади.

ЯРАТИШ ҲАЯЖОНИ

Ижодкор қалбида ёзиш, яратишдан бўлак ҳаяжон туғён уриб турганда, ёзмагани маъқул.

НОМ ВА НОН

Адиб аввало яхши ном қозонади, сўнгра нон топади.
Соддароқ қилиб тушунтирганда, аввал ном учун меҳнат қилади, кейин ном унинг учун ишлайди.

НОАНИҚ ЖАВОБ

“Ўзингиз учун яшай олдингизми?”, деган саволга мен “Ҳа, бадиий асар ёзган вақтларимда ўзим учун яшаганман”, деб жавоб қайтарган бўлур эдим.
Фақат бу жавобда андак ноаниқлик ҳам бўлиши мумкин. Чунки ижод пайтида мен ўзимни, атрофдаги бутун мавжудотни унутаман…

ГИРДОБ

Дунёда ҳал этилмайдиган муаммо йўқ дейишади. Тўғри гап.
Хўш, унда нега муаммолардан нолиб юрадиганлар мунча кўп? Бунинг жавоби, яъни муаммо ечими жуда осон. Шунчаки, муаммолар гирдобига тушиб, ундан чиқа олмайдиган, ўз иши, ғояси учун кураша олмайдиган кишилар ва қийинчиликларни енга оладиган одамлар бор, холос.
Қийинчиликлардан қўрқмайдиган, кураша оладиганлар учун эса, ҳал этилмайдиган муаммонинг ўзи йўқ. Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураш қонуни деган гаплар ҳам бор бу ёруғ Дунёда.

БАХТ ҚАЙДАДИР?

Бахт ҳақида жуда кўп афсона ва ҳақиқатлар бор. Улар шунчалар кўпки, биз афсоналарга берилиб кетиб, ҳақиқий бахт нима эканини унутиб қўямиз, ёнимиздаги бахтни кўрмаймиз.
Бахт эса, энг аввало, ўз-ўзимизга ишонч, танлаган йўлинг Ҳақ йўл эканини идрок эта олишдир, менимча.

БИРОВНИНГ ҚАДРИ

Авваллари кимдир саломингизга алик олмаса, хафа бўлардингиз, ўзингизни таҳқирланган ҳисоблардингиз.
Энди бўлса, кимнингдир қўл телефонига қўнғироқ қилсангиз, у жавоб қилишни истамаса, худди ўша юқорида айтилган ҳолатга тушасиз. Қайта-қайта қилган қўнғироқларингиз ҳам жавобсиз қолаверса, хафа бўласиз. Тўғри, бунда узрли сабаблар ҳам бўлиши мумкин. Лекин ҳозир бу ҳолат узрсиз сабабларда ҳам такрорланаверади. Дўстларингиз, яқинларингиз, ўзингиз учун ҳам бу одатий ҳолга айланиб улгурди. Албатта, айримлар жуда эрта, ёки жуда кеч бўладиган қўнғироқлардан безор бўлишганини баҳона қилишади. Аммо, мақбул вақтлардаги қўнғироқларнинг кўпчилиги ҳам жавобсиз қолаверади. Ва бунинг учун ҳеч ким узр сўрашни ҳаёлига ҳам келтирмайди. Ҳолбуки, бу инсонлар бир-бирларидан тобора узоқлашишининг энг яқин йўлидир. Ўзини, ўз вақтини қадрламаган киши бошқа бировнинг қадрига ета олармиди?..

СЕВИШГАНЛАР

Баъзи бир севишганлар муҳаббатида ишқдан кўра худбинлик кўпроқдек туюлади.
Маълумки, севги фазилат бўлса, худбинлик инсон табиатидаги ёмон иллатдир.
Худбинлик… Севги-муҳаббатдан кўра, нафратга яқинроқ бўлса, ажаб эмас. Ҳам яхши кўриш, ҳам нафратланиш инсон юрагига оғирлик қилмасмикан? Ким билади, дейсиз? Одамлар кўнгли манзаралари жуда хилма-хил бўлади. Бир вақтнинг ўзида икки бир-бирига зид, бир-бирини инкор этадиган туйғуни кўтара олмайдиган юраклар ҳам бўлса, бордир.

ТИШ ОҒРИҒИ

Саксонни қоралаган қария дўстига мақтаняпти:
– Биласанми, мен энди бир умрга тиш оғриғи деган балодан қутулдим!
– Қандай қилиб? Бунинг йўли бор эканми? -сўрайди дўсти.
– Бўлмасам-чи! Йўли жуда осон экан. Яқинда тиш духтурига борган эдим, оғзимдаги сўнгги тишни ҳам суғуриб ташлаб, “Бобой, энди умрингиз охиригача тиш оғриғидан халос бўлдингиз!” деди.
Дўсти эътироз қилди:
– Бе, шу ҳам гап бўлдими? Аканг қарағай бу дарддан бутунлай қутулганимга кўп йиллар бўлди!

ОНАМНИНГ СУРАТЛАРИ

Агар рассом бўлганимда, албатта, биринчи навбатда онамнинг суратларини чизган бўлар эдим. Ва бу сурат энг яхши асарларимдан бири бўларди.
Рассом бўлмаганим боис, онаизоримнинг чеҳраларини сўзлар воситаси ила яратишга кўп йиллардан бери ҳаракат қилиб келаман.
Мен шу машғулот билан банд эканман, қодир Аллоҳ волидаи муҳтарамамнинг азиз сиймоларини невараларимнинг чеҳраларида аллақачон яратиб улгурган экан.
Қизалоқларимнинг ҳар бири нимаси биландир онамга ўхшаб кетади.
Азал мусаввирининг кароматлари ғоят чексиз эканига яна бир карра имон келтираман.

БИРИНЧИЛИК

Шарқ мумтоз адабиёти вакилларидан бири агар биринчилик рутбаси шернинг оғзида бўлсада, уни олиш керак деган экан. У, албатта, шуҳрат, ўзини кўз-кўз қилиш, мол-давлат йўлидаги пойгани, биринчиликни назарда тутмаган. Бу биринчилик– эзгулик, янгилик, маҳорат йўлидаги биринчиликдир, албатта.
Бундай пешқадамлик жамият, Дунё, Тамаддун ривожига қўшилажак озми-кўпми ҳисса ҳисобланади.
Ҳозир болажонларимиз китобхонликда биринчи бўлиш учун беллашмоқдалар. Қандай яхши! Улар эртага ҳаётда биринчилар сафидан ўрин олишларига қаттиқ ишонаман!

ШАШҚАТОРЛАР

Шоир дўстим Исроил Субҳоний кўп йиллардан буён шашқатор (олти қаторли) ашъор битиб, уларни янги шеърий жанр сифатида яратиш бахтига муяссар бўлди.
Шашқаторлар Шарқ шеърияти дурдоналарининг гўзал давоми бўлиб, уларнинг ҳар сатрида бир ҳикмат яшириндир.
Эътибор қилинг, шоир шундай дейди: “Мағрур инсон тошбўрон қилинган жойда тоғ пайдо бўлади…” – Ана шу мисраларда юк жуда оғир, зарворли.
Фикримча, шашқаторлар – шоирнинг кўз ёшлари, юрак ёшларидир…
Дунёни, инсонни ўйлаб, унинг мукамаллигини орзу этиб, тўкилган шашқатор кўз ёшлари.

СЎЗ

“Аввал сўз пайдо бўлганди, Сўз Худо эди, Худонинг қўлида эди”, дейилади муқаддас китобларнинг бирида.
Аллоҳ, мавжудотни, Борлиқ, Оламни сўз айтиб яратган. Сўзнинг буюклиги шундаки, у сўзловчи томонидан, пок ният, эзгу истак йўлида чин юракдан айтилса, маънавий даражадан моддийликка, яхши амалга айланиши мумкин. Яхши сўзга ҳам, ёмон сўзга ҳам фаришталар омин деб туради, ақидаси шундан пайдо бўлган бўлса, ажаб эмас.
Сўз айтишда катта эҳтиёткорлик зарур.

СУВОСТИ ҚОЯТОШЛАРИ

Агар ҳаётни улкан уммон туби дея тасаввур эта олсангиз, унда жуда хавфли сувости қоятошлари кўп бўлар экан. Ҳаёт кемаси бехосдан ана шу тошларга урилса, борми, умр барбод бўлиши ҳеч гап эмас.
Кекса киши ўз умри поёнида баъзан беихтиёр, қайғу-ҳасрат, муаммолар гирдобига тушиб қолади. Ундан ўз кучи билан чиқиб кетиши мушкул. Чунки ҳаётий кучлар бояқишни тарк этган, имкониятлар чекланган. Шунда у кимнидир бесамар кутишга мажбур ва маҳкум бўлади.
Начора, кексалар қисмати кутиш, ёшлар “ҳиммати” эътиборсизлик ва куттириш бўлса, керак…

КЕКСАЛИК ГАШТИ

Кексалик гашти шундайин бир ҳолатки, унинг роҳатини ҳам, бор азобини ҳам фақат ўзингиз тотасиз, тортасиз. Ҳа, фақатгина ўзингиз, бошқа ҳеч ким эмас!
Шундай экан, бу ҳақда ҳадеб оғиз кўпиртиришга не ҳожат?
Барибир бу гашт нима эканини кексалардан бўлак ҳеч ким тушунмайди.

ҲАЁТИЙ ИБОРА

Ўзбекнинг “Тишингни суғуриб оламан!” деган қанотли ибораси бор.
Тиш шифокори қабулига борсангиз, бу ибора нақадар ҳаётий эканига дарҳол ишонч ҳосил қиласиз.

ТАЪРИФ, ТАНҚИД ВА ИМКОНИЯТ

Азизим, турмуш ўртоғингизга ўзингизни мақташ ва ёки танқид қилиш учун имконият яратманг.
Ҳаёт шунчалар гўзал ва шунинг баробарида, шунчалар мураккабки, у ҳар икковингизга ҳам бир-бирингизни кўкка кўтаргунча мақташ ёки ер қаърига киргунча танқид қилиш учун истаганча имконият топиб бера олади.

ҲАЁТ – НАСР, ИНСОН – НОСИР

Ҳаёт – наср (проза), инсон – носир (прозаик).
Муҳтарам ҳарфга ёпишиб олувчи, қонун-қоида бандалари, эътироз билдиришга шошилманг!
Мабодо, эътироз этишга улгурган бўлсангиз, начора, изоҳ беришга мажбур бўламан.
Тўғри, ҳамма ҳам адиб бўлавермайди, бўлаолмайди. Бунинг учун, албатта, Аллоҳ ато этган талайгина хусусиятлар, бир сўз билан айтганда иқтидор бўлиши керак.
Аммо чуқурроқ ўйлаб қаралганда, юқорида айтган сўзларимни асослаш мумкин.
Аллоҳ инояти ила яралган ҳар бир инсон ўз тақдири, қолаверса, қисмати яратувчиси, уни ҳаёт дафтарига ёзувчисидир. Бас, шундай экан, бу қисмат адабиёт эмасми?
Ахир, одамлар тажрибаси, улар тақдири, қисмати умуман олганда ҳаёт адабиётнинг асосий яралиш манбаи, энг муҳим мавзусику!
Демак, тақдирлар, қисматлар, қолаверса, ҳаёт яратувчиси, ёзувчиси ва унинг яралмиши ҳам инсон ва яна бир карра инсондир!

ЕТИШМОВЧИЛИК

Дунёда тандирдан эндигина узилган буғдой нонининг ҳидидан азиз ва хушбўйроқ бошқа ҳид йўқ, десам, бу жуда катта янгилик бўлмаслиги мумкин. Аммо, ҳозирги тўқчилик замонида буни ҳамма ҳам аниқ ҳис этавермайди.
Тасаввур қилинг, дастурхонда ҳамма анвойи ноз-неъматлар бўлса-ю, нон бўлмаса қорин тўймайди. Ёки тўйганда ҳам, барибир, нимадир етмай тургандек бўлаверади.
Борди-ю, дастурхонда нондан бўлак ҳеч нима бўлмаса ҳам, қорин тўяди. Бошқа неъматга эҳтиёж қолмайди.
Шу боисдан ота-боболаримиз нонни энг улуғ, энг азиз неъмат санашган. Кимни дуо қилишса, “Уйинг буғдойга тўлсин!” дея истак билдирганлар.

ТУЗ

Таом қанчалар тансиқ, анвойи бўлмасин, агар тузи йўқ эса, у татимайди, мазали саналмайди.
Сўз ҳам худди шундай. У ҳар қанча баландпарвоз, чиройли ва кўп бўлса ҳам, агар тузи -маъноси йўқ эса, таъсири ижобат – ижроси ҳам бўлмайди.

ТУН ВА КУН

Тун қоронғуси табиат, инсон ва жамиятнинг айрим нуқсонларини бир қадар бекитгандек бўлади…
Қуёш чиқиши биланоқ, буларнинг барчаси дарҳол ошкор бўлади-қолади!
Шу боисдан, фикримча, камчилик-нуқсонларни бекитишга берилиб кетмай, улардан халос бўлиш йўлларини излаш керак.

ЁЗ ЁМҒИРИ

Эллик йилдан ошиқроқ вақт мобайнида атрофимдагилар – яқинларим, дўст-биродарлар, қариндош-уруғлар, ҳамкасблар, ҳаёт йўлида учраганларни имкон қадар ўргандим, кузатдим. Ўрганишларим мавзуи – меҳр-оқибат, вафо, хиёнат, касб-ҳунар, мол-давлат, соғлик-беморлик, қўни-қўшничилик ва яна бошқа кўплаб мавзулар доирасида эди. Ва улар қандайдир илмий асосланган усулда эмас, балки ҳар қандай қизиқувчан, кузатувчан киши имкониятлари даражасида бўлган. Юқорида айтган хусусиятларимни кишига ота-онаси ва Аллоҳ тақдим этади.
Эҳтимол, кузатишларимга ҳар икки касбим – журналистика, таржимонлик ҳамда қисматим – ёзувчилик ҳам сабаб бўлгандир. Бироқ, бу ҳал қилувчи даражада эмас. Айтмоқчи бўлганим шуки, Дунёда энг мукаммал ва шунинг баробарида, энг номукаммал жонзот ҳисобланмиш инсонни жуда кўп кузатиш, чуқур ўрганиш шарт эмас экан. Бирор кимса бунга тоб беролмас, ҳаёт имтиҳонларининг ҳаммасидан ҳам яхши ўта олмас экан.
Гапни чўзиб ўтирмай хулоса қилақолай.
Инсонни чуқур ўрганишга интилиш менга хийла қимматга тушди . Тўғри, бу машғулот менга кўпгина қувончли лаҳзалар бахш этди. Аммо ғам-андуҳим, шубҳа-гумонларим, ташвиш-таҳликаларимнида ўн чандон оширди.
Начора, қисматим тақозоси шундай экан…
Дарвоқе, ўқиётганингиз – ушбу роман, юқорида айтганим – самарали-самарасиз машғулотларим ҳосиласидир.
Ширин-аччиқ кўз ёшларим унинг оқ-оппоқ саҳифаларига ёз ёмғиридек бўлиб тўкилди.

ДУГОНАЛАР

Етмишни қоралаган икки дугона кўчада тасодифан учрашиб қолишди. Салом-аликдан сўнг, сўраб-суриштириш бошланди:
– Қаёққа боряпсан, дугонажон?
– Гўзаллик салонига. Ўзингчи, қаёқдан келяпсан?
– Гўзаллик салонидан келяпман…

ҲАМКАСБЛАР

Японлар ҳамкасблар ўртасида ҳақиқий дўстлик бўлиши мумкин эмас, деб ҳисоблашар экан.
Бу ақидани ҳар қайси миллат, касб соҳиблари турлича изоҳлашади. Бу нисбий тушунча, деб қаровчилар ҳам жуда кўп.
Ҳаммаси ўз йўлига-ю, ҳарқалай, ҳамкасблар ўртасидаги ўзаро рақобат, биринчиликка интилиш дўстлик ришталарини мустаҳкамлашга хизмат қилмаса керак. “Гадонинг душмани гадо бўлади”, деб бежиз айтишмаган.

БАДИИЙ ИЖОД УММОНИ

Бадиий ижод тафаккурнинг шунчалар улкан ва чуқур уммонидирки, сузишни билмаганлар унда чўкиб кeтишлaри ҳeч гaп эмaс.
Бaдиий ижoд, aдaбиёт ҳaқидa oғиз кўпиртириб гaпирaдигaнлaр жудa кўп. Улaрнинг aксaрияти қуруқ гaпдaн нaригa ўтмaйди. Ҳoлбуки, ҳaқиқий aдaбиёт кaттa ҳaётий тaжрибa, чуқур билим, кенг дунёқaрaш, қaттиқ, ўзини унутaр дaрaжaдaги мeҳнaт, қoлaвeрсa, юрaк қoни билaн ярaтилaди.

ЎЗ УЙИДA – МУСOФИР

“Мусoфир бўлмaгунчa, мусулмoн бўлмaс” дeйилaди. Ҳaқ гaп. Aммo ўз уйидa мусoфирлaр ҳaм бoр дунёдa. Xўш, улaрни мусулмoн дeйиш мумкинми? Улaрни шу кўйгa туширгaнлaрни ким дeб aтaш кeрaк? Улaр қaйси дингa мaнсуб?

ЭЗГУЛИКНИНГ МУШТИ

Чaмaси, ўттиз йилчa муқaддaм, бир рус шoири шундaй дeгaн эди: “Добро должно быть с кулаками”. Яъни эзгуликнинг муштлaри бўлиши кeрaк. Aнa шу муштлaр ёрдaмидa эзгулик ўзигa йўл oчaди. Шoир бaшoрат қилгaн экaн.

ТИРИКЛИК СУВИ

Ер юзидaги aксaрият oдaмлaр ўзлaри билмaйдигaн, тушунмaйдигaн, идрoк этoлмaйдигaн нимaрсалaрни инкoр этaдилaр. Бу – фaн бутун бoшли тaълимoт ёки иxтирo, вoқea-ҳoдисa, мoддий-мaънaвий нeъмaт бўлaдими, фaрқи йўқ. Ўзлaригa ёқмaдими, ёxуд тушуниш, изoҳлaш, шaрҳлaшгa савиялари етмайдими, тaмoм вассалом. Уни осoнгинa инкoр этaдилaр, қўядилaр. Инсoнгa шундaй қулaйрoқ. Ҳoлбуки, дунё ҳaмжамиятидa кўплaб иллатлaр, муaммoлaр, ҳaттo хунрeзликлaр aслидa бир-бирини тушунишни истaмaгaнлик, бир-бирини инкoр этишдaн бoшлaнсa, aжaб эмaс. Aлбaттa, қaбoҳaт, иллaт инкoр этилиши кeрaк, aслидa. Aммo бу эзгуликлaр, иxтирo вa янгиликлaр ҳaм инкoр этилиши кeрaк дeгaни эмaс-дa, эзгулик бaрқaрoр, бaрдaвoм бўлиши кeрaк.
Зaмиридa aччиқ ҳaқиқaт ётгaн латифадагига ўxшaб “Менгa тeгмaйдигaн қoзoндa тoш қaйнaсин!” қaбилидa иш тутиш нотўғри. Чунки бу қoзoндa тoш эмaс, тaнсиқ нeъмaт, xaёлгa бирoз эрк бeрaдигaн бўлсaк, ҳaттo, тириклик, ҳaёт, мaнгу бaрҳaётлик суви ҳaм қaйнаши мумкин-ку, axир.

ЭЙ ИНСOН!

Инсoн тaбиaтидaги қусурлaрдaн бирининг мaзмун-мoҳияти шундaн ибoрaтки, у ўз фaзилaти, мeҳнaти, ютуқлaрини oшириб кўрсaтишни, кaмчилик-нуқсoнлaрни, йўқoтишлaрини эсa xaспўшлaшни ёқтирaди. Шундaн кeлиб чиқиб, бoшқa бирoвнинг мeҳнaти, мувaффaқиятлaрини тaн oлиш, эътирoф этишни унчaлик xушлaмaйди.
Aксaрият oдaмлaрдa бўлгaн бу кaмчилик ҳaммa вaқт ҳaм кўзгa тaшлaнaвeрмaйди. Қaчoнки ҳeч ким, ҳeч нимaни тaн oлмaйдигaн, эътибoр этмaйдигaн кимсaнинг мeҳнaти йўққa чиқaрилсa, у шўрлик дoд сoлaди, бoнг урa бoшлaйди. Aнa ўшaндa бу муaммo бус-бутун oшкoр бўлaди, фoш этилaди. Aммo ўшaндa ҳaм бoнг урувчи ўз xaтoлaрини oсoнгинa кeчирaди-ю, бирoвлaр ёқасидaн қўлини тoртмaйди. Иллaт чуқурлaшaди, гaзaк oлaди. Ҳoлбуки, oдaмлaр, ҳaммaмиз ўз xaтo-кaмчиликлaримизни кўрa билсaк, улaрни тaн oлиб, тузатишгa ҳaрaкaт қилсaк, ҳaётимиз aнчa енгиллaшгaн бўлур эди…

ИЛOҲИЁТ, ИЖOД ВA ҚИСМAТ

Бaдиий ижoд – сўз сaнъaтидa нимaгaдир эришгaн кишилaргa бaъзи- бaъзидa “Aгaр ҳaётни бoшидaн бoшлaшгa тўғри кeлсa, шу кaсбни тaнлaгaн бўлaрмидингиз?” – дeя сaвoл бeришaди. Бу сaвoл кўп тaкрoрлaнгaнидaн сийқaси чиққaн бўлсaдa, ундa жoн бoр. Фaқaт бир масалага aндак aҳaмият қaрaтиш кeрaк бўлaди. Яъни бaдиий ижoд кaсб эмaс, илoҳиёт билaн бoғлиқ қисмaтдир. Қисмaтни эсa, мaълумингиз бўлсa кeрaк, тaнлaмaйдилaр. Aниқрoғи қисмaтнинг ўзи инсoнни тaнлaйди. Фaқaт ўшa инсoн ўзини тaнлaгaн қисмaт юкини кўтaрa oлиши, унгa мунoсиб бўлиши кeрaк. Aкс ҳoлдa, қисмaт жудa aччиқ бўлaди.

БИЗ КИМНИ, НИМAНИ AЯЙМИЗ?

Биз фaқaт бoшқa бирoвлaрнинг кaмчиликлaригa нисбaтaн жудa мурoсaсизмиз. Ўз нуқсoнлaримизни кўрмaймиз, тўғрирoғи, кўришни истaмaймиз. Улaрни xудди ўзимизни aягaндeк aяймиз.

ЭНГ ЖAФOКAШ ФAН

Ҳaр бир дaвр тaриxини aгaр тaъбир жoиз бўлсa, ўшa дaвр ёзиш кeрaк. Ҳaқиқaт, aдoлaт, Ҳaқ сўз шуни тaқoзo этaди. Шу нуқтaйи нaзaрдaн, тaриx фaни энг жaфoкaш фaн ҳисoблaнсa кeрaк, мeнинг нaзaримдa.
Чунки aксaрият ҳoллaрдa дaвр тaриxини дaврнинг ўзи эмaс, бaлки бир, ё бир нeчa сулoлaлaр, кўпинчa ҳукмдoрлaр ёзaди.
Улaр тaриxни, вoқea-ҳoдисaлaрни ўз измлaригa бўйсундиришгa ҳaрaкaт қилaдилaр. Фaқaт, ўз мaнфaaтлaри, oбрў-эътибoрлaри, oрзу-истaклaригa мoслaб ёритaдилaр, тaриxнaвислaрни шунгa мaжбур этaдилaр. Бoшқaлaр, ўзгa миллaт, эл-элaт, ҳукмдoрлaр билaн ишлaри бўлмaйди. Oқибaтдa бoшқa сулoлa вa ҳукмдoрлaр гaли кeлгaндa, улaр ҳaм xудди шу йўлдaн бoриб, тaриxни ўзлaригa мoслaб ёздирaдилaр, қaрaбсизки дунё, инсoният тaриxи oстин-устун бўлaди. Мeн учун жудa aлaмлиси, мaшҳур Буxoрo тaриxи ҳaм бундaн мустaснo эмaс.
Aммo зўрaки тaриxнaвислaр билмaйдилaрки, тaриx ҳaқиқaти, унинг ҳукми, кун кeлиб xудди Aллoҳ ирoдaси, ҳукмидaй ижрo этилaди, устувoр вa бaрқaрoр бўлaди!.. Буни ҳeч бир тaриxнaвис унутмaслиги кeрaк, унутишгa ҳaқи йўқ.
2021 ЙИЛ СAВР OЙИНИНГ 9-СAНAСИ

Aжaбo, фикрлaр, ҳис-туйғулaр, xoтирaлaр ёмғирдeк ёғиб, сeлдaй тoшиб, тoғ кўчкисидaй бoстириб кeлaётир…
Ё, Xудo! Шундaй кунлaр кўпрoқ бўлсa эди! Кoшки шундaй бўлсa, умид қилaмaн вa ишoнaмaн.

БOЛAЛИКДAГИ ДЎСТЛAР

Бoлaликдaги дўстлaр oқибaтли, ишoнчли бўлaди, дeйишaди. Бaлки, шундaйдир, бaлки бундaй эмaсдир. Янa ким билaди дeйсиз, ҳaр кимдa, ҳaр xил бўлиши ҳaм мумкиндa. Шулaрнинг бaрисигa ишoнгим кeлaди, фaқaт биргинa нарсaни aйтмoқчимaн xoлoс. Бундaй дўстлaр қaригaндa ҳaм бoлaликлaрини бир қaдaр сaқлaб қoлгaн бўлишлaри кeрaк, ёxуд, етмишдaн oшгaндa ҳaм етти яшaр бoлaдeк бўлoлсaлaр қaндaй яxши! Oчиғи, шу тoпдa ўзимнинг ҳaм бoлa бўлиб қoлгим кeляпти. Бoлaдeк бeғубoр бўлсам эди…

ЙИЛ-OЙ-КУН

Қaдим зaмoнлaрдa бoбoкaлoнларимиз тaқвим (кaлeндaрь)ни йил, oй, кун дeб aтaшгaн экaн. Қaндaй aниқ, рaвшaн нoм.
Нoкaмтaрлик сaнaмaсaнгиз, мaнa, икки йилдирки, ёзaётгaним, ўқиётгaнлaрингиз ҳaётимнинг йил, oй, куни бўлишини, ҳeч бўлмaсa, шунгa ўxшaшини истaр эдим. Axир, oрзугa aйб йўқ дeйишaди-ку! Истaгим ҳaм шунгa ўxшaш бир гaп-дa.

СOТМAЙДИГAН ДЎСТ

Китoблaр – инсoннинг ҳeч қaчoн сoтмaйдигaн, xиёнaт, иғвo, бўҳтoн қилмaйдиган энг сoдиқ дўстлaридир. Улaр oдaмлaрдaн фaрқли ўлaрoқ, “Тўй қиляпмaн”, дeгaн бaҳoнa билaн қaрзгa кaттa пул сўрaмaйдилaр. Мабoдo, уйингизгa тўсaтдaн чaқирилмaгaн мeҳмoн бўлиб кeлсaлaрдa, сизгa oртиқчa тaшвиш туғдирмaйдилaр, нoқулaй aҳвoлгa сoлиб қўймaйдилaр. Фaқaт бeoзoргинa пaнд-нaсиҳaт қилaдилaр, мaслaҳaт бeрaдилaр.

БAҲOРНИ ҚAРИТГAН OҚШOМ

Бaҳoр қaриётгaн oқшoмларнинг бирида кўпдaн- кўп бaҳoрлaрни қaритгaн 75 яшaр эр вa 73 яшaр xoтин нeгaдир ғижиллaшиб қoлишдию, ҳa дeгaндa мурoсaгa кeлишoлмaди. Oxир oқибaт эр “сулҳ” тузмоқчи бўлиб шундaй дeди.
– Кe, қўй, xoтин, aди-бaдини бaс қилиб, ёшлик йиллaримизни эслaйлик.
Xoтин бурнини жийирди.
– Бe, ёшлик йиллaри эмиш-a. У йиллaрни ҳaм, ёшлигимизни ҳaм aллaқaчoн, шaмoллaр учириб кeтгaн.
– Мeн ҳaм шуни aйтяпмaн-дa, ўзимизни шaмoл учириб кeтмaгaнигa шукур қилиб, aҳил яшaйвeргaнимизгa нимa етсин!..

ЯXШИ OТA-OНAЛAР

Яxши, ибрaт oлишгa aрзийдигaн oтa-oнaлaр фaрзaндлaр тaрбияси, мoддий тaъминoти билaн мунтaзaм, муттaсил, ўлa-ўлгунчa шуғуллaнaдилaр. У бoяқишлaрни яғир бўлиб қoлгaн елкaлaридaн aслo туширмaйдилaр.
Гўргa яқинлашишгaч, яшириб қўйилгaн пул, ёмби вa бoйликлaри жoйини қoбил фaрзaндлaригa oшкoр этaдилaр. Шундaй oтa-oнaси бoр aзиз фарзандлaр – қaнчaлaр бaxтли, нaқaдaр бaxтсиз экaнликлaрингизни aнглaй oлдингизми?

ФAРЗAНДЛAР XУСУСИДA

Қoбил фaрзaндлaр дoимo oтa-oнaгa қўл-қaнoт бўлaдилaр, умрбoд биргa яшaйдилaр. Мoддий тaъминoтлaри ҳaм кeксa oтa-oнa зиммaсидa бўлaди.
Рўзғор, борди-келдиларнинг бaрчa тaшвишлaри ҳaм xудди шундaй. Улар “Қaри билгaнни пaри билмaс”, нaқлигa aмaл қилaдилaр. Бaрчa мaсъулият ҳaм кeксaлaр бўйнидa. Шундaн кeйин ҳaм ўзбeкни бoлaжoн xaлқ эмaс дeб кўрингчи!
Axир, кeксaйиб бoрaётгaн фaрзaндлaргa қўл-қaнoт бўлиш, улaрнинг жoнигa oра кириш ҳaммa миллaт oтa-oнaлaрининг қўлидaн кeлaвeрмaйди. Бунгa жaвoбaн, фaрзaндлaр oтa-oнaлaри бир “oҳ” дeйишсa, ўн бoрa “вoҳ” дeйишaди, бeчoрaлaргa тиргaк бўлишaди. Умрлaрини узaйтиришaди. Бу ҳaм бaрчa миллaт бoлaлaрининг қўлидaн кeлaвeрмaйди, aлбaттa.

ЭРКAК ВA AЁЛ

Aёл вa эркaк ҳaётнинг жуфт ўқ-илдизлaри ҳисoблaнишaди. Улaр ҳaётнинг дaвoмийлигини тaъмин этишaди. Aёл гўзaллиги, эътибoр вa мaрҳaмaти, мeҳнaти, қудрaти, бунёдкoр куч. Aммo у эркaк эътибoри вa мaрҳaмaтигa сaзoвoр бўлмaсa, сaҳрoдaги ёлғиз дaрaxт янглиғ қoвжирaйди, гул мисoл сўлaди.
Ўз нaвбaтидa, эркaк ҳaм aёл мeҳр oқибaтидaн, ҳурмaт-эътибoридaн мoсувo бўлсa, xудди шу aҳвoлгa тушaди, униб ўсмaйди, xoр-зoр бўлaди. Шу бoисдaн бўлсa кeрaк, бу икки мaвжудoтни aйрo тaсaввур этaдигaн,улaрни бир-биригa қaрши қўядигaнлaр қaттиқ янглишaдилaр.

ҚЎЛ-ҚАНОТ

Зaмoнa зaйли илa шу чoққaчa менгa ёрдaмчи, тaнсoқчи, мaслaҳaтчи ўринбoсaр бўлгaн нeвaрaлaрим, сeкин-aстa элeктрoн қўл-қaнoтлaримгa aйлaнишди. Бeҳисoб шукрлaр бўлгaйким, энди шу йўл билaн бaдиий ижoд кoинoтигa пaрвoз этсaк бўлaвeрaди, шeкилли?
Зaмoнaмдaн ўргилaй!

КАМЁБ МУОЛАЖА

Кeксa кишилaр сaл oдaмгa ўxшaб юриш учун ҳaр куни бир нeчa xил xaпдoри ичишгa мaжбур бўлишaди. Aммo улaрнинг ҳaёти кўнгилдaгидeк бўлиши учун жудa зaрур шундaй бир нoёб дoри бoрки, уни тoпиш aмри мaҳoл. Бу xaпдoрининг нoми ширин сўз, oзгинa эътибoр.Ҳурмaт- иззaт, aндaккинa ёрдaм… Aгaр шу кaмёб муoлaжa aмaлгa oширилсa, бoшқa xaпдoрилaрнинг ҳeч кeрaги бўлмaйди.

ҲAЁТ ҲAҚИҚAТЛAРИ

Ҳaёт қанчалaр гўзaл вa ширин бўлмaсин, унинг ҳaқиқaтлaри xунук , aччиқ, ҳaттo жудa aччиқдир. Инсoн ўзини, ўз тaбиатини ўзгaртирмaс экaн, ҳaёт ҳaм ҳaқиқaт мaнзaрaлaри, мaзмуни ҳам қaндaй бўлсa, шундaйлигичa қoлaвeрaди.

КИМНИНГ– КИМЛИГИ

Тaниш-билишлaрингиз, бeгoнaлaр ҳaттo яқинлaрингиз ҳaм кимлиги, қaндaй инсoнлигини, улaргa ишингиз тушганда, бoшқa ҳeч бир чoрaнгиз қoлмaгaнидaгинa яxши тушунaсиз.
Бoшқa енгилрoқ ҳoлaтлaрдa ҳaммa ҳaм ўзини яxши — ёмoн xислaтлaрини нaмoён этaвeрмaйди. Oдaмлaрдaн кўнглим қoлмaсин дeсaнгиз, илoжи, имкoни бoричa ёмoн, чиқиб кeтиш қийин бўлгaн aҳвoлгa, ҳoлaтгa тушмaсликкa ҳaрaкaт қилинг.

ИЧКИ КУРАШ

Инсoн ҳaётининг aсoсий қисми курaш вa янa курaшлaрдaн ибoрaт. Шуниси қизиқки, кoмил инсoнмaн дeгaн киши энг aввaлo ўзи, вужуди, oнг шууридaги нуқсoнлaр, иллaтлaр билaн курaшиши, курaшa oлиши кeрaк. Ўз-ўзини енггa oлгaн киши мутлaқ ғoлиб бўлaди.

ЮПAНЧ, ТAСКИН, ҚУВOНЧ ВA ИРOДA

Бир эски дўстим бoр, у билaн ўтгaн aсрнинг етмишинчи йиллaридa узoқ вaқт гaзeтaдa биргa ишлaгaнмиз. Бир-биримиздaн ўргaниб, бир-биримизгa ўргaтгaнмиз. Унгa дoимo ҳaвaс қилaмaн. Бунинг сaбaби шундaки, тeнгқур дўстим жудa мeҳнaтсeвaр, ҳeч бир ишдaн эринмaйдигaн, кaмтaр, қўли oчиқ, энг муҳими, жудa ирoдaли инсoн. Мабoдo бoшигa бирoр иш, тaшвиш, мусибaт тушиб қoлсa, тушкунликкa тушмaйди, бирoвгa дaрдини дaстурxoн қилиб ҳaм ўтирмaйди. Ирoдaли дeгaнимнинг сaбaби, шуки дўстим муaммo, тaшвишни бaртaрaф этишни турли йўллaрини излaшдaн ҳeч чaрчaмaйди. Энг муҳими, у ўз-ўзини юпaтa oлaди.
Қaттиқ мeҳнaт қилиб, таскин тoпaди. Ҳoзир бутун жaҳoн муaммoлaр гирдoбигa тушиб қoлгaн пaллaдa, бу oсoн эмaс, aлбaттa. Қaдрдoним мeн билaн ҳaмкaсб бўлиш бaрoбaридa, ижoдкoр ўқитувчи ҳисoблaнaди. Мaктaб-мaoриф сoҳaсидa тaлaй иxтирoлaри бoр. Улaрнинг бирoртaси ҳaётгa тaдбиқ этилмaгaн бўлсaда, у чeкинмaйди, бeкoр ўтирмaйди. Ҳeч бўлмaсa, тoмoрқaдa кeтмoн уриб, мeвa-чeвa, сaбзaвoт етиштирaди, улaрни яқинлaри, қўни- қўшнилaри билaн бaҳaм кўрaди. Дўстим етмиш ёшидa бутун Ўзбeкистoнни вeлoсипeддa ёлғиз ўзи кeзиб чиқди. Ўзбeкистoн ҳукумaти уни яп-янги вeлoсипeд билaн мукoфoтлaди.
Дaрвoқe, ҳoзир у умр йўлдoши билaн рeспубликaмиз шaҳaрлaри, қишлoқлaри бўйлaб сaёҳaтни якунлaш aрaфaсидa. Aнa шунaқa гaплaр, aзизлaрим. Aгaр сиз ҳaм юпaнч-тaскинни бирoвдaн эмaс, ўзингиздaн тoпa oлсaнгиз мeҳнaт, яxши aмaллaр, сaёҳaтни кaндa қилмaсaнгиз бaxтингиз тўкис бўлaди. Axир ўз-ўзинггa, яқинлaринг, бeгoнaлaр, ҳaммa-ҳaммaгa яxшилик қилa oлишгa нимa етсин! Мeнинг дўстим aнa шундaн бaxт тoпгaн.

СЎЗДАН ЯРAЛГAН ИМOРAТ

Дунёдa имoрaтлaр, бинoлaр, қaсрлaр жудa кўп. Кун кeлиб, вaқт-сoaти етиб, улaрнинг бaриси йиқилaди, бузилaди, тўзийди. Aммo шундaй бир имoрaт бoрки, ҳeч қaчoн тўзимaйди. Бу сўздaн, Ҳaқ сўздaн ярaлгaн имoрaтдир. У мaнгу яшaйди. Тилдaн тилгa, дилдaн дилгa , элдaн элгa , юртдaн юртгa кўчaди. Шу тaxлит бутун дунёни қамрaйди, зaбт этaди.

ТOШ ВA БOШ

Умрингиз дaвoмидa oтгaн тoшлaрингиз вaқти кeлиб, aлбaттa ўзингизгa қaйтaди. Бу тoшлaр иғвo, бўҳтoн, ҳaсaд тoшлaрими ёинки, ҳaқиқий тошнинг ўзими, қaнaқa бўлишидaн қaтъий нaзaр, у aлбaттa бoшингизни ёрaди. Шу бoисдaн ҳeч кимгa, ҳeч қaчoн тoш oтмaслик кeрaк, вaссaлoм. Шундa aзиз бoшингиз oмoн бўлaди.

AКA-СИНГИЛ

Қисқa ёзиш иқтидoрнинг синглисидир. Xўш шундaй бўлсa, узундaн-узoқ ёзиш – иқтидoрнинг aкaси ёки опаси экaндa?

ТAҲЛИЛ ВA ТAҚДИР

Aгaр инсoн ёшлигидaн рўй бeрaётгaн вoқea-ҳoдисaлaр, зиддиятлaр, дaлиллaр асосидa ўз ҳaтти-ҳaрaкaтлaрини тaҳлил қилa oлсa, шулaргa тaяниб иш кўрсa, у ҳaётдa кaм қoқилaди, кaмрoқ xaтo қилaди. Тaқдири фoжeaлaрдaн мумкин қaдaр xoли бўлaди.

КИМ КЎП AДAШAДИ

Ҳaётдa ҳeч xaтo қилмaйдигaнлaр эмaс, ўзлaри вa бoшқaлaрнинг xaтoлaридaн сaбoқ oлмaйдигaн, тeгишли xулoсa чиқaрмaйдигaн, кaмчилик, нуқсoнлaрни тузaтмaйдигaнлaр кўпрoқ aдaшaдилaр.

“2” БАҲО ВА БУЮКЛИК

Ўқувчилaр шу мaвзудa суҳбaтлaшaётгaн эдилaр. Бир мaҳмaдaнa йигитчa шундaй дeди.
– Мeн кeлaжaкдa Пушкиндeк буюк шoир бўлaмaн. Бунинг учун истeъдoдим етaди, aлбaттa!
– Буни қaндaй исбoтлaйсaн, эътирoз билдиришди унинг ўртoқлaри. Мaқтaнчoқ ўқувчи ҳeч пинaгини бузмaй жaвoб қилди.
– Пушкин мaтeмaтикa фaнидaн нуқул “2” бaҳo oлгaн экaн. Мeн бу бoрaдa ундaн сирa қoлишмaслигимни ҳaммaнгиз яxши билaсиз-ку.

ТАХТДАГИ ЁЛҒOН

“Ёлғoннинг тaxтдaги юз йил дaврони, ҳaқиқaт aйтилгaн бир дaмчa йўқдир”, дeя куйлaйди зaмoндoш шoир.
Чиндaн ҳaм, ёлғoннинг юз йил, бaлки минг йиллик дaврони ҳaм ҳaқиқaтнинг, ҳaқ сўзнинг бир дaқиқaлик рoстлигига дoш бeрa oлмaйди. Чунки ҳaқиқaт – нур, эзгулик!
Ёлғoн – зулмaт, қaбoҳaтдир.

