Таниқли шоир ёзувчи ва драматург Машраб Бобоев таваллудининг 75 йиллиги олдидан

  Машраб ака қанчалар ватанпарвар бўлса, юртпарвар бўлса, шунчалар дўстпарвар, инсонпарвар ҳам эди. Дўсти жуда кўп эди. Машраб ака билан бир кўришган, суҳбатлашган ё даврада ўтирган инсон у кишининг дўстига айланарди. Мудом яхши одамлар билан дўст тутинарди, улар билан дўст бўлишга интиларди. У дўстнинг қайғусига шерик бўлар, яхши кунларидан қувончга тўларди. Дўстларга садоқатни, вафони, меҳр ва оқибатни Машраб Бобоевдан ўрганиш керак.

Ашурали Жўраев
ДАРЁДИЛ ИНСОН ЭДИ

    Машраб Бобоев 1941 йил Самарқанд вилоятининг Челак туманида туғилган. Тошкент санъат институтининг актёрлик факультетида тахсил олган (1965). «Онамга хат» (1971), «Баҳор кайфияти» (1974), «Гурунг» (1975), «Кечки троллейбус» (1977), «Бағишлов» (1978), «Олисдаги чироқ» (1980), «Сўз» (1982), «Мен билган сир» (1990), «Қани менинг юлдузим?» (1991), «Номсиз юлдузлар» (1991) каби шеърий китоблари нашр этилган. Бир қатор саҳна асарлари ҳам ёзган («Ўттиз ёшлилар», «Ер томири», «Суянч тоғлари» ва бошқа). Кўп қисмли видеофильмлар [«Ирода», «Севги нидоси» («Алишер Навоийнинг «Сабъаи сайёр» достони асосида миллий балет), «Кўнгил кўчалари»] муаллифи. В. Катаевнинг «Хаёл чечаклари» романи, Муин Бсисунинг «Ташриф қоғози», О. Чиладзенинг «Рангин дунё» каби асарларини ўзбек тилига таржима қилган. 2003 йил 23 июлда Тошкент шаҳрида вафот этган.

     Шоир Машраб Бобоевни илк бор “Онамга хат” китоби орқали таниганман. Айнан шу номдаги шеърни ёд олиб, мактаб давраларида айтиб юрганман. Муаллиф билан Тошкентда ўқишни тугатиб, технология билим юртида ишлаб юрган пайтда раҳматли устозим Неъмат Аминов орқали юзма-юз кўришиб, танишганман. Бир сафар Неъмат ака, Машраб Бобоев билан билим юртимизга келишган. Ўша пайтда Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида машҳур рус адиби Валентин Катаевнинг “Хаёл чечаклари” китоби Машраб Бобоев таржимасида нашр этилган эди. Китобни қўлдан қўймай ютоқиб ўқиб чиқдим. Асар ёзиш услуби, мавзуси, мазмун-мундарижаси билан қизиқарли бўлиб, кўп китобхонларни ўзига жалб этган эди. Таржима шу қадар равон, шу қадар жозибали эдики, гўё рус адиби уни ўзбекча ёзгандай эди. Кейинчалик ёзувчи Хайриддин Султоновнинг ушбу таржима моҳиятини теран очиб берадиган яхши мақоласи чоп этилди.

Биринчи учрашувдаёқ Машраб ака билан суҳба­тимиз чиқишиб, гапимиз-гапимизга тўғри келиб, ака-ука бўлиб қолдик. Бу ўзаро илиқ муносабат у кишининг умрларини охиригача давом этди.

