«Шеър худди бир марта чизиладиган суратга ўхшайди». Билмадим, буни ким айтган? Бунинми? Брюсовми? Эсимда йўқ…

БИР ШОИР БОР ЭДИ…
Эркин Усмонов

Рауф Парфи билан биринчи марта қачон, қаерда учрашганимизни, очиғи, эслаёлмайман. Бирон нашриётдами, газета ё журнал таҳририятидами, аниқ айтишим қийин.

Сабаби, у ўша кезлариёқ ҳеч кимникига ўхшамаган шеърлари билан оғизга тушган машҳур шоир, номи Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Омон Матжонлар қаторида тилга олинадиган саноқли соҳиби қаламлардан бири эди. Мен эса кимман? Нари борса, битта-яримта ўргамчик ҳикояси у ер-бу ерда чиқиб қолса қувониб, дўпписини осмонга отиб юрган қаламкаш бола… Тақдир кулиб боқди. Барибир учраштирди. Қайси бир рассомнинг туғилган куни бўлди. Кундузи унинг шахсий кўргазмасида, кечқурун «Шодлик» ресторанида берган ихчамгина зиёфатида бўлдик. Ва мен шу куни Рауф Парфини яқиндан кўрдим. Аниқроғи, уни менга ўша кезлари эл орасида машҳур бир хонанда таништирди.

– Нима, сиз ҳам қўшиқчи-шоирмисиз? – деб сўради Рауф ака кутилмаганда.

…Ва мен бу кутилмаган саволдан довдираб қолдим.

– Йўқ… Шунчаки ўзим… Қўшиқ эшитишни яхши кўраман, – дедим нима дейишни билмай.

– Қўшиқ эшитиш яхши, – деди у бош ирғаб ва кўзларини қисиб жилмайди. – Лекин, «қўшиқчи-шоирлар»ни сира ҳазм қилолмайман… – у кафт қирраси билан бўйнига уриб кўрсатди. – Мана бу еримга тиқилиб қолади…

Хонанда мулзам бўлди. Мен хижолат тортдим. Рауф ака бўлса, бепарво оҳангда давом этди:

– Айтинг-чи, Эркинжон, Навоий ҳазратлари битта-яримта ғазалларини битта-яримта артист айтсин, деб ёзганмилар? Бобур ё Машраб? Ёзган деёлмайсиз! Ҳамма гап шундаки, ҳақиқий шеър бошқа нарса. Унинг ўзини оҳанги, ўзининг мусиқаси бўлади. Уни ҳамманинг олдида айтиш шарт эмас. Ёлғиз одам ёлғиз ўзи ўтиргандагина хиргойи қилиши мумкин. Унинг мусиқаси ичида бўлади. Чинакам хонанда эса шуни топа билса, бошқа гап. «Шеър худди бир марта чизиладиган суратга ўхшайди». Билмадим, буни ким айтган? Бунинми? Брюсовми? Эсимда йўқ…

– Буниндан бир шеър ўқиб берайми? – беихтиёр унинг сўзини бўлдим мен.

– Мўъжизатул мўъжиза!.. Сиз Бунинни биласизми? – дея у калта соқолини қашлади ва лабига сигарет қистириб, бош ирғади. – Ўқинг-чи!.. Ўқидим. Ҳаяжонда, титроқ товушда…

Бир юлдуз титрайди коинот аро,
Кимнинг эпчил кўли қилар бу ишни.
Қайгадир элтади бу қимматбаҳо
Сув билан лиммо-лим тўла идишни.

Кўкнинг кўз ёшлари, ер қайғусидан,
Аланга олувчи бир юлдуз гўё.
Нега вужудимни олам устига
Чиқариб қўйдинг сен, эй қодир Худо?..

– Узр. Яхши ўқий олмадим, – дедим хижолатомуз кулимсираб.

– Шеър аслида шунақа ўқилади. Бақириш шарт эмас! – деди Рауф ака кўзини айёрона қисиб ва яна сўради. – Яна кимларнинг шеърларини биласиз?