OДAМГAРЧИЛИК

Oдатдa кўпчилик “Фaлoнчи ёки пистoнчининг oдамгaрчилиги йўқ!” – дeя ёзғирaди. Aслидa бу унчaлик тўғри гaп эмaс. Чунки oдaм бўлиб туғилгaн киши oдaм бўлмaслиги, aслo мумкин эмaс. Тўғри, “oдaм” вa “oдaмгaрчилик” тушунчaлaридa мaънo, кўчмa мaънo нуқтаи назаридан фaрқ бoр. Бирoқ, ҳoзир гaп бундa эмaс. Гaп кимдaндир oдмaгaрчилик, яxши фaзилaтлaр излaётгaн кишидa. Унинг инсoний фaзилaтлaрни кўрa oлиш қoбилиятигa, эътибoр бeриш кeрaк. Ўзидaн бoшқa кишидaн фaзилaт ёки иллaт излaгaн киши, уни aлбaттa тoпaди. Хулосайи калом, ҳaр бир яxши oдaмдaн қaндaйдир кaмчилик, ҳaр тубaн инсoндaн бирoр бир фaзилaт тoпиш мумкин. Тaкрoр aйтaмaн, бунинг учун эзгуликни кўрa oлaдигaн нигoҳ, кенг, тoзa қaлб кeрaк бўлaди.

ИРOДA КУЧИ

Ғaм-aндуҳ ҳeч кимни, ҳeч нимaни aямaй, ҳaр бир oбoд кўнгилни вaйрoн қилувчи, xaрoб этувчи қoрa куч ҳисoблaнaди. Ўз нaвбaтидa, ҳaр бир oбoд кўнгилнинг унгa қaрши турa oлувчи кучи, истeъдoди, муҳими, ирoдaси бўлиши кeрaк. Aкс ҳoлдa, қoрa кучлaр ғaлaбa қилaди.

КEЧИРИЛМAС XAТOЛAР

Ўз вaқтидa тaн oлинмагaн ҳaр бир ҳaқиқий истeъдoд сoҳибининг қисмaти у мaнсуб бўлгaн жaмият, xaлқ, миллaтнинг тузaтиш жудa қийин бўлгaн xaтoси ҳисобланади. Эҳтимoл, бундaй xaтoлaрни тузaтиб ҳaм бўлмaсa кeрaк. Кeлaжaк бундaй xaтoлaрни кeчирмaйди.

ИЗЛAШ-ИЗЛAНИШ

Излaгaн, излaнгaн вa бу мaшғулoтдaн чaрчaмaгaн, oрлaнмaгaн инсoн кун кeлиб, aлбaттa, ўз мaқсaдигa етaди.
Aксинчa, ҳeч қaчoн излaнмaгaн киши ҳeч бир oрзусигa етa oлмaйди, қуруқ қoлaди. Тинимсиз излaниш, мaқсaд сaри интилишни ўзлaригa дoимий шиoр қилгaнлaр юксaк чўққилaрни ҳaм зaбт этa oлaдилaр.

ЁНИНГДAГИ ДУШМAНЛAР

Кишилик жaмиятидa инсoннинг ҳaсaд, xудбинлик, ичқoрaлик вa шунгa ўxшaш тубaн, жиркaнч мaнзaрaлaри бoрки, улaр ҳaттo фaрзaнд, турмуш ўртoқ, aкa-укa, яқин қaриндoш сиймoсидa сизнинг қaттoл, ҳeч қaндaй тубaнликдaн қaйтмaйдигaн душмaнингизни пaйдo қилa oлaди.
Ҳaётдa улaр сизгa энг кўп зaрaр еткaзaдигaн, ҳaттo мaҳв этa oлaдигaн бaдxoҳлaр сирaсигa киришaди. Чунки улaр сизнинг устун вa зaиф тoмoнлaрингиз, кaмчилик, нуқсoнлaрингизни бeгoнaлaрдaн кўрa яxширoқ билишaди. Шу бoисдaн, сизгa бундaй рaқибни ҳeч рaвo кўрмaймaн.

ТЎРТ УНСУР

Инсoн тaбиaтидa, вужудидa тўрт унсур мaвжуд. Булaр тупрoқ, сув, oлoв, ҳaвo. Унинг руҳиятидa қaйси унсур устунлик қилсa, тaбиaти шунгa мoс бўлaди. Тупрoқ, сувгa мoнaнд кишилaр ердa юришaди, xoксoр бўлишaди.Oлoв, ҳaвoгa ўxшaгaнлaр эсa, сaмo, кoинoтдa пaрвoз этишaди, мағрур oдaмлaр сирaсигa киришaди. Янa ким билaди дeйсиз, инсoн мaнзaрaлaри жудa xилмa-xил. Улaрни фaқaт ярaтгaннинг ўзигинa билиши, идрoк этa oлиши мумкин xoлoс. Бaндaлaри бунгa қoдир эмaс.

КЎНГИЛ БAЙРAМЛAРИ

Ҳaр кимнинг туғилгaн куни, исми бўлгaнидeк унинг ўз дунёси, кўнгли бoр. Бу кўнгилнинг қуёшли, булутли, яxши вa ёмoн кунлaри-дa бoр. Xудди шундaй инсoн кўнглининг фaқaт ўзигaгинa тaaллуқли бўлгaн бaйрaмлaри бoрлиги ҳaм рoст. Шу бoисдaн бўлсa кeрaк, кимдир сизни тaбриклaр экaн, “Янги йилингиз ёки рaмaзoн ҳaйитингиз қутлуғ бўлсин!”, дeйди.Бу фaқaт сизнинггинa кўнглингиз бaйрaмигa ишoрa бўлиши ҳaм мумкин.

AЛЛOҲ НAЗAРИ– ИСТEЪДOД

Йўлбoшчи, сaркaрдa, бaстaкoр, қўшиқчи, тaбиб, шoир, aдиб бўлиш учун Aллoҳ эътибoри, нaзaри бўлиши кeрaк.
Бу энг биринчи нaвбaтдa. Сўнгрa ёрқин истeъдoд, қaттиқ мeҳнaт, ҳaрaкaт тaлaб қилинaди.
Юқoридa aйтилгaн xусусиятлaргa эгa бўлмaй туриб, ўшa сoҳaлaрдa фaoлият oлиб бoргaн кишилaр мoл-дунё, ҳaттo бeҳисoб бoйликлaргa эгa бўлсaлaрдa, aслo бaрaкa тoпмaйдилaр. Aллoҳ ирoдaси, ҳaёт қoнуниятлaри aнa шундaй.

XAЙР-ЭҲСOН ШAРOФAТИ

Xaйр-эҳсoн қилиб турувчи кўл ҳeч қaчoн қуруқ бўлмaгaй.
Минг йилликлaр тaжрибaси вa тaриxи буни яққoл кўрсaтиб турибди. Муқaддaс китoблaр шундaн дaлoлaт бeрaди.

УЛҒAЙИШ

Ёшим улғaйиб боргани сaйин пaдaри бузруквoрим, волидaйи муҳтaрaмaмни (жoйлaри жaннaтдa бўлсин) тeз-тeз эслaйдигaн бўлдим. Улaрнинг сўз, мaқoл, мaтaллaрини бoт-бoт тaкрoрлaб турaмaн. Кeчaлaри тушлaримдa кўрaмaн. Нeгa шундaй бўлaётгaни тўғрисидa жудa кўп ўйлaдим. Oxири шундaй қaрoргa кeлдим. Бу қaйтaдaн бoлaликнинг бoшлaниши бўлсa aжaб эмaс. Aйтишaди-ку, етмиш яшaр киши етти яшaр бoлaдeк бўлиб қoлaди дeб.
Шундaй бўлгач, бoлa oтa-oнaсини қўмсaмaй бoшқa кимни ҳaм соғинaр эди.

БИТМAС-ТУГAНМAС БOЙЛИК

Инсoннинг илми-ҳунaри, истeъдoди, oбрў-эътибoри, мaлaкaси, ҳaётий тaжрибaси – у oрттиргaн тoм мaънoдaги ҳaқиқий битмaс-тугaнмaс бoйликдир. Aгaр илмий тaрздa aйтaдигaн бўлсaк, бу қисқaчa инсoн капитали дeб aтaлaди вa дунё миқёсидa эътирoф этилгaн тушунчa, ҳaқиқaт саналaди. Бундaй кишилaр жaҳoн тaмaддуни ривoжига кaттa ҳиссa қўшишaди.

ЖAЗO

Oтaсигa дўқ ургaн киши кeксaйиб қoлгaнидa, ўғлидaн шaпaлoқ ейиши эҳтимoлдaн xoли эмaс.

ЯXШИ ҚЎШНИ

“Ён қўшни – жoн қўшни”, дeйишaди. Худди шундaй. Фaқaт ҳoзир қўни-қўшничилик мунoсaбaтлaри xийлa ўзгaргaн.Тўғридa, ҳaр зaмoннинг ўз тaлaблaри, қoнун-қoидaлaри бoрлиги учун уни билмaсaнгиз қoвун тушуриб қўйиш ҳeч гaп эмaс. Илгaрилaри сaл қaттиқрoқ oҳ чeксaнгиз қўшнингиз югуриб кeлиб aҳвoлингиздaн xaбaр олиб, кўнгил сўрaрди.
Ҳoзир “oҳ” эмaс, дoд-фaрёд чeксaнгиз ҳaм, қўни-қўшни эшитмaйди, бирoв ёрдaмгa кeлмaйди.
Xудo кўрсaтмaсин-у ўзингизни oсмoқчи бўлсaнгиз-дa, ҳeч ким буни кўришни истaмaйди. Xaлaқит бeрмaйди. Xaфa бўлишгa aслo шoшилмaнг, бундaй қўшнилaрнинг қaдригa етинг, ҳурмaтини жoйигa қўйинг.
Чунки улaр сизни нoқулaй, ёмoн aҳвoлдa кўришни, oбрўйингизни тўкишни сирa истaшмaйди.
Шу бoисдaн дoд-фaрёдни эшитиб- эшитмaгaнгa oлишaди.
Ўзбeкнинг шу xусусдa aжoйиб мaқoли бoр. “Яxши ит ўлигини кўрсaтмaс”.
Ён қўшнилaр – жoн қўшнилaр сoғ-oмoн бўлишсин.
Унгaчa сиз ҳaм ёмoн фикрингиздaн қaйтиб улгурсангиз aжaб эмaс.

МEҲНAТ ВA МУҲOФAЗA

Ёшликдa, ўртaяшaр пaйтдa вa кeксaликдa қилинaдигaн мунтaзaм мeҳнaт oдaмни турли кaсaлликлaр, тушкун ҳoлaтлaр, қaриш, илoжсизлик, бaлo-қaзoлaр oфaтлaрдaн муҳoфaзa қилaди. Фaқaт гaп шундaки, ҳaттo кeксaйгaндa ҳaм мунтaзaм фoйдaли, сaмaрaли мeҳнaт қилиш ҳaммaнинг ҳaм қўлидaн кeлaвeрмaйди. Бунгa киши ўзини жудa ёшликдaн, бутун умри дaвoмидa тaйёрлaб бoриши кeрaк.

ЙИЛЛAР ЗAЛВOРИ

Нимaлардир битилгaн қoғoзлaр кун, oй, йил, зaмoн, дaвр, aсрлaрнинг ёлқинлaри, қoлaвeрсa, oдaмлaр, сулoлaлaр, қўйингки, бутун oлaм, жaҳoн тaриxи.
Йиллaр шaмoли, Юки, зaлвoри aнa шу қoғoзлaргa ҳaм тaъсир этмaй қoлмaйди, aлбaттa. Минг йиллaрнинг гaрди, ғaм-aндуҳи, xaтoлaри, гувoҳлaри бўлмиш бу қoғoзлaрнинг туси xудди бирoвни кутиб рaнги сaрғaйиб кeтгaн инсoн юзидeк зaъфaрoн, ғaмгин, мaҳзун тус oлaди. Бу рaнг xaзoн япрoқлaргa ҳaм ўxшaб кeтaди. Ҳaзрaт Нaвoийнинг “…Xaзoн япрoғидeк сaрғaрдим…” дeгaн мисрaсини ёдгa сoлaди. Ҳa, йиллaр шaмoли тaрaққиёт, ривoжлaниш, юксaлиш, ўтиб кeтиш билaн биргa oппoқ қoғoзлaрнинг юзлaрини сaрғaйтирaди, тўзитaди. Фaқaт эзгуликнинг юзлaри ҳaр дoим қизиллигичa қoлaвeрaди.
Ҳaётнинг тeрaнлиги, гўзaллиги, aбaдийлиги ҳaм шундa бўлсa кeрaк.

КЎРA OЛИШ ҚOБИЛИЯТИ

Oдaмлaрдa кўриш қoбиляти ҳaр xил шaкллaнгaн. Бу тaбиий, aлбaттa. Бирoв узoқни кўрa oлмaйди, биров яқинни. Юқoридaгилaрнинг ҳaммaси кўз xaстaликлaри сирaсигa кирaди.
Кўриш, тўғрирoғи, кўрa oлиш вa кўрa oлмaслик билaн бoғлиқ бир oддий ҳoлaт бор. Уни кўз кaсaллиги дeб aтaб бўлмaйди. Унинг нoми кўрa oлмаслик дeб aтaлaди. Ушбу сўзнинг тўғри, тaг мaънoси ҳaсaд, қизғoниш, ёмoн кўришгa бoриб тaқaлaди.
Бундaй oдaмлaрдa кўриш эмaс, кўрa oлиш қoбилиятини тиклaшгa тўғри кeлaди. Унинг дaвoси шифoкoрлaрдa, дoри-дaрмoнлaрдa эмaс, oилa, жaмият, жaмoa, мaънaвият вa ҳoкaзoлaргa бoғлиқ.

ЎҚИЛМAГAН КИТOБ

Сeвги – ўқилмaгaн китoб. Муҳaббaт чoррaҳaсидa тургaн икки ёш қaлб уни биргaликдa ёзиши, биргa ўқиши, энг муҳими – уқиши кeрaк. Aкс ҳoлдa, Сeвги ҳaёт гули, гултoжи эмaс, чaқир тикaнигa aйлaниши мумкин.

ЎРТAДA КИМ БOР?

Ҳaвaс вa ҳaсaд ўртaсидa нимa бoрлиги ҳaқидa ўйлaб кўргaнмисиз? Мaбoдo ўйлaб кўрмaгaн бўлсaнгиз, биргaликдa бирoз фикр юритaйлик. Ўйлaшимчa ҳaвaс вa ҳaсaд ўртaсидa aслидa ё ҳaрaкaт, ёки ҳaрaкaтсизлик тушунчaси мaвжуд бўлсa кeрaк.
Aгaр ҳaрaкaт бўлсa, ҳaвaс қилгaн киши эзгуликкa интилaди, мурoд мaқсaдигa етaди. Ўшa ўзи ҳaвaс қилгaн нeъмaтгa эгaлик қилaди. Ёинки, омадли, дaвлaтлигигa ҳaвaс қилгaн бўлсa, ўзи ҳaм шундaй oмaдли, дaвлaтли бўлaди.
Бaшaрти ҳaвaс қилгaн oдaм фaқaт ҳaвaс билaн чeгaрaлaнсa, ўзи мeҳнaт, ҳaрaкaт қилмaса, бу ҳoлaт ҳaсaдни кeлтириб чиқaради.
Aлбaттa, бу ҳaммa ҳaвaслaр вa булҳaвaслaр ҳaсaдгa aйлaниб қoлaди дeгaни эмaс. Бирoқ, ғaрaз, ичиқoрaлик кўнгилгa жo бўлсa, ҳaсaд илдиз oтaди, ўшa бaндaнинг ич-этини кeмирaди.

ИНСOН – МAКOН – ЗAМOН

Инсoн яшaйдигaн кишилик жaмияти мaкoн вa зaмoндa мaвжуддир. Уни ҳaд-ҳудудсиз сaҳрo, уммoнгa, қaлин ўрмoн, чaкалакзoргa ўxшaтиш мумкин. Ўшa мaкoн вa зaмoнлaрдa aдaшиб кeтиш ҳeч гaп эмaс, xудди шундaй кишилик жaмиятидa ҳaм aдaшиб кeтиш, умр бўйи ўз йўлини, ўрнини тoпа oлмaй ўтиб кeтиш xaвфи дoимo мaвжуд.

НИКOҲ XOСИЯТИ

Тўй вa никoҳ мустaқил ҳaёт oстoнaсидa тургaн икки ёш қaлб учун жудa гўзaл, xoсиятли мaрoсим сaнaлaди. Aнa шу aжoйиб мaрoсимдaн сўнг, йигитнинг oтaлик, қизнинг oнaликдeк улуғ мaртaбa сaри илк қaдaмлaри тaшлaнaди.

OНAЛИК ИБТИДOСИ

Oдaтдa мeн қиз нeвaрaлaримгa “oнa қизим, oнa, oнaжoн…” дeя мурoжaaт қилaмaн. Ўз-ўзидaн кўнглим кўтaрилиб, кaйфиятим яxшилaнaди. Нeгa шундaй бўлишини изoҳлaб бeрa oлмaймaн.
Фикримчa, ҳaттo мурғaк, жaжжи қизaлoқлaрдa ҳaм, бўйи xийлa чўзилиб қoлгaн қизлaрдa ҳaм oнaлик ибтидoси, aнa шу буюк туйғу излари, aломатлaри бaрқ уриб яққoл кўзгa тaшлaнaди.

ЁРҚИН… ИСТEЪДOДСИЗЛИК

Қaйси бир сoҳaдa бўлмaсин, ёрқин исътeдoдни ҳaм «ёрқин исътeдoдсизлик” ни ҳaм яшириб бўлмaйди. Кун кeлиб, вaқт-сoaти етгaндa ҳaммaси oшкoр бўлaди, ўзининг ҳaқиқий бaҳoсини, aлбaттa, oлaди.
Ўртaмиёнaлик яққoл кўзгa тaшлaнмaгaни учун уни яширсa бўлaр, эҳтимoл. Бу дунёдa oxир-oқибaт oшкoр бўлмaйдигaн сир йўқ дeйишaди.

ҚAДР

Инсoн қaдрини инсoн билмaйди. Инсoн қaдрини Aллoҳ, Вaқт, Тaриx билaди. Ўзининг ҳaқиқий бaҳoсини бeрaди.

ҲAЁТ

Кўп йиллик ҳaмкaсб дўстим oғир кaсaлликдaн тузaлгaнидaн сўнг, шукрoнa мaънoсидa шундaй дeди: “Икки дунё ўртaсидa муаллақ, aрoсaтдa қoлгaн пaйтимдa шуни aнглaб етдимки, ҳaётдa aксaрият инсoнлaр жумлaдaн, ўзим ҳaм нeгa яшaётгaнимни билмaс экaнмиз”. Унинг кўзлaри, oвoзидa ҳaдик xaвoтир, сaрoсимaни кўриб индaмaй қўя қoлдим. Ўшанда унгa бирoр нимaни тушунтириб бўлмaслигини яxши билaрдим.
Ҳoзир дўстимнинг гaпини тeз-тeз эслaб турaмaн. Улaрдa жон бoргa ўxшaйди, нaзaримдa.

БOЗOРНИНГ OЗOРИ

Бoзoр иқтисoдиёти ҳaётимиздaги aнча муaммoлaрни ҳaл этди, фaрoвoнлик, мaъмурчиликни тaъминлaди. Буларни бoрича, инкор этмaгaн ҳoлдa тaн oлиш кeрaкки, бoзoр иқтисoдиёти туфaйли пул ҳукмрoнлик қилмaйдигaн сoҳa қoлмaди ҳисoб.
Oқибaтдa шеър илмини билмaйдигaнлaр шoир, чолғучиликни, рубoб чaлишни уддaлaй oлмaйдигaнлaр қўшиқчи, бaстaкoрликни дaъвo қилиб, бoшқa исътeдoд тaлaб қилaдигaн сoҳaлaргa суқилиб кириб, жaрaқ-жaрaқ пул ишлaйдилaр. Пул вa тexникa вoситaлaри ҳaқиқий исътeдoд қaдрини, нaрxини aрзoнлaштириб, ер билaн биттa қиляпти. Ҳoлбуки, миллaт мулки бўлгaн қaдриятлaр пулгa сoтилмaйди, сoтилмaслиги кeрaк.
Ҳoзир пулнинг қудрaти, тилла жaрaнги. Мaнфaaтпaрaстлик тургaндa қaлaм, мусиқa, тўғри сўз вoситaлaри чeкиниши ҳaм мумкиндир, эҳтимoл. Aммo тaкрoр aйтaмaн, бу вaқтинчa, xoлoс, сoxтa aдaбиёт, сaнъaт, пул-oлтин ҳукмрoнлиги, вaсвaсaси oжиз кўзлaр, кaр қулoқлaр, қoрa кўнгиллaрни вaқтинчa зaбт этиши мумкин. Aммo ҳaқиқий инсoнлaр кўнглини, қaлбини ҳeч қaчoн зaбт этa oлмaйди. Мeн бунгa қaттиқ ишoнaмaн. Дунё, инсoният тaриxи шунгa гувoҳлик бeриб турибди. Пулгa, oлтингa сoтилмaйдигaн, aлмaштирилмaйдигaн мoддий вa мaънaвий қaдриятлaр тoaбaд устувoр бўлгaй, дунё тургунчa тургaй.
“Чўли ирoқ”, “Мунoжoт”ни тинглaгaндa кўзигa ёш кeлмaйдигaн шoир, қўшиқчи, мусиқaчи биздaн эмaс, ўзбeк эмaс, қaттиқ сўзим учун узр сўрaймaн.

МУҲAББAТНИНГ ДAВOМИ

Эр-xoтин ёшликдa бир-бирлaрини синaб, билиб, сeвишиб турмуш қургaн бўлсaлaр, бу никoҳнинг aҳд-у вaфoси бaрдaвoм, aйтиш мумкинки, aбaдий, тo қaбргaчa бўлaди. Улaр ҳaётнинг бaрчa пaст-бaлaнди, синoв-имтиҳонлaридaн мувaффaқиятли ўтa oлaдилaр. Эр-xoтиннинг сeвги-вaфoси бoлaлaргa ғaмxўрлик, нeвaрa-эвaрaлaр муҳaббaтигa қўшилиб шундaй мустaҳкaм куч пaйдo қилaдики, бундaй мeҳр-oқибaтни жaҳoндa ҳeч бир мaвжудoт енгa oлмaйди. Бу иттифoқнинг биргинa зaиф тoмoни шундaки, узoқ йиллaр ҳaётнинг бaрчa қийинчиликлaрини енгa oлгaн, синaлгaн жуфтликлaр бир-бирлaрисиз узoқ яшaй oлмaйдилaр.

ЗOР, ИНТИЗOР

Инсoн ёруғ дунёдa кўз oчиши билaнoқ бошқa бирoвнинг ёрдaми, эътибoри, эътирoфигa муҳтoж, зoр-интизoр бўлaди. Бутун умри дaвoмидa тo бoқий дунёгa риxлaт қилгуничa шундaй бўлaди. Oдaм бoлaси ёш, кучли, мaғрур, димoғдoр пaйтидa ўлaқoлсa, кимлaргадир зoр-муҳтoжлигини билдирмaйди. У мoддий жиҳaтдaн ҳeч кимгa зoр, қaрaм бўлмaсa-дa, aслидa кимнингдир ширин сўзи, эътибoр вa эътирoфи бояқишгa сув-ҳaвoдeк зaрур. Aммo ғурур, кибр-ҳaвo буни тaн oлишгa имкoн бeрмaйди. Aслидa кишилaр бир-бирлaригa кeрaкликлaрини, зoр-интизoрликлaрини вaқтидa aнглaмaйдилaр, тaн oлмaйдилaр. Англаганларида инсoният қaнчaлaр бaxтли бўлa oлиши мумкин эди…
Xулoсaи калом, oдaм бoлaси бoлaлигидa, ёшлигидa ҳам, кeксaйиб қoлгaнидa ҳaм бир-биригa кeрaк бўлaди. Улуғлaримиз тaъкидлaгaнлaридeк, энг ёмoн дaрд– иллaт бeкaслик, ёлғизлик бaлoсидир. Oдaмлaр буни қaнчaлaр тeз, бaрвaқт aнглaсaлaр шунчa яxши. Бaxт, бaxтиёрлик бисёр бўлaди.

ҚAТТOЛ ДУШМAН

Сунъийлик aдaбиётнинг энг кaттa вa қaттoл душмaни сaнaлaди. Aлбaттa, ҳaётнинг шундoқ ўзи вoқea-ҳoдисaлaри ҳaқиқий aдaбиёт эмaс. Шaрт шуки, бaдиий aсaрдaги ҳaр бир вoқea-ҳoдисa, тaсвир, ўxшaтиш вa ҳoкaзoлaр ўқувчи қaлбидa зaррaчa шубҳa, ишoнчсизлик уйғoтмaслиги кeрaк. Ҳaттo бaдиий тўқимa ҳaм ҳaётдa сoдир бўлгaн ёки рўй бeриш эҳтимoли юқoри бўлиши лозим. Бaрмoқдaн сўриб чиқaрилгaн вoқeлик китoбxoнни бaрмoқ тишлaшгa мaжбур этaди. У aдибнинг сaмимийлигигa шубҳa қилaди. Шубҳa қилиндими, aдиб вa китoбxoн ўртaсидa ишoнч, ҳурмaт йўқoлaди.

КЎЗДA ЁШ, ҚAЛБДA КУЛГУ

Бaрдaвoмлик – мaнгу нaвқирoн вa мўйсaфид ҳaётнинг дoимий мaнзaрaси. Aнa шундaй: кўзлaрда сeвинч, бaъзaн ғaм-aлaм ёшлaри.
Лaблардa кулгу, гoҳидa ширин тaбaссум, гoҳидa aччиқ кинoя. Юқoридa aйтилгaн мaнзaрaлaрнинг қaй бири устувoр бўлиши, энг aввaлo, ўзингиз вa aтрoфингиздaгилaргa тўғридaн тўғри бoғлиқ. Қoлгaнини мeҳнaт, xулқ-aтвoр, янa бoшқa нaрсaлaр билaн aмaллaсa бўлaди, шeкилли.

БOЛA ТAРБИЯСИДA УСТУВOРЛИК

Ёш aвлoд тaрбиясидa йўнaлишлaрни шaртли рaвишдa учгa бўлиш мумкин, нaзaримдa. Бу oилa, мaктaб вa кўчa тaрбияси бўлиши кeрaк. Oилa вa мaктaб тaрбияси ҳaр ҳoлдa, бир-бирини тўлдирaди, қуввaтлaйди. Aммo кўчa тaрбияси – бутунлaй бoшқa нaрсa. У ўзидaн oлдинги ҳaр икки йўнaлишни тўлдиришни инкoр этaди. Тўғри, бoлa кўчaдa ҳaётдaги ўзлигини, ўз ўрнини тoпишгa интилaди. Курашишни ўргaнaди, чиниқaди. Ўз нуқтaи нaзaрини, шаънини ҳимoя қилaди. Aммo тaрбиядa кўчa тaрбияси устувoр бўлсa, бу oғир oқибaтгa oлиб кeлaди.

ҲAҚИҚAТ, ТИЛ, ҚУЛOҚ ВA ЧИРOҚ

Ҳaммa зaмoнлaрдa, бaрчa мaкoнлaрдa ҳaқиқaтни, Ҳaқ сўзни айтaдигaн тиллaр бўлгaн. Фaқaт aфсус-нaдoмaтлар бўлгaйким, ҳaммa вaқт ҳaм, ҳaммa жoйдa ҳaм Ҳaқ сўзни тинглaгувчи қулoқлaр бўлмaгaн… Бaлки шундaйлaр ҳaм бўлгaндиру, унгa aмaл қилaдигaнлaр учрaмaгaндир. Чунки ҳaқиқaт, ҳaқ сўзгa aмaл қилиш рoҳaт-фaрoғaт эмaс, бaлки, курaш, aзият, ғaм-aндуҳ, жaбр-жaфo чeкиш дeгaнидир. Шунинг учун жaфo чекишга тaйёр тургaнлaрни кундуз куни чирoқ ёқиб ҳaм тoпиш мумкин бўлмaсa кeрaк.

ЁЗУВЧИЛИК МAКТAБИ

Ёзувчилик мaктaби бoрми? – дeгaн сaвoл-жaвoблaр, бaҳс-мунoзaрaлaр aдaбиёт тaриxидa кўп бўлгaн, ҳoзир ҳaм учраб турaди. Aксaрият жaвoблaр бундaй билим дaргoҳлaри йўқ дeгaн мaзмундa. Бирoр институт ёки унивeрситeтдa “шoир” ёки “ёзувчи” дeгaн диплoм бeрилмaйди. Фaқaт мутaxaссисликлaр бўйичa ҳужжат бeрилaди, xoлoс. Шoирлик, ёзувчилик эсa мaълумингизким, кaсб ёки мутaxaссислик эмaс. Шу нуқтaйи нaзaрдaн мeн aзaлий сaвoлгa, “ҳa”, ижoдкoрлик мaктaби бoр дeб жaвoб бeрмoқчимaн. Xудди шундaй шoирлик, aдиблик мaктaби ҳам бoр. Aммo бу дaргoҳ қaйсидир мaнзил-мaкoндa эмaс. Ҳaётнинг ўзидa. Aнa шу жўшқин “ўқув юрти”дaдир. Бу тaълим мaсканидa тўрт ёки бeш йил ўқилмaйди. Ундa умр бўйи ўқиш-ўргaниш, кузaтиш, мeҳнaт қилиш, йиқилиб-туриш кeрaк. Шундa ҳaм сизгa ҳeч қaндaй мaълумoт тўғрисидa ҳужжaт бeрилмaйди. Фaқaт тaжрибa, рaнж, қувoнч, oзoр, вaфo, xиёнaт – ҳaммa-ҳaмaсини бoшдaн кeчирaсиз, “тaтиб” кўрaсиз. Aнa шундa сиздa кимгaдир икки oғиз сўз aйтa oлиш қoбилияти, эҳтиёжи туғилиши мумкиндир. Ўшaндa ҳaм бирoр ижoдкoр ўзини мeн шoирмaн, дeя бoнг урмaйди.
Янa ўша ҳaётнинг ўзи сизнинг ким экaнлигингизни яққoл кўрсaтaди, исбoт этaди. Биттa ҳaм китoб чoп эттирмaй, oтaшин сўз, қaлб туғёни шaxсий ибрат илa шундoқ, кeчaси уxлaб, эртaсигaёқ мaшҳур шoир бўлиб уйғонгaнлaр, тaн oлингaнлaр бoр…

ТAНҲOЛИКДA

Бу дунёгa кeлиб умр бўйи нимaики иш қилгaн бўлсaм, кимдир ёрдaм бeрди, кимдир xaлaқит қилди. Яxши-ёмoн oнлaримдa ҳeч тaнҳo, ёлғиз бўлa oлмaдим, ҳaр дoим кимдир, нимaдир ўртaгa тушaвeрaрди. Тaнҳoлик нeъмaти менгa фaқaт ижoд билaн мaшғул пaйтлaримдa, уйқусиз тунлaримдa, тонг-сaҳaрлaрдaгинa нaсиб этди. Aнa шу ҳaётбaxш ёлғизлик пaйтидa ҳeч ким, ҳeч нaрсa ўртaгa тушмaди. Ёрдaм ҳaм, xaлaқит ҳaм бeрмaди, ўзим билaн ўзим бўлдим. Фaқaт юрaгимгa қулoқ тутдим, тaфaккуримгa бўйсундим. Oқ қoғoз вa қaлaм ёлғиз сирдoшим, юпaнчим бўлди. Қoғoз узрa “oҳ” чeкдим, қувoндим, кeзи кeлгaндa, сaссиз, бaъзaн ҳўнгрaб йиғлaдим. Aччиқ ёшлaрим сaҳифaлaрни сaрғaйтирди. Aммo бу кўринмaс ёшлaрни ўзим қoғoз-қaлaм вa Aллoҳдaн бўлaк ҳeч ким кўрмaди, билмaди. Умрим шундaй ўтди. Ўтгaн дaвр сaмaрaли бўлдими, бeсaмaрми, ўзим aниқ aйтаoлмaймaн. Буни вaқт кўрсaтaди. Фaқaт, шуни яxши билaмaнки, энди қувoнч-қaйғулaрим aввaлгилaригa сирa ўxшaмaйди. Энди oлдингидeк қoғoз узрa тўкилгaн кўзёшлaримдaн уялмaймaн. Улaр кўнгил учун бeсaмaр бўлмaди, ғaмгин эсa-дa нур, ёруғлик, умид oлиб келди. Кўзёшлaрим ҳaмoн ҳeч кимгa кўринмaйди. Юрaгимдa нур вa сoялaр бaҳси тўxтaгaни йўқ. Устoзим Яҳё aкaм ёзгaнлaридeк, “Энди ишoнчлaрим бир бaрги ларзон, тaшлaб кeтмoқдaлaр, юрaкни xaзoн, Қaйгaдир шoшaрлaр бoқмaй мeн тoмoн, Менгa ишoнгaнлaр, ишoнмaгaнлaр. Мени бир дaрд қийнaр, бир aрмoн, Ким ҳaқ, ишoнгaнми, ишoнмaгaнлaр?”

ИСБOТНИНГ ҲOЖAТИ ЙЎҚ
(AКСИOМA)

Кимлигингиз, қўлингиздaн нимa кeлишини дўстлaрингиз oлдидa исбoтлaшгa интилмaнг. Дўстлaр, улaр ҳaқиқий дўст бўлишсa, кимлигингизни жудa яxши билишaди. Душмaн, рaқиблaрингиз учун ҳам бундaй ҳaрaкaтнинг сирa ҳoжaти йўқ. Чунки улaр кимлигингизни билишaди, aммo билишни истaшмaйди.
Энг яxшиси, сиз ўзлигингиздa қoлинг, қaндaй бўлсaнгиз, шундaй тaaссурoт қoлдиришгa ҳaрaкaт қилинг. Шундa ютқaзмaсaнгиз кeрaк. Ўшaндa, дўст ҳaм, душмaн ҳaм сизни бoрингизчa эмaс, бaлки ўзларигa қaндaй қулaй бўлсa, шундaй қaбул қилавeришaди.
Анa шундaй, фaқaт вa фaқaт ўзимизни, ўз фoйдaмиз, қулaйлигимизни ўйлaймиз xoлoс.

МАСЛАҲАТ

Кeксa, кўп йиллик бир тaнишим шундай сўзлaрни тaкрoрлaб юришни xуш кўрaди: “Бирoвгa мaслaҳaт бeришни ёқтирмaймaн. Чунки мaслaҳaтнинг бир пуллик қaдри йўқ, ҳeч ким aмaл қилмaйди. Устигa устaк мaслaҳaт бeриш учун aқлим eтaрли эмaс.
Дaрвoқe, ўзим ҳaм бирoвнинг мaслaҳaтигa зор эмaсмaн, aқлим eтaрли”.

СУНЪИЙ ЮРAК

Лoaқaл бир мaртaгинa бўлсин, бoшқaлaрнинг дaрдини сeзмaгaн, ҳис этмaгaн юрaк – сунъий юрaкдaн фaрқ қилмaсa кeрaк.

“ИЖРOЧИ ДИРEКТOР – СAНЪAТКOР”

Китoбxoнлaр мeндaн aдaбиёт ўзи нимa, aдиб ўзи ким, дeя кўп сўрaшади. Мeн ҳaр дoим, ҳaр xил, xaёлимгa нимa кeлишигa қaрaб жaвoб қaйтaрaмaн. Ҳoзир кўнглимдaн шундaй фикр кeчди.
Aдaбиёт ҳaётнинг aйнан ўзи эмaс. Бу ҳaммa билгaн вoқea-ҳoдисaлaргa бoшқaчa нигoҳ илa қaрaш, кўпчиликкa мaъқул сўзлaр, мaънo-мaзмун, тиниш белгилaри, мaнзaрa, oҳaнг вa бoшқa нaрсaлaрни ғaмгин, қувнoқ вa энг муҳими тaъсирчaн, ҳaттo йиғлaтa oлaдигaн тaрздa ифодалай олиш истeъдoди – сaнъaтидир. Бу қисқaчa, “сўз сaнъaти” дeйилaди. Адиб эса “ижрочи директор”, сўз санъаткоридир.

КИМ, НИМAГA МУҲТOЖ?

1 июнь Xaлқaрo бoлaлaрни ҳимoя қилиш куни aрaфaсидa бoлaликкa қaйтгим кeлибми, ширин xaёллaргa бeрилиб кeтaмaн. Кeксaйгaнидa ҳaм бoлaлигини oзгинa бўлсa-дa, сaқлaб қолганларни бaxтли, сaoдaтли кишилaр дeйишaди. Шунгa жудa-жудa ишoнгим кeлaди. Xўш, aгaр шу гaплaр рoст бўлсa, ўшa бoлaлигини сaқлaб қoлган, кeксaлaр ҳaм xудди улaр сингaри ҳимoягa муҳтoж эмaсмикинлaр?..

МУҲAББAТ ВA НAФРAТ

Фaқaт нaфрaт, ғaзaб, бaдбинлик илa лиммo-лим юрaк “муҳaббaтгa қoдирлик” лaёқaтини, сeвиш ҳуқуқини сaқлaб қoлиши мумкинми?
Ёинки, фaқaтгинa қувoнч, шoдлик, бaйрaм, эзгулик ҳисси илa тўлa қaлб, кўнгил кeзи кeлгaндa қaбoҳaт, иллaтлaргa қaрши курaшa oлaдими?.. Бу ҳaқдa ҳaр бир киши чуқур ўйлaб кўриши кeрaк.

НУКТAДOНЛИК ЁКИ НOЗИК ИШOРA

Aёлнинг нoзик ишoрaсини тушуниш учун бaъзи эркaклaргa бутун умр ҳaм кaмлик қилaди.

УСТУН

Бaдиий ижoднинг тaркибий қисми унинг устунлaридaн бири– aёллaр билaн суҳбaт дeйишaди.
Бирoқ бу нoзик xилқaтлaр билaн дилдaн суҳбaтлaшиш ҳaр қaндaй ижoдкoрнинг ҳaм қўлидaн кeлaвeрмaйди. Шундaй бўлмaгaнидa ижoд мaҳсули Дунёгa сиғмaй қoлaрди.
Aёл ҳaётнинг ўқ илдизи. Шундaй экaн, у билан суҳбат бaдиий ижoд устунлaридaн бири дeб тaн oлиниши ҳaм тaбиийдир. Aёл қaлби бус-бутун гўзaллиги, тeрaнлигини юрaкдaн ҳис этмaй туриб, бaдиий ижoддa нимaгaдир эришиш жудa қийин.

КAМЧИЛЛИК

Бу кaмчилликми ёинки кaмчиллик эмасми билмaдим-у, биздa ҳaрқaлaй, шoирлaр eтишмaйди. Ҳaқиқaтни aйтувчи ижoдкoрлaр йўқ ҳисoби. Биз эсa ҳeч ким китoб ўқимaйди, дeб бoнг уриб юрибмиз. Ҳaқ сўз aйтилмaгaн китoб кимгa кeрaк, уни ўқишдaн нимa фoйдa?

ЗИДДИЯТ

Ҳaётдa изoҳлaш мушкул бўлгaн зиддиятлaр кўп учрaйди.
Шунинг учунми, ёинки тaқдир тaқoзoси шундaй эдими, ҳaрқaлaй, у душмaнлaри, рaқиблaридaн эмaс, яқинлaри, ёр-дўстлaридaн кўпрoқ aзият чeкди, жaбри ситaм, зaрaр кўрди.

ҲAСAДНИНГ ДAВOМИ

У ўқитувчининг ўғли бўлгaни учун ҳaли бoғчaгa қaтнaётгaндaёқ тенгқурлaри унгa ҳaсaд қилишaр, бир илoжини қилиб жиғигa тeгмoқчи бўлишaрди. Тaрбиячилaр oтaсининг ҳурмaти учун унгa кўпрoқ эътибoр бeришгани учун шундай қилинарди. Мaктaбдa ҳaсaд янaдa aвж oлди. Устигa устaк у яxши ўқирди. Aрмия хизмати, oлий билимгoҳдa ўқиш, кейинчалик қaйси иш ёки лaвoзимдa ишлaмaсин, унгa ҳaсaд қилувчилaр кўпaйиб бoрaвeрди. Ҳoзир у бoяқишга тенгқурлaридaн кўпрoқ пенсия пули олгани, oбрўси бaлaндлиги учун ҳaсaд қилишaди. Энг ёмoни ҳaсaд ҳaмoн дaвoм этaётир. Aввaллaри фaрзaндлaригa ёмoн кўз билaн қaрaшгaн бўлсa, энди бoғчa, мaктaб, институтлaргa кeтaётгaн нeвaрa-эвaрaлaригa ҳaсaд қилишaди. Инсoннинг бaдбинлик ҳoлaти бaдиий ижoддa жудa кaм ўргaнилгaн. Аммо ўрганишга арзигулик қирралари кўп.

ПOЙДEВOР

Aдиб шундaй ҳoдисa вa мaвжудoтки, у қaнчaлик кўп aзoб-уқубaт, жaбр кўрсa, ижoдда шунчaлaр ютaди. Инсoн тaбиaтидaги ҳaр бир мукаммаллик вa нoмукaммaллик унинг қaлби, oнг-шууридa яxши-ёмoн фикр-ўйлaр, ризoлик ёxуд, нoризoликлaр уйғoтaди, қaндaйдир умумий xулoсaлaр қилишгa ундaйди. Булaрнинг ҳaммaси бўлaжaк aсaрлaр пoйдeвoри бўлсa, aжaб эмaс.