Машраб Бобоевдан камина кў-ўп яхшиликлар кўр­­ди. Ўша ўтган асрнинг 80-йилларда 2-Тошкент ун заводига қарашли бир хонали баракда оилам билан яшардик. Аҳвол ниҳоятда оғир ва ачинарли эди. Биз яшайдиган хонанинг деворларида каламушлар бемалол юрарди. Анча елиб-югуришлардан сўнг каминага Сергелидан тўққиз қаватли уйнинг саккизинчи қаватидан квартира беришди. Уйни Неъмат аканинг машинасида Машраб ака билан бирга бориб кўрдик. Янги уй уларга ҳам ёқди. Мен уйнинг ишхонамга узоқлигини, квартиранинг баландлигини гапирганимда Машраб ака:

– Аввало уйни берганига шукур қилинг. Сўнг бу уйга меҳр қўйинг, Ашурбой, – дедилар.

У кишининг ана шу бир оғиз ибратли сўзи билан уйга астойдил меҳр қўйиб, шу уйда ўн уч йил яшадик. Баъзан йўлнинг олислиги, ҳафталаб лифтнинг ишламаслиги асабга тегса, дарҳол Машраб аканинг меҳр ҳақидаги гапини эслаб, юмшардик…

Яна бир унутилмас яхшилик. 1983 йилда устозим Неъмат Аминов билан Машраб Бобоев каминани “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасига ишга тавсия қилганлар. Ўшанда таниқли ижодкор Маматқул Ҳазратқулов газетанинг масъул котиби эди. Улар мени Маматқул акага, Маматқул ака эса яна бир машҳур устозимиз Одил Ёқубовга тавсия этган. Шу билан менинг Тошкентдаги сарсон-саргардонлигимга, узоқ чеккан азоб-уқубатларимга чек қўйилиб, ўн йил кутган орзуим амалга ошди. Таҳририятга ишга қабул қилиндим. Бу яхшиликлари учун улардан бир умрга миннатдорман. Илоё, икковларининг ҳам жойлари жаннатда бўлсин!

Машраб Бобоев катта шоир, ажойиб драматург ва моҳир таржимон эди. Машраб аканинг шеърлари кутилмаган ташбеҳлари, образли мисралари, бетакрор манзаралари ва ҳаётийлиги билан ҳали-ҳануз ўқувчиларни ҳаяжонга солиб келади. У она юртимиз – Ўзбекистонни юксак меҳр билан қаламга олади:

Ўзбекистон, она Ватан, дардингни олай!
Билмасанг ҳам Машраб киму, юмуши надир,
У ҳам сенга жонин фидо қилмоқ учун шай.
Саноқда йўқ миллионлар қаторидадир.

Машраб ака қанчалар ватанпарвар бўлса, юртпарвар бўлса, шунчалар дўстпарвар, инсонпарвар ҳам эди. Дўсти жуда кўп эди. Машраб ака билан бир кўришган, суҳбатлашган ё даврада ўтирган инсон у кишининг дўстига айланарди. Мудом яхши одамлар билан дўст тутинарди, улар билан дўст бўлишга интиларди. У дўстнинг қайғусига шерик бўлар, яхши кунларидан қувончга тўларди. Дўстларга садоқатни, вафони, меҳр ва оқибатни Машраб Бобоевдан ўрганиш керак. Айниқса, Машраб аканинг устоз Неъмат Аминов билан ака-укачилиги, қадрдонлиги ҳавас қиладиган даражада ибратли эди. Улар худди туғишган қариндошлардай яқин эди. Оилавий борди-келдилари бор эди. Ҳатто фарзандларининг туғилган кунларини ҳам бирга нишонлашарди.

Машраб ака Неъмат акамни ўз акасидай яхши кўрарди. Агар Неъмат акамнинг юрти Бухорода бирор тадбир ё маърака бўлса, албатта, Машраб ака бориб қатнашарди. Ёки Машраб Бобоев туғилган Пайариқда тўй-маърака бўлса, албатта, Неъмат акам бошчилигида борардик. Ана шундай борди-келдилар туфайли Пайариқдан жуда кўп қадрдонлар, дўстлар орттирдик. Бундай сафарларда ижодкорлардан Нусрат Раҳмат, Сайди Умиров, Маматқул Ҳазратқулов, Асад Дилмурод, Зиёдулла Нурматов, Орзиқул Эргаш, Нортўхта Қилич ва бошқа ҳамкасбларнинг бирга бўлишлари даврамизга файз бағишларди.