Бу мен кутган лаҳзалар эди. Айнан нуқтага урганимни сездим ва айтдим: «Николай Гумилёв, Марина Цветаева, Анна Ахматова, Осип Манделштам, Борис Пастернак…»

– Во, ажабо! – Менга ишонқирамагандай қаради Рауф ака ва кичкина қўлини чўзди. – Бундан кейин сиз билан дўст… йўқ, улфат бўламиз!..

Кулишдик. Ўшанда мен ўзимни худди шеъриятдан имтиҳон топшираётгандек ҳис қилганим эсимда. Бошқа шоирларни ҳам айтишим мумкин эди. Лекин, негадир айтгим келмаганди. Нега, билмадим?..

* * *

Ўшанда фаришталар «омин» деган экан. Биз кейинчалик Рауф Парфи билан жуда яқинлашиб кетдик. Қаерда учрашмайлик, қучоқ очиб кўришадиган бўлдик.

У давраларда жуда камгап эди. Жимгина қулоқ солиб, ҳамсуҳбатига негадир киноямуз боқиб, мийиғида кулимсираб ўтираверарди. Бирон марта ҳам «фалончининг шеъри ундоқ, пистончининг шеъри бундоқ» деган гапларини эшитмаганман.

Бир куни ҳозирги Бобур боғида шоир дўстим Ҳамидулла Исмат ва Рауф ака билан бирга ўтиришиб қолдик. Пивохўрлик қилдик. Қизиғи шундаки, Рауф ака шеърият ҳақида умуман оғиз очмади. Ҳамидулла ўқиган шеърлар ҳақида ҳам умуман фикр билдирмади. Фақат унинг «Кўз ёшларим томди ичимга» деган сатрларини эшитиб, менга маъноли бир қараб қўйди, холос.

Кейинчалик бу ҳақда Рауф аканинг ўзидан сўраганимда, у кулиб «Шеърнинг у ери ундоқ, бу ери бундоқ деган билан ҳеч нима ўзгармайди. Шеър ўзи ҳақида ўзи гапиради», деди…

* * *

…Ўша йиллари мен ишлайдиган «Театр» журнали таҳририяти Тошкентнинг Навоий кўчасидаги машҳур 30-уйда жойлашган эди. Рауф ака ҳам ўша кезлари шу бинодаги «Ёзувчи» нашриётида, кейинчалик «Жаҳон адабиёти» журналида хизмат қилди.

Мен ишга жуда эрта келардим. Сабаб, бошқалар келгунча кўп нарсаларни ўқиб, ёзиб, чизиб олиш мумкин эди. Кейин билсам, Рауф ака мендан ҳам эртароқ келаркан. Бир куни кўришиб қолдик.
– Чой қайнатиб қўйибман, Эркинжон, – деди у жилмайиб. – Тўртта гумма бўлса, шоҳона нонушта тайёр-да!..

Ғириллаб пастга тушиб, ўша кезларда шаҳарда «мода» бўлган «арзон, қулай» перашкадан олиб чиқар ва соатлаб суҳбатлашиб ўтирардик. Иш ҳам бир чеккада қолиб кетарди. Бундай «нонушта» ва «тушлик»лар кўп бўлгани эсимда.

Рауф акани теварагидагилар жуда яхши кўришарди. Унинг ёнига ёш шоирлар, рассомлар, артистлар кўп келиб туришарди. Зеро, у сергап бўлмаса-да, ана шу давраларнинг эркатойи, «гул»и, қўйингки, «тож»и бўлиб ўтирарди. Бир куни ана шундай давраларнинг биридан чиқиб келаётганимизда у менга ўзининг кафтдеккина, янги босилиб чиққан «Тавба» номли китобини дастхат ёзиб, совға қилди. Ички муқовасига шундай сўзлар битилганди: «Дўстим, улуғ ёзувчим Эркин Усмонга яхши кунлар умиди билан Рауф. 26.1.2001 йил».