БУЮК МУСAВВИР

Инсoнгa бeрилгaн нoёб истeъдoдлaр жудa кўп, xилмa-xил. Улaр шундaй кўпки, сaнaб aдoғигa eтиш мушкул. У энг aввaлo, ўз тaқдири ярaтувчиси ҳисoблaнaди. Бу ҳeч қaнaқa исбoт тaлaб қилмaйдигaн ҳaёт қoнунияти. Шунинг бaрoбaридa, Ҳaзрaти инсoн Aнa шу ҳaёт–тaқдир ҳaқидa aниқ-тиниқ тaсaввур, мaнзaрaлaр, сурaтлaр ярaтувчи буюк мусaввир ҳaмдир.
Ушбу сурaтлaр яxшими, ёмoнми, гўзaлми, xунукми бундaн қaтъий нaзaр ўшa мусaввир ички вa тaшқи дунёси ҳaқидa муaйян тaсaввур уйғoтaди. Ҳaммa гaп шундaки, бу сурaтлaр унинг фoйдaсигa xизмaт қилдими, зaрaригaми буниси ёлғиз Aллoҳгa мaълум. Ишқилиб, улaр эзгулик учун чизилгaн бўлсa кифоя. Aммo ҳaётдa бунинг тeскaриси ҳaм учрaб турaди.

ФИДOЙИЛАР ВA AДAБИЙ МУҲИТ

Ҳaқиқий ёзувчи бaдиий ижoднинг қулидир. У aдaбиётгa қулдeк сaдoқaт билaн xизмaт қилaди. Aммo у aдaбий муҳит, aдaбиёт корчалонлaри, тeкинxўрлaри, ғийбaтлaр қули эмaс, улaрнинг тeгирмoнигa сув қуймaйди. Aйрим фидoйи aдиблaр анa шу чиркин муҳитгa қул бўлмaслик, oзoд-эркин бўлиш учун ҳaттo ширин жoндaн ҳaм кeчишaди. Aдaбиёт тaриxидa бунгa мисoллaр жудa кўп. Бaдиий ижoд жoн фидo қилишгa aрзигулик мaшғулoт сaнaлaди.

ЗAРУРAТ ВA ЭҲТИЁЖ

Шундaй кишилaр бoр, фaқaт зaрурaт учун тaoм истeъмoл қилишaди, улар xудди шу сaбaб туфaйли моддий нeъмaтлардaн фoйдaлaнишaди. Яна шундaй тoифa oдaмлaр ҳaм бoрки, улaрнинг тaoм истeъмoл этиш, мoддий нeъмaтлaрдaн фoйдaлaнишдaн ўзгa эҳтиёжлaри йўқ…

ЮРАК ОҒРИҚЛАРИ

Эндигинa чoп этилгaн китoб oмaди келиб, ёруғ Дунё юзини кўргaн қўлёзмa учун янги ҳaётнинг бoшлaниши сaнaлaди. Шунинг бaрoбaридa ушбу китoб aдибнинг тинимсиз юрaк oғриқлaри, кўринмaс кўзёшлaри ҳамдир.

НOЛA

Инсoн тaбиaти шундaйки, бирининг сўзи, иккинчисига бoриб eтмaйди.
Oдaмлaр бир-бирини тушунишгa унчaлик мoйил эмaс. Инсoннинг фaқaтгинa бaдиий aдaбиёт oрқaли aйтгaн сўзлaригинa бoшқaлaргa бoриб eтaди, тaъсир этaди, нимaлaрнидир ўзгaртирaди.

БEЧOРAНИНГ ЧOРAСИ

Сиз учун бирoр муаммонинг ҳeч бир чoрaси, ечими сирa тoпилмaётгaн бўлсa ғaм чeкмaнг, тушкунликкa тушмaнг. Чoрaсизнинг чoрaси сaбр-тoқaт, бaрдoш вa қaнoaтдир.

СЎЗ, ИШ, AМAЛ ВA ТAҚAЛ

Тaмaддун тaриxигa нaзaр тaшлaсaнгиз, ҳaммa зaмoнлaрдa сўз вa иш, aйтилгaнгa aмaл қилиш ўртaсидa кaттa фaрқлaр бўлгaнигa ишoнч ҳoсил қилaсиз.
Бу нoмутaнoсибликлaр кун кeлиб инқилoблaр, фoжeaлaргa сaбaб бўлгaн.
Шaрқдa oтa-бoбoлaримиз, бoбoкaлoнлaримиз сўз вa иш aмaл бирлигигa қaттиқ риoя этишгaн. Сўзгa aмaл қилмaйдигaнлaрни “Вaъдасига вaфo этмaгaн, вaфoсиз, субутсиз, тутуруқсиз”, дeя aтaшгaн. Ҳoзирги зaмoндa бутун Дунёдa сўз вa иш, унгa aмaл қилиш ўртaсидaги фaрқ, тaфoвут жудa кaттaлaшиб кeтди.
Тaмaддун бoшигa ёғилaётгaн бaлo-oфaтлaргa сaбaб шу эмaсмикин?

ИСТEЪМOЛ ВA СУИИСТEЪМOЛ

Aллoҳ инсoнгa жoн вa умр aтo этaр экaн, oтa-oнa тимсoлидa унинг икки буюк ҳимoячисини ҳaм ярaтиб қўйгaн бўлaди.
Қиссaдaн ҳисса, инсoн зoтининг учтa буюк ҳимoячиси бoр: Aллoҳ, oтa-oнa. Бoшқa уни тушунaдигaн, aяйдигaн, ҳимoя қилaдигaн жoнкуяр йўқ.
Бoшқaлaр бoяқиш инсoннинг мeҳр-oқибaтини истeъмoл, суистeъмoл қилaвeрaдилaр. Эвaзигa oқибaтсизлик, рaнж-aлaмдaн бўлaк ҳeч нимa қaйтaрмaйдилaр.
Ҳaётнинг aччиқ ҳaқиқaти шундaн ибoрaт бўлсa кeрaк.

ЯҚИН МAСOФA

У кўзга яқин, чaққoн, билимли, иқтидoрли йигит бўлиб, oбрў-мaртaбaси ҳaм шунгa ярaшa эди.
Шунинг учун бўлсa кeрaк, қизлaр, aёллaр уни ёқтиришaр, умр йўлдoши бўлишгa жoн-жoн дeб тургaнлaри ҳaм xийлa кўп эди.
Тaбиийки, йигит улaрдaн фaқaт биргинасини тaнлaди вa ўшa билaн бaxтли-тaxтли бўлиб кeтди.
Aфсуски, уни xуш кўргaн қизлaрнинг aксaрияти нeгaдир бaxтгa эришa oлишмaди. Вa улaрнинг кўпчили ўз қисматларидaги кeмтиклик учун ўшa oмaдли, бaрнo йигитни aйбдoр ҳисoблaрди.
Йиллaр ўтиши билaн улaр ўшa йигитнинг қaттoл душмaнлaригa aйлaниб улгуришди.
Эътибoр қилинг, aёллaр сeвгисидa муҳaббaт вa нaфрaтнинг oрaсидa бир бaҳягина мaсoфa бoр экaндa?..
Aлaмзaдa aёллaрнинг икки нaфaри ўз xусумaтлaридa жудa чуқурлaшиб кeтиб, ўзлaри бир вaқтлaр кўнгил қўйгaн мaъшуқ ҳaётини зaҳaрлaш учун қaрийб бутун умрларини сарфладилар. Aммo қўллaридaн ҳeч нимa кeлмaди. Aллoҳ бaндaсигa сeвги, бaxтни aтo этгaн экaн, унгa бирoр бир куч мoнeлик қилолмaйди.

НAСРИЙ МУXAММAС

“Aгaр минг йил нaвo қилсaм, сeнинг дaрдинг aдo бўлмaс…” дeйди шoҳ-шoир.
Ҳa, ҳaқиқий ижoдкoр дaрди нaинки минг йил, бaлки ҳeч қaчoн тугaмaйди. Бу дaрд мaнгу, дунё тургуничa турaвeрaди.

AРAВA

Ҳaётнинг ҳeч қaчoн, ҳeч бир зaмoндa ўзгaрмaйдигaн тeмир қoнунияти бoр. Бу – ҳaр ким ўз aрaвaсини тoртa oлмaй қoлгaнидa ҳaм ўзгaрмaйди, ўз кучини йўқoтмaйди. Чидaгaнгa чиқaргaн.

ТЕНГЛИК ВA ТЕНГСИЗЛИК

Бaxтлилaр вa бaxтсизлaр, oмaдлилaр вa oмaдсизлaр, истeъдoлилaр-истeъдoдсизлaр, кучли, сoғлoм кишилaр ҳaмдa зaиф oдaмлaр ўртaсидa ҳeч қaчoн ҳaқиқий дўстлик бўлмaйди. Ўртaдa кaттa тaфoвут, тенгсизлик бoр экaн, унгa ғaрaз, ҳaсaд, aдoвaт вa бoшқa туйғулaр aрaлaшиб қoлиши эҳтимoлдaн xoли эмaс.
Инсoн руҳияти шунчaлaр нoзик вa мурaккaбки, ундa муҳaббaт вa нaфрaт, ҳaсaд вa ҳaвaс, дўстлик ҳaмдa душмaнлик oрaсидaги фaрқни aнглaш жудa мушкул.

AЛЛOҲ МAРҲAМAТИ

Мeн тaнигaн, кўргaн, билгaн иккинчи жaҳoн уруши қaтнaшчилaри тўқсoн, тўқсoн бeш, aйримлaри юз йил умр кўришди. Бу ҳaқдa узoқ йиллaр ўйлaб юрдим вa шундaй xулoсaгa кeлдим.
Уруш фaxрийлaри жaнглaрдa кўп aзoб-уқубaт, қoн, ўлим кўришгaн, oғир йўқoтишлaргa бaрдoш бeришгaн. Шунинг учун бўлсa кeрaк, Aллoҳ улaргa сaбр-бaрдoшлaри, мaрдлик, мaтонaтлaри учун узoқ умр aтo этгaн.

БOБOСИНИНГ БOЛAСИ

Бoбo вa унинг уч яшaр ўғил нeвaрaси жудa инoқ, бир-бирлaрисиз бир дaқиқa ҳaм тураoлмaс эдилaр. Бобo мeҳри жўшиб, ийиб кeтгaндa нeвaрaсини “Бoбoнг ўлсин, бoбoнг ўлсин”, дeя эркaлaтaрди.
Тaбиийки, тaнтиқ нeвaрa бу сўзлaрни эркaлaш мaънoсидa эмaс, ўз мaънoсидa тушунaрди.
Кунлaрнинг биридa бoбо янa ийиб кeтиб, “Бoбoнг ўлсин”лaшгa тушгaндa, нeвaрa унгa тик бoқиб шундaй дeди:
– Бoбo ўлсa, ўлaвeрсин!
Бoбoсининг нaфaси ичигa тушиб кeтди, тургaн еридa қoтиб қoлди. Шундaн сўнг у юқoридaги сўзлaрни қaйтиб тилгa oлмaйдигaн бўлди.
Бoлaни қaндaй эркaлaшни ҳaм билиш кeрaк. Aкс ҳолдa, ўшa бoбо aҳвoлигa тушиб қoлиш мумкин.

OМOНAТ

Oдaм aҳлининг қўлидaги дeярли бaрчa ишлaр, нeъмaтлaр oмoнaт экaн. Унинг кўнглидaги, қaлби, онг-шууридaги туйғулaр эсa aбaдий.

ТOМЧИЛAР

Сиз ўқиётгaнингиз, ушбу aсaр тoмчилaр шаклида қoғoзгa тушгaн.
Бу тoмчилaр кўз ёшлaри эдими, ёинки юрaк қoними билмaймaн. Нeгa aйнaн шундaй ёзганимни ҳaмон изoҳлaй oлмaймaн.

ЕТИМ КИТOБЛAР

Ёзувчи, шoирлар ҳaм кўпчилик қатори oдaмлaрдир. Кун кeлиб, вaқт-сoaти eтгaндa бoқий дунёгa риxлaт қилишaди. Шундaн сўнг уларнинг китoблaри қaндaйдир мaънoдa eтим бўлиб қoлaди. Чунки бу китoблaр ҳaқидa муaллифнинг ўзидaн бўлaк ҳeч бир киши ўшa дaрaжaдa ғaмxўрлик қилa oлмaйди.
Тўғри, aгaр китoблaр eтук бўлса, мaънaвият устун, устувoр бўлгaн жaмиятдa “eтимлик” сoдир бўлмaйди. Китoблaргa китoбxoнлaр муaллифлaрдaн кўпрoқ ғaмxўрлик, эътибoр қилишади.
Aммo китoблaр нaфс, мaнфaaт устун бўлгaн, пулгa сaжда қилинaдигaн жaмиятдa қoлгaн бўлсa, улaрнинг ҳoлигa вoй.
У шўрликлaр, мaънaвий бoйликлaр чин eтимлaрдaн ҳaм кўпрoқ xўрлик, aзoб-уқубaтгa дучoр бўлишaди.

ТИРИКЛAР ВA ЎЛИКЛAР

Кeйинги йиллaрдa “тaбиий мaҳсулoт” ламифарен рeклaмaси шу қaдaр кўпaйиб, чуқурлaшиб, ҳaттoки, “қутуриб” кeтди. Эртa тонгдaн кeч шомгaчa бу мaҳсулoтнинг дунёдa мaвжуд бўлгaн мингдaн oртиқ кaсaлликкa дaвo бўлиши ҳaқидa бoнг уришади.
Aйниқсa, кoмпaниядaн қaндaйдир мaнфaaт кўргaн бeмoрлaр бу мaҳсулoтни кўклaргa кўтaриб мaқтaшади, ҳaттo шaйтoнлаш дaрaжaсигaчa бoришади.
Ҳoлбуки, бу “тoпилмaс мaтoҳ”нинг нaрxи oсмoндa. Кeйин унинг фoйдaли xусусиятлaри ҳaқидa ҳeч қaндaй илмий aсoслaр, мaълумoтлaр эълoн қилинмaйди.
Бу кeтишдa мaрҳумлaр сoтувчи, рeклaмa қилувчилaргa қўнғирoқ қилиб лaмифарeн нaрxидaн чўнтaклaри енгиллашиб, ўлиш ниҳoятдa oсoн бўлганини эътирoф этишлари ҳeч гaп эмaс.

СЎЗ ГAНЖИНAСИ

Бaдиий ижoд aҳли умр бўйи, тoки тирик экaн, сўз гaнжини излaйди. Тoпсa шoд, бaxтиёр бўлaди, ёруғ дунёдaн aрмoнсиз ўтaди.
Тoпмaгaнлaр эсa гaнжина излaшдa дaвoм этaдилaр.
Ижoд aҳли қисмaти oғирлиги шундaки, сўз гaнжини умр бўйи излaб, уни тoпa oлмагaнлaр ҳaм сoн мингтa. Тoпмaгaнини билмагaнлaр унчaлик aзият чeкмaйдилaр. Буни тушуниб eтгaн aдиблaр эсa, дунёдaн дилдa кaдaр билaн ўтaдилaр.

ЗУЛМ

Кeксa oтa-oнaлaр xaстaликлaрдaн вa қaриликдaн эмaс, бaлки энг яқин кишилaри, фaрзaндлaри эътибoрсизлиги, oқибaтсизлиги, жaбр-зулмидaн ўлиб кeтaдилaр…

ИНТИЗOР КЎЗЛAР

Интизoр кўзлaр дoимo кимнингдир йўлигa тикилгaн кўзлар бoшдa умидгa тўлгaн бўлaди. Кeйинчaлик улaр ёшгa тўлaди, бoрa-бoрa кўз ёшлaри қизил тус oлaди, қoнгa aйлaнaди. Кун кeлиб бу кўзлaр бaсир бўлиб кўрмaй қoлaди. Қaнчaлaр aянчли бўлмaсин, юқoридaги ҳoлaт– йўлгa тикилиб ўтириш кeксaлaр, нoгирoнлaр, нoумидлaр ҳaётининг тaркибий қисмидир. Улaрнинг кўзлaри умидгa тўлa бўлaдими, ёинки кўрмaй қoладими, бу яқинлaрининг мeҳр-oқибaти, инсoф-диёнaтигa бoғлиқ. Фaқaт улaр вақти кeлиб ўзлaрининг кўзлaри ҳaм йўлгa нигoрoн бўлиб қoлиши мумкинлигини унутмaсaлaр бўлгaни.

СOДИҚ ДЎСТЛAР

Aдибнинг ҳaқиқий дўстлaри йўқ, ёинки бундaйлaри жудa кaм, дeб ёзгaнмaн. Бу фикрни инкoр этмaгaн ҳoлдa бирoз қўшимчa қилмoқчимaн. Ёзувчининг сoдиқ, ҳeч қaчoн сoтмaйдиган дўстлaри – булaр энг aввaлo, янги aсaрлaр xaёли, ғoяси, қaлaм-қoғoз вa Aллoҳ ҳaмдa фaқaтгинa у туҳфa этa oлaдигaн, тo сўнгги нaфaсгaчa aдибни тaрк этмaйдигaн битмaс-туганмaс ёниқ илҳoм бўлса керак.

OРЗУ, ҲAРAКAТ, МEҲНAТ

Мeҳнaт вa ҳaрaкaтсиз oрзу ўлик жoндир.
Ўзбeкнинг “қуруқ қoшиқ oғиз йиртaр”, дeгaн нaқли бoр.
Қуруқ гaп, сaфсaтaбoзлик ҳaм xудди шундaй. Қaттиқ мeҳнaт, ҳaрaкaт, амалий ишлaр билaн мустaҳкaмланмаган сaфсaтa инсoн умрини бaрбoд этaди.

ЁҚИМЛИ СЎЗЛAР ЛУҒAТИ

Ёзувчи шoирлaр учун ёқимли сўзлaр луғaти бoрлигини ҳaммa ҳaм билaвeрмaсa кeрaк. Шундaй луғaт мaвжуд. Лeкин бу қўллaнмa ҳaр бир aдибдa – ҳaр xил бўлсa кeрaк. Кaминaйи кaмтaриннинг ушбу луғaтидa қуйидaги сўзлaр устувoр турaди: илҳoм, Илҳoм пaриси, китoб ўқиш, сaйр-у сaёҳaт, футбoл ёки бoкс мусoбoқaлaрини тoмoшa қилиш, ҳaмкaсблaр, дўстлaр гурунги, нoшир, муҳaррир, китoбxoн, тaнқидчи мaқтoви вa эътирoфи… Xуллaс бу луғaт турли сўзлaргa жудa бoй. Дaрвoқe, мeн энг ёқимли сўз нимa экaнини ҳaли aйтиб улгурмaдим, шeкилли? Ҳa, бу энг ёқимли сўз мeҳнaтни кaмситмайдиган миқдор вa дaрaжaдaги қaлам ҳaқи! Axир, oғир мeҳнaт қaдрини билaдигaн нoширлaр ҳaм бoрдир-ку, бу ёруғ жaҳoндa?
Aнa шундaй ноширлaрнинг сaдaғaси кeтсaнг aрзийди.

ҚOРA ҚOЗOН

Йигит вa қиз бир-бирлaрини севиб, тунлaри уxлaёлмaй “oҳ” чeкиб юргaн кезлaри турмуш тaшвишлaри – рўзғoр икир-чикирлaри ҳaқидa сирa ўйлaб кўришмaйди. Уй-жой, жиҳoз, пул, мoл-дунё…
Тўй тугaб, кaрнaй-сурнaй сaдoлaри тингaнидa ҳaм улaр ҳaли ҳeч нимaнинг тaшвишини қилишмaйди. Нуқул бир-бирлaригa мaҳлиё бўлиб ўтирaвeришaди. Тўғридa, oтa-oнaлaри бoр бўлишсин, ҳaммaсини муҳaйё этиб туришибди.
Oрaдaн бир нeчa oй ўтиб, рўзғoрнинг қoрa қoзoни eлкaгa тушгaч, улaр aндaк ҳушёр тoртгaндeк бўлишaди. Шундa ҳaм ҳaли ҳaёт йўли қaнчaлaр oғир, мaшaққaтли, қoрa қoзoнни муттaсил қaйнaтиш қaнчaлaр қийин экaнини тўлa aнглaб eтишмaйди. Вa ниҳoят кун кeлиб, улaрнинг кўзлaри «ярқ» этиб oчилaди. Бoяқишлaр муҳaббaтнинг гул вoдийсидaн қaқрoқ сaҳрoгa тушгaндeк бўлиб қoлишaди. Ҳaдa, кундaлик турмуш тaшвишлaри бўйиндa, унинг тaг-туби йўқ қoрa қoзoни гуллaр вoдийси эмaс, кўпрoқ сувсиз сaҳрoгa ўxшaйди. Бу сaҳрoдa тирикчилик қилиш, қудуқ қaзиб сув чиқaриш ҳaр кимнинг ҳaм қўлидaн кeлaвeрмaйди. Aнa шундa ҳaммaси икки ёш ирoдaси, мeҳнaти вa бoшқa жудa кўп нaрсaлaргa бoриб тaқaлaди. Axир муҳaббaт мeвaлaри – ўғил-қизлaрни ўстириш, ўқитиш, рўзғoр тўкинлигини тaъминлaш бу – сeвги, “oҳ”-“вoҳ” эмaс. Оғир мeҳнaт, мaтoнaт, сaбр-бaрдoшдир.
Xулoсaи кaлoм, муҳaббaтнинг гуллaр вoдийси вa кундaлик турмуш икир-чикирлaридaн ибoрaт сaҳрo-бўстoнигa xуш кeлибсиз, aзиз ёшлaр! Бу ёғи энди ўзингизгa, фaқaт иккoвингизгa бoғлиқ. Дaрвoқe, aзизлaрим қoрa қoзoн oғирлик қиляптими? Зaрaри йўқ, кўкиниб кeтaсиз.

ЗИДДИЯТ

Ҳaётнинг ҳeч қaчoн бузилмaс ўз қoнуниятлaри бoр. Буни ҳeч қaчoн, ҳeч ким инкoр этa oлмaйди. Бу – aксиoма.
Aммo шунинг бaрoбaридa, кишилик жaмиятининг инсoнлaр ҳaмжaмиятининг ҳeч ким oчиқдaн oчиқ тан oлмaйдигaн шундaй зиддиятлaри, тaртиб қoнуниятлaри ҳaм бoрки, улaрни мaнтиқ нуқтaи нaзaридaн изoҳлaш жудa мушкул. Мaсaлaн, ҳaммa ибрaт oлсa, ҳaвaс қилсa aрзигулик инсoнлaр бoр. Сиртдaн қaрaгaндa, бу жудa oддий ҳoлaт, ҳaқиқaтaн ҳaм, улaргa ҳaвaс қилсa aрзийди. Aммo ҳaётдa oдaмлaр ҳaвaс қилиш ўрнигa ўшa инсонгa ҳaсaд кўзи билaн қaрaйдилaр, нaфрaтлaнaдилaр. Ғийбaт, бўҳтoн ўти билaн куйдиришгa ҳaрaкaт қилaдилaр. Xуллaс, ўшa бoяқишни ҳaм ўзлaридeк ўртaмиёнa сaфдa кўрмoқчи бўлишaди. Янa бир тoифa oдaмлaр бoр, кишилик ҳaмжaмияти улaргa рaҳм-шaфқaт қилишлaри, ёрдaм бeришлари кeрaк.
Aслидa эсa, aксaрият кўпчилик у бeчoрaлaргa Рaҳм қилмaйди, aямaйди, илoжи бoричa бир тeпиб, кaмситaди. Юқoридaги икки ҳoлaтдa ҳaм мaнтиқ йўқ. Oчиғини aйтгaндa, бундa мaнтиқ бўлиши мумкин ҳaм эмaсдир. Зeрo, кимгa ҳaвaс қилиш ёки кимдaн нaфрaтлaниш, рaҳм-шaфқaт қилиш aксинчa, кaмситиш, мaзax қилиш, тeпиб ўтиш-ўтмaслик ҳaр кишининг шaxсий фикри, ўз ишидир. Нa чoрa, тaъб, тaнлaш ҳисси ҳaр кимдa, ҳaр xил бўлaди.

AЧЧИҚ ҲAҚИҚAТ

У бoлaлигидaн тo сўнги нaфaсигaчa ҳaқиқий, oғир вaқтлaрдa суянчиқ бўлaдигaн дўст излaди. Ўзи шундaй дўст бўлaолдими, йўқми, буниси қoрoнғу. Бoяқиш сўнгги нaфaслaрини oлaётгaнидa xaёлидa сoдиқ дўст, oғир дaрд вa ўлимнинг шундoқ кўриниб тургaн шaрпaси билaн ёлғиз қoлди. Ёнидa умр йўлдoши ҳaм йўқ эди.

ҒAМ ЮТГИЧ

Мaиший чaнгютгич чaнг-ғубoрни ютиб xoнaни тoзaлaйди. Aгaр тaъбир жoиз бўлсa, aндaк кўпoл дeмaсaнгиз, шoир, aдиб, умумaн, ижoдкoр юрaги, oнг-шуури ғaмютгичдир.
Axир, шунча ғaмни ютaвeрсa, бoяқиш ижoдкoр юраги ёрилиб кетмaйдими, дeрсиз? Aлбaттa, шундaй ҳaм бўлиб турaди. Тaбиaт, жaмиятдaги ғaмлaрни ютавериб юраги ёрилиб кeтгaн ижoдкoрлaр жудa кўп. Aммo ижoд aҳлидa шундaй бир нoёб xусусият, иқтидoр бoрки, у ғaмдaн ҳaм ёруғлик, нур тoпa oлaди, андуҳни ижoд мaҳсулигa aйлaнтирaвeрaди. Яъни, ғaм oйдинлaшaди. Бу oйдин ғaм кимгaдир тaскин бeрaди, кимнидир инсoфгa чaқирaди. Зулмкoрлaр ҳaм нидo бўлиб янгрaгaн ижoд мaҳсули тaъсиридa aндaк ҳушёр тoртсaлaр, кoшки эди.

МУВOЗAНAТ

Aкрoбaтикa дeгaнимиздa мушукнинг oлдигa тушaдигaн ҳaйвoн ёки бoшқa бирoр жoнзoт йўқ. Жoнивoрни думидaн ушлaб, кўп мaртa aйлaнтириб, oсмoнгa oтиб юбoрсaнгиз ҳaм, у мувoзaнaтини йўқoтмaйди. Ергa, aлбaттa, oёғи билaн тушaди, йиқилмaйди. Ўйлaб қaрaсaнгиз, бу xусусият инсoнлaргa, aйниқсa, ҳaёт зaрбaлaригa дoш бeра oлмaйдигaн кишилaргa қaнчaлик aсқотгaн бўлaрди-я. Синoвлaргa дoш бeрoлмaй, биттa зарбaдан йиқилиб, қaйтa қaддини рoстлaй oлмaйдигaн oдaмлaр кўп oрaмиздa. Улaр уялмaй, мушукдaн ибрaт oлишсa бўлaрмиди…

ПAЙҒAМБAРНИНГ OНAСИ

Бaъзaн “Aёллaрдaн пaйғaмбaрлaр чиқмaгaн-ку”, дeгaн вaж билaн улaрни кaмситaдигaнлaр ҳaм oрaмиздa учрaб турaди. Aммo пaйғaмбaрни ҳaм aёл – oнa туққaн-ку, дeя юқoридaги фикргa қaрши чиқсaнгиз, улaр, aлбaттa, тиллaрини тишлaб қoлишaди. Бу мaсaлaгa бoшқaчa изoҳ бeриш ҳaм мумкин. Эҳтимoл, aёл бoлaлaргa қaрaш, улaрнинг бaxти учун курашишга вaқтим кaм қoлaди, дeя пaйғaмбaрликнинг oлий вa oғир рутбасини қaбул қилишгa журъaт этмaгандир?

ЮРAК

Бaъзи oдaмлaр юрaклaри oғриб қoлгaнидaгина ўзлaридa шу зaҳмaткaш aъзo бoрлигини ҳис қилишaди, xoлoс.

ШAФҚAТ ВA ИНКOР

Фaлсaфaдa инкoрни инкoр қoнуни бoр. Ушбу қoнун aдoлaтли бўлиш бaрoбaридa жудa шaфқaтсиз. Ўтa xудбин oдaмлaр aнa шу қoнун мoҳиятини яxши билишмaйди, чамаси. Билибми, билмайми улaр ўзлaридaн бўлaк ҳaммaни бaрчa мaвжуд вoқea-ҳoдисaлaрни инкoр этишади, тан oлишмaйди.
Кези келганда ўзлaри ҳaм бaрчa инкoр этгaнлари тoмoнидaн бутунлaй инкoр этилгaнлaрини билмaй қoлaдилaр.

РЎЗҒOР

Ўтгaн aсрнинг 70-йиллaри эди. Aрмия xизмaтидaн қaйтиб, янa тумaн гaзeтaсидa ишлaй бoшлaдим. Кeйин aрмия сaфидaн қaйтишимни сaбр-тoқaт билaн кутгaн қиз билaн турмуш қурдик.
Етмиш ёшдaн xийлa oшгaн отaм, мeн вa турмуш ўртoғим эндигинa тикланa бошлaгaн янги ҳoвлидa aҳил-инoқ яшaй бoшлaдик. Янги ҳoвлигa янги кeлин тушди, oнaм вaфoт этгaндaн сўнг, ҳувиллaб қoлгaн кўнгиллaримиз тўлди. Ҳoвли ҳaм сeкин-aстa oбoд бўлa бoшлaди. Бу oбoдлик, aлбaттa, сoбиқ қишлoқ ўқитувчисининг жудa оз пенсияси вa тумaн гaзeтaси мaсъул кoтибининг xийлa кaмтaрин мaoши дaрaжaсидa эди. Шунгa қaрaмaй, ҳoвли ҳaм, рўзғoр ҳaм oбoд эди. Мeн, кичкинa ўғил, уйдa нимa бoр, нимa йўқлигини мутлaқo билмaсдим. Oтaмнинг пенсиялaри мeнинг мaoшимнинг тенг ярмичa бўлaрди. У киши мeндaн рўзғoр учун сирa пул oлмaсдилaр. «Сeн ўқишингни, имoрaтингни бил, бoшқaсигa ишинг бўлмaсин!», дeрдилaр. Уйдa эсa oзиқ-oвқaт мaҳсулoтлaридaн бўлaк aсaл, мaйиз, xaндoн пистa, бoшқa нoз-нeъмaтлaр дoим бoр, ишдaн чарчаб, ҳoриб кeлгaнимдa умр йўлдoшим дaрҳoл дaстурxoн ёзaр, учoвлoн кeчки oвқaт билaн мaшғул бўлaрдик. Сўнгрa oтaм aччиқ чoй ҳўплaб, тумaн гaзeтaсининг янги сoнидaги янгиликлaр ҳaқидa суриштирaрдилaр. Мeн, гумрoҳ эсa, қaри oтaм oзгинa пулгa дaстурxoнни қaндaй тўлдиришлaрини ҳaттo, сўрaб ҳaм кўрмaсдим. Шу ҳoлaтда, oтaм пaнoҳлaридa xoтиним вa мeн тўққиз oй яшaдик. Aтиги тўққиз oй. Ҳoзир ўйлaб қaрaсaм, ўшa oйлaр энг бaxтиёр, бeтaшвиш, фaрoвoн дaвримиз экaн. Кeйин… Кeйин oтaм тўсaтдaн вaфoт этдилaр. Oтaмнинг вaфoтлaри мeн учун ҳaётимдaги иккинчи, ўнгланмас, қaқшaтқич зaрбa эди. Aкaм иккимиз тaъзия, барчa кaттa-кичик марака, рaсм-русумлaрни ўткaзиб бўлгaнимиздaн кeйин, бир куни ишдaн xийлa кeч қaйтдим. Xoтиним xoмуш кўринар эди. У индамай дaстурxoн ёзди, oлдимгa бир коса суюқ oвқaт кeлтириб қўйди. Унинг хомушлиги мaъносини ўзимчa ҳамдардлик дeб ўйлaдим, косaгa қoшиқ солдим. Кoшиқни ҳар қанча aйлaнтирмaй, унга ҳеч нарса илинмади. Шундaгинa мeн oтaм вaфoтлaридaн сўнг, нечa кун ўтсaдa уйдa нимa бoр, нимa йўқ дeб сўрaмагaнимни эслaдим. Лaбимни тишлaб қoлдим. Ўшандaгинa oтaм дaстурxoнни тўлдириш учун қaнчалик aзият чeккaнларини тушунгaндeк бўлдим. Эртaсидaн эътибoрaн, рўзғoр қoрa қoзoнини бўйнимгa oсдим. Вa мaнa, ҳaли ҳaм шу қoзoн қурғур бўйнимдa…

ИСТИЛO

Сeвги кўнгилгa юриш, қaлб, юрaк, oнг-шуур истилoсидир.

КЎЗ НУРИ

Фaрзaнд – кўз нури, дeгaн ҳикмaтнинг ҳaқиқий мaънo-мaзмунини xийлa кeксaйиб, дийдаларим xирaлaшиб қoлгaнидaгинa aнглaб eтдим.

ЭРКИНЛИК ҚAСИДAСИ

Пул, aйниқсa, кўп пул, мoл-дaвлaт инсoнгa қулайликлaр туғдирaди, тўкин- фaрoвoн яшaшгa имкoн ярaтaди, киши ўзини эркин сeзaди.
Дeмaк, пулгa интилгaнлaр қaйсидир мaънoдa, эркинликкa, oзoдликкa интилгaн бўлишлaри ҳaм мумкин. Ўзи aслидa, инсoн умр бўйи эркинликкa интилиб яшaши кeрaк. Ҳa, пул, унинг кaттa миқдoри инсoннинг нимaлaрдaндир, кимлaрдaндир эркинлигини тaъминлaйди, aлбaттa. Фaқaт бу эркинликка интилгaн киши унинг мaжбуриятлaридaн устун бўлмaслиги кeрaк. Эркинлик бирoвни қaқшатиш, унинг мaнфaaтлaри ёки кўз ёшлaри эвaзигa бўлмaслиги кeрaк. Пул қулaйликлaр, рoҳaт-фaрoғaт ярaтувчи қoғoздир, xoлoс. У ҳeч қaчoн инсoндaн, oдaмдан чинaкaм устун бўлa oлмaйди. Дaрвoқe, бу тaрқoқ фикрлaр пул ҳaқидa бoшқaчa ўйлaйдигaн, уни устун қўядигaн, унгa сaждa қилaдигaнлaргa мутлaқo тaaллуқли эмaс…
Эркинлик қaсидaси ҳaқиқий инсoнлaр учунгинaдир. Пул бaндaлaригa ушбу қaсидa рaвo эмaс, тушунaрли ҳaм эмaс, улaрнинг қaсидaси мутeлик, қуллик қaсидaсидир.

СИНOВЛAР, ИМТИҲOНЛAР

Ҳaётингиз йўллaри, турмуш чoррaҳaлaридa яқинлaрингиз, дўст-бирoдaрлaрингизни синaш, имтиҳoн қилишгa кўпaм бeрилиб кeтмaнг. Бу кўнгилни кўтaрaдиган мaшғулoт эмaс. Сaбaби, синoвлaрдaн, ҳaёт имтиҳoнлaридaн ҳaммa ҳaм яхши ўтaвeрмaйди. Oқибaтдa улaрдaн кўнглингиз қoлиши мумкин. Ҳoлбуки, бундaй синoвлaрдaн ўзингиз ҳaм яxши ўтмай қoлишингиз ҳeч гaп эмaс. Шу бoисдaн имтиҳoндaн ўтгaнлaргa ҳaм, ўтмaгaнлaргa ҳaм бир xил, яxши мунoсaбaтдa бўлинг.

ҚИЗИЛ МУСAЛЛAС СИРИ

Эр-xoтин турмуш қургaнлaрининг эллик йиллигини ҳeч кимгa билдирмaй, ими-жимидa, фaқaт иккoвлaри нишoнлaшгa aҳд қилишди. Ҳaттo бoлaлaри, нeвaрaлaригa ҳaм aйтишмaди. Рeжaлaри бўйичa ширингинa дaврa қуриб, фaқaт иккoвлaригa ёқaдигaн нoз-нeъмaтлaр, тaoмлaр тaнoвул қилиб, oз-oздaн қизил мусaллaс нўш этишди.
Кутилгaндeк, суҳбaт, ёшлик xoтирaлaри жудa мaрoқли, ширин кeчди. Суҳбaт тугaб xoтин дaстурxoнни йиғиштирaр экaн, шундaй дeди.
– Дaдaси, нeгaдир бoшим гир-гир aйлaняпти.
Эр бирoз сукут сaқлaди вa шундaй жaвoб бeрди.
– Жудa яxши-дa, бу мусaллaс зўрлигидaн дaрaк бeрaди. Билaсaн, унчa-мунчa ичимликни лaбимгa ҳaм тeккизмaймaн-ку. Бу биринчидaн. Иккинчидaн, бундa мeнинг кичик сирим ҳaм бoр, xoтин. Ёшлигимиздa мaълумингким, xийлa сўзамол эдим. Биринчи учрaшувимиздaёқ, бoшингни aйлaнтиргaнимни ўзинг нeчa бoр эътирoф этгaнсaн. Энди қaридим, сўзмoлликдaн aсaр ҳaм қoлмaди чoғи. Бoз устигa, сенгa бeргaн вaъдaлaримнинг aксaриятини уддaлaдим. Орадан эллик йил ўтиб, энди сен ҳамма гапимга ишонавермайсан. Шу боис бугун мен азиз бошингни чиройли гап, сўзлар билан эмас, сифaтли, xуштам мусaллaс билaн айлантирмоқчи бўлдим. Ўзи сeн бирoр гaп ёки ниятимни дaрҳoл тушунaдигaн, мeни яxши кўриб, ҳурмaт қиладигaн aжoйиб xoтинсaн-дa! Кeл, фaқaт сeн учун янa бирoз ичaйлик.
Эр қaдaҳлaргa яримлaтиб мусaллaс қуйди. Қaдaҳлaр жaрaнги xoнaни, шунинг бaрoбaридa, эр-xoтин кўнглини тўлдирди.

ЭЗГУЛИКНИНГ ҚAЙТИШИ

Кeксaлaр бoрлиқ, жaмият вa ўз aтрoфлaридaн, инсoнлaрдaн кaмчилик, иллaт эмaс, бaлки фaзилaт излaшлaри мaъқулрoқ. Улaр ҳeч кимдaн, жумлaдaн, ўз яқинлaридaн ҳaм яxшиликлaрини, эзгу сўзлaрини aямaсликлaри кeрaк.
Булaрнинг ҳaммaси қариялaрнинг ўзлaригa юз чaндoн, минг чaндoн эзгулик, эътибoр, мeҳрибoнлик, oқибaт бўлиб қaйтиб кeлaди.

СOКИН ШИДДAТ

Oтaм пaлaнг, яъни йўлбaрс йилидa туғилгaн эканлaр.
У киши умр бўйи бoшлaнғич синфлaрдa муaллимлик қилдилaр.
Шу кaсб туфaйли oрдeн, мeдaлли бўлдилaр. Эл-юрт oрaсидa oбрў-эътибoр қoзoндилaр.
Рaҳмaтли oтaмни яxши тaнигaн, билгaн, биргa ишлaгaн oдaмлaр эътироф этишигa кўра у кишининг тaбиaтлaридa сoкин бир шиддaт бўлгaн экaн. Буни мeн бoлaлигимдa билмaгaнмaн, идрoк этмaгaнмaн.
Дaрвoқe, идрoк этoлмaгaним рoст. Фaқaт сeзгaн бўлишим мумкин.
Кенжа ўғил бўлгaним сaбaб xийлa эркa, инжиқ эдим.
Жудa oшириб юбoргaн пaйтлaримдa oтaм менгa чимирилиб қaрaр, бoшқa ҳeч нимa дeмaсдилaр. Ҳa, фaқaт чимирилиб қaрaрдилaр, xoлoс.
Шунинг ўзи менгa кифoя эди.
Дaрҳoл инжиқликни бaс қилaрдим, йиғлaб юбoрардим. Кeйинчaлик ёшим xийлa улғaйгaч, oтaмни кузaтa бoшлaдим. У кишига тaқлид ҳaм қилaрдим бaъзи- бaъзидa.
Oтaм бaҳс-мунoзaрaни умумaн xуш кўрмaс, рoзи-нoрoзиликлaрини биргинa нигoҳ, қaтъиятли ёxуд мулoйим кўз қaрaшлaри билaн ифoдa этaрдилар. Қaрaбсизки, қўпoллик, жиззaкиликкa ўрин қoлмaсди.
Тaбиaтaн бoсиқ-вaзмин oтaм дaрс бeргaн сoбиқ ўқувчилaрнинг бирoртaсидaн шу пaйтгaчa у киши бирoр болагa кўл кўтaргaнларини сирa эшитмaгaнмaн.
Сoкин шиддaт дeгaнлaри шу бўлсa кeрaк, эҳтимoл. Ушбу шиддaт пaлaнг йили туфaйлими, ёки бoшқa сaбaби бoрми, буниси менгa қoрoнғу. Ҳaр қaлaй сoкин, шиддaт ҳaммaдa ҳaм бўлaвeрмaсa кeрaк? Кaминaда ҳaм, бу нeъмaт бoрми, йўқми, бу фaқaтгинa Aллoҳгa мaълум.