Жойларда бўладиган учрашувлар қизиқ ўтарди. Бир сафар Пайариққа борганимизда Исмоил ал-Бухорий қабрларини кечаси бориб зиёрат қилганмиз. Шўро даврида анча ташландиқ аҳволга келиб қолган буюк авлиё қабрларини кундуз куни бориб зиёрат қилиш балога қолиш билан баробар эди. Оллоҳга шукр, мустақиллик туфайли Бухорий қабри обод бўлиб, улкан мажмуа қад ростлади. Энг муҳими, бу улуғ бунёдкорликни Неъмат Аминов ҳам, Машраб Бобоев ҳам кўриб, қайта-қайта зиёрат қилиб кетишди.

Машраб ака билан тез-тез вилоятларга ижодий сафарларга ҳам бориб турардик. Бир гал 1985 йилнинг 9 майида Фарғонага бордик. Гуруҳимиздаги устоз адиблар – Саид Аҳмад, Ҳамид Ғулом самолётда кетишди. Биз – Машраб Бобоев, Ёқубжон Хўжамбердиев, шоир Шайдо ва камина машинада жўнадик. Машраб ака билан узоқ йўлда юришнинг ҳам ўзига хос гашти, мазаси бор эди. Қамчиқ довонининг ва табиатнинг хушманзара жойларида тўхтаб, бир пас дам олиб йўл юрсак ҳам мўл юриб, манзилга етиб бордик. Дастлаб Олтиариқ, Бувайда туманларида учрашув бўлди. Риштондаги катта боғда бўлган учрашувдан олдин уруш қаҳрамони – машҳур Мамадали Топиболдиев қабрини зиёрат қилдик. Ўша куни Белоруссиядан ҳам у кишини хотирлаб, бир гуруҳ меҳмонлар келган экан. Меҳмонлар асосан Белоруссиядаги Топиболдиевка деган қишлоқдан экан. Ҳар йили келишаркан.

Тадбирга шоир акамиз Йўлдош Сулаймон раҳ­бар­­­лигидаги фарғоналик ижодкорлар ҳам келиб қў­шил­дилар. Ўртада Машраб Бобоев бошлаган табрик шеърга уланди ва мушоира бошланди. Бир пайт каминага ҳам сўз берилди. Шунда Машраб Бобоевнинг қўлидаги “Бағишлов” китобини олиб, давра ўртасидаги микрофонга бориб, байрам тилакларини айтиб, китобдаги “Муин Бисису” шеърини баланд овозда ўқидим. Ушбу каттагина шеър:

Миллатни ким йўқотди, қизим?
Миллатни ким йўқотди, ким?

мисралари билан бошланиб, шу мисралар билан тугайди. Шеърни ўқиб бўлгач, охирида ичкилик таъсиридан бўлса керак ўзимдан қўшиб: “Миллатни политбюро йўқотди”, деб айтиб юборганман. Бу сўзлар микрофондан шундай жаранглаб эшитилдики, даврадагиларнинг ранглари ўчди.

Давра сув қуйгандай жим-жит. Биз билан ўтир­ганларнинг кўпчилиги бир зумда қуён бўлишган. Мени ҳам жойимга ўтқизишмасдан у ердан тезроқ олиб кетишган. Кўзимни очганимда олтиариқлик бир танишимизникида ётган эканман. Шунда Машраб ака кўнглимни кўтариб:

– Энди афсусланишдан фойда йўқ. Айтилган гап айтилди. Ҳаммаси яхши бўлади. Парво қилманг, Ашурбой, – деди.