Ғалати бўлиб кетдим.

– Нега энди, «улуғ ёзувчи?» – сўрадим ғашим келиб.

– Мен «улуғ ёзувчи» демадим, – деди у сирли кулимсираб. – «Улуғ ёзувчим» дедим. Сиз мен учун шундайсиз. Нега энди ҳаммани бирдек баҳолаш керак? Пушкинни ҳамма «улуғ» дейишга одатланиб қолган. Лекин у, кимлар учундир «улуғ» бўлмаган бўлиши ҳам мумкин-ку? Мен «Менинг Пушкиним», «Менинг Байроним», «Менинг Есениним», «Менинг Чўлпоним» деган сўзларни яхши кўраман. Меники-да, улар! Бошқалар билан ишим йўқ. Уларни қандай истасам, шундай кашф қилавераман…

* * *

Устоз Рауф Парфи ўз даврининг буюк шоири эди. Буни ҳамма биларди. Фақат очиқ айтишмасди, холос. Унга 1999 йили «Ўзбекистон халқ шоири» деган юксак унвон берилган кунлар ҳам эсимда. Табриклагани бордим. У эса жилмайиб, бепарво қўл силтаб қўя қолди:

– Мен ҳамиша Ўзбекистон халқ шоири эдим, ҳозир ҳам. Бошқа халқлар учун ёзган эмасман!..

* * *

Рауф Парфи шеърларини кўп ўқийман. Худди Навоий, Байрон, Пушкин, Лермонтов, Блок, Есенин, Усмон Носир, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов шеърлари каби сира уларга тўймайман. Сабабини эса, сира тушунтириб бера олмайман. Улар бағридан ўксик кўнгилга таскин топаманми, билмадим? Қувончми, андуҳми, ўзимни қийнаган саволларга жавобми?.. Ҳарқалай, бу шеърларни катта-ю кичикни ўзига сеҳрлаб, мафтун этиб қўйишининг сири ҳам шунда бўлса керак…

Тонг отмоқда, тонглар ўқ отар,
Тонг отмоқда, қуёш — замбарак.
Яраланган Ер шари ётар,
Бошларида яшил чамбарак.

Тонг отмоқда, мусаффо тонгга,
Юрагини тутар одамлар.
Шу тонг учун келган жаҳонга,
Ва шу тонг деб ўтар одамлар.
Тонг отмоқда…

Мен ўша пайтларда Рауф аканинг бир замонлар бутун Ўзбекистонда машҳур бўлиб кетган «Лайло» қўшиғини муаллифи эканлигини билмасдим. Билгач, бир куни сўрадим.

– Яна пайдо бўлдим йўлингда,
Йўлларингда яна бўзладим.
Бечора қалб сенинг қўлингда,
Кўзларингда яна кўзларим.
Ҳисларимни йўлларингга маржондек сочай Лайло,
Агар қалбимни рад этсанг, қайларга қочай Лайло…

– Шу шеърни сиз ёзган экансиз-да?
– Ҳа, – деди Рауф ака ийманиб. – Бу олтмишинчи йилларнинг хотираси. Талабалик йилларимизнинг бир жажжи сурати…

* * *

Устоз вафот этган кунлар эсимда. 2005 йилнинг 25 марти… Авжи баҳор эди. Мен мотам маросими ўтказилган Лабзакдаги хонадонни, оломон билан тўлиб-тошган торкўчани яхши хотирлайман.

Биз унинг тобутини қабристонгача қўлма-қўл, пиёда кўтариб бордик. Видеога, фотосуратга олаётганлар кўп эди. Ҳар қадамда уни эслашдик.