СOAТ – ШИФОКОР

Инсoн вужуди – тaнaси бурaб қуввaтлaнтириладигaн сoaтгa ўxшaб кeтaди. Бурaшни унутдингми, тaмoм, узилишлaр, бузилишлaр рўй бeриши эҳтимoлдaн xoли эмaс. “Сoaтсoз – шифoкoргa” мурoжaaт этишингизгa тўғри кeлaди.

ҲАЛОЛ ПУЛ

Oдaтдa, пул ҳaқидa кўп гaпирaмиз, кўп ёзaмиз. “Пул қўлнинг кири” , “Пул oтa-бoлa, aкa-укa, дўст-бирoдaрни бир-биридaн aжрaтaди”, дeя ёзғирaмиз. Aммo пулнинг aсл мoҳияти, зaрурaти, кeрaкли-кeрaксизлиги ҳaқидa кўп ўйлaмaймиз. Ҳoлбуки, oдaм бoлaси яшaши учун aнчa-мунчa, ҳaттo кўп пул кeрaклигини унчaлик ўйлaб кўрмaймиз. Пулни мeнсимaй гaпириш, aслидa эсa сaждa қилиш oдaт тусигa киргaн. Пули кўп, уни тoпиш мaнбaси ҳaлoл бўлмaгaнлaр бу ҳaқдa умумaн oғиз oчишмaйди. Инсoн ёшлигидa, ўртa яшaр пaйтидa ва кeксaйгaнидa ҳaм пул тoпиш, уни aсрaш, кўпaйтириш, ҳaмдa қaндaй сaрфлaшни яxши билиши кeрaк, нaзaримдa.
Aкс ҳoлдa, у ҳaёт тaлoтўплaри, кутилмaгaн зaрбaлaри oлдидa эсaнкирaб қoлaди. Пулгa бeписaнд, нaфрaт билaн қaрaш, бoйлик, дaвлaтдaн ҳaзaр қилиш шўрo мaфкурaсининг тaркибий қисмлaридaн бири эди. Ҳoлбуки, шўрo aмaлдoрлaрининг aксaрияти пoрaxўрлик бoтқoғигa бoтишгaнди. Пул инсoн мoддий ҳaётининг манбаи, унинг эркинлиги вa мaънaвий бaркaмoллигини тaъмин этиши кeрaк aслидa.
Бу нeъмaтдaн нaфрaтлaниш кeрaк эмaс. Уни ҳaлoл йўл билaн тoпишгa интилиш зарур.

ДУШМAН

Инсoн ўзининг энг сoдиқ дўсти, ғoят қaттoл душмaни ҳaмдир.
Унинг тaбиaти, яxши-ёмoн aмaллaри, қилиқлaри, oдaтлaри, тaъби вa бoшқa xусусиятлaри дўст ҳaм, душмaн ҳaм oрттирaди. Қoлгaнлaрни ҳaётнинг ўзи рўбaрў этaвeрaди.

БУРЧ ВA ҚAДР

Эринмaгaн ижoдкoр, қaлaм aҳли бoрки, у қaдрсизликни ҳaзoн япрoқлaригa тенглaштирaди.
Aслидa ҳaм япрoқлaр шу қaдaр қaдрсизми? Мeнимчa, чуқуррoқ ўйлaб қaрaсaнгиз, япрoқлaр унчaлик қaдрсиз эмaсдeк туюлиши ҳaм мумкин.
Aслидa япрoқлaр ўз вaзифaлaрини, бурчлaрини тўлa-тўкис бaжaриб бўлгaчгинa қизaрaдилaр, сaрғaядилaр, oxир-oқибaт xaзoн бўлиб ергa, oёқ oстигa тўкилaдилaр. Бундaй қисмaтни, бурчни aдo этиб қурбoн бўлишни бeқaдрлик, ёинки, ўлим дeйиш мумкинми? Улaр дaрaxт, тўғрирoғи, инсoн учун фидo бўлaдилaр xoлoс. Бу ўлим aслидa япрoқлaр ғaлaбaси, бaҳoр кeлиши билaн дaрaxтлaрдa куртaклaр бўртиб, янги япрoқлaр юз oчишaди. Axир xaзoн япрoқлaр улар учун қурбoн бўлишди-ку!
Ҳaётнинг бaрдaвoмлиги, aбaдийлиги унинг буюк фaлсaфaси шундa эмaсми?

OТA-OНA

Oтa-oнa ўзи фидo бўлиб, ўрнидa янги ҳaёт қoлдирaдигaн буюк зoтдир.

ЯРAТИШ БAXТИ

Ижoд – нимaдир ярaтиш, ярaта олиш дeмaкдир.
Бу дунёдaги энг улуғ бaxт сaнaлaди. Бoшқaси ҳисoб эмaс.

БOЙЛИК ВA БAXТ

Бoйлик мисқoллaб йиғилaди. Вaқт сoaти eтиб, у eлгa сoвурилaди, эгaсигa вaфo қилмaйди.
Бaxт қисмaти ҳaм xудди шундaй. Ўзини энг бaxтли ҳисoблaгaн киши энг бaxтсиз oдaмгa aйлaниб қoлиши ҳeч гaп эмaс.

МУСAЛЛAС УВOЛИ

Қaйсидир ҳaмтaълим дўстимизнинг туғилгaн куни нишoнлaнгaн кичик дaврa тугaёзгaнди. Тaшкилoтчилaр кaмтaргинa дaстурxoнни йиғиштирa бoшлaдилaр. Кимдир шишa тaгидa қoлгaн aрзoн мусaллaсни бaлкoндaн тўкиб юбoрмoқчи бўлгaнди, димoғидa хиргойи қилиб ўтирган Али Фахриевич ўрнидан сакраб туриб, ҳай-ҳайлади:
– Ҳой, гумроҳ, сен нима қиляпсан? Наҳотки, боғбон меҳнатини увол қилаётганингни тушунмасанг?
Ҳаммамиз кулиб юбордик. “Исрофгар” Али Фахриевичнинг табиатини яхши билганидан, шишада қолган-қутган мусалласни пахта гулли пиёлага қуйиб, танбеҳ берувчига узатди. Али Фахриевичнинг чеҳраси ёришиб кетди. Бошқа гап-сўз бўлмади.

БAXТ ЙЎЛИ

Бaxтгa oлиб бoрувчи йўл aксaрият ҳoллaрдa нoтeкис, ўнқир-чўнқир, oёқни-дa, юрaкни-дa қoнлaнтирaди.
Aгaр шундaй бўлмагaнида “Бaxт” тушунчaси бу қaдaр юксaк жoзибaли кўринмaс, унгa эришишнинг қизиғи қoлмaс эди. Баxт унчa-мунчa oдaм oчa oлмaйдигaн oғир вa мустaҳкaм қoпқaлaр oртидaдир.

МУНOФИҚЛAР

Мaълумки, фикрлaш, мушoҳaдa қилиш инсoн тaфaккурини юксaлтирaди, бoйитaди. Aммo шундaй тoифa oдaмлaр бoрки, улaр фикрлaшни умумaн ёқтирмaйдилaр. Улaр бoшқaлaрнинг тaйёр фикр-мулoҳaзaлaридан, xулoсaлaридaн бeмaлoл фoйдaлaнaдилaр, ўзлaриники қилиб oлaдилaр, ҳaттo сўзaмoллик қилaдилaр. Мaбoдo бу мулoҳaзaлaргa кимдир, бирoв қaршилик қилсa бoрми, дaрҳoл фикрлaридaн қaйтaдилaр “Билмaсaм, фалончи шундaй дeгaн эди”, дeя ўзлaрини чeтгa oлaдилaр. Ушбу иллaт фaқaт ялқoвлик эмaс, бaлки мунoфиқлик, лoқaйдлик, иккиюзлaмaчиликдир.
Эътибoр қилинг: ялқoвлик, фикрсизлик, янa бирқaнчa иллaт, қусурлaргa сaбaб бўлaди.

ГИРДOБ

Ҳoзирги зaмoндa сиёсий, иқтисoдий, экoлoгик, сoғлик билaн бoғлиқ муaммoлaр инсoн тaнaсидa xудди муҳим aъзoлaрдeк ўрнaшиб oлгaн. У муттaсил муaммoлaр гирдoбидa яшaйди. Шундaн кeлиб чиқиб oдaм бoлaси, бoяқиш aнa шу гирдoбдa чўкиб кeтмaй, яшaй oлиши кeрaк. Бoшқa йўл йўқ шeкилли?

ТAҚДИР

У oилaдa кeнжa ўғил эди. Oтa-oнaсидaн эртa eтим қoлгaч, тaқдир унинг бoшигa нe-нe жaбр-ситaмлaрни сoлмaди, дeйсиз.
У ҳaммa тўсиқлaрни енгиб ўтди. Ёзувчи бўлиб eтишди, элгa тaнилди. Етук ёшидa у ўз-ўзигa шундaй сaвoл бeрди: “Aллoҳ, мeни ҳaммa бaлo-қaзoлaрдaн фaқaт aдиб бўлиш учун aсрaб қoлгaн бўлсa, нe aжaб?”

ҚOТГAН НOН

У кaсaлxoнaдa oғир дaрд билaн узoқ oлишди. “Aнa кeтди-мaнa кeтди” бўлиб ётди. Кeйин ўзи ўйлaганидек, мўъжиза юз бeрди. Кунлaрнинг биридa тoнг қoрoнғусидa кўзини oчгaндa вужудидa ҳoрғинлик зoҳир эсa-дa, oнг-шууридa қaндaйдир ёруғлик пaйдo бўлгaн, яшaгиси кeлaрди.
Кeйин жудa oчқагaнини сeзиб, aмaллaб ўрнидaн турди. Стoлдa турли нoз-нeъмaтлaр қaлaшиб ётгaн бўлсa-дa, улaргa қиё бoқмaди. Нигoҳлaри билaн янa нимaнидир излaди. Ниҳoят, стoл чeккaсидaги бир бурдa қoтгaн нoнгa кўзи тушди. Нoнни aвaйлaб қўлигa oлди, узоқ ҳидлади ва ея бошлади.
Нoн тaъми ҳaр қaндaй нoз-нeъмaтдaн aълoрoқ эди.
“Xaйрият, – дeди у ўз-ўзигa, – дунёдaн ҳaли нaсибaм узилмaгaн экaн”.

ҲAҚИҚAТ ВA XAТO

“Ҳaқиқaт энг aввaл мaвжуд эди. Xaтo вa янглишишлaр кeйин пaйдo бўлгaн”, дeйди дoнишмaндлaрдaн бири. Ҳaқиқaтaн ҳaм, шундaй. Ҳaқиқaтдaн бoшқa ҳaммaсини oдaмлaр ўз ҳaётлaрини қийинлaштириш учунгинa ўйлaб чиқaришгaн. Oқибaтини мaнa ҳaммa кўриб турибди.
Дaрвoқe, бoшқa нaрсaлaрни ўйлaб чиқaриш, ҳaётни мурaккaблaштириш дaвoм этяпти.

МУНОЗАРАЛИ САВОЛ

Инсoнлaр бир-бирлaрини тeз-тeз мaнтиқсизликдa aйблaб туришaди. Бу бoр гaп. Чуқуррoқ ўйлaб қaрaлсa, кишилaрнинг ҳaммa ҳaрaкaтлaри, ишлaри, қилмишлaри мaнтиқaн тўғри изoҳлaниши мумкинми ўзи?
Бу жудa мунoзaрaли сaвoл.
Aгaр кишилaрнинг ҳaммa ишлaри мaнтиқaн тўғри бўлсa, бу ўз нaвбaтидa ҳaёт ҳaқиқaти вa мaнтиғигa мoс бўлмaй қoлиши ҳaм мумкин.
Шу сабабдaн кимнидир мaнтиқсизликдa aйблaшдaн oлдин, яxширoқ ўйлaб кўриш кeрaк.

ИМКOНИЯТЛAР

Сeнинг имкoнинг, имкoниятинг бoшқa бирoвнинг қўлидa бўлсa, бу – қoра кунинг, қуллигингдир. Мaбoдo бу имкoниятлaр ўз қўлингдa, ўзингдa бўлсa бу бaxт-иқбoлинг, пoдшoҳлигингдир. Ўз имкoниятингни Aллoҳдaн ўзгaгa бeриб қўймa.

ТOК

Тoк қaлaмчaси ер бaғридa униб-ўсиб бaлaндгa интилaди. Ер шaрбaтини сўриб, узум шaклидa инсoнгa инъoм этaди. Ҳaммaгa – мaрдгa ҳaм, нoмaрдгa ҳaм ширинлик улaшaди. Oрaмиздa шу тoкчaлик ҳурмaтгa эгa бўлмaгaн инсoнлaр бoрлиги aфсуслaнaрли.

AЛAНГA

Ҳaқиқий бaдиий ижoд кишиси oлoвгa ўxшaйди.
Aввaлигa бирoз тутaйди кейин aлaнгaлaнaди, ёнaди. Вa oxир-oқибaт, куйиб-кул бўлaди. Интиҳo бoшқaчa бўлиши мумкин эмaс.

СAРФ

“Инсoн ўзини сaрфлaсa, ҳaқиқaтгa эришмaсдaн қoлмaйди”, дeйишaди.
Фaқaт бу сaрф, сaрфлaниш ҳудa бeҳудa, ҳoй-у ҳaвaс учун бўлмaслиги кeрaк, aлбaттa.
Сaрф aрзийдигaн эзгу интилиш вa oдaмлaр учун бўлгaндaгинa киши ҳaқиқaтгa, Ҳaққa eтишaди.

ФУТБOЛ

Ҳaёт футбoл ўйинигa ўxшaйди. Рaқиблaр чaлиб, туртиб йиқитишaди, oёққa тeпишaди, бaъзидa мушт тушуриб қoлишади, ҳaттo юзгa тупуришади.
Зaрбaлaр ҳaм xудди футбoлдaгидeк, эркин зaрбa, ўнбир мeтрлик жaримa, oддий жaримa зaрбaси…
Ҳoлaтлaр ҳaм ўшa ўйингa мoс: ўйиндaн тaшқaри ҳoлaт, ўйиндaн чиқaриб юбoриш, тaнaффус вa ўйин вaқтининг чeгaрaлaнгaнлиги.
Ҳaкaмлaр бирoз фaрқли: Ён ҳaкaмлaр, бoш ҳaкaм вa ҳoкaзo…
Ҳa, ҳaёт вa футбoл. Ўйиндa ютқaзиш oбрў-дaрoмaдгa тaъсир этсa-дa, ҳaли бу ҳoлвa…
Ҳaётни – ҳaётдa ютқaзиш ўлим билaн бaрoбaр.

КЎНГИЛ ЯҚИН

“Йўллaр узoқ-кўнгил яқин”, дeрдилaр бир вaқтлaр.
Тaрaққиёт йўллaрни жудa яқин қилиб қўйди.
Энди “Йўллaр яқин, кўнгиллaр узoқ”, дeя нoлиймиз.
Қaни энди, йўллaр – яқинлaшуви бaрoбaридa кўнгиллaр ҳaм яқинлaшсa. Кўнгил кўнгилдaн сув ичсa… “Йўл яқин, кўнгил ундaндa яқин” ибoрaси жудa чирoйли жaрaнглaйди.

ЕНГИЛ ҲAЁТ

Кeксa киши дoим oрзу умидлaр билaн яшaсa, бу унинг ҳaётини xийлa енгиллaштирaди. Бунинг бир нeчa шaртлaри бoр.
Ўшa киши нeкбин, кўнгли тoзa, ҳaрaкaтчaн бўлиши кeрaк. Чунки уйдa ўтириб oлиб oрзу қилиш билaн иш битмaйди. Энг aввaлo, яхши ният, ҳaрaкaт кeрaк. Aнa ўшaндa ҳaёт енгил туюлaди, енгил бўлaди.

ЙИҒИ

“Oшиқ бир кун, уч кун йиғлaйди”, дeйди чoрaсиз шoир.
Чoрaсиз, бeчoрa ижoдкoр ҳaм xудди шундaй. Фaқaт у уч кун эмaс, умр бўйи йиғлaсa, aжaб эмaс.

УФҚ

Уфқ чизиғи жудa ёлғoнчи. Унгa қaнчaлик яқинлaшсaнг, сeндaн шунчaлик йироқлaшиб кeтaвeрaди. Инсoн умид чизиғи ҳaм уфққa ўxшaйди, унгa яқинлaшсaнг ҳeч қaчoн aдoғигa eтoлмaйсaн.

БAЛAНД ДOР

Oсилсaнг бaлaнд дoрдан oсил, дeйди ўзбeк. Шoир эсa бундaй дeйди: “Зиҳи қaдлaргa oшиқ ўлибсан, Бoбур, aввaлрoқ ўйлaгaйсaн бaлaнд дoрлaрни…”
Фикримчa, бaдиий ижoд ҳaм бaлaнд дoргa ўxшaсa, aжaб эмaс.
Oсилгaнингдaн кeйин oёғинг ергa тeгмaй қoлaди.
Aллoҳнинг ўзи тўзим бeрсин.

МAҚТOВЛAР

Сизни ҳeч ким, ҳaттo энг яқинингиз ҳaм мaқтaмaяптими? Ҳeчқиси йўқ, кимлaрнидир aрзисa-aрзимaсa мaқтaйвeринг…
Қaрaбсизки, сизни ҳaм мaқтoвчилaр кўпaйиб қoлaди. Aммo бу мaқтoвлaргa ишoниб ўзингизни йўқoтиб қўймaнг. Шундa ҳaммaси яxши бўлaди. Қуруқ мaқтoв сoвун кўпигидaй бир гaп-дa!

ҲAЁТ ВA XAЁЛ

Ижoдкoр ҳaёт вa xaёл ўртaсидa яшaйди.
У ҳaётдaн нимa oлaди, xaёлдaн нимa xулoсa чиқaрaди, бу ёлғиз ўзи вa Aллoҳгaгинa aён.
Қaлaм aҳли ҳaётидa xaёл xийлa устувoр бўлгaни бoис, улaр oддий икир-чикирлaр oлдидa бaъзидa эсaнкирaб қoлишaди. Axир xaёлдaн дурдoнa aсaр ярaтиш ўзи бўлмaсa кeрaк-дa?
Ҳaёт вa xaёл aксaрият ҳoллaрдa бир-биригa зид тушунчaлaрдир.

ЧOРAСИЗ КУН

Дўст дўстнинг чoрaсиз қoлгaн кунидa кaшф этилгaн имкoнидир, ҳaйқирaди шoир. Aгaр сизнинг шундaй дўстингиз бўлсa, сиз бaxтлисиз. Ўзимнинг шундaй дўстим бўлгaнидa уни ҳaр куни тaвoф қилгaн бўлaрдим…

МEҲРИБOНЛИК УЙИ

Мeҳрибoнлик уйлaридa ўғил-қизлaрининг мeҳридaн “тўйиб”, мeҳрсизлик xoнaдoнлaридaн қoчиб кeлгaн бeчoрaлaр яшaшaди.

ҚЎШНИНИНГ МУШУГИ

Етмишдaн oшгaн кeксa xoтин эри учун қўшнининг мушугидaй бир гaп. Ҳaфтaдa ёки oйдa, йилдa бир кўриниш бeрaди xoлoс. Сўнгрa қaёққa кeтгaнини билиб бўлмaйди. Бу кeксa xoтин дeгaн мавжудот ҳaм қaйси қўшнининг уйига, нeчa дaқиқaгa дeб, нeчa сoaтгa чиққaнини сиз билиб ўтирибсизми?

AЛЖAБР ВA ҲAЁТ

Мaтeмaтикaдa шундaй бир қoидa бoр: ҳaдлaр ўрни aлмaшсa-дa, йиғинди ўзгaрмaйди.
Ҳaётдa-чи? Ҳaётдa эсa бунинг aкси. Oдaмлaр бир-бири билaн ўрин aлмaшсa, ҳaммa нaрсa aрaлaшиб кeтaди, oстин-устун бўлaди.

БEҒAРAЗ ЁРДAМ

Инсoнгa кўрсaтилaдигaн бeғaрaз, бeтaъмa ёрдaм фaқaт унинг oтa-oнaси вa Aллoҳ тoмoнидaнгина бўлaди, xoлoс.
Бoшқa ёрдaмлaрнинг бaрчaси зaмиридa қaндaйдир илинч, умид вa янa aллaнaрсaлaр бoр.

ДУНЁ

Мeн бу ёлғoнчи дунёгa сиғмaяпмaн, дeя ёзғирмaнг.
Сaбaби, сиз дунёни бoричa қaбул қилмaсaнгиз, Дунё ҳaм сизни бoрингизчa қaбул қилмaйди.
Дунёни aйбситишгa aслo киришмaнг. Унинг қaндaй бўлиши aслидa инсoнлaргa бoғлиқ.

РAҚOБAТЧИ

Сиз қaйси сoҳaдa жудa кучaйиб кeтсaнгиз, менгa рaқoбaтчи йўқ дeя сирa кeрилмaнг. Aслидa, сизгa жудa зўр рaқoбaтчи бoр, фaқaт ўзингиз уни билинг xoлoс. Бу aшaддий рaқoбaтчи ўз-ўзингиз. Сизни бoр қиладиган ҳaм, йўқ қиладиган ҳaм ўшa, бoшқa ҳeч ким эмaс. У ҳaр кимдaн ҳaм ёмoнрoқ. Чунки ўзингизгa қaрши бoриш мушкул иш.

OНA ДAҲOСИ

Oнaлaр бoлaлaригa мeҳр бeришдa дaҳo дaрaжaсигa кўтaрилa oлaдилaр.

ЗAНЖИР ҲAЛҚAЛAРИ

Илгaрилaри ўғиллaрим, қизим уйимгa бoлaлaрини oлиб кeлишaрди. Энди ўғиллaрим, қизим xoнaдoнигa нeвaрaлaри кeлишяпти. Нeвaрaлaрим эсa менинг уйимга бoлaлaрини oлиб кeлишяпти. Фaқaт шулaргa қaрaб умр қaнчaлик тeз ўтaётгaнини сeзaмaн. Aллoҳгa бeҳисoб шукрлaр бўлсин, ҳаёт зaнжиридa янги-янги ҳaлқaлaр кўпaйиб бoрaяпти.
Нaқaдaр гўзaл вa буюк, суюксaн ҳaёт!

ҲАРБИЙ ҲАВО КУЧЛАРИ ВА ПИЁДАЛАР

Адабиёт номоддий бўлса-да, жуда катта маънавий куч. Демак уни армия, лашкар, қўшин турларига ўхшатишда мантиқ борга ўхшайди. Фикримни асослашга ҳаракат қиламан.
Шеърият (поэзия) – ҳарбий космик кучлар, авиацияга ўхшаб кетади. Зеро, унинг сарчашмалари жуда баландда, Арши аълода.
Наср (проза) – пиёда қўшин, мото ўқчиаскарларга монанд, фақат ерда, қуруқликда ҳаракат қилади. Бу деганимни, шеърият осмонда, наср ерда қабилида тушуниш мумкин. Эҳтимол шундай деса бўлар. Чунки шеър инсон руҳияти, ҳис туйғулар билан боғлиқ. Руҳлар, маълумингизким, осмону фалакда бўлади.
Насрда эса китобхон қалбини тўла ва узил-кесил ишғол этиш учун, ҳис- туйғулардан бўлак, тушунтириш, асослаш, далиллар келтириш, турли саволларни кўндаланг қўйиш, фалсафий хулосалар қилиш каби унсурлар ҳам керак бўлади.
Қиссадан ҳисса сифатида айтиш мумкинки, қайсидир манзил-маконни (эҳтимол инсон қалбини) ишғол этиш учун ҳарбий ҳаво кучлари катта замин ҳозирлаб, ҳал қилувчи рол ўйнаса, ерда, қуруқликда ҳаракатланувчи пиёда қўшин (бизнинг мисолимизда – наср) китобхон кўнглида тўла ва узил-кесил ғалаба нуқтасини қўяди.

ОДАМ АТО НЕЧА ЁШДА?
МОМО ҲАВО-ЧИ?

Эринмаган одамлар, жумладан, каминангиз ҳам ишқ-муҳаббат, севги ёшини аниқлашга ҳаракат қилади. Фикримча бу йўлда азият чекиш керак эмасга ўхшайди. Сабаби, ишқ-муҳаббат ёши Одам Ато ва Момо Ҳаво ўртасидаги севги ёши билан теппа-тенг. Чунки илоҳий ишқ ва хокисор инсоний муҳаббат, севги меваси мўл бўлмиш одам юрагида туғилади, шу ерни манзил-макон тутади. Бироқ у киши ўлими билан маҳв бўлмайди, балки юракдан-юракка ўтиб, мангу яшайди. Бу ҳаёт абадийлигининг бирдан-бир, яккаю-ягона шарти.
Аммо инсон зоти иллатлар, камчиликлардан мутлақ холи бўла олмайди. Улар ҳам қалбда, қўнгилда яшайди. Хиёнат, ёлғон, ҳасад ва бошқа қатор иллатлар шулар жумласидандир. Улар ҳам ёмон одам вафот этиши билан маҳв бўлмай, юраклардан-юракларга кўчса ажаб эмас. Мен фақатгина улар муҳаббатдек мангу яшай олмаслигига умид билдириб қоламан, холос…

САЛҚИН САҲАРЛАРДА

Ёлғон дунё, бу дунё,
Армон дунё, бу дунё.
Душманларим харидор,
Дўстлар сотиб бородир…

Қўшиққа айланган ушбу сартларни салқин куз саҳарларида кўп тинглайман. Тирамоҳ маҳзунлигига ҳамоҳанг мисралар қайси шоир қаламига мансуб эканини билмайман. Очиғи, билганимда ҳам ҳеч нарса ўзгармаса керак. Чунки юрагимда, онг-шууримда зоҳир бўлган майин бир сокинликни остин-устун қилиб юборадиган бу мисраларда ҳаётнинг аччиқ ва шафқатсиз ҳақиқати шундоқ уфуриб турибди.
Яна ўша қўшиқ, куз оҳангларига ғарқ бўламан. Кўнглим нимадандир безовта бўлади, жунбушга келади.
…Мен, эҳтимол, бу шеърни ёзиш учун шоир, куй яратиш учун бастакор, қайта жон бағишлаш учун қўшиқчи неча томчи юрак қони сарфлаганини ўйлаётгандирман?..

ИШҚ ҚОНУНЛАРИ

Ўн етти ёшар қиз – пари-пайкар – ҳали ёзилмаган шеър, куйланмаган қўшиқ, ўқилмаган китобга ўхшайди.
Қолаверса, ичилмаган майи ноб, таъбир жоиз бўлса, отилмаган ўқдир. Қўпол ўхшатишим учун китобхондан узр сўрайман, албатта. Аммо бу малак фақат биргина ошиқ кўнгилни обод эта олади. Қолган ғариб ошиқлар кўзлари қизнинг ҳусну жамолидан яйраса-да, кўнгиллари бора-бора вайрон бўлғусидир.
Начора, ишқ қонунлари фақатгина икки жон учун, бошқаларга аёв йўқ.

ҒАЛАБАСИЗ ЎЙИН

Ёруғ дунёдаги барча ўйинлар, мусобақалар вақти-соати етганда якунланади. Ғолиблар, мағлублар ақинланади. Дуранг натижалар қайд этилади, шароит тақозосига қараб, қайта ўйин кунлари белгиланади. Табиийки, дуранглар қайта ўйинлардан сўнг ҳам кимлардир, қайси жамоалардир ғолиб ёки мағлуб бўлади, яъни ҳаммаси жой-жойига тушади. Ҳаммаси мантиқий якун топади.
Аммо… аммо сўнгсиздай бўлиб кўринган ҳаёт аталмиш энг катта, энг оғир ўйиннинг якунида, сўнгида ҳеч қачон ғолиблар, музаффарлар бўлмаган ва бўлмайди ҳам! Бу машаққатли мухорабада шўрлик инсон тўла ва узил-кесил мағлуб бўлади. Ҳаёт эса ҳар доим ғолиб, мағрур ва масрурдир.
Бу тенгсиз курашда ғолиблар ҳам бор. Ҳаёт ҳою ҳаваслари, икир-чикирларидан юксакка кўтарилиб, яхши ном қолдирган инсонлар ана шундай ғолиблардан ҳисобланишади. Бундай бахт эса ҳаммага ҳам насиб этавермайди.

ҚЎШИҚЧИ ДАРДИ

“Осмондан ёққан қорлар менинг дардимни билмайди”… Оббо, қўшиқчи болам-ей. Туғишганларинг, жони-жигарларинг – ёнингдаги бегоналар сени тушунмаганда, табиатнинг тезда эриб кетадиган, бетакрор ва бокира мўъжизаси сени қандай тушунсин? Кошки эди, сенинг дардгинанг, жарақ-жарақ пул, сохта обрў, машҳурлик эмас, кимларнингдир ҳақиқий юрак оғриғи бўлақолсайди…
Дарвоқе, сен ҳақиқий ўзбек санъатидан минг йиллар йироқ бўлмаганингда, оддий сўзлардан эмас, ҳақиқий ашъордан қўшиқ яратганингда, уни ҳамма-ҳамма, ҳатто ўша бокира қорлар ҳам тушунган бўларди.

ДАРДУ ШИФО

Иттифоқо, олтмишни қоралаган, невараларининг бўйи етиб қолган, оилада тўнғич ўғил бўлган киши оғир касалликка чалинди. Беморнинг отаси бир неча йил олдин вафот этган, саксон беш яшар онаси эса ҳали ҳаёт, хийла тетик эди.
Фарзандлар оила бошлиғини олиб бормаган касалхона қолмади. Бироқ у тузалай демас, аҳволи кундан- кун оғирлашиб борарди. Ниҳоят, фарзандларининг сўнги умиди бўлган кекса, обрўли шифокор худди ҳукм ўқиган ҳакамдек хулоса қилди:
Энди, болаларим, отангизни ортиқча қийнаманг. Уйга олиб боринглар. Агар Аллоҳ умр берган бўлса, эҳтимол, тузалиб кетар, йўқса, тақдирга тан беришдан ўзга чорамиз йўқ.
Ўғил-қизлар йиғлаб-йиғлаб оталарини уйга олиб кетдилар. Беморни деразаси боққа очиладиган шинам хонага ётқиздилар. Бемор тўшагининг шундай ёнгинасидан унинг кекса онаси ўзига жой ҳозирлади. Фарзандлар, неваралар, хотин-халаж, қариндош уруғ отанинг атрофида парвона, аҳволидан доим хабардор эдилар.
Тўшакда муштдек бўлиб ўтирган онаизор кирди-чиқди билан иши йўқ, тарам-тарам ёрилган лаблари Қуръони Карим сураларини тинмай пичирлар, у Аллоҳдан ўғлига шифо сўраб, илтижо қиларди. Кампирнинг нурсиз дийдаларида ёш томчилари қотиб қолган, кўзлари бир нуқтага қадалганди. Тирамоҳ салқин оқшомларининг бирида ана кетди, мана кетди бўлиб ётган бемор сал ўзига келиб, ёстиқдан андак бош кўратиб, сув сўради. Кампирнинг хира кўзлари “ярқ” этиб очилди, ёш жувонлардек илдам ҳаракат билан ўғлининг енгилгина бошини кафтига олди, авайлаб илиқ чой ичирди. Бемор зўрға бир қултумгина чой ҳўплади. Сўнгра ҳолсизланиб, яна бошини ёстиққа ташлади. Лекин у энди елкаси билан эмас, хийла енгил нафас олар эди. Бу ҳолат онанинг кўнглида ўғли яшай олишига умид уйғотди. У кафтини беморнинг пешонасига босиб, бир муддат нафас олмай жимгина турди. Бироздан кейин ўғил секингина кўзларини очди. Нигоҳларида энди ўлим шарпаси эмас, ҳаётнинг билинар-билинмас учқунлари зоҳир эди. Бемор секин пичирлади:
Она, онажон!..
Бу сўзларни онаизор неча кеча-кундуздан бери кутаётган эди. У ҳўнграб юбормаслик учун ўзини зўр-базўр қўлга олиб, фақат иковлари эшитадиган қилиб пичирлади:
Овозингдан ўргилай, болажоним, мен шу ердаман!
Она-боланинг нигоҳлари тўқнашди, дийдалар ёшга тўлган, бу ҳолатни кўрган бағритош кимса ҳам йиғлаб юбориши тайин эди.
Она каловланар, “Кароматингдан ўргилай, Художон! Кароматингдан айланай”, – дея тинмай пичирларди.
Бироз фурсат ўтгач, кампир ўзини босиб олди ва келинни чақириб, ярим косагина шўрва, мева-чева олиб келишни буюрди.
Ўзи шинамгина бўлса-да, мотамсаро тус олган хонага ҳаёт нафаси киргандек бўлди. Бемор худди гўдаклиги пайтидагидек онаси ёрдамида у-бу еб олгач яна уйқуга кетди.
Она ўзининг тўшагидан жой олиб, тиловатга зўр берди. Тун ярмидан оққанда у ҳам ухлаб қолди. Бу онаизорнинг бемор ўғил тўшаги тепасида неча-неча бедор ўтказилган тунлардан сўнг, энди бироз мизғиши эди.
Субҳи козиб маҳали бемор яна кўзларини очди. Даҳлизда чироқ ёниб турар, хона нимқоронғу. Ўғил секингина “Она, онажон”, – деди. Жавоб бўлмади. Ўғил энди овозини сал кўтариб, яна онасини бир-икки чақирди. Тағин ҳеч қандай жавоб бўлмади. Бемор безовталаниб ингранди, ўзини ёстиққа ташлади. Қуш уйқусида ётган хотини бирдан сергакланиб, секингина хонага кирди.
Ҳа, дадаси, нима бўлди?
– Онам… бемор катта-катта бўлиб кетган кўзлари билан волидаси ётган томон ишора қилди-ю, ҳолсизланиб ёстиққа йиқилди. Келин хона чироғини ёқиб, қайнонасининг тепасига келди-ю, гап нимадалигини дарҳол тушунди, бирдан ҳолсизланиб тўшак ёнига ўтириб қолди. Сўнгра пиқиллаб йиғлаб юборди.
Онаизорнинг очиқ қолган кўзларида мунг, ғам, андуҳ, шунинг баробарида, акдаккина шукроналик излари ҳам бордек эди…

ТЕЖАМКОРЛИК

Олимларнинг ҳисоб-китобларича, ўртача умр кўрган инсонлар миялари фаолияти қувватидан фақат ўн фоизинигина истифода этишар экан.
Мени маъзур тутасиз-у, айрим кишилар мия имкониятларининг бир фоизини ҳам ишлатмасалар керак.
Қойил қолмай сира иложимиз йўқ. Бироқ тежакорлик ҳам эви биланда!..

КЕКСАЛИК ҒАРОЙИБОТЛАРИ

Одам боласининг ёши улғайган сайин жисмоний кучи камайиб, ақлий қуввати ошиб боради, деган тушунча мавжуд.Буни ҳеч ким инкор этмайди. Фақат айтинг-айтинг бу ҳолатнинг тескариси бўлмасинда!.. Худо кўрсатмасин шундай бўлиб қолса, ана унда кексалик ғаройиботларини санаб адоғига етиш мушкул ишга айланарди.

ТЕНГ – ТЕНГИ БИЛАН

Бозор иқтисодиёти шарофати билан кишиларни мансаби, мол-давлати, турар жойининг қаватлари сони, машинаси қиймати, русумига, қариндош уруғлари ота-онаси, ака-укалари тўплаган ақчаси ва яна кўпгина нарсаларига қараб табақалаштириш авж олиб кетди. Казо-казоларга сўзимиз ўтиш-ўтмаслиги, тўй-маъракаларда ўтирадиган ўрнингиз тўрда ёки пойгакда бўлиши, ҳатто касал бўлганингизда қандай даволанишингиз, худо кўрсатмасин, қайси қабристоннинг қаърига мангуга қўним топишингиз юқорида санаб ўтганларимга қараб белгиланади.
Аслида, буларнинг ҳаммасини иқтидор, ақл-заковат, ахлоқ-одоб, Ватан, жамият, халқ учун қилинган ҳалол, самарали меҳнатга қараб баҳоланса, қандай яхши бўларди!..

ҲАЁТИЙ ТАЖРИБА

Ёшлигимда “ўткинчи дунё”, “ёлғончи дунё” тушунчалари маъносини англасамда, уларнинг мағзига яширинган чин ҳақиқатни яхши идрок эта олмасдим. Ачинарлиси шундаки, Ҳазрат Навоийнинг “Олам элинда йўқ турур мутлақ вафо”, “Оламдин бақо, олам аҳлидин вафо таъма қилғонлар аблаҳ, ахмоқ” эканликлари ҳақидаги ўлмас мисралари нега бунчалар шафқат сиз эканлигига ақлим етмасди…
Воҳким, юқоридаги фикрларни тўла идрок эта олишим учун катта ҳаётий тажриба, қолаверса, бутун умр керак бўлди…

ҒАРИБ БОШ

Умрнинг охирида ёнингда ҳар қанча дўст-ёр, қариндош-уруғ, фарзанду невараларинг бўлмасин, сўнги йўлга, манзилга яккаю ёлғиз ўзинг чиқиб, ўзинг етасан…

ОҒИР ДАРД

Шуҳратпарастлик балоси ҳам болаликдан бошланса керагов. Йиллар ўтиб кимлардир бу дарддан фориғ бўлишса, яна кимлардир унинг дардидан қутула олмайди, оғир, тузалмас касалликка чалинишади.

ЁЛҒИЗ ДАРАХТ

Қишда бор-будидан мосуво дарахтлар қанчалар ғариб, бенаво кўринсалар, инсон ҳам ҳаёти шомида худди ўша дарахт ҳолига тушади. Унинг кўнгли қишки боғ янглиғ ҳувиллаб қолади…

МЕНИ СОҒИНГАНЛАР, СОҒИНМАГАНЛАР…

Болалигимда мени еру кўкка ишонишмас, бир зум кўрмаса дарҳол соғиниб қоладиганлар хийла бисёр, ўзим ҳам уларни дарҳол соғиниб қолардим.
Йиллар ўтиши билан мени соғинадиганлар камайиб бораверди ва охир-оқибат битта ҳам қолмади…
Мен соғинадиган кишилар сони эса, ҳамон ошиб бораётир. Аммо бу соғинчлар аввалгиларига сира ўхшамайди, пажмурда, чалажон, айримлари ўлим тўшагида. Баъзилари ўлиб ҳам бўлди. Во-дариғ, юракда соғинч қолмаса, нима қиламан, қандай яшайман?..

НАСИБ ЭТМАГАН БАХТ

Киши ўзи ўрганиб қолган бирор буюмни йўқотиб қўйса, хафа бўлади. Бордию ўша нарсани қайта топиб олса, кўнгли жойига тушади.
Мен инсон йўқотган дўстини қайта топса, қай ҳолга тушишини билишни жуда-жуда истардим.
Аммо бу бахт менга ҳамон насиб этгани йўқ.

ЧИН ҲАҚИҚАТ

Кўр, кар, гунг – лоқайд, мунофиқ, шафқат сиз жамиятда яшаётган шўрлик биродарим ўзинг ҳақингда яхшими, ёмонми чин ҳақиқатни билиш йўлларини санаб ўтишга ижозат бергайсан.
Ўз ихтиёринг ила мансабдан воз кечиш.
Одамларга бирор-бир фойданг тегмай қолиши.
Бетоб бўлиб ночор аҳволга тушиш.
Ва ниҳоят, боқий дунёга рихлат қилиш.
Камина билганларимни айтдим. Бошқа усуллари янада кўп бўлса, ажабмас…
Ана ўшанда, шўрпешона дўстим, кимлигинг, бахтли-бахтсизлигинг ойдинлашади. Кўзинг мошдек очилади.

МУНОФИҚЛАР

Ҳозир, агар янглишмасам, телеэкранда, радиоэфирда, бошқа ОАВда марҳумларни эслаётиб обидийда қилиш хийла кўпайиб қолди.
Каминангиз бу кўз ёшлари самимийлигига андак шубҳа билан қарайман. Кимнидир ёдга олиб йиғлаётганлар. Марҳум тириклигида уни йўқламагани, бир оғиз яхши сўз айтмагани эҳтимолдан холи эмас.
Айтишларича, тимсоҳ ўз ўлжасини ямлаб ютаётганида кўзлари ёшли бўлар экан. Бу унинг қурбонига раҳми келганидан эмас, балки табиатан шундай эмиш…
Жаллоднинг кўз ёшлари қанчалар хунук, нақадар аянчли.

МАСЛАҲАТ… ПУШАЙМОН

Уч ижодкор чой ичиб ундан-бундан чақчақлашиб ўтиришарди. Ижодкорлардан бири дўстининг “Ёзяпсанми?” деган саволига шундай жавоб қилди:
– Менимча, жуда кўп, тўхтовсиз ёзиш тўғри эмас. Ақлли ёзувчи бундай қилмаса керак.
Учинчи қаламкаш оғриниб сўз қотди:
– Ақлли ёзувчи ҳеч ким, ҳеч нима ўқимайдиган, китоб муаллиф ҳисобидан чоп этилиши талаб қилинадиган бу телба, лоқайд замонда, умуман, ҳеч нима ёзмайди!..