Сафар тугаб, довондан ўтаётганимизда шахсан Машраб аканинг ташаббуси билан менинг “қаҳра­мон­лигим”ни ювдик. Тошкентга келганимиздан сўнг ҳам Машраб ака кун ора телефон қилиб, аҳвол сўраб турди. Орадан бир ҳафта ўтгач: “Энди ҳеч гап бўлмайди”, – деди Машраб ака қатъий қилиб. Ҳақиқатдан ҳам ҳеч гап бўлмади. Чунки ўша даврларда ошкоралик шабадаси эса бошлаганди…

Энди бир гапни ёзмасам бўлмайди. Гўё Машраб ака ҳақидаги хотираларга нимадир етишмаётгандай бўлади. У киши яхшигина улфат эди. Зиёфатларда “кам-кам, лекин тез-тез” деган иборани такрорлашни яхши кўрарди, даврадагилар билан яйраб, яшнаб ўтирарди. Лекин ўзини ўйламас, соғлиғини аямасди. “Отамга хат” номли шеърида ўзи бунга иқрор бўлиб, шундай деб ёзади:

Одамнинг табиати лекин жуда ғалати,
У доим тақиқланган нарсага ўч бўлади.
Ичма дедингиз – ичдим, чекма дедингиз – чекдим.
Кетма, дедингиз – қалбим саёқлик қутқулади…
Яхши ҳамки, бошқа гап айтмагансиз, отажон,
Барчасининг аксини қилармидим эҳтимол…

Машраб ака очиқ кўнгил ва мард одам эди. Баъзан ножўя гапириб қўйса, дарҳол тан оларди ва ўша заҳоти узр сўрарди. У кишининг “узр, энди жон дўстим, узр” деган ибораси дўстлар орасида оммалашиб кетганди…

Бу гапларни эсламасак, Машраб Бобоев ҳақидаги хотиралар гўё чала бўлиб қоларди. Бу билан Машраб Бобоев ичкиликка ружў қўйган эди, деган фикрдан йироқмиз. Ўтган асрнинг 80-йилларида турли соҳа ижодкорлари, айниқса, рассомлар, композиторлар, ёзув­чилар, актёрлар, кинематографчилар орасида “жин­дай-жиндай” олиб суҳбатлашиш, фикр алмашиш урфга айланган эди.

Тўғрироғи, собиқ тузумнинг ситамкор сиёсатидан ва бу сиёсат ўтказган зуғумлардан енгил бўлиш учун ҳасратлашиб, дардлашиб олишарди. Давраларда, учрашувларда айтолмаётган фикрларини бир-бирига айтиб енгил бўлишарди. Баъзан шунчаки фикрлашиш жараёнининг ўз-ўзидан жиддий баҳс-мунозарага айланиши қадаҳлар сонини ҳам кўпайиб кетишига олиб келарди. Ўша даврларда бундай хилватларда руҳни енгиллаштириш одатлари ҳам тамойилга кирган эди. Бу ҳам зиёлиликнинг бир “кўриниши” ҳисобланарди. Афсуски, ғарб ва рус ижодкорлари таъсирида кириб келган бундай “ичкилик ва ижодкор” қўшма ҳамкорлиги кўплаб истеъдодларни хароб қилди. Жумладан…

Машраб Бобоев ажойиб шеърий китоблар яратиш билан бирга драматургия соҳасида самарали ижод қилди. Унинг “Ўттиз ёшлилар”, “Ер томири”, “Гурунг” сингари драмалари мамлакатимизнинг катта театрларда саҳналаштирилиб, репертуарлардан тушмай келди.

Мустақиллик йилларида Машраб Бобоев ижодининг янги саҳифалари очилди. Ажойиб шеърлар, туркум мақолалар ва телетомошабинлар томонидан қизғин кутиб олинган “Кўнгил кўчалари” номли кўп қисмли видеофильм сценарийсини ёзди. Бу асар муаллифга катта шуҳрат олиб келди.

Катта шоир, драматург ва таржимон Машраб Бобоев ниҳоятда беғубор ва самимий, одамларга яхшилик қилиб чарчамайдиган дарёдил инсон эди. Охиратлари обод бўлсин!