Унинг «Карвон йўли», «Акс-садо», «Тасвир», «Хотирот», «Кўзлар», «Сабр дарахти», «Тавба» сингари ўнлаб шеърий китобларини, Байрондан, Александр Дюмадан, Нозим Ҳикматдан қилган машҳур таржималарини…

Шоирнинг «Ўша-ўша», «Шакл бор-у, мазмун йўқ», «Бир инсон излаб юрибман», «Ҳакимхона», «Мўъжизатул мўъжиза», «Саҳфо» сингари ярим ҳазил, ярим чин гапларини, кўзларини айёрона қисиб қарашлари, ёқимли табассуми, дарвешона қиёфаси, елкасига тушган оппоқ сочлари-ю, оппоқ соқолини кўп хотирлашдик. Ундан ана шундай ёруғ ва маҳзун хотиралар қолди.

Ўшанда бир детал эсимда. Қабристонга кираверишда гулга кўмилган бир ўрик шохи худди ушлаб қолмоқчидек, тобутга ўралган оқ сурпга тирмашди… Аммо ушлаб қололмади. Тобут устига ўрикнинг оппоқ гуллари дув тўкилди… Худди кўз ёшлари мисоли…

Рауф аканинг ушбу сатрларини эслайман:

Аллоҳим, билурсан қай сори кетдим,
Аллоҳим… мен ўлдим… мен Сенга етдим…

“She’r xuddi bir marta chiziladigan suratga o‘xshaydi”. Bilmadim, buni kim aytgan? Buninmi? Bryusovmi? Esimda yo‘q…

BIR SHOIR BOR EDI…
Erkin Usmonov

Rauf Parfi bilan birinchi marta qachon, qayerda uchrashganimizni, ochig‘i, eslayolmayman. Biron nashriyotdami, gazeta yo jurnal tahririyatidami, aniq aytishim qiyin.

Sababi, u o‘sha kezlariyoq hech kimnikiga o‘xshamagan she’rlari bilan og‘izga tushgan mashhur shoir, nomi Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Omon Matjonlar qatorida tilga olinadigan sanoqli sohibi qalamlardan biri edi. Men esa kimman? Nari borsa, bitta-yarimta o‘rgamchik hikoyasi u yer-bu yerda chiqib qolsa quvonib, do‘ppisini osmonga otib yurgan qalamkash bola… Taqdir kulib boqdi. Baribir uchrashtirdi. Qaysi bir rassomning tug‘ilgan kuni bo‘ldi. Kunduzi uning shaxsiy ko‘rgazmasida, kechqurun “Shodlik” restoranida bergan ixchamgina ziyofatida bo‘ldik. Va men shu kuni Rauf Parfini yaqindan ko‘rdim. Aniqrog‘i, uni menga o‘sha kezlari el orasida mashhur bir xonanda tanishtirdi.

– Nima, siz ham qo‘shiqchi-shoirmisiz? – deb so‘radi Rauf aka kutilmaganda.

…Va men bu kutilmagan savoldan dovdirab qoldim.

– Yo‘q… Shunchaki o‘zim… Qo‘shiq eshitishni yaxshi ko‘raman, – dedim nima deyishni bilmay.

– Qo‘shiq eshitish yaxshi, – dedi u bosh irg‘ab va ko‘zlarini qisib jilmaydi. – Lekin, “qo‘shiqchi-shoirlar”ni sira hazm qilolmayman… – u kaft qirrasi bilan bo‘yniga urib ko‘rsatdi. – Mana bu yerimga tiqilib qoladi…

Xonanda mulzam bo‘ldi. Men xijolat tortdim. Rauf aka bo‘lsa, beparvo ohangda davom etdi:

– Ayting-chi, Erkinjon, Navoiy hazratlari bitta-yarimta g‘azallarini bitta-yarimta artist aytsin, deb yozganmilar? Bobur yo Mashrab? Yozgan deyolmaysiz! Hamma gap shundaki, haqiqiy she’r boshqa narsa. Uning o‘zini ohangi, o‘zining musiqasi bo‘ladi. Uni hammaning oldida aytish shart emas. Yolg‘iz odam yolg‘iz o‘zi o‘tirgandagina xirgoyi qilishi mumkin. Uning musiqasi ichida bo‘ladi. Chinakam xonanda esa shuni topa bilsa, boshqa gap. “She’r xuddi bir marta chiziladigan suratga o‘xshaydi”. Bilmadim, buni kim aytgan? Buninmi? Bryusovmi? Esimda yo‘q…

– Bunindan bir she’r o‘qib beraymi? – beixtiyor uning so‘zini bo‘ldim men.