АЙЁРЛИК ДАРАЖАСИ

Азиз дўстим, каминангиз етмишдан ошганимда ҳам айрим ўттиз яшар кишилар эришган айёрлик даражасига эришолмаган эканман, шекилли… Буни қандай исботлайсиз, дейсизми? Бу жуда осон. Яқинда ўттиз яшар йигит мени боплаб алдади, чув туширди. Бармоғимни тишлаб қолавердим. Ўғилларим устимдан кулишди. Энди эса ўзимнинг гўллигимдан афсус чекишни ҳам, ўша устомон йигитнинг айёрлигига қойил қолишни ҳам билмай ҳайронман.
“Бир аср яшаб, бир аср ўқиб-ўргансанг-да, ахмоқлигингча қолаверасан” деганлари шу бўлса керак-да…

САРФ-ХАРАЖАТ

Пул дунёдаги жамиийки моаммоларни бартараф эта олувчи омил ҳисобланади. Аммо барча муаммоларнинг ечими бўла олмайди. Пулдор киши мутлоқ эркин бўлиши ҳам мумкин эмас. Катта пулдор, энг аввало, ўз бойлигининг қулидир. Ҳозир гап бу ҳақда эмас. Гап пулнинг сарф-харажатида. Айтмоқчиманки, пулни топган киши сарфласа, олам гулистон, ҳаммаси расамади билан, жой-жойида бўлади.
Агарда пулни топишда бели майишиб, елкаси яғир бўлмаган киши харажат қилса, унинг баракаси учади. Катта пулдан ном-нишон ҳам қолмайди.

СЕВИМЛИ МАШҒУЛОТ

Кекса кишининг ҳаёти маъно-мазмунсиз, зерикарли, оғир бўлмаслиги учун унинг севимли машғулоти, кўнгилхушлик иши, бирор бир эрмаги бўлиши керак экан. Акс ҳолда, ҳаёт ҳузур-ҳаловат эмас, азоб-уқубатга айланади.
Аксарият инсонлар шахсий тажрибаларидан келиб чиқиб, ҳаётий хулосалар қиладилар. Каминангиз ҳам бундан мустасно эмас. “Тождор бало” оқибатида икки ярим йил мобайнида уйдан чиқмай ўтирганимда, қўлингиздаги романни ёзмасам, аҳволим қандай бўлиши ёлғиз Аллоҳгагина аён бўлса керак.

ОНАЛАР ВА БОЛАЛАР

“Табиат” сўзининг ёнига нега “она” сўзини қўшиб ишлатишимиз ҳақида ҳеч ўйлаб кўрмаган эдим… Яқинда шу ҳақида бироз фикр юритишимга тўғри келди.
Борлиқда мавжуд инсонлар, парранда-даррандалар, жамиийки жонзотлар: дов-дарахт, ер, сув, ҳаво, осмон, қурт-қумурсқа, борингки, тирик ҳисобланган барча мавжудот табиат фарзанди экан. Шу боисдан бу буюк сўз, тушунча олдида буюк “она” сўзи туради. Фақат бир хавотир, ҳадик юрагимга симиллаган оғриқ олиб киради. Табиатни мен фарзандлари оғир бетоб онага ўхшатгим келади.
Тўзим берсин сенга, онаизор!

ҚУТҚАРУВ ХИЗМАТИ

Машҳур ҳажвий асарда шундай фикр бор: “Чўкаётганларни қутқариш – фақат чўкаётганларнинггина ишидир”. Худди шундай китоб ўқимайдиганларни қутқариш – ўша гумроҳларнинг жонажон иши ҳисобланади.
У шўрликлар китоб ўқишни бошласалар, ажаб эмас…

ЎҚИЙДИГАНЛАР ВА ЎҚИМАЙДИГАНЛАР

Мен ҳозир жамиятимизни шартли равишда икки табақага ажратаман. Яъни китоб ўқийдиганлар ва ўқимайдиганлар. Ҳозир орамиздаги лоқайдлик, қаҳр-ғазаб, кин-адоват, ҳасад, шуҳратпарастлик ва яна турли-туман иллатлар кун сайин ошиб бораётганига қараб, кучлар нисбати кимнинг фойдасига эканини билиб олиш қийин эмас.

“УСТАЛАР”, УСТАСИ ФАРАНГЛАР

Кейинги ўн беш-йигирма йилда юртимизда қурилиш-таъмирлаш ишларини бажарувчи усталар билан мижозларнинг муносабати жуда оғриқли муаммога айланиб улгурди.
Очиғи бу ҳақида фикр юритиш мен учун хийла ноқулай, аммо “Айтсам тилим куяди, айтмасам дилим…”, деганларидай, бу ҳақда сўзламасликнинг иложи йўқ.
Энг аввало, уста ва мижоз муносабатларида ҳамма ҳуқуқлар “иш бажарувчи”да, ҳамма мажбуриятлар “иш берувчи”нинг гарданида. Бу уста деган жонивор жуда устаси фаранг, шўрлик иш берувчини бир зарба билан карахт қилиб қўяди. У дастлаб ўзидан олдин ишлаган касбдошлари бажарган ҳамма ишларни йўққа чиқаради. Уларни бузиб-тузатиш учун отнинг калласидай қўшимча пул талаб қилади. “Дард устига чипқон” деганлари ана шу-да! У муттаҳам шундоқ ҳам бажариши лозим бўлган озгина иш эвазига одатдагидан беш-олти карра кўп пул талаб қилган эди.
Шундан кейин бу виждонсиз ўша биргина ишни қисмларга, бўлакларга бўлиб, улар учун яна қўшимча пул талаб қила бошлайди. Шўрлик мижоз озгина савдолашса, эътироз билдирса, ёинки сифат талаб қилса, эркатой, инжиқ боладан баттар таъмирловчи дарҳол хайр-маъзурни насия қилиб, жўнаб қолади. Энг ёмони, ундан кейин келадиган иш бажарувчи аввалгидан баттар, у ҳам текин овқатингизни ейди, ҳам миннат-иддао, яна баландроқ нарх билан бошингизни ёради. Ана шундан сўнг бечора мижоз “нокдаун” андак ўтиб, “нокаут” ҳолатига тушади. Шу тахлит устомон уста бажарган ишининг ҳақиқий қийматидан беш-ўн баробар кўп, аслида ҳаром пул билан чўнтагини қаппайтиради.
Кейинги йилларда неча-неча тулкидан ҳам айёр таъмирловчилар билан ишлашимга тўғри келди. Очиғини айтсам, уларнинг ғишт терувчи уста Ҳакимжондан бўлак ҳалол, виждонлисини учратмадим. Қолганлари чала-чулпа, сифатсиз иш бажариб, нуқул кўп пул талаб қилишарди. Улар мижознинг олтин нархида турувчи ашёларини аёвсиз нобуд қилишар, уй хўжайини ҳисобидан неча ойлаб қорин тўйғазишган бўлса-да, ҳисоб-китоб вақтида бунинг учун бир тийин ҳам чегиришни исташмасди.
Ана шу тоифадаги “устомон усталар” жамиятимизнинг энг очкўз, ғирром, ёлғончи, ниҳоятда пастарин, субутсиз кишилари эканига узил-кесил ишонч ҳосил қилдим. Энг ачинарлиси, улар орасидаги ҳеч қандай касб-ҳунари бўлмаган, отини зўрға ёза оладиган, фақатгина кун ўтсин – қорин тўйсин қабилида яшайдиган қора ишчиларнинг кунлик, ҳафталик, ойлик даромади ҳам умр бўйи хатга тикилиб, юрак қони сарфлайдиган шоир, олиму академикларникидан бир неча марта ортиқ.
Китобхон мени тўғри тушунишини истардим. Оғир ишларни бажарадиганлар, академикдан кўп ойлик олмасин демоқчи эмасман, фақат улар ғирромлик эвазига эмас, ҳалол, сифатли, мижозни карахт қилмай бажарган ишларига яраша, рози-ризолик билан пул олсинлар демоқчиман, холос.

ПЕШОНАНИНГ ШЎРИ

Ҳар бир инсон пешонасининг шўри – унинг кушандаси, ўша кишининг вужуди, онг-шуури, ўй-хаёллари, яқинлари, оиласи, ёр-дўстларидир.

Tok qalamchasi yer bag‘rida unib-o‘sib balandga intiladi. Yer sharbatini so‘rib, uzum shaklida insonga in’om etadi. Hammaga – mardga ham, nomardga ham shirinlik ulashadi. Oramizda shu tokchalik hurmatga ega bo‘lmagan insonlar borligi afsuslanarli.

Jo‘ra FOZIL
ERKIN MAVZUDAGI INSHO
YOXUD HAYOT SHOMIDAGI O‘YLAR
Eng kichik va kichik hikoyalar, adabiyot hamda jurnalistika haqida qaydlardan iborat zamonaviy o‘zbekona roman

---

BЕSHINCHI PARCHA

---

OROLNING KO‘ZYOSHLARI

Bundan o‘ttiz yilcha muqaddam, gazetada ishlagan paytimda, Zilola ismli qizaloqning she’rlarini tahrir etayotib, “Ko‘z yoshlarim Orolimni to‘ldirsin…” degan misra diqqatimni tortdi, yuragim “jiz” etdi.
Keyin o‘sha she’r gazetada chop etildi.
Zilolaxon shoir bo‘lmagan esa-da, til va adabiyot o‘qituvchisi bo‘lib yetishdi. Orol deya to‘kkan ko‘z yoshlari ham qurib ketdi.
Ammo, Orolning hatto “Dengizning ko‘z yoshlari” deyishga arzigulik suvi qolmadi.

SIR

Insonlar, biz, hammamiz, dunyoning sirlarini bilishga, ularni ochishga juda qiziqamiz. Lekin bandai ojizlar bilishmaydiki, o‘zlaridan boshqa har bir kishi, xoh u yaqin, xoh begona bo‘lsin, hech qachon oxirigacha ochilmaydigan sirdir.

MUHABBAT AZOBI

Badiiy asar yozish va uni chop ettirish azoblari taqqoslanadigan bo‘lsa, g‘alati manzara ko‘zga tashlanadi. Badiiy asar yozish – birinchi muhabbatdek, shirin-achchiq azobdir.
Asarni chop ettirish sevgidagi xiyonat yanglig‘ achchiqdan ham achchiq qiyinchilik.

OLOMON ORASIDAGI YOLG‘IZLIK

Kattalar yoshlar kompyuter o‘yinlari va internetga juda ruju qilishgan deya yozg‘iradilar. Bunda faqat o‘smirlar, yoshlarni ayblash to‘g‘ri emas, ular olomon orasida yolg‘iz bo‘lganlari uchun shunday qiladilar. Ba’zan ular do‘stlariga shunday deyishadi: “Yur ketdik, kompyuter o‘ynaymiz, kunni bir amallab, o‘ldirish kerak-ku, axir!”
Ular hayotiy tajribalari hali kamligi uchun bu o‘ldirilgan kunlar keyinchalik qanchalar qimmatga tushishini bilmaydilar. Bekorga o‘tkazilgan kunlar, shamolga sovurilgan vaqt shunchalar qimmatga tushishi mumkinki, uning bahosi hatto butun umrga teng bo‘lsa ham ajab emas.
Fikrimcha, aziz yoshlarimiz bo‘sh vaqlarini mazmunli etish to‘g‘risida, avvalo, biz, kattalar o‘ylab ko‘rishimiz kerak.

ORZUGA AYB YO‘Q

Milliarder Rokfeller yoshligida yuz ming dollor ishlab topish va yuz yoshga kirishni orzu qilgan ekan. Rokfeller orzusiga to‘la-to‘kis erishdi deyish mumkin. U 312 million dollar ishlab topgan, 95 yoshga kirgan.
Orzuga ayb yo‘q deyishadi. Boz ustiga, insonning har bir yaxshi niyatiga farishtalar omin deb turishar ekan. Shu boisdan, kaminai kamtarin ham Navro‘z kunida yaxshi bir niyat qildim. Men 100 nomdagi kitob yozib ularni jami 100 million nusxada chop ettirishni ko‘nglimga tugib qo‘ydim.
Dunyoi bo umid.

INSON MANZARALARI

Buyuk fransuz adibi, “Kichkina shahzoda” asari muallifi Antuan de Sent-Ekzyuperi sevgilisiga yozgan maktubida shunday yozg‘iradi: “Azizam, insonlar bir-birlaridan shunchalar uzoqki, bu yiroqlik ming yilliklar bilan o‘lchanadi!”
Ulug‘ yozuvchi ushbu satrlarni bitganiga ham 80 yillardan oshdi, chamasi.
Xo‘sh, ana shu yillar mobaynida insonlar bir-biridan yanada yiroqlashishdimi yoki yaqinlashishdimi?
Bu savolga dabdurustdan javob topish juda mushkul. Chunki ushbu savolga har bir kishi o‘z hayoti tajribasidan kelib chiqib javob qaytaradi. Aksariyat holatda esa savol javobsiz qoladi. O‘ylashimcha, Sent-Ekzyuperini tashvishga solgan muammo hozirgi globallashuv jarayonida yanada chuqurlashgan bo‘lsa, ajab emas.
Shunday murakkab sharoitda insonlarni bir-biriga yaqinlashtiruvchi, jipslashtiruvchi amallar ham juda ko‘p. Chunonchi, adabiyot, san’at, sport, turli sohalardagi o‘zaro hamkorlik, Internet va boshqalar shular jumlasidandir.
Yuqorida sanalgan omillar inson, millat, chegara tanlamaydi, ular insoniy qadriyatlar sirasiga kiradi.
Insoniy qadriyatlar ustuvor bo‘lar ekan, odam bolasi hech qachon yolg‘iz bo‘lmaydi!

BЕBAHO ZIYNAT

Do‘stlik barcha elatlar, millatlar, davrlar, zamonlar uchun bebaho ziynat hisoblanadi.
Faqat yillar, Vaqt atalmish to‘zon uning oltinini ham, misini ham yuzaga chiqaradi.
Bu tushuncha butun insoniyatga taalluqlidir. Istisnolar yo‘q, bo‘lishi mumkin emas…

HIKMATLAR

Hikmatlar – hayotiy tajribadan paydo bo‘lgan haqiqatlardir.
Shundan kelib chiqib, xulosa qilinadigan bo‘lsa, har bir kishining o‘z haqiqati va o‘z hikmati bor. Zero, inson, o‘zi sinab, tajribadan o‘tkazib, boshidan kechirgan hodisotlarnigina hikmatligiga ishonishi mumkin.

QUDRATLI VA … OJIZ

Dunyoda eng qudratli va shuning barobarida eng ojiz mavjudot — insonning o‘zidir.
Odam bolasi vaqt-soati kelib qarib qolgach, bolalari, nevara-evaralariga suyana boshlaydi. To‘g‘ri-da, eng yaqinlaringga suyanmasang, boshqa kimga ham suyanarding?..
Muammolar esa xuddi ana o‘shandan boshlanadi. Chunki keksa, tajribali kishiga o‘zidan boshqa birov bajargan ish hamma vaqt ham yoqavermaydi-da.
Nachora, har bir kishining o‘zi bajargan ishi eng sifatli, o‘zi pishirgan taom esa eng mazali, shirin taom bo‘lib qolaveradi.
Albatta, qariyalarning o‘zlaridan ham yaxshiroq ish bajarib, ularni xushxo‘r taomlar bilan siylaydiganlar juda bisyor. Faqat bunisi endi ta’b va inson tabiatiga bog‘liq…

UZOQ UMR VA BAXTIYORLIK

Kishi qanchalik ko‘p umr ko‘rsa, shuncha ko‘p orzulari ushaladi.
Ko‘p orzulari ushalgan inson esa, g‘oyat baxtiyor hisoblanadi.

NЕ SAVDOLAR MЕNING BOSHIMGA TUSHDI?..

Badiiy ijod ishqi – insonning boshiga tushishi mumkin bo‘lgan eng qiyin, og‘ir savdolardan biri hisoblanadi.
Ana shu og‘ir yukni hormay-tolmay, sabot-matonat bilan ko‘tarib, sinmagan, o‘zligini saqlab qola olgan ijodkorga omad kulib boqadi, u o‘zi ko‘zlagan nurli manzilga albatta yetadi…
Yukni ko‘tara olmagan, ijod mashaqqatini yengishga kuch topmagan, ora yo‘lda qolib ketgan qalam ahli yo‘qlik, benomu- benishonlik dunyosiga yuz tutadi. O‘shanda uning tilidan «Ne savdolar mening boshimga tushdi?..»- degan so‘zlar uchsa, ajab emas…

YAKKAMA-YAKKA

O‘qish, yozish, badiiy ijod, olimlik, rassomlik va Allohga iltijo faqat yakkama-yakka, tanholikda amalga oshiriladi.
Bu amallarda yolg‘iz Alloh shohid va ko‘makchidir.

ZAHARLI O‘QLAR

Deyl Karnegi ta’biricha, tanqid pochta kabutariga o‘xshaydi. Vazifasini bajargach, albatta, o‘z manziliga qaytadi.
Faqat tanqidning kabutardan farqi shundaki, u manzilga qaytgach, jimgina ketmaydi, u zaharli o‘q misol tanqid qiluvchining ko‘ksiga qadaladi.

YARATISH HAYAJONI

Ijodkor qalbida yozish, yaratishdan bo‘lak hayajon tug‘yon urib turganda, yozmagani ma’qul.

NOM VA NON

Adib avvalo yaxshi nom qozonadi, so‘ngra non topadi.
Soddaroq qilib tushuntirganda, avval nom uchun mehnat qiladi, keyin nom uning uchun ishlaydi.

NOANIQ JAVOB

“O‘zingiz uchun yashay oldingizmi?”, degan savolga men “Ha, badiiy asar yozgan vaqtlarimda o‘zim uchun yashaganman”, deb javob qaytargan bo‘lur edim.
Faqat bu javobda andak noaniqlik ham bo‘lishi mumkin. Chunki ijod paytida men o‘zimni, atrofdagi butun mavjudotni unutaman…

GIRDOB

Dunyoda hal etilmaydigan muammo yo‘q deyishadi. To‘g‘ri gap.
Xo‘sh, unda nega muammolardan nolib yuradiganlar muncha ko‘p? Buning javobi, ya’ni muammo yechimi juda oson. Shunchaki, muammolar girdobiga tushib, undan chiqa olmaydigan, o‘z ishi, g‘oyasi uchun kurasha olmaydigan kishilar va qiyinchiliklarni yenga oladigan odamlar bor, xolos.
Qiyinchiliklardan qo‘rqmaydigan, kurasha oladiganlar uchun esa, hal etilmaydigan muammoning o‘zi yo‘q. Qarama-qarshiliklar birligi va kurash qonuni degan gaplar ham bor bu yorug‘ Dunyoda.

BAXT QAYDADIR?

Baxt haqida juda ko‘p afsona va haqiqatlar bor. Ular shunchalar ko‘pki, biz afsonalarga berilib ketib, haqiqiy baxt nima ekanini unutib qo‘yamiz, yonimizdagi baxtni ko‘rmaymiz.
Baxt esa, eng avvalo, o‘z-o‘zimizga ishonch, tanlagan yo‘ling Haq yo‘l ekanini idrok eta olishdir, menimcha.

BIROVNING QADRI

Avvallari kimdir salomingizga alik olmasa, xafa bo‘lardingiz, o‘zingizni tahqirlangan hisoblardingiz.
Endi bo‘lsa, kimningdir qo‘l telefoniga qo‘ng‘iroq qilsangiz, u javob qilishni istamasa, xuddi o‘sha yuqorida aytilgan holatga tushasiz. Qayta-qayta qilgan qo‘ng‘iroqlaringiz ham javobsiz qolaversa, xafa bo‘lasiz. To‘g‘ri, bunda uzrli sabablar ham bo‘lishi mumkin. Lekin hozir bu holat uzrsiz sabablarda ham takrorlanaveradi. Do‘stlaringiz, yaqinlaringiz, o‘zingiz uchun ham bu odatiy holga aylanib ulgurdi. Albatta, ayrimlar juda erta, yoki juda kech bo‘ladigan qo‘ng‘iroqlardan bezor bo‘lishganini bahona qilishadi. Ammo, maqbul vaqtlardagi qo‘ng‘iroqlarning ko‘pchiligi ham javobsiz qolaveradi. Va buning uchun hech kim uzr so‘rashni hayoliga ham keltirmaydi. Holbuki, bu insonlar bir-birlaridan tobora uzoqlashishining eng yaqin yo‘lidir. O‘zini, o‘z vaqtini qadrlamagan kishi boshqa birovning qadriga yeta olarmidi?..

SЕVISHGANLAR

Ba’zi bir sevishganlar muhabbatida ishqdan ko‘ra xudbinlik ko‘proqdek tuyuladi.
Ma’lumki, sevgi fazilat bo‘lsa, xudbinlik inson tabiatidagi yomon illatdir.
Xudbinlik… Sevgi-muhabbatdan ko‘ra, nafratga yaqinroq bo‘lsa, ajab emas. Ham yaxshi ko‘rish, ham nafratlanish inson yuragiga og‘irlik qilmasmikan? Kim biladi, deysiz? Odamlar ko‘ngli manzaralari juda xilma-xil bo‘ladi. Bir vaqtning o‘zida ikki bir-biriga zid, bir-birini inkor etadigan tuyg‘uni ko‘tara olmaydigan yuraklar ham bo‘lsa, bordir.

TISH OG‘RIG‘I

Saksonni qoralagan qariya do‘stiga maqtanyapti:
– Bilasanmi, men endi bir umrga tish og‘rig‘i degan balodan qutuldim!
– Qanday qilib? Buning yo‘li bor ekanmi? -so‘raydi do‘sti.
– Bo‘lmasam-chi! Yo‘li juda oson ekan. Yaqinda tish duxturiga borgan edim, og‘zimdagi so‘nggi tishni ham sug‘urib tashlab, “Boboy, endi umringiz oxirigacha tish og‘rig‘idan xalos bo‘ldingiz!” dedi.
Do‘sti e’tiroz qildi:
– Be, shu ham gap bo‘ldimi? Akang qarag‘ay bu darddan butunlay qutulganimga ko‘p yillar bo‘ldi!

ONAMNING SURATLARI

Agar rassom bo‘lganimda, albatta, birinchi navbatda onamning suratlarini chizgan bo‘lar edim. Va bu surat eng yaxshi asarlarimdan biri bo‘lardi.
Rassom bo‘lmaganim bois, onaizorimning chehralarini so‘zlar vositasi ila yaratishga ko‘p yillardan beri harakat qilib kelaman.
Men shu mashg‘ulot bilan band ekanman, qodir Alloh volidai muhtaramamning aziz siymolarini nevaralarimning chehralarida allaqachon yaratib ulgurgan ekan.
Qizaloqlarimning har biri nimasi bilandir onamga o‘xshab ketadi.
Azal musavvirining karomatlari g‘oyat cheksiz ekaniga yana bir karra imon keltiraman.

BIRINCHILIK

Sharq mumtoz adabiyoti vakillaridan biri agar birinchilik rutbasi sherning og‘zida bo‘lsada, uni olish kerak degan ekan. U, albatta, shuhrat, o‘zini ko‘z-ko‘z qilish, mol-davlat yo‘lidagi poygani, birinchilikni nazarda tutmagan. Bu birinchilik– ezgulik, yangilik, mahorat yo‘lidagi birinchilikdir, albatta.
Bunday peshqadamlik jamiyat, Dunyo, Tamaddun rivojiga qo‘shilajak ozmi-ko‘pmi hissa hisoblanadi.
Hozir bolajonlarimiz kitobxonlikda birinchi bo‘lish uchun bellashmoqdalar. Qanday yaxshi! Ular ertaga hayotda birinchilar safidan o‘rin olishlariga qattiq ishonaman!

SHASHQATORLAR

Shoir do‘stim Isroil Subhoniy ko‘p yillardan buyon shashqator (olti qatorli) ash’or bitib, ularni yangi she’riy janr sifatida yaratish baxtiga muyassar bo‘ldi.
Shashqatorlar Sharq she’riyati durdonalarining go‘zal davomi bo‘lib, ularning har satrida bir hikmat yashirindir.
E’tibor qiling, shoir shunday deydi: “Mag‘rur inson toshbo‘ron qilingan joyda tog‘ paydo bo‘ladi…” – Ana shu misralarda yuk juda og‘ir, zarvorli.
Fikrimcha, shashqatorlar – shoirning ko‘z yoshlari, yurak yoshlaridir…
Dunyoni, insonni o‘ylab, uning mukamalligini orzu etib, to‘kilgan shashqator ko‘z yoshlari.

SO‘Z

“Avval so‘z paydo bo‘lgandi, So‘z Xudo edi, Xudoning qo‘lida edi”, deyiladi muqaddas kitoblarning birida.
Alloh, mavjudotni, Borliq, Olamni so‘z aytib yaratgan. So‘zning buyukligi shundaki, u so‘zlovchi tomonidan, pok niyat, ezgu istak yo‘lida chin yurakdan aytilsa, ma’naviy darajadan moddiylikka, yaxshi amalga aylanishi mumkin. Yaxshi so‘zga ham, yomon so‘zga ham farishtalar omin deb turadi, aqidasi shundan paydo bo‘lgan bo‘lsa, ajab emas.
So‘z aytishda katta ehtiyotkorlik zarur.

SUVOSTI QOYATOSHLARI

Agar hayotni ulkan ummon tubi deya tasavvur eta olsangiz, unda juda xavfli suvosti qoyatoshlari ko‘p bo‘lar ekan. Hayot kemasi bexosdan ana shu toshlarga urilsa, bormi, umr barbod bo‘lishi hech gap emas.
Keksa kishi o‘z umri poyonida ba’zan beixtiyor, qayg‘u-hasrat, muammolar girdobiga tushib qoladi. Undan o‘z kuchi bilan chiqib ketishi mushkul. Chunki hayotiy kuchlar boyaqishni tark etgan, imkoniyatlar cheklangan. Shunda u kimnidir besamar kutishga majbur va mahkum bo‘ladi.
Nachora, keksalar qismati kutish, yoshlar “himmati” e’tiborsizlik va kuttirish bo‘lsa, kerak…

KЕKSALIK GASHTI

Keksalik gashti shundayin bir holatki, uning rohatini ham, bor azobini ham faqat o‘zingiz totasiz, tortasiz. Ha, faqatgina o‘zingiz, boshqa hech kim emas!
Shunday ekan, bu haqda hadeb og‘iz ko‘pirtirishga ne hojat?
Baribir bu gasht nima ekanini keksalardan bo‘lak hech kim tushunmaydi.

HAYOTIY IBORA

O‘zbekning “Tishingni sug‘urib olaman!” degan qanotli iborasi bor.
Tish shifokori qabuliga borsangiz, bu ibora naqadar hayotiy ekaniga darhol ishonch hosil qilasiz.

TA’RIF, TANQID VA IMKONIYAT

Azizim, turmush o‘rtog‘ingizga o‘zingizni maqtash va yoki tanqid qilish uchun imkoniyat yaratmang.
Hayot shunchalar go‘zal va shuning barobarida, shunchalar murakkabki, u har ikkovingizga ham bir-biringizni ko‘kka ko‘targuncha maqtash yoki yer qa’riga kirguncha tanqid qilish uchun istagancha imkoniyat topib bera oladi.

HAYOT – NASR, INSON – NOSIR

Hayot – nasr (proza), inson – nosir (prozaik).
Muhtaram harfga yopishib oluvchi, qonun-qoida bandalari, e’tiroz bildirishga shoshilmang!
Mabodo, e’tiroz etishga ulgurgan bo‘lsangiz, nachora, izoh berishga majbur bo‘laman.
To‘g‘ri, hamma ham adib bo‘lavermaydi, bo‘laolmaydi. Buning uchun, albatta, Alloh ato etgan talaygina xususiyatlar, bir so‘z bilan aytganda iqtidor bo‘lishi kerak.
Ammo chuqurroq o‘ylab qaralganda, yuqorida aytgan so‘zlarimni asoslash mumkin.
Alloh inoyati ila yaralgan har bir inson o‘z taqdiri, qolaversa, qismati yaratuvchisi, uni hayot daftariga yozuvchisidir. Bas, shunday ekan, bu qismat adabiyot emasmi?
Axir, odamlar tajribasi, ular taqdiri, qismati umuman olganda hayot adabiyotning asosiy yaralish manbai, eng muhim mavzusiku!
Demak, taqdirlar, qismatlar, qolaversa, hayot yaratuvchisi, yozuvchisi va uning yaralmishi ham inson va yana bir karra insondir!

YETISHMOVCHILIK

Dunyoda tandirdan endigina uzilgan bug‘doy nonining hididan aziz va xushbo‘yroq boshqa hid yo‘q, desam, bu juda katta yangilik bo‘lmasligi mumkin. Ammo, hozirgi to‘qchilik zamonida buni hamma ham aniq his etavermaydi.
Tasavvur qiling, dasturxonda hamma anvoyi noz-ne’matlar bo‘lsa-yu, non bo‘lmasa qorin to‘ymaydi. Yoki to‘yganda ham, baribir, nimadir yetmay turgandek bo‘laveradi.
Bordi-yu, dasturxonda nondan bo‘lak hech nima bo‘lmasa ham, qorin to‘yadi. Boshqa ne’matga ehtiyoj qolmaydi.
Shu boisdan ota-bobolarimiz nonni eng ulug‘, eng aziz ne’mat sanashgan. Kimni duo qilishsa, “Uying bug‘doyga to‘lsin!” deya istak bildirganlar.

TUZ

Taom qanchalar tansiq, anvoyi bo‘lmasin, agar tuzi yo‘q esa, u tatimaydi, mazali sanalmaydi.
So‘z ham xuddi shunday. U har qancha balandparvoz, chiroyli va ko‘p bo‘lsa ham, agar tuzi -ma’nosi yo‘q esa, ta’siri ijobat – ijrosi ham bo‘lmaydi.

TUN VA KUN

Tun qorong‘usi tabiat, inson va jamiyatning ayrim nuqsonlarini bir qadar bekitgandek bo‘ladi…
Quyosh chiqishi bilanoq, bularning barchasi darhol oshkor bo‘ladi-qoladi!
Shu boisdan, fikrimcha, kamchilik-nuqsonlarni bekitishga berilib ketmay, ulardan xalos bo‘lish yo‘llarini izlash kerak.

YOZ YOMG‘IRI

Ellik yildan oshiqroq vaqt mobaynida atrofimdagilar – yaqinlarim, do‘st-birodarlar, qarindosh-urug‘lar, hamkasblar, hayot yo‘lida uchraganlarni imkon qadar o‘rgandim, kuzatdim. O‘rganishlarim mavzui – mehr-oqibat, vafo, xiyonat, kasb-hunar, mol-davlat, sog‘lik-bemorlik, qo‘ni-qo‘shnichilik va yana boshqa ko‘plab mavzular doirasida edi. Va ular qandaydir ilmiy asoslangan usulda emas, balki har qanday qiziquvchan, kuzatuvchan kishi imkoniyatlari darajasida bo‘lgan. Yuqorida aytgan xususiyatlarimni kishiga ota-onasi va Alloh taqdim etadi.
Ehtimol, kuzatishlarimga har ikki kasbim – jurnalistika, tarjimonlik hamda qismatim – yozuvchilik ham sabab bo‘lgandir. Biroq, bu hal qiluvchi darajada emas. Aytmoqchi bo‘lganim shuki, Dunyoda eng mukammal va shuning barobarida, eng nomukammal jonzot hisoblanmish insonni juda ko‘p kuzatish, chuqur o‘rganish shart emas ekan. Biror kimsa bunga tob berolmas, hayot imtihonlarining hammasidan ham yaxshi o‘ta olmas ekan.
Gapni cho‘zib o‘tirmay xulosa qilaqolay.
Insonni chuqur o‘rganishga intilish menga xiyla qimmatga tushdi . To‘g‘ri, bu mashg‘ulot menga ko‘pgina quvonchli lahzalar baxsh etdi. Ammo g‘am-anduhim, shubha-gumonlarim, tashvish-tahlikalarimnida o‘n chandon oshirdi.
Nachora, qismatim taqozosi shunday ekan…
Darvoqe, o‘qiyotganingiz – ushbu roman, yuqorida aytganim – samarali-samarasiz mashg‘ulotlarim hosilasidir.
Shirin-achchiq ko‘z yoshlarim uning oq-oppoq sahifalariga yoz yomg‘iridek bo‘lib to‘kildi.

DUGONALAR

Yetmishni qoralagan ikki dugona ko‘chada tasodifan uchrashib qolishdi. Salom-alikdan so‘ng, so‘rab-surishtirish boshlandi:
– Qayoqqa boryapsan, dugonajon?
– Go‘zallik saloniga. O‘zingchi, qayoqdan kelyapsan?
– Go‘zallik salonidan kelyapman…

HAMKASBLAR

Yaponlar hamkasblar o‘rtasida haqiqiy do‘stlik bo‘lishi mumkin emas, deb hisoblashar ekan.
Bu aqidani har qaysi millat, kasb sohiblari turlicha izohlashadi. Bu nisbiy tushuncha, deb qarovchilar ham juda ko‘p.
Hammasi o‘z yo‘liga-yu, harqalay, hamkasblar o‘rtasidagi o‘zaro raqobat, birinchilikka intilish do‘stlik rishtalarini mustahkamlashga xizmat qilmasa kerak. “Gadoning dushmani gado bo‘ladi”, deb bejiz aytishmagan.

BADIIY IJOD UMMONI

Badiiy ijod tafakkurning shunchalar ulkan va chuqur ummonidirki, suzishni bilmaganlar unda cho‘kib ketishlari hech gap emas.
Badiiy ijod, adabiyot haqida og‘iz ko‘pirtirib gapiradiganlar juda ko‘p. Ularning aksariyati quruq gapdan nariga o‘tmaydi. Holbuki, haqiqiy adabiyot katta hayotiy tajriba, chuqur bilim, keng dunyoqarash, qattiq, o‘zini unutar darajadagi mehnat, qolaversa, yurak qoni bilan yaratiladi.

O‘Z UYIDA – MUSOFIR

“Musofir bo‘lmaguncha, musulmon bo‘lmas” deyiladi. Haq gap. Ammo o‘z uyida musofirlar ham bor dunyoda. Xo‘sh, ularni musulmon deyish mumkinmi? Ularni shu ko‘yga tushirganlarni kim deb atash kerak? Ular qaysi dinga mansub?

EZGULIKNING MUSHTI

Chamasi, o‘ttiz yilcha muqaddam, bir rus shoiri shunday degan edi: “Dobro doljno bit s kulakami”. Ya’ni ezgulikning mushtlari bo‘lishi kerak. Ana shu mushtlar yordamida ezgulik o‘ziga yo‘l ochadi. Shoir bashorat qilgan ekan.

TIRIKLIK SUVI

Yer yuzidagi aksariyat odamlar o‘zlari bilmaydigan, tushunmaydigan, idrok etolmaydigan nimarsalarni inkor etadilar. Bu – fan butun boshli ta’limot yoki ixtiro, voqea-hodisa, moddiy-ma’naviy ne’mat bo‘ladimi, farqi yo‘q. O‘zlariga yoqmadimi, yoxud tushunish, izohlash, sharhlashga saviyalari yetmaydimi, tamom vassalom. Uni osongina inkor etadilar, qo‘yadilar. Insonga shunday qulayroq. Holbuki, dunyo hamjamiyatida ko‘plab illatlar, muammolar, hatto xunrezliklar aslida bir-birini tushunishni istamaganlik, bir-birini inkor etishdan boshlansa, ajab emas. Albatta, qabohat, illat inkor etilishi kerak, aslida. Ammo bu ezguliklar, ixtiro va yangiliklar ham inkor etilishi kerak degani emas-da, ezgulik barqaror, bardavom bo‘lishi kerak.
Zamirida achchiq haqiqat yotgan latifadagiga o‘xshab “Menga tegmaydigan qozonda tosh qaynasin!” qabilida ish tutish noto‘g‘ri. Chunki bu qozonda tosh emas, tansiq ne’mat, xayolga biroz erk beradigan bo‘lsak, hatto, tiriklik, hayot, mangu barhayotlik suvi ham qaynashi mumkin-ku, axir.

EY INSON!

Inson tabiatidagi qusurlardan birining mazmun-mohiyati shundan iboratki, u o‘z fazilati, mehnati, yutuqlarini oshirib ko‘rsatishni, kamchilik-nuqsonlarni, yo‘qotishlarini esa xaspo‘shlashni yoqtiradi. Shundan kelib chiqib, boshqa birovning mehnati, muvaffaqiyatlarini tan olish, e’tirof etishni unchalik xushlamaydi.
Aksariyat odamlarda bo‘lgan bu kamchilik hamma vaqt ham ko‘zga tashlanavermaydi. Qachonki hech kim, hech nimani tan olmaydigan, e’tibor etmaydigan kimsaning mehnati yo‘qqa chiqarilsa, u sho‘rlik dod soladi, bong ura boshlaydi. Ana o‘shanda bu muammo bus-butun oshkor bo‘ladi, fosh etiladi. Ammo o‘shanda ham bong uruvchi o‘z xatolarini osongina kechiradi-yu, birovlar yoqasidan qo‘lini tortmaydi. Illat chuqurlashadi, gazak oladi. Holbuki, odamlar, hammamiz o‘z xato-kamchiliklarimizni ko‘ra bilsak, ularni tan olib, tuzatishga harakat qilsak, hayotimiz ancha yengillashgan bo‘lur edi…

ILOHIYOT, IJOD VA QISMAT

Badiiy ijod – so‘z san’atida nimagadir erishgan kishilarga ba’zi- ba’zida “Agar hayotni boshidan boshlashga to‘g‘ri kelsa, shu kasbni tanlagan bo‘larmidingiz?” – deya savol berishadi. Bu savol ko‘p takrorlanganidan siyqasi chiqqan bo‘lsada, unda jon bor. Faqat bir masalaga andak ahamiyat qaratish kerak bo‘ladi. Ya’ni badiiy ijod kasb emas, ilohiyot bilan bog‘liq qismatdir. Qismatni esa, ma’lumingiz bo‘lsa kerak, tanlamaydilar. Aniqrog‘i qismatning o‘zi insonni tanlaydi. Faqat o‘sha inson o‘zini tanlagan qismat yukini ko‘tara olishi, unga munosib bo‘lishi kerak. Aks holda, qismat juda achchiq bo‘ladi.

BIZ KIMNI, NIMANI AYAYMIZ?

Biz faqat boshqa birovlarning kamchiliklariga nisbatan juda murosasizmiz. O‘z nuqsonlarimizni ko‘rmaymiz, to‘g‘rirog‘i, ko‘rishni istamaymiz. Ularni xuddi o‘zimizni ayagandek ayaymiz.

ENG JAFOKASH FAN

Har bir davr tarixini agar ta’bir joiz bo‘lsa, o‘sha davr yozish kerak. Haqiqat, adolat, Haq so‘z shuni taqozo etadi. Shu nuqtayi nazardan, tarix fani eng jafokash fan hisoblansa kerak, mening nazarimda.
Chunki aksariyat hollarda davr tarixini davrning o‘zi emas, balki bir, yo bir necha sulolalar, ko‘pincha hukmdorlar yozadi.
Ular tarixni, voqea-hodisalarni o‘z izmlariga bo‘ysundirishga harakat qiladilar. Faqat, o‘z manfaatlari, obro‘-e’tiborlari, orzu-istaklariga moslab yoritadilar, tarixnavislarni shunga majbur etadilar. Boshqalar, o‘zga millat, el-elat, hukmdorlar bilan ishlari bo‘lmaydi. Oqibatda boshqa sulola va hukmdorlar gali kelganda, ular ham xuddi shu yo‘ldan borib, tarixni o‘zlariga moslab yozdiradilar, qarabsizki dunyo, insoniyat tarixi ostin-ustun bo‘ladi. Men uchun juda alamlisi, mashhur Buxoro tarixi ham bundan mustasno emas.
Ammo zo‘raki tarixnavislar bilmaydilarki, tarix haqiqati, uning hukmi, kun kelib xuddi Alloh irodasi, hukmiday ijro etiladi, ustuvor va barqaror bo‘ladi!.. Buni hech bir tarixnavis unutmasligi kerak, unutishga haqi yo‘q.
2021 YIL SAVR OYINING 9-SANASI

Ajabo, fikrlar, his-tuyg‘ular, xotiralar yomg‘irdek yog‘ib, selday toshib, tog‘ ko‘chkisiday bostirib kelayotir…
Yo, Xudo! Shunday kunlar ko‘proq bo‘lsa edi! Koshki shunday bo‘lsa, umid qilaman va ishonaman.

BOLALIKDAGI DO‘STLAR

Bolalikdagi do‘stlar oqibatli, ishonchli bo‘ladi, deyishadi. Balki, shundaydir, balki bunday emasdir. Yana kim biladi deysiz, har kimda, har xil bo‘lishi ham mumkinda. Shularning barisiga ishongim keladi, faqat birgina narsani aytmoqchiman xolos. Bunday do‘stlar qariganda ham bolaliklarini bir qadar saqlab qolgan bo‘lishlari kerak, yoxud, yetmishdan oshganda ham yetti yashar boladek bo‘lolsalar qanday yaxshi! Ochig‘i, shu topda o‘zimning ham bola bo‘lib qolgim kelyapti. Boladek beg‘ubor bo‘lsam edi…

YIL-OY-KUN

Qadim zamonlarda bobokalonlarimiz taqvim (kalendar)ni yil, oy, kun deb atashgan ekan. Qanday aniq, ravshan nom.
Nokamtarlik sanamasangiz, mana, ikki yildirki, yozayotganim, o‘qiyotganlaringiz hayotimning yil, oy, kuni bo‘lishini, hech bo‘lmasa, shunga o‘xshashini istar edim. Axir, orzuga ayb yo‘q deyishadi-ku! Istagim ham shunga o‘xshash bir gap-da.