Ashurali Jo’raev
DARYODIL INSON EDI

Mashrab Boboev 1941 yil Samarqand viloyatining Chelak tumanida tug’ilgan. Toshkent san’at institutining aktyorlik fakul`tetida taxsil olgan (1965). «Onamga xat» (1971), «Bahor kayfiyati» (1974), «Gurung» (1975), «Kechki trolleybus» (1977), «Bag’ishlov» (1978), «Olisdagi chiroq» (1980), «So’z» (1982), «Men bilgan sir» (1990), «Qani mening yulduzim?» (1991), «Nomsiz yulduzlar» (1991) kabi she’riy kitoblari nashr etilgan. Bir qator sahna asarlari ham yozgan («O’ttiz yoshlilar», «Yer tomiri», «Suyanch tog’lari» va boshqa). Ko’p qismli videofil`mlar [«Iroda», «Sevgi nidosi» («Alisher Navoiyning «Sab’ai sayyor» dostoni asosida milliy balet), «Ko’ngil ko’chalari»] muallifi. V. Kataevning «Xayol chechaklari» romani, Muin Bsisuning «Tashrif qog’ozi», O. Chiladzening «Rangin dunyo» kabi asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. 2003 yil 23 iyulda Toshkent shahrida vafot etgan.

   Shoir Mashrab Boboevni ilk bor “Onamga xat” kitobi orqali taniganman. Aynan shu nomdagi she’rni yod olib, maktab davralarida aytib yurganman. Muallif bilan Toshkentda o‘qishni tugatib, texnologiya bilim yurtida ishlab yurgan paytda rahmatli ustozim Ne’mat Aminov orqali yuzma-yuz ko‘rishib, tanishganman. Bir safar Ne’mat aka, Mashrab Boboev bilan bilim yurtimizga kelishgan. O‘sha paytda G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida mashhur rus adibi Valentin Kataevning “Xayol chechaklari” kitobi Mashrab Boboev tarjimasida nashr etilgan edi. Kitobni qo‘ldan qo‘ymay yutoqib o‘qib chiqdim. Asar yozish uslubi, mavzusi, mazmun-mundarijasi bilan qiziqarli bo‘lib, ko‘p kitobxonlarni o‘ziga jalb etgan edi. Tarjima shu qadar ravon, shu qadar jozibali ediki, go‘yo V.Kataev uni o‘zbekcha yozganday edi. Keyinchalik yozuvchi Xayriddin Sultonovning ushbu tarjima mohiyatini teran ochib beradigan yaxshi maqolasi chop etildi.

Birinchi uchrashuvdayoq Mashrab aka bilan suhba­timiz chiqishib, gapimiz-gapimizga to‘g‘ri kelib, aka-uka bo‘lib qoldik. Bu o‘zaro iliq munosabat u kishining umrlarini oxirigacha davom etdi.

Mashrab Boboevdan kamina ko‘-o‘p yaxshiliklar ko‘r­­di. O‘sha o‘tgan asrning 80-yillarda 2-Toshkent un zavodiga qarashli bir xonali barakda oilam bilan yashardik. Ahvol nihoyatda og‘ir va achinarli edi. Biz yashaydigan xonaning devorlarida kalamushlar bemalol yurardi. Ancha yelib-yugurishlardan so‘ng kaminaga Sergelidan to‘qqiz qavatli uyning sakkizinchi qavatidan kvartira berishdi. Uyni Ne’mat akaning mashinasida Mashrab aka bilan birga borib ko‘rdik. Yangi uy ularga ham yoqdi. Men uyning ishxonamga uzoqligini, kvartiraning balandligini gapirganimda Mashrab aka:

– Avvalo uyni berganiga shukur qiling. So‘ng bu uyga mehr qo‘ying, Ashurboy, – dedilar.