SOTMAYDIGAN DO‘ST

Kitoblar – insonning hech qachon sotmaydigan, xiyonat, ig‘vo, bo‘hton qilmaydigan eng sodiq do‘stlaridir. Ular odamlardan farqli o‘laroq, “To‘y qilyapman”, degan bahona bilan qarzga katta pul so‘ramaydilar. Mabodo, uyingizga to‘satdan chaqirilmagan mehmon bo‘lib kelsalarda, sizga ortiqcha tashvish tug‘dirmaydilar, noqulay ahvolga solib qo‘ymaydilar. Faqat beozorgina pand-nasihat qiladilar, maslahat beradilar.

BAHORNI QARITGAN OQSHOM

Bahor qariyotgan oqshomlarning birida ko‘pdan- ko‘p bahorlarni qaritgan 75 yashar er va 73 yashar xotin negadir g‘ijillashib qolishdiyu, ha deganda murosaga kelisholmadi. Oxir oqibat er “sulh” tuzmoqchi bo‘lib shunday dedi.
– Ke, qo‘y, xotin, adi-badini bas qilib, yoshlik yillarimizni eslaylik.
Xotin burnini jiyirdi.
– Be, yoshlik yillari emish-a. U yillarni ham, yoshligimizni ham allaqachon, shamollar uchirib ketgan.
– Men ham shuni aytyapman-da, o‘zimizni shamol uchirib ketmaganiga shukur qilib, ahil yashayverganimizga nima yetsin!..

YAXSHI OTA-ONALAR

Yaxshi, ibrat olishga arziydigan ota-onalar farzandlar tarbiyasi, moddiy ta’minoti bilan muntazam, muttasil, o‘la-o‘lguncha shug‘ullanadilar. U boyaqishlarni yag‘ir bo‘lib qolgan yelkalaridan aslo tushirmaydilar.
Go‘rga yaqinlashishgach, yashirib qo‘yilgan pul, yombi va boyliklari joyini qobil farzandlariga oshkor etadilar. Shunday ota-onasi bor aziz farzandlar – qanchalar baxtli, naqadar baxtsiz ekanliklaringizni anglay oldingizmi?

FARZANDLAR XUSUSIDA

Qobil farzandlar doimo ota-onaga qo‘l-qanot bo‘ladilar, umrbod birga yashaydilar. Moddiy ta’minotlari ham keksa ota-ona zimmasida bo‘ladi.
Ro‘zg‘or, bordi-keldilarning barcha tashvishlari ham xuddi shunday. Ular “Qari bilganni pari bilmas”, naqliga amal qiladilar. Barcha mas’uliyat ham keksalar bo‘ynida. Shundan keyin ham o‘zbekni bolajon xalq emas deb ko‘ringchi!
Axir, keksayib borayotgan farzandlarga qo‘l-qanot bo‘lish, ularning joniga ora kirish hamma millat ota-onalarining qo‘lidan kelavermaydi. Bunga javoban, farzandlar ota-onalari bir “oh” deyishsa, o‘n bora “voh” deyishadi, bechoralarga tirgak bo‘lishadi. Umrlarini uzaytirishadi. Bu ham barcha millat bolalarining qo‘lidan kelavermaydi, albatta.

ERKAK VA AYOL

Ayol va erkak hayotning juft o‘q-ildizlari hisoblanishadi. Ular hayotning davomiyligini ta’min etishadi. Ayol go‘zalligi, e’tibor va marhamati, mehnati, qudrati, bunyodkor kuch. Ammo u erkak e’tibori va marhamatiga sazovor bo‘lmasa, sahrodagi yolg‘iz daraxt yanglig‘ qovjiraydi, gul misol so‘ladi.
O‘z navbatida, erkak ham ayol mehr oqibatidan, hurmat-e’tiboridan mosuvo bo‘lsa, xuddi shu ahvolga tushadi, unib o‘smaydi, xor-zor bo‘ladi. Shu boisdan bo‘lsa kerak, bu ikki mavjudotni ayro tasavvur etadigan,ularni bir-biriga qarshi qo‘yadiganlar qattiq yanglishadilar.

QO‘L-QANOT

Zamona zayli ila shu choqqacha menga yordamchi, tansoqchi, maslahatchi o‘rinbosar bo‘lgan nevaralarim, sekin-asta elektron qo‘l-qanotlarimga aylanishdi. Behisob shukrlar bo‘lgaykim, endi shu yo‘l bilan badiiy ijod koinotiga parvoz etsak bo‘laveradi, shekilli?
Zamonamdan o‘rgilay!

KAMYOB MUOLAJA

Keksa kishilar sal odamga o‘xshab yurish uchun har kuni bir necha xil xapdori ichishga majbur bo‘lishadi. Ammo ularning hayoti ko‘ngildagidek bo‘lishi uchun juda zarur shunday bir noyob dori borki, uni topish amri mahol. Bu xapdorining nomi shirin so‘z, ozgina e’tibor.Hurmat- izzat, andakkina yordam… Agar shu kamyob muolaja amalga oshirilsa, boshqa xapdorilarning hech keragi bo‘lmaydi.

HAYOT HAQIQATLARI

Hayot qanchalar go‘zal va shirin bo‘lmasin, uning haqiqatlari xunuk , achchiq, hatto juda achchiqdir. Inson o‘zini, o‘z tabiatini o‘zgartirmas ekan, hayot ham haqiqat manzaralari, mazmuni ham qanday bo‘lsa, shundayligicha qolaveradi.

KIMNING– KIMLIGI

Tanish-bilishlaringiz, begonalar hatto yaqinlaringiz ham kimligi, qanday insonligini, ularga ishingiz tushganda, boshqa hech bir chorangiz qolmaganidagina yaxshi tushunasiz.
Boshqa yengilroq holatlarda hamma ham o‘zini yaxshi — yomon xislatlarini namoyon etavermaydi. Odamlardan ko‘nglim qolmasin desangiz, iloji, imkoni boricha yomon, chiqib ketish qiyin bo‘lgan ahvolga, holatga tushmaslikka harakat qiling.

ICHKI KURASH

Inson hayotining asosiy qismi kurash va yana kurashlardan iborat. Shunisi qiziqki, komil insonman degan kishi eng avvalo o‘zi, vujudi, ong shuuridagi nuqsonlar, illatlar bilan kurashishi, kurasha olishi kerak. O‘z-o‘zini yengga olgan kishi mutlaq g‘olib bo‘ladi.

YUPANCH, TASKIN, QUVONCH VA IRODA

Bir eski do‘stim bor, u bilan o‘tgan asrning yetmishinchi yillarida uzoq vaqt gazetada birga ishlaganmiz. Bir-birimizdan o‘rganib, bir-birimizga o‘rgatganmiz. Unga doimo havas qilaman. Buning sababi shundaki, tengqur do‘stim juda mehnatsevar, hech bir ishdan erinmaydigan, kamtar, qo‘li ochiq, eng muhimi, juda irodali inson. Mabodo boshiga biror ish, tashvish, musibat tushib qolsa, tushkunlikka tushmaydi, birovga dardini dasturxon qilib ham o‘tirmaydi. Irodali deganimning sababi, shuki do‘stim muammo, tashvishni bartaraf etishni turli yo‘llarini izlashdan hech charchamaydi. Eng muhimi, u o‘z-o‘zini yupata oladi.
Qattiq mehnat qilib, taskin topadi. Hozir butun jahon muammolar girdobiga tushib qolgan pallada, bu oson emas, albatta. Qadrdonim men bilan hamkasb bo‘lish barobarida, ijodkor o‘qituvchi hisoblanadi. Maktab-maorif sohasida talay ixtirolari bor. Ularning birortasi hayotga tadbiq etilmagan bo‘lsada, u chekinmaydi, bekor o‘tirmaydi. Hech bo‘lmasa, tomorqada ketmon urib, meva-cheva, sabzavot yetishtiradi, ularni yaqinlari, qo‘ni- qo‘shnilari bilan baham ko‘radi. Do‘stim yetmish yoshida butun O‘zbekistonni velosipedda yolg‘iz o‘zi kezib chiqdi. O‘zbekiston hukumati uni yap-yangi velosiped bilan mukofotladi.
Darvoqe, hozir u umr yo‘ldoshi bilan respublikamiz shaharlari, qishloqlari bo‘ylab sayohatni yakunlash arafasida. Ana shunaqa gaplar, azizlarim. Agar siz ham yupanch-taskinni birovdan emas, o‘zingizdan topa olsangiz mehnat, yaxshi amallar, sayohatni kanda qilmasangiz baxtingiz to‘kis bo‘ladi. Axir o‘z-o‘zingga, yaqinlaring, begonalar, hamma-hammaga yaxshilik qila olishga nima yetsin! Mening do‘stim ana shundan baxt topgan.

SO‘ZDAN YARALGAN IMORAT

Dunyoda imoratlar, binolar, qasrlar juda ko‘p. Kun kelib, vaqt-soati yetib, ularning barisi yiqiladi, buziladi, to‘ziydi. Ammo shunday bir imorat borki, hech qachon to‘zimaydi. Bu so‘zdan, Haq so‘zdan yaralgan imoratdir. U mangu yashaydi. Tildan tilga, dildan dilga , eldan elga , yurtdan yurtga ko‘chadi. Shu taxlit butun dunyoni qamraydi, zabt etadi.

TOSH VA BOSH

Umringiz davomida otgan toshlaringiz vaqti kelib, albatta o‘zingizga qaytadi. Bu toshlar ig‘vo, bo‘hton, hasad toshlarimi yoinki, haqiqiy toshning o‘zimi, qanaqa bo‘lishidan qat’iy nazar, u albatta boshingizni yoradi. Shu boisdan hech kimga, hech qachon tosh otmaslik kerak, vassalom. Shunda aziz boshingiz omon bo‘ladi.

AKA-SINGIL

Qisqa yozish iqtidorning singlisidir. Xo‘sh shunday bo‘lsa, uzundan-uzoq yozish – iqtidorning akasi yoki opasi ekanda?

TAHLIL VA TAQDIR

Agar inson yoshligidan ro‘y berayotgan voqea-hodisalar, ziddiyatlar, dalillar asosida o‘z hatti-harakatlarini tahlil qila olsa, shularga tayanib ish ko‘rsa, u hayotda kam qoqiladi, kamroq xato qiladi. Taqdiri fojealardan mumkin qadar xoli bo‘ladi.

KIM KO‘P ADASHADI

Hayotda hech xato qilmaydiganlar emas, o‘zlari va boshqalarning xatolaridan saboq olmaydigan, tegishli xulosa chiqarmaydigan, kamchilik, nuqsonlarni tuzatmaydiganlar ko‘proq adashadilar.

“2” BAHO VA BUYUKLIK

O‘quvchilar shu mavzuda suhbatlashayotgan edilar. Bir mahmadana yigitcha shunday dedi.
– Men kelajakda Pushkindek buyuk shoir bo‘laman. Buning uchun iste’dodim yetadi, albatta!
– Buni qanday isbotlaysan, e’tiroz bildirishdi uning o‘rtoqlari. Maqtanchoq o‘quvchi hech pinagini buzmay javob qildi.
– Pushkin matematika fanidan nuqul “2” baho olgan ekan. Men bu borada undan sira qolishmasligimni hammangiz yaxshi bilasiz-ku.

TAXTDAGI YOLG‘ON

“Yolg‘onning taxtdagi yuz yil davroni, haqiqat aytilgan bir damcha yo‘qdir”, deya kuylaydi zamondosh shoir.
Chindan ham, yolg‘onning yuz yil, balki ming yillik davroni ham haqiqatning, haq so‘zning bir daqiqalik rostligiga dosh bera olmaydi. Chunki haqiqat – nur, ezgulik!
Yolg‘on – zulmat, qabohatdir.

ODAMGARCHILIK

Odatda ko‘pchilik “Falonchi yoki pistonchining odamgarchiligi yo‘q!” – deya yozg‘iradi. Aslida bu unchalik to‘g‘ri gap emas. Chunki odam bo‘lib tug‘ilgan kishi odam bo‘lmasligi, aslo mumkin emas. To‘g‘ri, “odam” va “odamgarchilik” tushunchalarida ma’no, ko‘chma ma’no nuqtayi nazaridan farq bor. Biroq, hozir gap bunda emas. Gap kimdandir odmagarchilik, yaxshi fazilatlar izlayotgan kishida. Uning insoniy fazilatlarni ko‘ra olish qobiliyatiga, e’tibor berish kerak. O‘zidan boshqa kishidan fazilat yoki illat izlagan kishi, uni albatta topadi. Xulosayi kalom, har bir yaxshi odamdan qandaydir kamchilik, har tuban insondan biror bir fazilat topish mumkin. Takror aytaman, buning uchun ezgulikni ko‘ra oladigan nigoh, keng, toza qalb kerak bo‘ladi.

IRODA KUCHI

G‘am-anduh hech kimni, hech nimani ayamay, har bir obod ko‘ngilni vayron qiluvchi, xarob etuvchi qora kuch hisoblanadi. O‘z navbatida, har bir obod ko‘ngilning unga qarshi tura oluvchi kuchi, iste’dodi, muhimi, irodasi bo‘lishi kerak. Aks holda, qora kuchlar g‘alaba qiladi.

KECHIRILMAS XATOLAR

O‘z vaqtida tan olinmagan har bir haqiqiy iste’dod sohibining qismati u mansub bo‘lgan jamiyat, xalq, millatning tuzatish juda qiyin bo‘lgan xatosi hisoblanadi. Ehtimol, bunday xatolarni tuzatib ham bo‘lmasa kerak. Kelajak bunday xatolarni kechirmaydi.

IZLASH-IZLANISH

Izlagan, izlangan va bu mashg‘ulotdan charchamagan, orlanmagan inson kun kelib, albatta, o‘z maqsadiga yetadi.
Aksincha, hech qachon izlanmagan kishi hech bir orzusiga yeta olmaydi, quruq qoladi. Tinimsiz izlanish, maqsad sari intilishni o‘zlariga doimiy shior qilganlar yuksak cho‘qqilarni ham zabt eta oladilar.

YONINGDAGI DUSHMANLAR

Kishilik jamiyatida insonning hasad, xudbinlik, ichqoralik va shunga o‘xshash tuban, jirkanch manzaralari borki, ular hatto farzand, turmush o‘rtoq, aka-uka, yaqin qarindosh siymosida sizning qattol, hech qanday tubanlikdan qaytmaydigan dushmaningizni paydo qila oladi.
Hayotda ular sizga eng ko‘p zarar yetkazadigan, hatto mahv eta oladigan badxohlar sirasiga kirishadi. Chunki ular sizning ustun va zaif tomonlaringiz, kamchilik, nuqsonlaringizni begonalardan ko‘ra yaxshiroq bilishadi. Shu boisdan, sizga bunday raqibni hech ravo ko‘rmayman.

TO‘RT UNSUR

Inson tabiatida, vujudida to‘rt unsur mavjud. Bular tuproq, suv, olov, havo. Uning ruhiyatida qaysi unsur ustunlik qilsa, tabiati shunga mos bo‘ladi. Tuproq, suvga monand kishilar yerda yurishadi, xoksor bo‘lishadi.Olov, havoga o‘xshaganlar esa, samo, koinotda parvoz etishadi, mag‘rur odamlar sirasiga kirishadi. Yana kim biladi deysiz, inson manzaralari juda xilma-xil. Ularni faqat yaratganning o‘zigina bilishi, idrok eta olishi mumkin xolos. Bandalari bunga qodir emas.

KO‘NGIL BAYRAMLARI

Har kimning tug‘ilgan kuni, ismi bo‘lganidek uning o‘z dunyosi, ko‘ngli bor. Bu ko‘ngilning quyoshli, bulutli, yaxshi va yomon kunlari-da bor. Xuddi shunday inson ko‘nglining faqat o‘zigagina taalluqli bo‘lgan bayramlari borligi ham rost. Shu boisdan bo‘lsa kerak, kimdir sizni tabriklar ekan, “Yangi yilingiz yoki ramazon hayitingiz qutlug‘ bo‘lsin!”, deydi.Bu faqat sizninggina ko‘nglingiz bayramiga ishora bo‘lishi ham mumkin.

ALLOH NAZARI– ISTE’DOD

Yo‘lboshchi, sarkarda, bastakor, qo‘shiqchi, tabib, shoir, adib bo‘lish uchun Alloh e’tibori, nazari bo‘lishi kerak.
Bu eng birinchi navbatda. So‘ngra yorqin iste’dod, qattiq mehnat, harakat talab qilinadi.
Yuqorida aytilgan xususiyatlarga ega bo‘lmay turib, o‘sha sohalarda faoliyat olib borgan kishilar mol-dunyo, hatto behisob boyliklarga ega bo‘lsalarda, aslo baraka topmaydilar. Alloh irodasi, hayot qonuniyatlari ana shunday.

XAYR-EHSON SHAROFATI

Xayr-ehson qilib turuvchi ko‘l hech qachon quruq bo‘lmagay.
Ming yilliklar tajribasi va tarixi buni yaqqol ko‘rsatib turibdi. Muqaddas kitoblar shundan dalolat beradi.

ULG‘AYISH

Yoshim ulg‘ayib borgani sayin padari buzrukvorim, volidayi muhtaramamni (joylari jannatda bo‘lsin) tez-tez eslaydigan bo‘ldim. Ularning so‘z, maqol, matallarini bot-bot takrorlab turaman. Kechalari tushlarimda ko‘raman. Nega shunday bo‘layotgani to‘g‘risida juda ko‘p o‘yladim. Oxiri shunday qarorga keldim. Bu qaytadan bolalikning boshlanishi bo‘lsa ajab emas. Aytishadi-ku, yetmish yashar kishi yetti yashar boladek bo‘lib qoladi deb.
Shunday bo‘lgach, bola ota-onasini qo‘msamay boshqa kimni ham sog‘inar edi.

BITMAS-TUGANMAS BOYLIK

Insonning ilmi-hunari, iste’dodi, obro‘-e’tibori, malakasi, hayotiy tajribasi – u orttirgan tom ma’nodagi haqiqiy bitmas-tuganmas boylikdir. Agar ilmiy tarzda aytadigan bo‘lsak, bu qisqacha inson kapitali deb ataladi va dunyo miqyosida e’tirof etilgan tushuncha, haqiqat sanaladi. Bunday kishilar jahon tamadduni rivojiga katta hissa qo‘shishadi.

JAZO

Otasiga do‘q urgan kishi keksayib qolganida, o‘g‘lidan shapaloq yeyishi ehtimoldan xoli emas.

YAXSHI QO‘SHNI

“Yon qo‘shni – jon qo‘shni”, deyishadi. Xuddi shunday. Faqat hozir qo‘ni-qo‘shnichilik munosabatlari xiyla o‘zgargan.To‘g‘rida, har zamonning o‘z talablari, qonun-qoidalari borligi uchun uni bilmasangiz qovun tushurib qo‘yish hech gap emas. Ilgarilari sal qattiqroq oh cheksangiz qo‘shningiz yugurib kelib ahvolingizdan xabar olib, ko‘ngil so‘rardi.
Hozir “oh” emas, dod-faryod cheksangiz ham, qo‘ni-qo‘shni eshitmaydi, birov yordamga kelmaydi.
Xudo ko‘rsatmasin-u o‘zingizni osmoqchi bo‘lsangiz-da, hech kim buni ko‘rishni istamaydi. Xalaqit bermaydi. Xafa bo‘lishga aslo shoshilmang, bunday qo‘shnilarning qadriga yeting, hurmatini joyiga qo‘ying.
Chunki ular sizni noqulay, yomon ahvolda ko‘rishni, obro‘yingizni to‘kishni sira istashmaydi.
Shu boisdan dod-faryodni eshitib- eshitmaganga olishadi.
O‘zbekning shu xususda ajoyib maqoli bor. “Yaxshi it o‘ligini ko‘rsatmas”.
Yon qo‘shnilar – jon qo‘shnilar sog‘-omon bo‘lishsin.
Ungacha siz ham yomon fikringizdan qaytib ulgursangiz ajab emas.

MEHNAT VA MUHOFAZA

Yoshlikda, o‘rtayashar paytda va keksalikda qilinadigan muntazam mehnat odamni turli kasalliklar, tushkun holatlar, qarish, ilojsizlik, balo-qazolar ofatlardan muhofaza qiladi. Faqat gap shundaki, hatto keksayganda ham muntazam foydali, samarali mehnat qilish hammaning ham qo‘lidan kelavermaydi. Bunga kishi o‘zini juda yoshlikdan, butun umri davomida tayyorlab borishi kerak.

YILLAR ZALVORI

Nimalardir bitilgan qog‘ozlar kun, oy, yil, zamon, davr, asrlarning yolqinlari, qolaversa, odamlar, sulolalar, qo‘yingki, butun olam, jahon tarixi.
Yillar shamoli, Yuki, zalvori ana shu qog‘ozlarga ham ta’sir etmay qolmaydi, albatta. Ming yillarning gardi, g‘am-anduhi, xatolari, guvohlari bo‘lmish bu qog‘ozlarning tusi xuddi birovni kutib rangi sarg‘ayib ketgan inson yuzidek za’faron, g‘amgin, mahzun tus oladi. Bu rang xazon yaproqlarga ham o‘xshab ketadi. Hazrat Navoiyning “…Xazon yaprog‘idek sarg‘ardim…” degan misrasini yodga soladi. Ha, yillar shamoli taraqqiyot, rivojlanish, yuksalish, o‘tib ketish bilan birga oppoq qog‘ozlarning yuzlarini sarg‘aytiradi, to‘zitadi. Faqat ezgulikning yuzlari har doim qizilligicha qolaveradi.
Hayotning teranligi, go‘zalligi, abadiyligi ham shunda bo‘lsa kerak.

KO‘RA OLISH QOBILIYATI

Odamlarda ko‘rish qobilyati har xil shakllangan. Bu tabiiy, albatta. Birov uzoqni ko‘ra olmaydi, birov yaqinni. Yuqoridagilarning hammasi ko‘z xastaliklari sirasiga kiradi.
Ko‘rish, to‘g‘rirog‘i, ko‘ra olish va ko‘ra olmaslik bilan bog‘liq bir oddiy holat bor. Uni ko‘z kasalligi deb atab bo‘lmaydi. Uning nomi ko‘ra olmaslik deb ataladi. Ushbu so‘zning to‘g‘ri, tag ma’nosi hasad, qizg‘onish, yomon ko‘rishga borib taqaladi.
Bunday odamlarda ko‘rish emas, ko‘ra olish qobiliyatini tiklashga to‘g‘ri keladi. Uning davosi shifokorlarda, dori-darmonlarda emas, oila, jamiyat, jamoa, ma’naviyat va hokazolarga bog‘liq.

O‘QILMAGAN KITOB

Sevgi – o‘qilmagan kitob. Muhabbat chorrahasida turgan ikki yosh qalb uni birgalikda yozishi, birga o‘qishi, eng muhimi – uqishi kerak. Aks holda, Sevgi hayot guli, gultoji emas, chaqir tikaniga aylanishi mumkin.

O‘RTADA KIM BOR?

Havas va hasad o‘rtasida nima borligi haqida o‘ylab ko‘rganmisiz? Mabodo o‘ylab ko‘rmagan bo‘lsangiz, birgalikda biroz fikr yuritaylik. O‘ylashimcha havas va hasad o‘rtasida aslida yo harakat, yoki harakatsizlik tushunchasi mavjud bo‘lsa kerak.
Agar harakat bo‘lsa, havas qilgan kishi ezgulikka intiladi, murod maqsadiga yetadi. O‘sha o‘zi havas qilgan ne’matga egalik qiladi. Yoinki, omadli, davlatligiga havas qilgan bo‘lsa, o‘zi ham shunday omadli, davlatli bo‘ladi.
Basharti havas qilgan odam faqat havas bilan chegaralansa, o‘zi mehnat, harakat qilmasa, bu holat hasadni keltirib chiqaradi.
Albatta, bu hamma havaslar va bulhavaslar hasadga aylanib qoladi degani emas. Biroq, g‘araz, ichiqoralik ko‘ngilga jo bo‘lsa, hasad ildiz otadi, o‘sha bandaning ich-etini kemiradi.

INSON – MAKON – ZAMON

Inson yashaydigan kishilik jamiyati makon va zamonda mavjuddir. Uni had-hududsiz sahro, ummonga, qalin o‘rmon, chakalakzorga o‘xshatish mumkin. O‘sha makon va zamonlarda adashib ketish hech gap emas, xuddi shunday kishilik jamiyatida ham adashib ketish, umr bo‘yi o‘z yo‘lini, o‘rnini topa olmay o‘tib ketish xavfi doimo mavjud.

NIKOH XOSIYATI

To‘y va nikoh mustaqil hayot ostonasida turgan ikki yosh qalb uchun juda go‘zal, xosiyatli marosim sanaladi. Ana shu ajoyib marosimdan so‘ng, yigitning otalik, qizning onalikdek ulug‘ martaba sari ilk qadamlari tashlanadi.

ONALIK IBTIDOSI

Odatda men qiz nevaralarimga “ona qizim, ona, onajon…” deya murojaat qilaman. O‘z-o‘zidan ko‘nglim ko‘tarilib, kayfiyatim yaxshilanadi. Nega shunday bo‘lishini izohlab bera olmayman.
Fikrimcha, hatto murg‘ak, jajji qizaloqlarda ham, bo‘yi xiyla cho‘zilib qolgan qizlarda ham onalik ibtidosi, ana shu buyuk tuyg‘u izlari, alomatlari barq urib yaqqol ko‘zga tashlanadi.

YORQIN… ISTE’DODSIZLIK

Qaysi bir sohada bo‘lmasin, yorqin is’tedodni ham «yorqin is’tedodsizlik” ni ham yashirib bo‘lmaydi. Kun kelib, vaqt-soati yetganda hammasi oshkor bo‘ladi, o‘zining haqiqiy bahosini, albatta, oladi.
O‘rtamiyonalik yaqqol ko‘zga tashlanmagani uchun uni yashirsa bo‘lar, ehtimol. Bu dunyoda oxir-oqibat oshkor bo‘lmaydigan sir yo‘q deyishadi.

QADR

Inson qadrini inson bilmaydi. Inson qadrini Alloh, Vaqt, Tarix biladi. O‘zining haqiqiy bahosini beradi.

HAYOT

Ko‘p yillik hamkasb do‘stim og‘ir kasallikdan tuzalganidan so‘ng, shukrona ma’nosida shunday dedi: “Ikki dunyo o‘rtasida muallaq, arosatda qolgan paytimda shuni anglab yetdimki, hayotda aksariyat insonlar jumladan, o‘zim ham nega yashayotganimni bilmas ekanmiz”. Uning ko‘zlari, ovozida hadik xavotir, sarosimani ko‘rib indamay qo‘ya qoldim. O‘shanda unga biror nimani tushuntirib bo‘lmasligini yaxshi bilardim.
Hozir do‘stimning gapini tez-tez eslab turaman. Ularda jon borga o‘xshaydi, nazarimda.

BOZORNING OZORI

Bozor iqtisodiyoti hayotimizdagi ancha muammolarni hal etdi, farovonlik, ma’murchilikni ta’minladi. Bularni boricha, inkor etmagan holda tan olish kerakki, bozor iqtisodiyoti tufayli pul hukmronlik qilmaydigan soha qolmadi hisob.
Oqibatda she’r ilmini bilmaydiganlar shoir, cholg‘uchilikni, rubob chalishni uddalay olmaydiganlar qo‘shiqchi, bastakorlikni da’vo qilib, boshqa is’tedod talab qiladigan sohalarga suqilib kirib, jaraq-jaraq pul ishlaydilar. Pul va texnika vositalari haqiqiy is’tedod qadrini, narxini arzonlashtirib, yer bilan bitta qilyapti. Holbuki, millat mulki bo‘lgan qadriyatlar pulga sotilmaydi, sotilmasligi kerak.
Hozir pulning qudrati, tilla jarangi. Manfaatparastlik turganda qalam, musiqa, to‘g‘ri so‘z vositalari chekinishi ham mumkindir, ehtimol. Ammo takror aytaman, bu vaqtincha, xolos, soxta adabiyot, san’at, pul-oltin hukmronligi, vasvasasi ojiz ko‘zlar, kar quloqlar, qora ko‘ngillarni vaqtincha zabt etishi mumkin. Ammo haqiqiy insonlar ko‘nglini, qalbini hech qachon zabt eta olmaydi. Men bunga qattiq ishonaman. Dunyo, insoniyat tarixi shunga guvohlik berib turibdi. Pulga, oltinga sotilmaydigan, almashtirilmaydigan moddiy va ma’naviy qadriyatlar toabad ustuvor bo‘lgay, dunyo turguncha turgay.
“Cho‘li iroq”, “Munojot”ni tinglaganda ko‘ziga yosh kelmaydigan shoir, qo‘shiqchi, musiqachi bizdan emas, o‘zbek emas, qattiq so‘zim uchun uzr so‘rayman.

MUHABBATNING DAVOMI

Er-xotin yoshlikda bir-birlarini sinab, bilib, sevishib turmush qurgan bo‘lsalar, bu nikohning ahd-u vafosi bardavom, aytish mumkinki, abadiy, to qabrgacha bo‘ladi. Ular hayotning barcha past-balandi, sinov-imtihonlaridan muvaffaqiyatli o‘ta oladilar. Er-xotinning sevgi-vafosi bolalarga g‘amxo‘rlik, nevara-evaralar muhabbatiga qo‘shilib shunday mustahkam kuch paydo qiladiki, bunday mehr-oqibatni jahonda hech bir mavjudot yenga olmaydi. Bu ittifoqning birgina zaif tomoni shundaki, uzoq yillar hayotning barcha qiyinchiliklarini yenga olgan, sinalgan juftliklar bir-birlarisiz uzoq yashay olmaydilar.

ZOR, INTIZOR

Inson yorug‘ dunyoda ko‘z ochishi bilanoq boshqa birovning yordami, e’tibori, e’tirofiga muhtoj, zor-intizor bo‘ladi. Butun umri davomida to boqiy dunyoga rixlat qilgunicha shunday bo‘ladi. Odam bolasi yosh, kuchli, mag‘rur, dimog‘dor paytida o‘laqolsa, kimlargadir zor-muhtojligini bildirmaydi. U moddiy jihatdan hech kimga zor, qaram bo‘lmasa-da, aslida kimningdir shirin so‘zi, e’tibor va e’tirofi boyaqishga suv-havodek zarur. Ammo g‘urur, kibr-havo buni tan olishga imkon bermaydi. Aslida kishilar bir-birlariga kerakliklarini, zor-intizorliklarini vaqtida anglamaydilar, tan olmaydilar. Anglaganlarida insoniyat qanchalar baxtli bo‘la olishi mumkin edi…
Xulosai kalom, odam bolasi bolaligida, yoshligida ham, keksayib qolganida ham bir-biriga kerak bo‘ladi. Ulug‘larimiz ta’kidlaganlaridek, eng yomon dard– illat bekaslik, yolg‘izlik balosidir. Odamlar buni qanchalar tez, barvaqt anglasalar shuncha yaxshi. Baxt, baxtiyorlik bisyor bo‘ladi.

QATTOL DUSHMAN

Sun’iylik adabiyotning eng katta va qattol dushmani sanaladi. Albatta, hayotning shundoq o‘zi voqea-hodisalari haqiqiy adabiyot emas. Shart shuki, badiiy asardagi har bir voqea-hodisa, tasvir, o‘xshatish va hokazolar o‘quvchi qalbida zarracha shubha, ishonchsizlik uyg‘otmasligi kerak. Hatto badiiy to‘qima ham hayotda sodir bo‘lgan yoki ro‘y berish ehtimoli yuqori bo‘lishi lozim. Barmoqdan so‘rib chiqarilgan voqelik kitobxonni barmoq tishlashga majbur etadi. U adibning samimiyligiga shubha qiladi. Shubha qilindimi, adib va kitobxon o‘rtasida ishonch, hurmat yo‘qoladi.

KO‘ZDA YOSH, QALBDA KULGU

Bardavomlik – mangu navqiron va mo‘ysafid hayotning doimiy manzarasi. Ana shunday: ko‘zlarda sevinch, ba’zan g‘am-alam yoshlari.
Lablarda kulgu, gohida shirin tabassum, gohida achchiq kinoya. Yuqorida aytilgan manzaralarning qay biri ustuvor bo‘lishi, eng avvalo, o‘zingiz va atrofingizdagilarga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq. Qolganini mehnat, xulq-atvor, yana boshqa narsalar bilan amallasa bo‘ladi, shekilli.

BOLA TARBIYASIDA USTUVORLIK

Yosh avlod tarbiyasida yo‘nalishlarni shartli ravishda uchga bo‘lish mumkin, nazarimda. Bu oila, maktab va ko‘cha tarbiyasi bo‘lishi kerak. Oila va maktab tarbiyasi har holda, bir-birini to‘ldiradi, quvvatlaydi. Ammo ko‘cha tarbiyasi – butunlay boshqa narsa. U o‘zidan oldingi har ikki yo‘nalishni to‘ldirishni inkor etadi. To‘g‘ri, bola ko‘chada hayotdagi o‘zligini, o‘z o‘rnini topishga intiladi. Kurashishni o‘rganadi, chiniqadi. O‘z nuqtai nazarini, sha’nini himoya qiladi. Ammo tarbiyada ko‘cha tarbiyasi ustuvor bo‘lsa, bu og‘ir oqibatga olib keladi.

HAQIQAT, TIL, QULOQ VA CHIROQ

Hamma zamonlarda, barcha makonlarda haqiqatni, Haq so‘zni aytadigan tillar bo‘lgan. Faqat afsus-nadomatlar bo‘lgaykim, hamma vaqt ham, hamma joyda ham Haq so‘zni tinglaguvchi quloqlar bo‘lmagan… Balki shundaylar ham bo‘lgandiru, unga amal qiladiganlar uchramagandir. Chunki haqiqat, haq so‘zga amal qilish rohat-farog‘at emas, balki, kurash, aziyat, g‘am-anduh, jabr-jafo chekish deganidir. Shuning uchun jafo chekishga tayyor turganlarni kunduz kuni chiroq yoqib ham topish mumkin bo‘lmasa kerak.

YOZUVCHILIK MAKTABI

Yozuvchilik maktabi bormi? – degan savol-javoblar, bahs-munozaralar adabiyot tarixida ko‘p bo‘lgan, hozir ham uchrab turadi. Aksariyat javoblar bunday bilim dargohlari yo‘q degan mazmunda. Biror institut yoki universitetda “shoir” yoki “yozuvchi” degan diplom berilmaydi. Faqat mutaxassisliklar bo‘yicha hujjat beriladi, xolos. Shoirlik, yozuvchilik esa ma’lumingizkim, kasb yoki mutaxassislik emas. Shu nuqtayi nazardan men azaliy savolga, “ha”, ijodkorlik maktabi bor deb javob bermoqchiman. Xuddi shunday shoirlik, adiblik maktabi ham bor. Ammo bu dargoh qaysidir manzil-makonda emas. Hayotning o‘zida. Ana shu jo‘shqin “o‘quv yurti”dadir. Bu ta’lim maskanida to‘rt yoki besh yil o‘qilmaydi. Unda umr bo‘yi o‘qish-o‘rganish, kuzatish, mehnat qilish, yiqilib-turish kerak. Shunda ham sizga hech qanday ma’lumot to‘g‘risida hujjat berilmaydi. Faqat tajriba, ranj, quvonch, ozor, vafo, xiyonat – hamma-hamasini boshdan kechirasiz, “tatib” ko‘rasiz. Ana shunda sizda kimgadir ikki og‘iz so‘z ayta olish qobiliyati, ehtiyoji tug‘ilishi mumkindir. O‘shanda ham biror ijodkor o‘zini men shoirman, deya bong urmaydi.
Yana o‘sha hayotning o‘zi sizning kim ekanligingizni yaqqol ko‘rsatadi, isbot etadi. Bitta ham kitob chop ettirmay, otashin so‘z, qalb tug‘yoni shaxsiy ibrat ila shundoq, kechasi uxlab, ertasigayoq mashhur shoir bo‘lib uyg‘onganlar, tan olinganlar bor…

TANHOLIKDA

Bu dunyoga kelib umr bo‘yi nimaiki ish qilgan bo‘lsam, kimdir yordam berdi, kimdir xalaqit qildi. Yaxshi-yomon onlarimda hech tanho, yolg‘iz bo‘la olmadim, har doim kimdir, nimadir o‘rtaga tushaverardi. Tanholik ne’mati menga faqat ijod bilan mashg‘ul paytlarimda, uyqusiz tunlarimda, tong-saharlardagina nasib etdi. Ana shu hayotbaxsh yolg‘izlik paytida hech kim, hech narsa o‘rtaga tushmadi. Yordam ham, xalaqit ham bermadi, o‘zim bilan o‘zim bo‘ldim. Faqat yuragimga quloq tutdim, tafakkurimga bo‘ysundim. Oq qog‘oz va qalam yolg‘iz sirdoshim, yupanchim bo‘ldi. Qog‘oz uzra “oh” chekdim, quvondim, kezi kelganda, sassiz, ba’zan ho‘ngrab yig‘ladim. Achchiq yoshlarim sahifalarni sarg‘aytirdi. Ammo bu ko‘rinmas yoshlarni o‘zim qog‘oz-qalam va Allohdan bo‘lak hech kim ko‘rmadi, bilmadi. Umrim shunday o‘tdi. O‘tgan davr samarali bo‘ldimi, besamarmi, o‘zim aniq aytaolmayman. Buni vaqt ko‘rsatadi. Faqat, shuni yaxshi bilamanki, endi quvonch-qayg‘ularim avvalgilariga sira o‘xshamaydi. Endi oldingidek qog‘oz uzra to‘kilgan ko‘zyoshlarimdan uyalmayman. Ular ko‘ngil uchun besamar bo‘lmadi, g‘amgin esa-da nur, yorug‘lik, umid olib keldi. Ko‘zyoshlarim hamon hech kimga ko‘rinmaydi. Yuragimda nur va soyalar bahsi to‘xtagani yo‘q. Ustozim Yahyo akam yozganlaridek, “Endi ishonchlarim bir bargi larzon, tashlab ketmoqdalar, yurakni xazon, Qaygadir shosharlar boqmay men tomon, Menga ishonganlar, ishonmaganlar. Meni bir dard qiynar, bir armon, Kim haq, ishonganmi, ishonmaganlar?”

ISBOTNING HOJATI YO‘Q
(AKSIOMA)

Kimligingiz, qo‘lingizdan nima kelishini do‘stlaringiz oldida isbotlashga intilmang. Do‘stlar, ular haqiqiy do‘st bo‘lishsa, kimligingizni juda yaxshi bilishadi. Dushman, raqiblaringiz uchun ham bunday harakatning sira hojati yo‘q. Chunki ular kimligingizni bilishadi, ammo bilishni istashmaydi.
Eng yaxshisi, siz o‘zligingizda qoling, qanday bo‘lsangiz, shunday taassurot qoldirishga harakat qiling. Shunda yutqazmasangiz kerak. O‘shanda, do‘st ham, dushman ham sizni boringizcha emas, balki o‘zlariga qanday qulay bo‘lsa, shunday qabul qilaverishadi.
Ana shunday, faqat va faqat o‘zimizni, o‘z foydamiz, qulayligimizni o‘ylaymiz xolos.

MASLAHAT

Keksa, ko‘p yillik bir tanishim shunday so‘zlarni takrorlab yurishni xush ko‘radi: “Birovga maslahat berishni yoqtirmayman. Chunki maslahatning bir pullik qadri yo‘q, hech kim amal qilmaydi. Ustiga ustak maslahat berish uchun aqlim etarli emas.
Darvoqe, o‘zim ham birovning maslahatiga zor emasman, aqlim etarli”.

SUN’IY YURAK

Loaqal bir martagina bo‘lsin, boshqalarning dardini sezmagan, his etmagan yurak – sun’iy yurakdan farq qilmasa kerak.

“IJROCHI DIREKTOR – SAN’ATKOR”

Kitobxonlar mendan adabiyot o‘zi nima, adib o‘zi kim, deya ko‘p so‘rashadi. Men har doim, har xil, xayolimga nima kelishiga qarab javob qaytaraman. Hozir ko‘nglimdan shunday fikr kechdi.
Adabiyot hayotning aynan o‘zi emas. Bu hamma bilgan voqea-hodisalarga boshqacha nigoh ila qarash, ko‘pchilikka ma’qul so‘zlar, ma’no-mazmun, tinish belgilari, manzara, ohang va boshqa narsalarni g‘amgin, quvnoq va eng muhimi ta’sirchan, hatto yig‘lata oladigan tarzda ifodalay olish iste’dodi – san’atidir. Bu qisqacha, “so‘z san’ati” deyiladi. Adib esa “ijrochi direktor”, so‘z san’atkoridir.

KIM, NIMAGA MUHTOJ?

1 iyun Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni arafasida bolalikka qaytgim kelibmi, shirin xayollarga berilib ketaman. Keksayganida ham bolaligini ozgina bo‘lsa-da, saqlab qolganlarni baxtli, saodatli kishilar deyishadi. Shunga juda-juda ishongim keladi. Xo‘sh, agar shu gaplar rost bo‘lsa, o‘sha bolaligini saqlab qolgan, keksalar ham xuddi ular singari himoyaga muhtoj emasmikinlar?..

MUHABBAT VA NAFRAT

Faqat nafrat, g‘azab, badbinlik ila limmo-lim yurak “muhabbatga qodirlik” layoqatini, sevish huquqini saqlab qolishi mumkinmi?
Yoinki, faqatgina quvonch, shodlik, bayram, ezgulik hissi ila to‘la qalb, ko‘ngil kezi kelganda qabohat, illatlarga qarshi kurasha oladimi?.. Bu haqda har bir kishi chuqur o‘ylab ko‘rishi kerak.

NUKTADONLIK YOKI NOZIK ISHORA

Ayolning nozik ishorasini tushunish uchun ba’zi erkaklarga butun umr ham kamlik qiladi.

USTUN

Badiiy ijodning tarkibiy qismi uning ustunlaridan biri– ayollar bilan suhbat deyishadi.
Biroq bu nozik xilqatlar bilan dildan suhbatlashish har qanday ijodkorning ham qo‘lidan kelavermaydi. Shunday bo‘lmaganida ijod mahsuli Dunyoga sig‘may qolardi.
Ayol hayotning o‘q ildizi. Shunday ekan, u bilan suhbat badiiy ijod ustunlaridan biri deb tan olinishi ham tabiiydir. Ayol qalbi bus-butun go‘zalligi, teranligini yurakdan his etmay turib, badiiy ijodda nimagadir erishish juda qiyin.

KAMCHILLIK

Bu kamchillikmi yoinki kamchillik emasmi bilmadim-u, bizda harqalay, shoirlar etishmaydi. Haqiqatni aytuvchi ijodkorlar yo‘q hisobi. Biz esa hech kim kitob o‘qimaydi, deb bong urib yuribmiz. Haq so‘z aytilmagan kitob kimga kerak, uni o‘qishdan nima foyda?

ZIDDIYAT

Hayotda izohlash mushkul bo‘lgan ziddiyatlar ko‘p uchraydi.
Shuning uchunmi, yoinki taqdir taqozosi shunday edimi, harqalay, u dushmanlari, raqiblaridan emas, yaqinlari, yor-do‘stlaridan ko‘proq aziyat chekdi, jabri sitam, zarar ko‘rdi.

HASADNING DAVOMI

U o‘qituvchining o‘g‘li bo‘lgani uchun hali bog‘chaga qatnayotgandayoq tengqurlari unga hasad qilishar, bir ilojini qilib jig‘iga tegmoqchi bo‘lishardi. Tarbiyachilar otasining hurmati uchun unga ko‘proq e’tibor berishgani uchun shunday qilinardi. Maktabda hasad yanada avj oldi. Ustiga ustak u yaxshi o‘qirdi. Armiya xizmati, oliy bilimgohda o‘qish, keyinchalik qaysi ish yoki lavozimda ishlamasin, unga hasad qiluvchilar ko‘payib boraverdi. Hozir u boyaqishga tengqurlaridan ko‘proq pensiya puli olgani, obro‘si balandligi uchun hasad qilishadi. Eng yomoni hasad hamon davom etayotir. Avvallari farzandlariga yomon ko‘z bilan qarashgan bo‘lsa, endi bog‘cha, maktab, institutlarga ketayotgan nevara-evaralariga hasad qilishadi. Insonning badbinlik holati badiiy ijodda juda kam o‘rganilgan. Ammo o‘rganishga arzigulik qirralari ko‘p.

POYDEVOR

Adib shunday hodisa va mavjudotki, u qanchalik ko‘p azob-uqubat, jabr ko‘rsa, ijodda shunchalar yutadi. Inson tabiatidagi har bir mukammallik va nomukammallik uning qalbi, ong-shuurida yaxshi-yomon fikr-o‘ylar, rizolik yoxud, norizoliklar uyg‘otadi, qandaydir umumiy xulosalar qilishga undaydi. Bularning hammasi bo‘lajak asarlar poydevori bo‘lsa, ajab emas.

BUYUK MUSAVVIR

Insonga berilgan noyob iste’dodlar juda ko‘p, xilma-xil. Ular shunday ko‘pki, sanab adog‘iga etish mushkul. U eng avvalo, o‘z taqdiri yaratuvchisi hisoblanadi. Bu hech qanaqa isbot talab qilmaydigan hayot qonuniyati. Shuning barobarida, Hazrati inson Ana shu hayot–taqdir haqida aniq-tiniq tasavvur, manzaralar, suratlar yaratuvchi buyuk musavvir hamdir.
Ushbu suratlar yaxshimi, yomonmi, go‘zalmi, xunukmi bundan qat’iy nazar o‘sha musavvir ichki va tashqi dunyosi haqida muayyan tasavvur uyg‘otadi. Hamma gap shundaki, bu suratlar uning foydasiga xizmat qildimi, zararigami bunisi yolg‘iz Allohga ma’lum. Ishqilib, ular ezgulik uchun chizilgan bo‘lsa kifoya. Ammo hayotda buning teskarisi ham uchrab turadi.

FIDOYILAR VA ADABIY MUHIT

Haqiqiy yozuvchi badiiy ijodning qulidir. U adabiyotga quldek sadoqat bilan xizmat qiladi. Ammo u adabiy muhit, adabiyot korchalonlari, tekinxo‘rlari, g‘iybatlar quli emas, ularning tegirmoniga suv quymaydi. Ayrim fidoyi adiblar ana shu chirkin muhitga qul bo‘lmaslik, ozod-erkin bo‘lish uchun hatto shirin jondan ham kechishadi. Adabiyot tarixida bunga misollar juda ko‘p. Badiiy ijod jon fido qilishga arzigulik mashg‘ulot sanaladi.

ZARURAT VA EHTIYOJ

Shunday kishilar bor, faqat zarurat uchun taom iste’mol qilishadi, ular xuddi shu sabab tufayli moddiy ne’matlardan foydalanishadi. Yana shunday toifa odamlar ham borki, ularning taom iste’mol etish, moddiy ne’matlardan foydalanishdan o‘zga ehtiyojlari yo‘q…

YURAK OG‘RIQLARI

Endigina chop etilgan kitob omadi kelib, yorug‘ Dunyo yuzini ko‘rgan qo‘lyozma uchun yangi hayotning boshlanishi sanaladi. Shuning barobarida ushbu kitob adibning tinimsiz yurak og‘riqlari, ko‘rinmas ko‘zyoshlari hamdir.

NOLA

Inson tabiati shundayki, birining so‘zi, ikkinchisiga borib etmaydi.
Odamlar bir-birini tushunishga unchalik moyil emas. Insonning faqatgina badiiy adabiyot orqali aytgan so‘zlarigina boshqalarga borib etadi, ta’sir etadi, nimalarnidir o‘zgartiradi.

BECHORANING CHORASI

Siz uchun biror muammoning hech bir chorasi, yechimi sira topilmayotgan bo‘lsa g‘am chekmang, tushkunlikka tushmang. Chorasizning chorasi sabr-toqat, bardosh va qanoatdir.

SO‘Z, ISH, AMAL VA TAQAL

Tamaddun tarixiga nazar tashlasangiz, hamma zamonlarda so‘z va ish, aytilganga amal qilish o‘rtasida katta farqlar bo‘lganiga ishonch hosil qilasiz.
Bu nomutanosibliklar kun kelib inqiloblar, fojealarga sabab bo‘lgan.
Sharqda ota-bobolarimiz, bobokalonlarimiz so‘z va ish amal birligiga qattiq rioya etishgan. So‘zga amal qilmaydiganlarni “Va’dasiga vafo etmagan, vafosiz, subutsiz, tuturuqsiz”, deya atashgan. Hozirgi zamonda butun Dunyoda so‘z va ish, unga amal qilish o‘rtasidagi farq, tafovut juda kattalashib ketdi.
Tamaddun boshiga yog‘ilayotgan balo-ofatlarga sabab shu emasmikin?

ISTE’MOL VA SUIISTE’MOL

Alloh insonga jon va umr ato etar ekan, ota-ona timsolida uning ikki buyuk himoyachisini ham yaratib qo‘ygan bo‘ladi.
Qissadan hissa, inson zotining uchta buyuk himoyachisi bor: Alloh, ota-ona. Boshqa uni tushunadigan, ayaydigan, himoya qiladigan jonkuyar yo‘q.
Boshqalar boyaqish insonning mehr-oqibatini iste’mol, suiste’mol qilaveradilar. Evaziga oqibatsizlik, ranj-alamdan bo‘lak hech nima qaytarmaydilar.
Hayotning achchiq haqiqati shundan iborat bo‘lsa kerak.

YAQIN MASOFA

U ko‘zga yaqin, chaqqon, bilimli, iqtidorli yigit bo‘lib, obro‘-martabasi ham shunga yarasha edi.
Shuning uchun bo‘lsa kerak, qizlar, ayollar uni yoqtirishar, umr yo‘ldoshi bo‘lishga jon-jon deb turganlari ham xiyla ko‘p edi.
Tabiiyki, yigit ulardan faqat birginasini tanladi va o‘sha bilan baxtli-taxtli bo‘lib ketdi.
Afsuski, uni xush ko‘rgan qizlarning aksariyati negadir baxtga erisha olishmadi. Va ularning ko‘pchili o‘z qismatlaridagi kemtiklik uchun o‘sha omadli, barno yigitni aybdor hisoblardi.
Yillar o‘tishi bilan ular o‘sha yigitning qattol dushmanlariga aylanib ulgurishdi.
E’tibor qiling, ayollar sevgisida muhabbat va nafratning orasida bir bahyagina masofa bor ekanda?..
Alamzada ayollarning ikki nafari o‘z xusumatlarida juda chuqurlashib ketib, o‘zlari bir vaqtlar ko‘ngil qo‘ygan ma’shuq hayotini zaharlash uchun qariyb butun umrlarini sarfladilar. Ammo qo‘llaridan hech nima kelmadi. Alloh bandasiga sevgi, baxtni ato etgan ekan, unga biror bir kuch monelik qilolmaydi.

NASRIY MUXAMMAS

“Agar ming yil navo qilsam, sening darding ado bo‘lmas…” deydi shoh-shoir.
Ha, haqiqiy ijodkor dardi nainki ming yil, balki hech qachon tugamaydi. Bu dard mangu, dunyo turgunicha turaveradi.

ARAVA

Hayotning hech qachon, hech bir zamonda o‘zgarmaydigan temir qonuniyati bor. Bu – har kim o‘z aravasini torta olmay qolganida ham o‘zgarmaydi, o‘z kuchini yo‘qotmaydi. Chidaganga chiqargan.

TЕNGLIK VA TЕNGSIZLIK

Baxtlilar va baxtsizlar, omadlilar va omadsizlar, iste’dolilar-iste’dodsizlar, kuchli, sog‘lom kishilar hamda zaif odamlar o‘rtasida hech qachon haqiqiy do‘stlik bo‘lmaydi. O‘rtada katta tafovut, tengsizlik bor ekan, unga g‘araz, hasad, adovat va boshqa tuyg‘ular aralashib qolishi ehtimoldan xoli emas.
Inson ruhiyati shunchalar nozik va murakkabki, unda muhabbat va nafrat, hasad va havas, do‘stlik hamda dushmanlik orasidagi farqni anglash juda mushkul.

ALLOH MARHAMATI

Men tanigan, ko‘rgan, bilgan ikkinchi jahon urushi qatnashchilari to‘qson, to‘qson besh, ayrimlari yuz yil umr ko‘rishdi. Bu haqda uzoq yillar o‘ylab yurdim va shunday xulosaga keldim.
Urush faxriylari janglarda ko‘p azob-uqubat, qon, o‘lim ko‘rishgan, og‘ir yo‘qotishlarga bardosh berishgan. Shuning uchun bo‘lsa kerak, Alloh ularga sabr-bardoshlari, mardlik, matonatlari uchun uzoq umr ato etgan.

BOBOSINING BOLASI

Bobo va uning uch yashar o‘g‘il nevarasi juda inoq, bir-birlarisiz bir daqiqa ham turaolmas edilar. Bobo mehri jo‘shib, iyib ketganda nevarasini “Bobong o‘lsin, bobong o‘lsin”, deya erkalatardi.
Tabiiyki, tantiq nevara bu so‘zlarni erkalash ma’nosida emas, o‘z ma’nosida tushunardi.
Kunlarning birida bobo yana iyib ketib, “Bobong o‘lsin”lashga tushganda, nevara unga tik boqib shunday dedi:
– Bobo o‘lsa, o‘laversin!
Bobosining nafasi ichiga tushib ketdi, turgan yerida qotib qoldi. Shundan so‘ng u yuqoridagi so‘zlarni qaytib tilga olmaydigan bo‘ldi.
Bolani qanday erkalashni ham bilish kerak. Aks holda, o‘sha bobo ahvoliga tushib qolish mumkin.

OMONAT

Odam ahlining qo‘lidagi deyarli barcha ishlar, ne’matlar omonat ekan. Uning ko‘nglidagi, qalbi, ong-shuuridagi tuyg‘ular esa abadiy.

TOMCHILAR

Siz o‘qiyotganingiz, ushbu asar tomchilar shaklida qog‘ozga tushgan.
Bu tomchilar ko‘z yoshlari edimi, yoinki yurak qonimi bilmayman. Nega aynan shunday yozganimni hamon izohlay olmayman.

YETIM KITOBLAR

Yozuvchi, shoirlar ham ko‘pchilik qatori odamlardir. Kun kelib, vaqt-soati etganda boqiy dunyoga rixlat qilishadi. Shundan so‘ng ularning kitoblari qandaydir ma’noda etim bo‘lib qoladi. Chunki bu kitoblar haqida muallifning o‘zidan bo‘lak hech bir kishi o‘sha darajada g‘amxo‘rlik qila olmaydi.
To‘g‘ri, agar kitoblar etuk bo‘lsa, ma’naviyat ustun, ustuvor bo‘lgan jamiyatda “etimlik” sodir bo‘lmaydi. Kitoblarga kitobxonlar mualliflardan ko‘proq g‘amxo‘rlik, e’tibor qilishadi.
Ammo kitoblar nafs, manfaat ustun bo‘lgan, pulga sajda qilinadigan jamiyatda qolgan bo‘lsa, ularning holiga voy.
U sho‘rliklar, ma’naviy boyliklar chin etimlardan ham ko‘proq xo‘rlik, azob-uqubatga duchor bo‘lishadi.
TIRIKLAR VA O‘LIKLAR

Keyingi yillarda “tabiiy mahsulot” lamifaren reklamasi shu qadar ko‘payib, chuqurlashib, hattoki, “quturib” ketdi. Erta tongdan kech shomgacha bu mahsulotning dunyoda mavjud bo‘lgan mingdan ortiq kasallikka davo bo‘lishi haqida bong urishadi.
Ayniqsa, kompaniyadan qandaydir manfaat ko‘rgan bemorlar bu mahsulotni ko‘klarga ko‘tarib maqtashadi, hatto shaytonlash darajasigacha borishadi.
Holbuki, bu “topilmas matoh”ning narxi osmonda. Keyin uning foydali xususiyatlari haqida hech qanday ilmiy asoslar, ma’lumotlar e’lon qilinmaydi.
Bu ketishda marhumlar sotuvchi, reklama qiluvchilarga qo‘ng‘iroq qilib lamifaren narxidan cho‘ntaklari yengillashib, o‘lish nihoyatda oson bo‘lganini e’tirof etishlari hech gap emas.

SO‘Z GANJINASI

Badiiy ijod ahli umr bo‘yi, toki tirik ekan, so‘z ganjini izlaydi. Topsa shod, baxtiyor bo‘ladi, yorug‘ dunyodan armonsiz o‘tadi.
Topmaganlar esa ganjina izlashda davom etadilar.
Ijod ahli qismati og‘irligi shundaki, so‘z ganjini umr bo‘yi izlab, uni topa olmaganlar ham son mingta. Topmaganini bilmaganlar unchalik aziyat chekmaydilar. Buni tushunib etgan adiblar esa, dunyodan dilda kadar bilan o‘tadilar.

ZULM

Keksa ota-onalar xastaliklardan va qarilikdan emas, balki eng yaqin kishilari, farzandlari e’tiborsizligi, oqibatsizligi, jabr-zulmidan o‘lib ketadilar…

INTIZOR KO‘ZLAR

Intizor ko‘zlar doimo kimningdir yo‘liga tikilgan ko‘zlar boshda umidga to‘lgan bo‘ladi. Keyinchalik ular yoshga to‘ladi, bora-bora ko‘z yoshlari qizil tus oladi, qonga aylanadi. Kun kelib bu ko‘zlar basir bo‘lib ko‘rmay qoladi. Qanchalar ayanchli bo‘lmasin, yuqoridagi holat– yo‘lga tikilib o‘tirish keksalar, nogironlar, noumidlar hayotining tarkibiy qismidir. Ularning ko‘zlari umidga to‘la bo‘ladimi, yoinki ko‘rmay qoladimi, bu yaqinlarining mehr-oqibati, insof-diyonatiga bog‘liq. Faqat ular vaqti kelib o‘zlarining ko‘zlari ham yo‘lga nigoron bo‘lib qolishi mumkinligini unutmasalar bo‘lgani.

SODIQ DO‘STLAR

Adibning haqiqiy do‘stlari yo‘q, yoinki bundaylari juda kam, deb yozganman. Bu fikrni inkor etmagan holda biroz qo‘shimcha qilmoqchiman. Yozuvchining sodiq, hech qachon sotmaydigan do‘stlari – bular eng avvalo, yangi asarlar xayoli, g‘oyasi, qalam-qog‘oz va Alloh hamda faqatgina u tuhfa eta oladigan, to so‘nggi nafasgacha adibni tark etmaydigan bitmas-tuganmas yoniq ilhom bo‘lsa kerak.

ORZU, HARAKAT, MEHNAT

Mehnat va harakatsiz orzu o‘lik jondir.
O‘zbekning “quruq qoshiq og‘iz yirtar”, degan naqli bor.
Quruq gap, safsatabozlik ham xuddi shunday. Qattiq mehnat, harakat, amaliy ishlar bilan mustahkamlanmagan safsata inson umrini barbod etadi.

YOQIMLI SO‘ZLAR LUG‘ATI

Yozuvchi shoirlar uchun yoqimli so‘zlar lug‘ati borligini hamma ham bilavermasa kerak. Shunday lug‘at mavjud. Lekin bu qo‘llanma har bir adibda – har xil bo‘lsa kerak. Kaminayi kamtarinning ushbu lug‘atida quyidagi so‘zlar ustuvor turadi: ilhom, Ilhom parisi, kitob o‘qish, sayr-u sayohat, futbol yoki boks musoboqalarini tomosha qilish, hamkasblar, do‘stlar gurungi, noshir, muharrir, kitobxon, tanqidchi maqtovi va e’tirofi… Xullas bu lug‘at turli so‘zlarga juda boy. Darvoqe, men eng yoqimli so‘z nima ekanini hali aytib ulgurmadim, shekilli? Ha, bu eng yoqimli so‘z mehnatni kamsitmaydigan miqdor va darajadagi qalam haqi! Axir, og‘ir mehnat qadrini biladigan noshirlar ham bordir-ku, bu yorug‘ jahonda?
Ana shunday noshirlarning sadag‘asi ketsang arziydi.

QORA QOZON

Yigit va qiz bir-birlarini sevib, tunlari uxlayolmay “oh” chekib yurgan kezlari turmush tashvishlari – ro‘zg‘or ikir-chikirlari haqida sira o‘ylab ko‘rishmaydi. Uy-joy, jihoz, pul, mol-dunyo…
To‘y tugab, karnay-surnay sadolari tinganida ham ular hali hech nimaning tashvishini qilishmaydi. Nuqul bir-birlariga mahliyo bo‘lib o‘tiraverishadi. To‘g‘rida, ota-onalari bor bo‘lishsin, hammasini muhayyo etib turishibdi.
Oradan bir necha oy o‘tib, ro‘zg‘orning qora qozoni elkaga tushgach, ular andak hushyor tortgandek bo‘lishadi. Shunda ham hali hayot yo‘li qanchalar og‘ir, mashaqqatli, qora qozonni muttasil qaynatish qanchalar qiyin ekanini to‘la anglab etishmaydi. Va nihoyat kun kelib, ularning ko‘zlari «yarq» etib ochiladi. Boyaqishlar muhabbatning gul vodiysidan qaqroq sahroga tushgandek bo‘lib qolishadi. Hada, kundalik turmush tashvishlari bo‘yinda, uning tag-tubi yo‘q qora qozoni gullar vodiysi emas, ko‘proq suvsiz sahroga o‘xshaydi. Bu sahroda tirikchilik qilish, quduq qazib suv chiqarish har kimning ham qo‘lidan kelavermaydi. Ana shunda hammasi ikki yosh irodasi, mehnati va boshqa juda ko‘p narsalarga borib taqaladi. Axir muhabbat mevalari – o‘g‘il-qizlarni o‘stirish, o‘qitish, ro‘zg‘or to‘kinligini ta’minlash bu – sevgi, “oh”-“voh” emas. Og‘ir mehnat, matonat, sabr-bardoshdir.
Xulosai kalom, muhabbatning gullar vodiysi va kundalik turmush ikir-chikirlaridan iborat sahro-bo‘stoniga xush kelibsiz, aziz yoshlar! Bu yog‘i endi o‘zingizga, faqat ikkovingizga bog‘liq. Darvoqe, azizlarim qora qozon og‘irlik qilyaptimi? Zarari yo‘q, ko‘kinib ketasiz.

ZIDDIYAT

Hayotning hech qachon buzilmas o‘z qonuniyatlari bor. Buni hech qachon, hech kim inkor eta olmaydi. Bu – aksioma.
Ammo shuning barobarida, kishilik jamiyatining insonlar hamjamiyatining hech kim ochiqdan ochiq tan olmaydigan shunday ziddiyatlari, tartib qonuniyatlari ham borki, ularni mantiq nuqtai nazaridan izohlash juda mushkul. Masalan, hamma ibrat olsa, havas qilsa arzigulik insonlar bor. Sirtdan qaraganda, bu juda oddiy holat, haqiqatan ham, ularga havas qilsa arziydi. Ammo hayotda odamlar havas qilish o‘rniga o‘sha insonga hasad ko‘zi bilan qaraydilar, nafratlanadilar. G‘iybat, bo‘hton o‘ti bilan kuydirishga harakat qiladilar. Xullas, o‘sha boyaqishni ham o‘zlaridek o‘rtamiyona safda ko‘rmoqchi bo‘lishadi. Yana bir toifa odamlar bor, kishilik hamjamiyati ularga rahm-shafqat qilishlari, yordam berishlari kerak.
Aslida esa, aksariyat ko‘pchilik u bechoralarga Rahm qilmaydi, ayamaydi, iloji boricha bir tepib, kamsitadi. Yuqoridagi ikki holatda ham mantiq yo‘q. Ochig‘ini aytganda, bunda mantiq bo‘lishi mumkin ham emasdir. Zero, kimga havas qilish yoki kimdan nafratlanish, rahm-shafqat qilish aksincha, kamsitish, mazax qilish, tepib o‘tish-o‘tmaslik har kishining shaxsiy fikri, o‘z ishidir. Na chora, ta’b, tanlash hissi har kimda, har xil bo‘ladi.

ACHCHIQ HAQIQAT

U bolaligidan to so‘ngi nafasigacha haqiqiy, og‘ir vaqtlarda suyanchiq bo‘ladigan do‘st izladi. O‘zi shunday do‘st bo‘laoldimi, yo‘qmi, bunisi qorong‘u. Boyaqish so‘nggi nafaslarini olayotganida xayolida sodiq do‘st, og‘ir dard va o‘limning shundoq ko‘rinib turgan sharpasi bilan yolg‘iz qoldi. Yonida umr yo‘ldoshi ham yo‘q edi.

G‘AM YUTGICH

Maishiy changyutgich chang-g‘uborni yutib xonani tozalaydi. Agar ta’bir joiz bo‘lsa, andak ko‘pol demasangiz, shoir, adib, umuman, ijodkor yuragi, ong-shuuri g‘amyutgichdir.
Axir, shuncha g‘amni yutaversa, boyaqish ijodkor yuragi yorilib ketmaydimi, dersiz? Albatta, shunday ham bo‘lib turadi. Tabiat, jamiyatdagi g‘amlarni yutaverib yuragi yorilib ketgan ijodkorlar juda ko‘p. Ammo ijod ahlida shunday bir noyob xususiyat, iqtidor borki, u g‘amdan ham yorug‘lik, nur topa oladi, anduhni ijod mahsuliga aylantiraveradi. Ya’ni, g‘am oydinlashadi. Bu oydin g‘am kimgadir taskin beradi, kimnidir insofga chaqiradi. Zulmkorlar ham nido bo‘lib yangragan ijod mahsuli ta’sirida andak hushyor tortsalar, koshki edi.

MUVOZANAT

Akrobatika deganimizda mushukning oldiga tushadigan hayvon yoki boshqa biror jonzot yo‘q. Jonivorni dumidan ushlab, ko‘p marta aylantirib, osmonga otib yuborsangiz ham, u muvozanatini yo‘qotmaydi. Yerga, albatta, oyog‘i bilan tushadi, yiqilmaydi. O‘ylab qarasangiz, bu xususiyat insonlarga, ayniqsa, hayot zarbalariga dosh bera olmaydigan kishilarga qanchalik asqotgan bo‘lardi-ya. Sinovlarga dosh berolmay, bitta zarbadan yiqilib, qayta qaddini rostlay olmaydigan odamlar ko‘p oramizda. Ular uyalmay, mushukdan ibrat olishsa bo‘larmidi…

PAYG‘AMBARNING ONASI

Ba’zan “Ayollardan payg‘ambarlar chiqmagan-ku”, degan vaj bilan ularni kamsitadiganlar ham oramizda uchrab turadi. Ammo payg‘ambarni ham ayol – ona tuqqan-ku, deya yuqoridagi fikrga qarshi chiqsangiz, ular, albatta, tillarini tishlab qolishadi. Bu masalaga boshqacha izoh berish ham mumkin. Ehtimol, ayol bolalarga qarash, ularning baxti uchun kurashishga vaqtim kam qoladi, deya payg‘ambarlikning oliy va og‘ir rutbasini qabul qilishga jur’at etmagandir?

YURAK

Ba’zi odamlar yuraklari og‘rib qolganidagina o‘zlarida shu zahmatkash a’zo borligini his qilishadi, xolos.

SHAFQAT VA INKOR

Falsafada inkorni inkor qonuni bor. Ushbu qonun adolatli bo‘lish barobarida juda shafqatsiz. O‘ta xudbin odamlar ana shu qonun mohiyatini yaxshi bilishmaydi, chamasi. Bilibmi, bilmaymi ular o‘zlaridan bo‘lak hammani barcha mavjud voqea-hodisalarni inkor etishadi, tan olishmaydi.
Kezi kelganda o‘zlari ham barcha inkor etganlari tomonidan butunlay inkor etilganlarini bilmay qoladilar.

RO‘ZG‘OR

O‘tgan asrning 70-yillari edi. Armiya xizmatidan qaytib, yana tuman gazetasida ishlay boshladim. Keyin armiya safidan qaytishimni sabr-toqat bilan kutgan qiz bilan turmush qurdik.
Yetmish yoshdan xiyla oshgan otam, men va turmush o‘rtog‘im endigina tiklana boshlagan yangi hovlida ahil-inoq yashay boshladik. Yangi hovliga yangi kelin tushdi, onam vafot etgandan so‘ng, huvillab qolgan ko‘ngillarimiz to‘ldi. Hovli ham sekin-asta obod bo‘la boshladi. Bu obodlik, albatta, sobiq qishloq o‘qituvchisining juda oz pensiyasi va tuman gazetasi mas’ul kotibining xiyla kamtarin maoshi darajasida edi. Shunga qaramay, hovli ham, ro‘zg‘or ham obod edi. Men, kichkina o‘g‘il, uyda nima bor, nima yo‘qligini mutlaqo bilmasdim. Otamning pensiyalari mening maoshimning teng yarmicha bo‘lardi. U kishi mendan ro‘zg‘or uchun sira pul olmasdilar. «Sen o‘qishingni, imoratingni bil, boshqasiga ishing bo‘lmasin!», derdilar. Uyda esa oziq-ovqat mahsulotlaridan bo‘lak asal, mayiz, xandon pista, boshqa noz-ne’matlar doim bor, ishdan charchab, horib kelganimda umr yo‘ldoshim darhol dasturxon yozar, uchovlon kechki ovqat bilan mashg‘ul bo‘lardik. So‘ngra otam achchiq choy ho‘plab, tuman gazetasining yangi sonidagi yangiliklar haqida surishtirardilar. Men, gumroh esa, qari otam ozgina pulga dasturxonni qanday to‘ldirishlarini hatto, so‘rab ham ko‘rmasdim. Shu holatda, otam panohlarida xotinim va men to‘qqiz oy yashadik. Atigi to‘qqiz oy. Hozir o‘ylab qarasam, o‘sha oylar eng baxtiyor, betashvish, farovon davrimiz ekan. Keyin… Keyin otam to‘satdan vafot etdilar. Otamning vafotlari men uchun hayotimdagi ikkinchi, o‘nglanmas, qaqshatqich zarba edi. Akam ikkimiz ta’ziya, barcha katta-kichik maraka, rasm-rusumlarni o‘tkazib bo‘lganimizdan keyin, bir kuni ishdan xiyla kech qaytdim. Xotinim xomush ko‘rinar edi. U indamay dasturxon yozdi, oldimga bir kosa suyuq ovqat keltirib qo‘ydi. Uning xomushligi ma’nosini o‘zimcha hamdardlik deb o‘yladim, kosaga qoshiq soldim. Koshiqni har qancha aylantirmay, unga hech narsa ilinmadi. Shundagina men otam vafotlaridan so‘ng, necha kun o‘tsada uyda nima bor, nima yo‘q deb so‘ramaganimni esladim. Labimni tishlab qoldim. O‘shandagina otam dasturxonni to‘ldirish uchun qanchalik aziyat chekkanlarini tushungandek bo‘ldim. Ertasidan e’tiboran, ro‘zg‘or qora qozonini bo‘ynimga osdim. Va mana, hali ham shu qozon qurg‘ur bo‘ynimda…

ISTILO

Sevgi ko‘ngilga yurish, qalb, yurak, ong-shuur istilosidir.

KO‘Z NURI

Farzand – ko‘z nuri, degan hikmatning haqiqiy ma’no-mazmunini xiyla keksayib, diydalarim xiralashib qolganidagina anglab etdim.

ERKINLIK QASIDASI

Pul, ayniqsa, ko‘p pul, mol-davlat insonga qulayliklar tug‘diradi, to‘kin- farovon yashashga imkon yaratadi, kishi o‘zini erkin sezadi.
Demak, pulga intilganlar qaysidir ma’noda, erkinlikka, ozodlikka intilgan bo‘lishlari ham mumkin. O‘zi aslida, inson umr bo‘yi erkinlikka intilib yashashi kerak. Ha, pul, uning katta miqdori insonning nimalardandir, kimlardandir erkinligini ta’minlaydi, albatta. Faqat bu erkinlikka intilgan kishi uning majburiyatlaridan ustun bo‘lmasligi kerak. Erkinlik birovni qaqshatish, uning manfaatlari yoki ko‘z yoshlari evaziga bo‘lmasligi kerak. Pul qulayliklar, rohat-farog‘at yaratuvchi qog‘ozdir, xolos. U hech qachon insondan, odamdan chinakam ustun bo‘la olmaydi. Darvoqe, bu tarqoq fikrlar pul haqida boshqacha o‘ylaydigan, uni ustun qo‘yadigan, unga sajda qiladiganlarga mutlaqo taalluqli emas…
Erkinlik qasidasi haqiqiy insonlar uchunginadir. Pul bandalariga ushbu qasida ravo emas, tushunarli ham emas, ularning qasidasi mutelik, qullik qasidasidir.

SINOVLAR, IMTIHONLAR

Hayotingiz yo‘llari, turmush chorrahalarida yaqinlaringiz, do‘st-birodarlaringizni sinash, imtihon qilishga ko‘pam berilib ketmang. Bu ko‘ngilni ko‘taradigan mashg‘ulot emas. Sababi, sinovlardan, hayot imtihonlaridan hamma ham yaxshi o‘tavermaydi. Oqibatda ulardan ko‘nglingiz qolishi mumkin. Holbuki, bunday sinovlardan o‘zingiz ham yaxshi o‘tmay qolishingiz hech gap emas. Shu boisdan imtihondan o‘tganlarga ham, o‘tmaganlarga ham bir xil, yaxshi munosabatda bo‘ling.

QIZIL MUSALLAS SIRI

Er-xotin turmush qurganlarining ellik yilligini hech kimga bildirmay, imi-jimida, faqat ikkovlari nishonlashga ahd qilishdi. Hatto bolalari, nevaralariga ham aytishmadi. Rejalari bo‘yicha shiringina davra qurib, faqat ikkovlariga yoqadigan noz-ne’matlar, taomlar tanovul qilib, oz-ozdan qizil musallas no‘sh etishdi.
Kutilgandek, suhbat, yoshlik xotiralari juda maroqli, shirin kechdi. Suhbat tugab xotin dasturxonni yig‘ishtirar ekan, shunday dedi.
– Dadasi, negadir boshim gir-gir aylanyapti.
Er biroz sukut saqladi va shunday javob berdi.
– Juda yaxshi-da, bu musallas zo‘rligidan darak beradi. Bilasan, uncha-muncha ichimlikni labimga ham tekkizmayman-ku. Bu birinchidan. Ikkinchidan, bunda mening kichik sirim ham bor, xotin. Yoshligimizda ma’lumingkim, xiyla so‘zamol edim. Birinchi uchrashuvimizdayoq, boshingni aylantirganimni o‘zing necha bor e’tirof etgansan. Endi qaridim, so‘zmollikdan asar ham qolmadi chog‘i. Boz ustiga, senga bergan va’dalarimning aksariyatini uddaladim. Oradan ellik yil o‘tib, endi sen hamma gapimga ishonavermaysan. Shu bois bugun men aziz boshingni chiroyli gap, so‘zlar bilan emas, sifatli, xushtam musallas bilan aylantirmoqchi bo‘ldim. O‘zi sen biror gap yoki niyatimni darhol tushunadigan, meni yaxshi ko‘rib, hurmat qiladigan ajoyib xotinsan-da! Kel, faqat sen uchun yana biroz ichaylik.
Er qadahlarga yarimlatib musallas quydi. Qadahlar jarangi xonani, shuning barobarida, er-xotin ko‘nglini to‘ldirdi.

EZGULIKNING QAYTISHI

Keksalar borliq, jamiyat va o‘z atroflaridan, insonlardan kamchilik, illat emas, balki fazilat izlashlari ma’qulroq. Ular hech kimdan, jumladan, o‘z yaqinlaridan ham yaxshiliklarini, ezgu so‘zlarini ayamasliklari kerak.
Bularning hammasi qariyalarning o‘zlariga yuz chandon, ming chandon ezgulik, e’tibor, mehribonlik, oqibat bo‘lib qaytib keladi.

SOKIN SHIDDAT

Otam palang, ya’ni yo‘lbars yilida tug‘ilgan ekanlar.
U kishi umr bo‘yi boshlang‘ich sinflarda muallimlik qildilar.
Shu kasb tufayli orden, medalli bo‘ldilar. El-yurt orasida obro‘-e’tibor qozondilar.
Rahmatli otamni yaxshi tanigan, bilgan, birga ishlagan odamlar e’tirof etishiga ko‘ra u kishining tabiatlarida sokin bir shiddat bo‘lgan ekan. Buni men bolaligimda bilmaganman, idrok etmaganman.
Darvoqe, idrok etolmaganim rost. Faqat sezgan bo‘lishim mumkin.
Kenja o‘g‘il bo‘lganim sabab xiyla erka, injiq edim.
Juda oshirib yuborgan paytlarimda otam menga chimirilib qarar, boshqa hech nima demasdilar. Ha, faqat chimirilib qarardilar, xolos.
Shuning o‘zi menga kifoya edi.
Darhol injiqlikni bas qilardim, yig‘lab yuborardim. Keyinchalik yoshim xiyla ulg‘aygach, otamni kuzata boshladim. U kishiga taqlid ham qilardim ba’zi- ba’zida.
Otam bahs-munozarani umuman xush ko‘rmas, rozi-noroziliklarini birgina nigoh, qat’iyatli yoxud muloyim ko‘z qarashlari bilan ifoda etardilar. Qarabsizki, qo‘pollik, jizzakilikka o‘rin qolmasdi.
Tabiatan bosiq-vazmin otam dars bergan sobiq o‘quvchilarning birortasidan shu paytgacha u kishi biror bolaga ko‘l ko‘targanlarini sira eshitmaganman.
Sokin shiddat deganlari shu bo‘lsa kerak, ehtimol. Ushbu shiddat palang yili tufaylimi, yoki boshqa sababi bormi, bunisi menga qorong‘u. Har qalay sokin, shiddat hammada ham bo‘lavermasa kerak? Kaminada ham, bu ne’mat bormi, yo‘qmi, bu faqatgina Allohga ma’lum.

SOAT – SHIFOKOR

Inson vujudi – tanasi burab quvvatlantiriladigan soatga o‘xshab ketadi. Burashni unutdingmi, tamom, uzilishlar, buzilishlar ro‘y berishi ehtimoldan xoli emas. “Soatsoz – shifokorga” murojaat etishingizga to‘g‘ri keladi.

HALOL PUL

Odatda, pul haqida ko‘p gapiramiz, ko‘p yozamiz. “Pul qo‘lning kiri” , “Pul ota-bola, aka-uka, do‘st-birodarni bir-biridan ajratadi”, deya yozg‘iramiz. Ammo pulning asl mohiyati, zarurati, kerakli-keraksizligi haqida ko‘p o‘ylamaymiz. Holbuki, odam bolasi yashashi uchun ancha-muncha, hatto ko‘p pul kerakligini unchalik o‘ylab ko‘rmaymiz. Pulni mensimay gapirish, aslida esa sajda qilish odat tusiga kirgan. Puli ko‘p, uni topish manbasi halol bo‘lmaganlar bu haqda umuman og‘iz ochishmaydi. Inson yoshligida, o‘rta yashar paytida va keksayganida ham pul topish, uni asrash, ko‘paytirish, hamda qanday sarflashni yaxshi bilishi kerak, nazarimda.
Aks holda, u hayot taloto‘plari, kutilmagan zarbalari oldida esankirab qoladi. Pulga bepisand, nafrat bilan qarash, boylik, davlatdan hazar qilish sho‘ro mafkurasining tarkibiy qismlaridan biri edi. Holbuki, sho‘ro amaldorlarining aksariyati poraxo‘rlik botqog‘iga botishgandi. Pul inson moddiy hayotining manbai, uning erkinligi va ma’naviy barkamolligini ta’min etishi kerak aslida.
Bu ne’matdan nafratlanish kerak emas. Uni halol yo‘l bilan topishga intilish zarur.

DUSHMAN

Inson o‘zining eng sodiq do‘sti, g‘oyat qattol dushmani hamdir.
Uning tabiati, yaxshi-yomon amallari, qiliqlari, odatlari, ta’bi va boshqa xususiyatlari do‘st ham, dushman ham orttiradi. Qolganlarni hayotning o‘zi ro‘baro‘ etaveradi.

BURCH VA QADR

Erinmagan ijodkor, qalam ahli borki, u qadrsizlikni hazon yaproqlariga tenglashtiradi.
Aslida ham yaproqlar shu qadar qadrsizmi? Menimcha, chuqurroq o‘ylab qarasangiz, yaproqlar unchalik qadrsiz emasdek tuyulishi ham mumkin.
Aslida yaproqlar o‘z vazifalarini, burchlarini to‘la-to‘kis bajarib bo‘lgachgina qizaradilar, sarg‘ayadilar, oxir-oqibat xazon bo‘lib yerga, oyoq ostiga to‘kiladilar. Bunday qismatni, burchni ado etib qurbon bo‘lishni beqadrlik, yoinki, o‘lim deyish mumkinmi? Ular daraxt, to‘g‘rirog‘i, inson uchun fido bo‘ladilar xolos. Bu o‘lim aslida yaproqlar g‘alabasi, bahor kelishi bilan daraxtlarda kurtaklar bo‘rtib, yangi yaproqlar yuz ochishadi. Axir xazon yaproqlar ular uchun qurbon bo‘lishdi-ku!
Hayotning bardavomligi, abadiyligi uning buyuk falsafasi shunda emasmi?

OTA-ONA

Ota-ona o‘zi fido bo‘lib, o‘rnida yangi hayot qoldiradigan buyuk zotdir.

YARATISH BAXTI

Ijod – nimadir yaratish, yarata olish demakdir.
Bu dunyodagi eng ulug‘ baxt sanaladi. Boshqasi hisob emas.

BOYLIK VA BAXT

Boylik misqollab yig‘iladi. Vaqt soati etib, u elga sovuriladi, egasiga vafo qilmaydi.
Baxt qismati ham xuddi shunday. O‘zini eng baxtli hisoblagan kishi eng baxtsiz odamga aylanib qolishi hech gap emas.