U kishining ana shu bir og‘iz ibratli so‘zi bilan uyga astoydil mehr qo‘yib, shu uyda o‘n uch yil yashadik. Ba’zan yo‘lning olisligi, haftalab liftning ishlamasligi asabga tegsa, darhol Mashrab akaning mehr haqidagi gapini eslab, yumshardik…

Yana bir unutilmas yaxshilik. 1983 yilda ustozim Ne’mat Aminov bilan Mashrab Boboev kaminani “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasiga ishga tavsiya qilganlar. O‘shanda taniqli ijodkor Mamatqul Hazratqulov gazetaning mas’ul kotibi edi. Ular meni Mamatqul akaga, Mamatqul aka esa yana bir mashhur ustozimiz Odil Yoqubovga tavsiya etgan. Shu bilan mening Toshkentdagi sarson-sargardonligimga, uzoq chekkan azob-uqubatlarimga chek qo‘yilib, o‘n yil kutgan orzuim amalga oshdi. Tahririyatga ishga qabul qilindim. Bu yaxshiliklari uchun ulardan bir umrga minnatdorman. Iloyo, ikkovlarining ham joylari jannatda bo‘lsin!

Mashrab Boboev katta shoir, ajoyib dramaturg va mohir tarjimon edi. Mashrab akaning she’rlari kutilmagan tashbehlari, obrazli misralari, betakror manzaralari va hayotiyligi bilan hali-hanuz o‘quvchilarni hayajonga solib keladi. U ona yurtimiz – O‘zbekistonni yuksak mehr bilan qalamga oladi:

O‘zbekiston, ona Vatan, dardingni olay! Bilmasang ham Mashrab kimu, yumushi nadir, U ham senga jonin fido qilmoq uchun shay. Sanoqda yo‘q millionlar qatoridadir.

Mashrab aka qanchalar vatanparvar bo‘lsa, yurtparvar bo‘lsa, shunchalar do‘stparvar, insonparvar ham edi. Do‘sti juda ko‘p edi. Mashrab aka bilan bir ko‘rishgan, suhbatlashgan yo davrada o‘tirgan inson u kishining do‘stiga aylanardi. Mudom yaxshi odamlar bilan do‘st tutinardi, ular bilan do‘st bo‘lishga intilardi. U do‘stning qayg‘usiga sherik bo‘lar, yaxshi kunlaridan quvonchga to‘lardi. Do‘stlarga sadoqatni, vafoni, mehr va oqibatni Mashrab Boboevdan o‘rganish kerak. Ayniqsa, Mashrab akaning ustoz Ne’mat Aminov bilan aka-ukachiligi, qadrdonligi havas qiladigan darajada ibratli edi. Ular xuddi tug‘ishgan qarindoshlarday yaqin edi. Oilaviy bordi-keldilari bor edi. Hatto farzandlarining tug‘ilgan kunlarini ham birga nishonlashardi. Mashrab aka Ne’mat akamni o‘z akasiday yaxshi ko‘rardi. Agar Ne’mat akamning yurti Buxoroda biror tadbir yo ma’raka bo‘lsa, albatta, Mashrab aka borib qatnashardi. Yoki Mashrab Boboev tug‘ilgan Payariqda to‘y-ma’raka bo‘lsa, albatta, Ne’mat akam boshchiligida borardik. Ana shunday bordi-keldilar tufayli Payariqdan juda ko‘p qadrdonlar, do‘stlar orttirdik. Bunday safarlarda ijodkorlardan Nusrat Rahmat, Saydi Umirov, Mamatqul Hazratqulov, Asad Dilmurod, Ziyodulla Nurmatov, Orziqul Ergash, Norto‘xta Qilich va boshqa hamkasblarning birga bo‘lishlari davramizga fayz bag‘ishlardi. Joylarda bo‘ladigan uchrashuvlar qiziq o‘tardi. Bir safar Payariqqa borganimizda Ismoil al-Buxoriy qabrlarini kechasi borib ziyorat qilganmiz. Sho‘ro davrida ancha tashlandiq ahvolga kelib qolgan buyuk avliyo qabrlarini kunduz kuni borib ziyorat qilish baloga qolish bilan barobar edi. Ollohga shukr, mustaqillik tufayli Buxoriy qabri obod bo‘lib, ulkan majmua qad rostladi. Eng muhimi, bu ulug‘ bunyodkorlikni Ne’mat Aminov ham, Mashrab Boboev ham ko‘rib, qayta-qayta ziyorat qilib ketishdi.

Mashrab aka bilan tez-tez viloyatlarga ijodiy safarlarga ham borib turardik. Bir gal 1985 yilning 9 mayida Farg‘onaga bordik. Guruhimizdagi ustoz adiblar – Said Ahmad, Hamid G‘ulom samolyotda ketishdi. Biz – Mashrab Boboev, Yoqubjon Xo‘jamberdiev, shoir Shaydo va kamina mashinada jo‘nadik. Mashrab aka bilan uzoq yo‘lda yurishning ham o‘ziga xos gashti, mazasi bor edi. Qamchiq dovonining va tabiatning xushmanzara joylarida to‘xtab, bir pas dam olib yo‘l yursak ham mo‘l yurib, manzilga yetib bordik. Dastlab Oltiariq, Buvayda tumanlarida uchrashuv bo‘ldi. Rishtondagi katta bog‘da bo‘lgan uchrashuvdan oldin urush qahramoni – mashhur Mamadali Topiboldiev qabrini ziyorat qildik. O‘sha kuni Belorussiyadan ham u kishini xotirlab, bir guruh mehmonlar kelgan ekan. Mehmonlar asosan Belorussiyadagi Topiboldievka degan qishloqdan ekan. Har yili kelisharkan.

Tadbirga shoir akamiz Yo‘ldosh Sulaymon rah­bar­­­ligidagi farg‘onalik ijodkorlar ham kelib qo‘­shil­dilar. O‘rtada Mashrab Boboev boshlagan tabrik she’rga ulandi va mushoira boshlandi. Bir payt kaminaga ham so‘z berildi. Shunda Mashrab Boboevning qo‘lidagi “Bag‘ishlov” kitobini olib, davra o‘rtasidagi mikrofonga borib, bayram tilaklarini aytib, kitobdagi “Muin Bisisu” she’rini baland ovozda o‘qidim. Ushbu kattagina she’r:

Millatni kim yo‘qotdi, qizim? Millatni kim yo‘qotdi, kim?

misralari bilan boshlanib, shu misralar bilan tugaydi. She’rni o‘qib bo‘lgach, oxirida ichkilik ta’siridan bo‘lsa kerak o‘zimdan qo‘shib: “Millatni politbyuro yo‘qotdi”, deb aytib yuborganman. Bu so‘zlar mikrofondan shunday jaranglab eshitildiki, davradagilarning ranglari o‘chdi.

Davra suv quyganday jim-jit. Biz bilan o‘tir­ganlarning ko‘pchiligi bir zumda quyon bo‘lishgan. Meni ham joyimga o‘tqizishmasdan u yerdan tezroq olib ketishgan. Ko‘zimni ochganimda oltiariqlik bir tanishimiznikida yotgan ekanman. Shunda Mashrab aka ko‘nglimni ko‘tarib:

– Endi afsuslanishdan foyda yo‘q. Aytilgan gap aytildi. Hammasi yaxshi bo‘ladi. Parvo qilmang, Ashurboy, – dedi.