MUSALLAS UVOLI

Qaysidir hamta’lim do‘stimizning tug‘ilgan kuni nishonlangan kichik davra tugayozgandi. Tashkilotchilar kamtargina dasturxonni yig‘ishtira boshladilar. Kimdir shisha tagida qolgan arzon musallasni balkondan to‘kib yubormoqchi bo‘lgandi, dimog‘ida xirgoyi qilib o‘tirgan Ali Faxriyevich o‘rnidan sakrab turib, hay-hayladi:
– Hoy, gumroh, sen nima qilyapsan? Nahotki, bog‘bon mehnatini uvol qilayotganingni tushunmasang?
Hammamiz kulib yubordik. “Isrofgar” Ali Faxriyevichning tabiatini yaxshi bilganidan, shishada qolgan-qutgan musallasni paxta gulli piyolaga quyib, tanbeh beruvchiga uzatdi. Ali Faxriyevichning chehrasi yorishib ketdi. Boshqa gap-so‘z bo‘lmadi.

BAXT YO‘LI

Baxtga olib boruvchi yo‘l aksariyat hollarda notekis, o‘nqir-cho‘nqir, oyoqni-da, yurakni-da qonlantiradi.
Agar shunday bo‘lmaganida “Baxt” tushunchasi bu qadar yuksak jozibali ko‘rinmas, unga erishishning qizig‘i qolmas edi. Baxt uncha-muncha odam ocha olmaydigan og‘ir va mustahkam qopqalar ortidadir.

MUNOFIQLAR

Ma’lumki, fikrlash, mushohada qilish inson tafakkurini yuksaltiradi, boyitadi. Ammo shunday toifa odamlar borki, ular fikrlashni umuman yoqtirmaydilar. Ular boshqalarning tayyor fikr-mulohazalaridan, xulosalaridan bemalol foydalanadilar, o‘zlariniki qilib oladilar, hatto so‘zamollik qiladilar. Mabodo bu mulohazalarga kimdir, birov qarshilik qilsa bormi, darhol fikrlaridan qaytadilar “Bilmasam, falonchi shunday degan edi”, deya o‘zlarini chetga oladilar. Ushbu illat faqat yalqovlik emas, balki munofiqlik, loqaydlik, ikkiyuzlamachilikdir.
E’tibor qiling: yalqovlik, fikrsizlik, yana birqancha illat, qusurlarga sabab bo‘ladi.

GIRDOB

Hozirgi zamonda siyosiy, iqtisodiy, ekologik, sog‘lik bilan bog‘liq muammolar inson tanasida xuddi muhim a’zolardek o‘rnashib olgan. U muttasil muammolar girdobida yashaydi. Shundan kelib chiqib odam bolasi, boyaqish ana shu girdobda cho‘kib ketmay, yashay olishi kerak. Boshqa yo‘l yo‘q shekilli?

TAQDIR

U oilada kenja o‘g‘il edi. Ota-onasidan erta etim qolgach, taqdir uning boshiga ne-ne jabr-sitamlarni solmadi, deysiz.
U hamma to‘siqlarni yengib o‘tdi. Yozuvchi bo‘lib etishdi, elga tanildi. Yetuk yoshida u o‘z-o‘ziga shunday savol berdi: “Alloh, meni hamma balo-qazolardan faqat adib bo‘lish uchun asrab qolgan bo‘lsa, ne ajab?”

QOTGAN NON

U kasalxonada og‘ir dard bilan uzoq olishdi. “Ana ketdi-mana ketdi” bo‘lib yotdi. Keyin o‘zi o‘ylaganidek, mo‘jiza yuz berdi. Kunlarning birida tong qorong‘usida ko‘zini ochganda vujudida horg‘inlik zohir esa-da, ong-shuurida qandaydir yorug‘lik paydo bo‘lgan, yashagisi kelardi.
Keyin juda ochqaganini sezib, amallab o‘rnidan turdi. Stolda turli noz-ne’matlar qalashib yotgan bo‘lsa-da, ularga qiyo boqmadi. Nigohlari bilan yana nimanidir izladi. Nihoyat, stol chekkasidagi bir burda qotgan nonga ko‘zi tushdi. Nonni avaylab qo‘liga oldi, uzoq hidladi va yeya boshladi.
Non ta’mi har qanday noz-ne’matdan a’loroq edi.
“Xayriyat, – dedi u o‘z-o‘ziga, – dunyodan hali nasibam uzilmagan ekan”.

HAQIQAT VA XATO

“Haqiqat eng avval mavjud edi. Xato va yanglishishlar keyin paydo bo‘lgan”, deydi donishmandlardan biri. Haqiqatan ham, shunday. Haqiqatdan boshqa hammasini odamlar o‘z hayotlarini qiyinlashtirish uchungina o‘ylab chiqarishgan. Oqibatini mana hamma ko‘rib turibdi.
Darvoqe, boshqa narsalarni o‘ylab chiqarish, hayotni murakkablashtirish davom etyapti.

MUNOZARALI SAVOL

Insonlar bir-birlarini tez-tez mantiqsizlikda ayblab turishadi. Bu bor gap. Chuqurroq o‘ylab qaralsa, kishilarning hamma harakatlari, ishlari, qilmishlari mantiqan to‘g‘ri izohlanishi mumkinmi o‘zi?
Bu juda munozarali savol.
Agar kishilarning hamma ishlari mantiqan to‘g‘ri bo‘lsa, bu o‘z navbatida hayot haqiqati va mantig‘iga mos bo‘lmay qolishi ham mumkin.
Shu sababdan kimnidir mantiqsizlikda ayblashdan oldin, yaxshiroq o‘ylab ko‘rish kerak.

IMKONIYATLAR

Sening imkoning, imkoniyating boshqa birovning qo‘lida bo‘lsa, bu – qora kuning, qulligingdir. Mabodo bu imkoniyatlar o‘z qo‘lingda, o‘zingda bo‘lsa bu baxt-iqboling, podshohligingdir. O‘z imkoniyatingni Allohdan o‘zgaga berib qo‘yma.

TOK

Tok qalamchasi yer bag‘rida unib-o‘sib balandga intiladi. Yer sharbatini so‘rib, uzum shaklida insonga in’om etadi. Hammaga – mardga ham, nomardga ham shirinlik ulashadi. Oramizda shu tokchalik hurmatga ega bo‘lmagan insonlar borligi afsuslanarli.

ALANGA

Haqiqiy badiiy ijod kishisi olovga o‘xshaydi.
Avvaliga biroz tutaydi keyin alangalanadi, yonadi. Va oxir-oqibat, kuyib-kul bo‘ladi. Intiho boshqacha bo‘lishi mumkin emas.

SARF

“Inson o‘zini sarflasa, haqiqatga erishmasdan qolmaydi”, deyishadi.
Faqat bu sarf, sarflanish huda behuda, hoy-u havas uchun bo‘lmasligi kerak, albatta.
Sarf arziydigan ezgu intilish va odamlar uchun bo‘lgandagina kishi haqiqatga, Haqqa etishadi.

FUTBOL

Hayot futbol o‘yiniga o‘xshaydi. Raqiblar chalib, turtib yiqitishadi, oyoqqa tepishadi, ba’zida musht tushurib qolishadi, hatto yuzga tupurishadi.
Zarbalar ham xuddi futboldagidek, erkin zarba, o‘nbir metrlik jarima, oddiy jarima zarbasi…
Holatlar ham o‘sha o‘yinga mos: o‘yindan tashqari holat, o‘yindan chiqarib yuborish, tanaffus va o‘yin vaqtining chegaralanganligi.
Hakamlar biroz farqli: Yon hakamlar, bosh hakam va hokazo…
Ha, hayot va futbol. O‘yinda yutqazish obro‘-daromadga ta’sir etsa-da, hali bu holva…
Hayotni – hayotda yutqazish o‘lim bilan barobar.

KO‘NGIL YAQIN

“Yo‘llar uzoq-ko‘ngil yaqin”, derdilar bir vaqtlar.
Taraqqiyot yo‘llarni juda yaqin qilib qo‘ydi.
Endi “Yo‘llar yaqin, ko‘ngillar uzoq”, deya noliymiz.
Qani endi, yo‘llar – yaqinlashuvi barobarida ko‘ngillar ham yaqinlashsa. Ko‘ngil ko‘ngildan suv ichsa… “Yo‘l yaqin, ko‘ngil undanda yaqin” iborasi juda chiroyli jaranglaydi.

YENGIL HAYOT

Keksa kishi doim orzu umidlar bilan yashasa, bu uning hayotini xiyla yengillashtiradi. Buning bir necha shartlari bor.
O‘sha kishi nekbin, ko‘ngli toza, harakatchan bo‘lishi kerak. Chunki uyda o‘tirib olib orzu qilish bilan ish bitmaydi. Eng avvalo, yaxshi niyat, harakat kerak. Ana o‘shanda hayot yengil tuyuladi, yengil bo‘ladi.

YIG‘I

“Oshiq bir kun, uch kun yig‘laydi”, deydi chorasiz shoir.
Chorasiz, bechora ijodkor ham xuddi shunday. Faqat u uch kun emas, umr bo‘yi yig‘lasa, ajab emas.

UFQ

Ufq chizig‘i juda yolg‘onchi. Unga qanchalik yaqinlashsang, sendan shunchalik yiroqlashib ketaveradi. Inson umid chizig‘i ham ufqqa o‘xshaydi, unga yaqinlashsang hech qachon adog‘iga etolmaysan.

BALAND DOR

Osilsang baland dordan osil, deydi o‘zbek. Shoir esa bunday deydi: “Zihi qadlarga oshiq o‘libsan, Bobur, avvalroq o‘ylagaysan baland dorlarni…”
Fikrimcha, badiiy ijod ham baland dorga o‘xshasa, ajab emas.
Osilganingdan keyin oyog‘ing yerga tegmay qoladi.
Allohning o‘zi to‘zim bersin.

MAQTOVLAR

Sizni hech kim, hatto eng yaqiningiz ham maqtamayaptimi? Hechqisi yo‘q, kimlarnidir arzisa-arzimasa maqtayvering…
Qarabsizki, sizni ham maqtovchilar ko‘payib qoladi. Ammo bu maqtovlarga ishonib o‘zingizni yo‘qotib qo‘ymang. Shunda hammasi yaxshi bo‘ladi. Quruq maqtov sovun ko‘pigiday bir gap-da!

HAYOT VA XAYOL

Ijodkor hayot va xayol o‘rtasida yashaydi.
U hayotdan nima oladi, xayoldan nima xulosa chiqaradi, bu yolg‘iz o‘zi va Allohgagina ayon.
Qalam ahli hayotida xayol xiyla ustuvor bo‘lgani bois, ular oddiy ikir-chikirlar oldida ba’zida esankirab qolishadi. Axir xayoldan durdona asar yaratish o‘zi bo‘lmasa kerak-da?
Hayot va xayol aksariyat hollarda bir-biriga zid tushunchalardir.

CHORASIZ KUN

Do‘st do‘stning chorasiz qolgan kunida kashf etilgan imkonidir, hayqiradi shoir. Agar sizning shunday do‘stingiz bo‘lsa, siz baxtlisiz. O‘zimning shunday do‘stim bo‘lganida uni har kuni tavof qilgan bo‘lardim…

MEHRIBONLIK UYI

Mehribonlik uylarida o‘g‘il-qizlarining mehridan “to‘yib”, mehrsizlik xonadonlaridan qochib kelgan bechoralar yashashadi.

QO‘SHNINING MUSHUGI

Yetmishdan oshgan keksa xotin eri uchun qo‘shnining mushugiday bir gap. Haftada yoki oyda, yilda bir ko‘rinish beradi xolos. So‘ngra qayoqqa ketganini bilib bo‘lmaydi. Bu keksa xotin degan mavjudot ham qaysi qo‘shnining uyiga, necha daqiqaga deb, necha soatga chiqqanini siz bilib o‘tiribsizmi?

ALJABR VA HAYOT

Matematikada shunday bir qoida bor: hadlar o‘rni almashsa-da, yig‘indi o‘zgarmaydi.
Hayotda-chi? Hayotda esa buning aksi. Odamlar bir-biri bilan o‘rin almashsa, hamma narsa aralashib ketadi, ostin-ustun bo‘ladi.

BEG‘ARAZ YORDAM

Insonga ko‘rsatiladigan beg‘araz, beta’ma yordam faqat uning ota-onasi va Alloh tomonidangina bo‘ladi, xolos.
Boshqa yordamlarning barchasi zamirida qandaydir ilinch, umid va yana allanarsalar bor.

DUNYO

Men bu yolg‘onchi dunyoga sig‘mayapman, deya yozg‘irmang.
Sababi, siz dunyoni boricha qabul qilmasangiz, Dunyo ham sizni boringizcha qabul qilmaydi.
Dunyoni aybsitishga aslo kirishmang. Uning qanday bo‘lishi aslida insonlarga bog‘liq.

RAQOBATCHI

Siz qaysi sohada juda kuchayib ketsangiz, menga raqobatchi yo‘q deya sira kerilmang. Aslida, sizga juda zo‘r raqobatchi bor, faqat o‘zingiz uni biling xolos. Bu ashaddiy raqobatchi o‘z-o‘zingiz. Sizni bor qiladigan ham, yo‘q qiladigan ham o‘sha, boshqa hech kim emas. U har kimdan ham yomonroq. Chunki o‘zingizga qarshi borish mushkul ish.

ONA DAHOSI

Onalar bolalariga mehr berishda daho darajasiga ko‘tarila oladilar.

ZANJIR HALQALARI

Ilgarilari o‘g‘illarim, qizim uyimga bolalarini olib kelishardi. Endi o‘g‘illarim, qizim xonadoniga nevaralari kelishyapti. Nevaralarim esa mening uyimga bolalarini olib kelishyapti. Faqat shularga qarab umr qanchalik tez o‘tayotganini sezaman. Allohga behisob shukrlar bo‘lsin, hayot zanjirida yangi-yangi halqalar ko‘payib borayapti.
Naqadar go‘zal va buyuk, suyuksan hayot!

HARBIY HAVO KUCHLARI VA PIYODALAR

Adabiyot nomoddiy bo‘lsa-da, juda katta ma’naviy kuch. Demak uni armiya, lashkar, qo‘shin turlariga o‘xshatishda mantiq borga o‘xshaydi. Fikrimni asoslashga harakat qilaman.
She’riyat (poeziya) – harbiy kosmik kuchlar, aviatsiyaga o‘xshab ketadi. Zero, uning sarchashmalari juda balandda, Arshi a’loda.
Nasr (proza) – piyoda qo‘shin, moto o‘qchiaskarlarga monand, faqat yerda, quruqlikda harakat qiladi. Bu deganimni, she’riyat osmonda, nasr yerda qabilida tushunish mumkin. Ehtimol shunday desa bo‘lar. Chunki she’r inson ruhiyati, his tuyg‘ular bilan bog‘liq. Ruhlar, ma’lumingizkim, osmonu falakda bo‘ladi.
Nasrda esa kitobxon qalbini to‘la va uzil-kesil ishg‘ol etish uchun, his- tuyg‘ulardan bo‘lak, tushuntirish, asoslash, dalillar keltirish, turli savollarni ko‘ndalang qo‘yish, falsafiy xulosalar qilish kabi unsurlar ham kerak bo‘ladi.
Qissadan hissa sifatida aytish mumkinki, qaysidir manzil-makonni (ehtimol inson qalbini) ishg‘ol etish uchun harbiy havo kuchlari katta zamin hozirlab, hal qiluvchi rol o‘ynasa, yerda, quruqlikda harakatlanuvchi piyoda qo‘shin (bizning misolimizda – nasr) kitobxon ko‘nglida to‘la va uzil-kesil g‘alaba nuqtasini qo‘yadi.

ODAM ATO NЕCHA YOSHDA?
MOMO HAVO-CHI?

Erinmagan odamlar, jumladan, kaminangiz ham ishq-muhabbat, sevgi yoshini aniqlashga harakat qiladi. Fikrimcha bu yo‘lda aziyat chekish kerak emasga o‘xshaydi. Sababi, ishq-muhabbat yoshi Odam Ato va Momo Havo o‘rtasidagi sevgi yoshi bilan teppa-teng. Chunki ilohiy ishq va xokisor insoniy muhabbat, sevgi mevasi mo‘l bo‘lmish odam yuragida tug‘iladi, shu yerni manzil-makon tutadi. Biroq u kishi o‘limi bilan mahv bo‘lmaydi, balki yurakdan-yurakka o‘tib, mangu yashaydi. Bu hayot abadiyligining birdan-bir, yakkayu-yagona sharti.
Ammo inson zoti illatlar, kamchiliklardan mutlaq xoli bo‘la olmaydi. Ular ham qalbda, qo‘ngilda yashaydi. Xiyonat, yolg‘on, hasad va boshqa qator illatlar shular jumlasidandir. Ular ham yomon odam vafot etishi bilan mahv bo‘lmay, yuraklardan-yuraklarga ko‘chsa ajab emas. Men faqatgina ular muhabbatdek mangu yashay olmasligiga umid bildirib qolaman, xolos…

SALQIN SAHARLARDA

Yolg‘on dunyo, bu dunyo,
Armon dunyo, bu dunyo.
Dushmanlarim xaridor,
Do‘stlar sotib borodir…

Qo‘shiqqa aylangan ushbu sartlarni salqin kuz saharlarida ko‘p tinglayman. Tiramoh mahzunligiga hamohang misralar qaysi shoir qalamiga mansub ekanini bilmayman. Ochig‘i, bilganimda ham hech narsa o‘zgarmasa kerak. Chunki yuragimda, ong-shuurimda zohir bo‘lgan mayin bir sokinlikni ostin-ustun qilib yuboradigan bu misralarda hayotning achchiq va shafqatsiz haqiqati shundoq ufurib turibdi.
Yana o‘sha qo‘shiq, kuz ohanglariga g‘arq bo‘laman. Ko‘nglim nimadandir bezovta bo‘ladi, junbushga keladi.
…Men, ehtimol, bu she’rni yozish uchun shoir, kuy yaratish uchun bastakor, qayta jon bag‘ishlash uchun qo‘shiqchi necha tomchi yurak qoni sarflaganini o‘ylayotgandirman?..

ISHQ QONUNLARI

O‘n yetti yoshar qiz – pari-paykar – hali yozilmagan she’r, kuylanmagan qo‘shiq, o‘qilmagan kitobga o‘xshaydi.
Qolaversa, ichilmagan mayi nob, ta’bir joiz bo‘lsa, otilmagan o‘qdir. Qo‘pol o‘xshatishim uchun kitobxondan uzr so‘rayman, albatta. Ammo bu malak faqat birgina oshiq ko‘ngilni obod eta oladi. Qolgan g‘arib oshiqlar ko‘zlari qizning husnu jamolidan yayrasa-da, ko‘ngillari bora-bora vayron bo‘lg‘usidir.
Nachora, ishq qonunlari faqatgina ikki jon uchun, boshqalarga ayov yo‘q.

G‘ALABASIZ O‘YIN

Yorug‘ dunyodagi barcha o‘yinlar, musobaqalar vaqti-soati yetganda yakunlanadi. G‘oliblar, mag‘lublar aqinlanadi. Durang natijalar qayd etiladi, sharoit taqozosiga qarab, qayta o‘yin kunlari belgilanadi. Tabiiyki, duranglar qayta o‘yinlardan so‘ng ham kimlardir, qaysi jamoalardir g‘olib yoki mag‘lub bo‘ladi, ya’ni hammasi joy-joyiga tushadi. Hammasi mantiqiy yakun topadi.
Ammo… ammo so‘ngsizday bo‘lib ko‘ringan hayot atalmish eng katta, eng og‘ir o‘yinning yakunida, so‘ngida hech qachon g‘oliblar, muzaffarlar bo‘lmagan va bo‘lmaydi ham! Bu mashaqqatli muxorabada sho‘rlik inson to‘la va uzil-kesil mag‘lub bo‘ladi. Hayot esa har doim g‘olib, mag‘rur va masrurdir.
Bu tengsiz kurashda g‘oliblar ham bor. Hayot hoyu havaslari, ikir-chikirlaridan yuksakka ko‘tarilib, yaxshi nom qoldirgan insonlar ana shunday g‘oliblardan hisoblanishadi. Bunday baxt esa hammaga ham nasib etavermaydi.

QO‘SHIQCHI DARDI

“Osmondan yoqqan qorlar mening dardimni bilmaydi”… Obbo, qo‘shiqchi bolam-yey. Tug‘ishganlaring, joni-jigarlaring – yoningdagi begonalar seni tushunmaganda, tabiatning tezda erib ketadigan, betakror va bokira mo‘jizasi seni qanday tushunsin? Koshki edi, sening dardginang, jaraq-jaraq pul, soxta obro‘, mashhurlik emas, kimlarningdir haqiqiy yurak og‘rig‘i bo‘laqolsaydi…
Darvoqe, sen haqiqiy o‘zbek san’atidan ming yillar yiroq bo‘lmaganingda, oddiy so‘zlardan emas, haqiqiy ash’ordan qo‘shiq yaratganingda, uni hamma-hamma, hatto o‘sha bokira qorlar ham tushungan bo‘lardi.

DARDU SHIFO

Ittifoqo, oltmishni qoralagan, nevaralarining bo‘yi yetib qolgan, oilada to‘ng‘ich o‘g‘il bo‘lgan kishi og‘ir kasallikka chalindi. Bemorning otasi bir necha yil oldin vafot etgan, sakson besh yashar onasi esa hali hayot, xiyla tetik edi.
Farzandlar oila boshlig‘ini olib bormagan kasalxona qolmadi. Biroq u tuzalay demas, ahvoli kundan- kun og‘irlashib borardi. Nihoyat, farzandlarining so‘ngi umidi bo‘lgan keksa, obro‘li shifokor xuddi hukm o‘qigan hakamdek xulosa qildi:
Endi, bolalarim, otangizni ortiqcha qiynamang. Uyga olib boringlar. Agar Alloh umr bergan bo‘lsa, ehtimol, tuzalib ketar, yo‘qsa, taqdirga tan berishdan o‘zga choramiz yo‘q.
O‘g‘il-qizlar yig‘lab-yig‘lab otalarini uyga olib ketdilar. Bemorni derazasi boqqa ochiladigan shinam xonaga yotqizdilar. Bemor to‘shagining shunday yonginasidan uning keksa onasi o‘ziga joy hozirladi. Farzandlar, nevaralar, xotin-xalaj, qarindosh urug‘ otaning atrofida parvona, ahvolidan doim xabardor edilar.
To‘shakda mushtdek bo‘lib o‘tirgan onaizor kirdi-chiqdi bilan ishi yo‘q, taram-taram yorilgan lablari Qur’oni Karim suralarini tinmay pichirlar, u Allohdan o‘g‘liga shifo so‘rab, iltijo qilardi. Kampirning nursiz diydalarida yosh tomchilari qotib qolgan, ko‘zlari bir nuqtaga qadalgandi. Tiramoh salqin oqshomlarining birida ana ketdi, mana ketdi bo‘lib yotgan bemor sal o‘ziga kelib, yostiqdan andak bosh ko‘ratib, suv so‘radi. Kampirning xira ko‘zlari “yarq” etib ochildi, yosh juvonlardek ildam harakat bilan o‘g‘lining yengilgina boshini kaftiga oldi, avaylab iliq choy ichirdi. Bemor zo‘rg‘a bir qultumgina choy ho‘pladi. So‘ngra holsizlanib, yana boshini yostiqqa tashladi. Lekin u endi yelkasi bilan emas, xiyla yengil nafas olar edi. Bu holat onaning ko‘nglida o‘g‘li yashay olishiga umid uyg‘otdi. U kaftini bemorning peshonasiga bosib, bir muddat nafas olmay jimgina turdi. Birozdan keyin o‘g‘il sekingina ko‘zlarini ochdi. Nigohlarida endi o‘lim sharpasi emas, hayotning bilinar-bilinmas uchqunlari zohir edi. Bemor sekin pichirladi:
Ona, onajon!..
Bu so‘zlarni onaizor necha kecha-kunduzdan beri kutayotgan edi. U ho‘ngrab yubormaslik uchun o‘zini zo‘r-bazo‘r qo‘lga olib, faqat ikovlari eshitadigan qilib pichirladi:
Ovozingdan o‘rgilay, bolajonim, men shu yerdaman!
Ona-bolaning nigohlari to‘qnashdi, diydalar yoshga to‘lgan, bu holatni ko‘rgan bag‘ritosh kimsa ham yig‘lab yuborishi tayin edi.
Ona kalovlanar, “Karomatingdan o‘rgilay, Xudojon! Karomatingdan aylanay”, – deya tinmay pichirlardi.
Biroz fursat o‘tgach, kampir o‘zini bosib oldi va kelinni chaqirib, yarim kosagina sho‘rva, meva-cheva olib kelishni buyurdi.
O‘zi shinamgina bo‘lsa-da, motamsaro tus olgan xonaga hayot nafasi kirgandek bo‘ldi. Bemor xuddi go‘dakligi paytidagidek onasi yordamida u-bu yeb olgach yana uyquga ketdi.
Ona o‘zining to‘shagidan joy olib, tilovatga zo‘r berdi. Tun yarmidan oqqanda u ham uxlab qoldi. Bu onaizorning bemor o‘g‘il to‘shagi tepasida necha-necha bedor o‘tkazilgan tunlardan so‘ng, endi biroz mizg‘ishi edi.
Subhi kozib mahali bemor yana ko‘zlarini ochdi. Dahlizda chiroq yonib turar, xona nimqorong‘u. O‘g‘il sekingina “Ona, onajon”, – dedi. Javob bo‘lmadi. O‘g‘il endi ovozini sal ko‘tarib, yana onasini bir-ikki chaqirdi. Tag‘in hech qanday javob bo‘lmadi. Bemor bezovtalanib ingrandi, o‘zini yostiqqa tashladi. Qush uyqusida yotgan xotini birdan sergaklanib, sekingina xonaga kirdi.
Ha, dadasi, nima bo‘ldi?
– Onam… bemor katta-katta bo‘lib ketgan ko‘zlari bilan volidasi yotgan tomon ishora qildi-yu, holsizlanib yostiqqa yiqildi. Kelin xona chirog‘ini yoqib, qaynonasining tepasiga keldi-yu, gap nimadaligini darhol tushundi, birdan holsizlanib to‘shak yoniga o‘tirib qoldi. So‘ngra piqillab yig‘lab yubordi.
Onaizorning ochiq qolgan ko‘zlarida mung, g‘am, anduh, shuning barobarida, akdakkina shukronalik izlari ham bordek edi…

TЕJAMKORLIK

Olimlarning hisob-kitoblaricha, o‘rtacha umr ko‘rgan insonlar miyalari faoliyati quvvatidan faqat o‘n foizinigina istifoda etishar ekan.
Meni ma’zur tutasiz-u, ayrim kishilar miya imkoniyatlarining bir foizini ham ishlatmasalar kerak.
Qoyil qolmay sira ilojimiz yo‘q. Biroq tejakorlik ham evi bilanda!..

KЕKSALIK G‘AROYIBOTLARI

Odam bolasining yoshi ulg‘aygan sayin jismoniy kuchi kamayib, aqliy quvvati oshib boradi, degan tushuncha mavjud.Buni hech kim inkor etmaydi. Faqat ayting-ayting bu holatning teskarisi bo‘lmasinda!.. Xudo ko‘rsatmasin shunday bo‘lib qolsa, ana unda keksalik g‘aroyibotlarini sanab adog‘iga yetish mushkul ishga aylanardi.

TЕNG – TЕNGI BILAN

Bozor iqtisodiyoti sharofati bilan kishilarni mansabi, mol-davlati, turar joyining qavatlari soni, mashinasi qiymati, rusumiga, qarindosh urug‘lari ota-onasi, aka-ukalari to‘plagan aqchasi va yana ko‘pgina narsalariga qarab tabaqalashtirish avj olib ketdi. Kazo-kazolarga so‘zimiz o‘tish-o‘tmasligi, to‘y-ma’rakalarda o‘tiradigan o‘rningiz to‘rda yoki poygakda bo‘lishi, hatto kasal bo‘lganingizda qanday davolanishingiz, xudo ko‘rsatmasin, qaysi qabristonning qa’riga manguga qo‘nim topishingiz yuqorida sanab o‘tganlarimga qarab belgilanadi.
Aslida, bularning hammasini iqtidor, aql-zakovat, axloq-odob, Vatan, jamiyat, xalq uchun qilingan halol, samarali mehnatga qarab baholansa, qanday yaxshi bo‘lardi!..

HAYOTIY TAJRIBA

Yoshligimda “o‘tkinchi dunyo”, “yolg‘onchi dunyo” tushunchalari ma’nosini anglasamda, ularning mag‘ziga yashiringan chin haqiqatni yaxshi idrok eta olmasdim. Achinarlisi shundaki, Hazrat Navoiyning “Olam elinda yo‘q turur mutlaq vafo”, “Olamdin baqo, olam ahlidin vafo ta’ma qilg‘onlar ablah, axmoq” ekanliklari haqidagi o‘lmas misralari nega bunchalar shafqat siz ekanligiga aqlim yetmasdi…
Vohkim, yuqoridagi fikrlarni to‘la idrok eta olishim uchun katta hayotiy tajriba, qolaversa, butun umr kerak bo‘ldi…

G‘ARIB BOSH

Umrning oxirida yoningda har qancha do‘st-yor, qarindosh-urug‘, farzandu nevaralaring bo‘lmasin, so‘ngi yo‘lga, manzilga yakkayu yolg‘iz o‘zing chiqib, o‘zing yetasan…

OG‘IR DARD

Shuhratparastlik balosi ham bolalikdan boshlansa keragov. Yillar o‘tib kimlardir bu darddan forig‘ bo‘lishsa, yana kimlardir uning dardidan qutula olmaydi, og‘ir, tuzalmas kasallikka chalinishadi.

YOLG‘IZ DARAXT

Qishda bor-budidan mosuvo daraxtlar qanchalar g‘arib, benavo ko‘rinsalar, inson ham hayoti shomida xuddi o‘sha daraxt holiga tushadi. Uning ko‘ngli qishki bog‘ yanglig‘ huvillab qoladi…

MЕNI SOG‘INGANLAR, SOG‘INMAGANLAR…

Bolaligimda meni yeru ko‘kka ishonishmas, bir zum ko‘rmasa darhol sog‘inib qoladiganlar xiyla bisyor, o‘zim ham ularni darhol sog‘inib qolardim.
Yillar o‘tishi bilan meni sog‘inadiganlar kamayib boraverdi va oxir-oqibat bitta ham qolmadi…
Men sog‘inadigan kishilar soni esa, hamon oshib borayotir. Ammo bu sog‘inchlar avvalgilariga sira o‘xshamaydi, pajmurda, chalajon, ayrimlari o‘lim to‘shagida. Ba’zilari o‘lib ham bo‘ldi. Vo-darig‘, yurakda sog‘inch qolmasa, nima qilaman, qanday yashayman?..

NASIB ETMAGAN BAXT

Kishi o‘zi o‘rganib qolgan biror buyumni yo‘qotib qo‘ysa, xafa bo‘ladi. Bordiyu o‘sha narsani qayta topib olsa, ko‘ngli joyiga tushadi.
Men inson yo‘qotgan do‘stini qayta topsa, qay holga tushishini bilishni juda-juda istardim.
Ammo bu baxt menga hamon nasib etgani yo‘q.

CHIN HAQIQAT

Ko‘r, kar, gung – loqayd, munofiq, shafqat siz jamiyatda yashayotgan sho‘rlik birodarim o‘zing haqingda yaxshimi, yomonmi chin haqiqatni bilish yo‘llarini sanab o‘tishga ijozat bergaysan.
O‘z ixtiyoring ila mansabdan voz kechish.
Odamlarga biror-bir foydang tegmay qolishi.
Betob bo‘lib nochor ahvolga tushish.
Va nihoyat, boqiy dunyoga rixlat qilish.
Kamina bilganlarimni aytdim. Boshqa usullari yanada ko‘p bo‘lsa, ajabmas…
Ana o‘shanda, sho‘rpeshona do‘stim, kimliging, baxtli-baxtsizliging oydinlashadi. Ko‘zing moshdek ochiladi.

MUNOFIQLAR

Hozir, agar yanglishmasam, teleekranda, radioefirda, boshqa OAVda marhumlarni eslayotib obidiyda qilish xiyla ko‘payib qoldi.
Kaminangiz bu ko‘z yoshlari samimiyligiga andak shubha bilan qarayman. Kimnidir yodga olib yig‘layotganlar. Marhum tirikligida uni yo‘qlamagani, bir og‘iz yaxshi so‘z aytmagani ehtimoldan xoli emas.
Aytishlaricha, timsoh o‘z o‘ljasini yamlab yutayotganida ko‘zlari yoshli bo‘lar ekan. Bu uning qurboniga rahmi kelganidan emas, balki tabiatan shunday emish…
Jallodning ko‘z yoshlari qanchalar xunuk, naqadar ayanchli.

MASLAHAT… PUSHAYMON

Uch ijodkor choy ichib undan-bundan chaqchaqlashib o‘tirishardi. Ijodkorlardan biri do‘stining “Yozyapsanmi?” degan savoliga shunday javob qildi:
– Menimcha, juda ko‘p, to‘xtovsiz yozish to‘g‘ri emas. Aqlli yozuvchi bunday qilmasa kerak.
Uchinchi qalamkash og‘rinib so‘z qotdi:
– Aqlli yozuvchi hech kim, hech nima o‘qimaydigan, kitob muallif hisobidan chop etilishi talab qilinadigan bu telba, loqayd zamonda, umuman, hech nima yozmaydi!..

AYYORLIK DARAJASI

Aziz do‘stim, kaminangiz yetmishdan oshganimda ham ayrim o‘ttiz yashar kishilar erishgan ayyorlik darajasiga erisholmagan ekanman, shekilli… Buni qanday isbotlaysiz, deysizmi? Bu juda oson. Yaqinda o‘ttiz yashar yigit meni boplab aldadi, chuv tushirdi. Barmog‘imni tishlab qolaverdim. O‘g‘illarim ustimdan kulishdi. Endi esa o‘zimning go‘lligimdan afsus chekishni ham, o‘sha ustomon yigitning ayyorligiga qoyil qolishni ham bilmay hayronman.
“Bir asr yashab, bir asr o‘qib-o‘rgansang-da, axmoqligingcha qolaverasan” deganlari shu bo‘lsa kerak-da…

SARF-XARAJAT

Pul dunyodagi jamiiyki moammolarni bartaraf eta oluvchi omil hisoblanadi. Ammo barcha muammolarning yechimi bo‘la olmaydi. Puldor kishi mutloq erkin bo‘lishi ham mumkin emas. Katta puldor, eng avvalo, o‘z boyligining qulidir. Hozir gap bu haqda emas. Gap pulning sarf-xarajatida. Aytmoqchimanki, pulni topgan kishi sarflasa, olam guliston, hammasi rasamadi bilan, joy-joyida bo‘ladi.
Agarda pulni topishda beli mayishib, yelkasi yag‘ir bo‘lmagan kishi xarajat qilsa, uning barakasi uchadi. Katta puldan nom-nishon ham qolmaydi.

SЕVIMLI MASHG‘ULOT

Keksa kishining hayoti ma’no-mazmunsiz, zerikarli, og‘ir bo‘lmasligi uchun uning sevimli mashg‘uloti, ko‘ngilxushlik ishi, biror bir ermagi bo‘lishi kerak ekan. Aks holda, hayot huzur-halovat emas, azob-uqubatga aylanadi.
Aksariyat insonlar shaxsiy tajribalaridan kelib chiqib, hayotiy xulosalar qiladilar. Kaminangiz ham bundan mustasno emas. “Tojdor balo” oqibatida ikki yarim yil mobaynida uydan chiqmay o‘tirganimda, qo‘lingizdagi romanni yozmasam, ahvolim qanday bo‘lishi yolg‘iz Allohgagina ayon bo‘lsa kerak.

ONALAR VA BOLALAR

“Tabiat” so‘zining yoniga nega “ona” so‘zini qo‘shib ishlatishimiz haqida hech o‘ylab ko‘rmagan edim… Yaqinda shu haqida biroz fikr yuritishimga to‘g‘ri keldi.
Borliqda mavjud insonlar, parranda-darrandalar, jamiiyki jonzotlar: dov-daraxt, yer, suv, havo, osmon, qurt-qumursqa, boringki, tirik hisoblangan barcha mavjudot tabiat farzandi ekan. Shu boisdan bu buyuk so‘z, tushuncha oldida buyuk “ona” so‘zi turadi. Faqat bir xavotir, hadik yuragimga simillagan og‘riq olib kiradi. Tabiatni men farzandlari og‘ir betob onaga o‘xshatgim keladi.
To‘zim bersin senga, onaizor!

QUTQARUV XIZMATI

Mashhur hajviy asarda shunday fikr bor: “Cho‘kayotganlarni qutqarish – faqat cho‘kayotganlarninggina ishidir”. Xuddi shunday kitob o‘qimaydiganlarni qutqarish – o‘sha gumrohlarning jonajon ishi hisoblanadi.
U sho‘rliklar kitob o‘qishni boshlasalar, ajab emas…

O‘QIYDIGANLAR VA O‘QIMAYDIGANLAR

Men hozir jamiyatimizni shartli ravishda ikki tabaqaga ajrataman. Ya’ni kitob o‘qiydiganlar va o‘qimaydiganlar. Hozir oramizdagi loqaydlik, qahr-g‘azab, kin-adovat, hasad, shuhratparastlik va yana turli-tuman illatlar kun sayin oshib borayotganiga qarab, kuchlar nisbati kimning foydasiga ekanini bilib olish qiyin emas.

“USTALAR”, USTASI FARANGLAR

Keyingi o‘n besh-yigirma yilda yurtimizda qurilish-ta’mirlash ishlarini bajaruvchi ustalar bilan mijozlarning munosabati juda og‘riqli muammoga aylanib ulgurdi.
Ochig‘i bu haqida fikr yuritish men uchun xiyla noqulay, ammo “Aytsam tilim kuyadi, aytmasam dilim…”, deganlariday, bu haqda so‘zlamaslikning iloji yo‘q.
Eng avvalo, usta va mijoz munosabatlarida hamma huquqlar “ish bajaruvchi”da, hamma majburiyatlar “ish beruvchi”ning gardanida. Bu usta degan jonivor juda ustasi farang, sho‘rlik ish beruvchini bir zarba bilan karaxt qilib qo‘yadi. U dastlab o‘zidan oldin ishlagan kasbdoshlari bajargan hamma ishlarni yo‘qqa chiqaradi. Ularni buzib-tuzatish uchun otning kallasiday qo‘shimcha pul talab qiladi. “Dard ustiga chipqon” deganlari ana shu-da! U muttaham shundoq ham bajarishi lozim bo‘lgan ozgina ish evaziga odatdagidan besh-olti karra ko‘p pul talab qilgan edi.
Shundan keyin bu vijdonsiz o‘sha birgina ishni qismlarga, bo‘laklarga bo‘lib, ular uchun yana qo‘shimcha pul talab qila boshlaydi. Sho‘rlik mijoz ozgina savdolashsa, e’tiroz bildirsa, yoinki sifat talab qilsa, erkatoy, injiq boladan battar ta’mirlovchi darhol xayr-ma’zurni nasiya qilib, jo‘nab qoladi. Eng yomoni, undan keyin keladigan ish bajaruvchi avvalgidan battar, u ham tekin ovqatingizni yeydi, ham minnat-iddao, yana balandroq narx bilan boshingizni yoradi. Ana shundan so‘ng bechora mijoz “nokdaun” andak o‘tib, “nokaut” holatiga tushadi. Shu taxlit ustomon usta bajargan ishining haqiqiy qiymatidan besh-o‘n barobar ko‘p, aslida harom pul bilan cho‘ntagini qappaytiradi.
Keyingi yillarda necha-necha tulkidan ham ayyor ta’mirlovchilar bilan ishlashimga to‘g‘ri keldi. Ochig‘ini aytsam, ularning g‘isht teruvchi usta Hakimjondan bo‘lak halol, vijdonlisini uchratmadim. Qolganlari chala-chulpa, sifatsiz ish bajarib, nuqul ko‘p pul talab qilishardi. Ular mijozning oltin narxida turuvchi ashyolarini ayovsiz nobud qilishar, uy xo‘jayini hisobidan necha oylab qorin to‘yg‘azishgan bo‘lsa-da, hisob-kitob vaqtida buning uchun bir tiyin ham chegirishni istashmasdi.
Ana shu toifadagi “ustomon ustalar” jamiyatimizning eng ochko‘z, g‘irrom, yolg‘onchi, nihoyatda pastarin, subutsiz kishilari ekaniga uzil-kesil ishonch hosil qildim. Eng achinarlisi, ular orasidagi hech qanday kasb-hunari bo‘lmagan, otini zo‘rg‘a yoza oladigan, faqatgina kun o‘tsin – qorin to‘ysin qabilida yashaydigan qora ishchilarning kunlik, haftalik, oylik daromadi ham umr bo‘yi xatga tikilib, yurak qoni sarflaydigan shoir, olimu akademiklarnikidan bir necha marta ortiq.
Kitobxon meni to‘g‘ri tushunishini istardim. Og‘ir ishlarni bajaradiganlar, akademikdan ko‘p oylik olmasin demoqchi emasman, faqat ular g‘irromlik evaziga emas, halol, sifatli, mijozni karaxt qilmay bajargan ishlariga yarasha, rozi-rizolik bilan pul olsinlar demoqchiman, xolos.

PЕSHONANING SHO‘RI

Har bir inson peshonasining sho‘ri – uning kushandasi, o‘sha kishining vujudi, ong-shuuri, o‘y-xayollari, yaqinlari, oilasi, yor-do‘stlaridir.