Safar tugab, dovondan o‘tayotganimizda shaxsan Mashrab akaning tashabbusi bilan mening “qahra­mon­ligim”ni yuvdik. Toshkentga kelganimizdan so‘ng ham Mashrab aka kun ora telefon qilib, ahvol so‘rab turdi. Oradan bir hafta o‘tgach: “Endi hech gap bo‘lmaydi”, – dedi Mashrab aka qat’iy qilib. Haqiqatdan ham hech gap bo‘lmadi. Chunki o‘sha davrlarda oshkoralik shabadasi esa boshlagandi…

Endi bir gapni yozmasam bo‘lmaydi. Go‘yo Mashrab aka haqidagi xotiralarga nimadir yetishmayotganday bo‘ladi. U kishi yaxshigina ulfat edi. Ziyofatlarda “kam-kam, lekin tez-tez” degan iborani takrorlashni yaxshi ko‘rardi, davradagilar bilan yayrab, yashnab o‘tirardi. Lekin o‘zini o‘ylamas, sog‘lig‘ini ayamasdi. “Otamga xat” nomli she’rida o‘zi bunga iqror bo‘lib, shunday deb yozadi:

Odamning tabiati lekin juda g‘alati, U doim taqiqlangan narsaga o‘ch bo‘ladi. Ichma dedingiz – ichdim, chekma dedingiz – chekdim. Ketma, dedingiz – qalbim sayoqlik qutquladi… Yaxshi hamki, boshqa gap aytmagansiz, otajon, Barchasining aksini qilarmidim ehtimol…

Mashrab aka ochiq ko‘ngil va mard odam edi. Ba’zan nojo‘ya gapirib qo‘ysa, darhol tan olardi va o‘sha zahoti uzr so‘rardi. U kishining “uzr, endi jon do‘stim, uzr” degan iborasi do‘stlar orasida ommalashib ketgandi…

Bu gaplarni eslamasak, Mashrab Boboev haqidagi xotiralar go‘yo chala bo‘lib qolardi. Bu bilan Mashrab Boboev ichkilikka rujo‘ qo‘ygan edi, degan fikrdan yiroqmiz. O‘tgan asrning 80-yillarida turli soha ijodkorlari, ayniqsa, rassomlar, kompozitorlar, yozuv­chilar, aktyorlar, kinematografchilar orasida “jin­day-jinday” olib suhbatlashish, fikr almashish urfga aylangan edi. To‘g‘rirog‘i, sobiq tuzumning sitamkor siyosatidan va bu siyosat o‘tkazgan zug‘umlardan yengil bo‘lish uchun hasratlashib, dardlashib olishardi. Davralarda, uchrashuvlarda aytolmayotgan fikrlarini bir-biriga aytib yengil bo‘lishardi. Ba’zan shunchaki fikrlashish jarayonining o‘z-o‘zidan jiddiy bahs-munozaraga aylanishi qadahlar sonini ham ko‘payib ketishiga olib kelardi. O‘sha davrlarda bunday xilvatlarda ruhni yengillashtirish odatlari ham tamoyilga kirgan edi. Bu ham ziyolilikning bir “ko‘rinishi” hisoblanardi. Afsuski, g‘arb va rus ijodkorlari ta’sirida kirib kelgan bunday “ichkilik va ijodkor” qo‘shma hamkorligi ko‘plab iste’dodlarni xarob qildi. Jumladan…

Mashrab Boboev ajoyib she’riy kitoblar yaratish bilan birga dramaturgiya sohasida samarali ijod qildi. Uning “O‘ttiz yoshlilar”, “Yer tomiri”, “Gurung” singari dramalari mamlakatimizning katta teatrlarda sahnalashtirilib, repertuarlardan tushmay keldi.

Mustaqillik yillarida Mashrab Boboev ijodining yangi sahifalari ochildi. Ajoyib she’rlar, turkum maqolalar va teletomoshabinlar tomonidan qizg‘in kutib olingan “Ko‘ngil ko‘chalari” nomli ko‘p qismli videofilm stsenariysini yozdi. Bu asar muallifga katta shuhrat olib keldi.

Katta shoir, dramaturg va tarjimon Mashrab Boboev nihoyatda beg‘ubor va samimiy, odamlarga yaxshilik qilib charchamaydigan daryodil inson edi. Oxiratlari obod bo‘lsin!