– Mo‘jizatul mo‘jiza!.. Siz Buninni bilasizmi? – deya u kalta soqolini qashladi va labiga sigaret qistirib, bosh irg‘adi. – O‘qing-chi!.. O‘qidim. Hayajonda, titroq tovushda…

Bir yulduz titraydi koinot aro,
Kimning epchil ko‘li qilar bu ishni.
Qaygadir eltadi bu qimmatbaho
Suv bilan limmo-lim to‘la idishni.

Ko‘kning ko‘z yoshlari, yer qayg‘usidan,
Alanga oluvchi bir yulduz go‘yo.
Nega vujudimni olam ustiga
Chiqarib qo‘yding sen, ey qodir Xudo?..

– Uzr. Yaxshi o‘qiy olmadim, – dedim xijolatomuz kulimsirab.

– She’r aslida shunaqa o‘qiladi. Baqirish shart emas! – dedi Rauf aka ko‘zini ayyorona qisib va yana so‘radi. – Yana kimlarning she’rlarini bilasiz?

Bu men kutgan lahzalar edi. Aynan nuqtaga urganimni sezdim va aytdim: “Nikolay Gumilyov, Marina Svetayeva, Anna Axmatova, Osip Mandelshtam, Boris Pasternak…”

– Vo, ajabo! – Menga ishonqiramaganday qaradi Rauf aka va kichkina qo‘lini cho‘zdi. – Bundan keyin siz bilan do‘st… yo‘q, ulfat bo‘lamiz!..

Kulishdik. O‘shanda men o‘zimni xuddi she’riyatdan imtihon topshirayotgandek his qilganim esimda. Boshqa shoirlarni ham aytishim mumkin edi. Lekin, negadir aytgim kelmagandi. Nega, bilmadim?..

* * *

O‘shanda farishtalar “omin” degan ekan. Biz keyinchalik Rauf Parfi bilan juda yaqinlashib ketdik. Qayerda uchrashmaylik, quchoq ochib ko‘rishadigan bo‘ldik.

U davralarda juda kamgap edi. Jimgina quloq solib, hamsuhbatiga negadir kinoyamuz boqib, miyig‘ida kulimsirab o‘tiraverardi. Biron marta ham “falonchining she’ri undoq, pistonchining she’ri bundoq” degan gaplarini eshitmaganman.

Bir kuni hozirgi Bobur bog‘ida shoir do‘stim Hamidulla Ismat va Rauf aka bilan birga o‘tirishib qoldik. Pivoxo‘rlik qildik. Qizig‘i shundaki, Rauf aka she’riyat haqida umuman og‘iz ochmadi. Hamidulla o‘qigan she’rlar haqida ham umuman fikr bildirmadi. Faqat uning “Ko‘z yoshlarim tomdi ichimga” degan satrlarini eshitib, menga ma’noli bir qarab qo‘ydi, xolos.

Keyinchalik bu haqda Rauf akaning o‘zidan so‘raganimda, u kulib “She’rning u yeri undoq, bu yeri bundoq degan bilan hech nima o‘zgarmaydi. She’r o‘zi haqida o‘zi gapiradi”, dedi…

* * *

…O‘sha yillari men ishlaydigan “Teatr” jurnali tahririyati Toshkentning Navoiy ko‘chasidagi mashhur 30-uyda joylashgan edi. Rauf aka ham o‘sha kezlari shu binodagi “Yozuvchi” nashriyotida, keyinchalik “Jahon adabiyoti” jurnalida xizmat qildi.

Men ishga juda erta kelardim. Sabab, boshqalar kelguncha ko‘p narsalarni o‘qib, yozib, chizib olish mumkin edi. Keyin bilsam, Rauf aka mendan ham ertaroq kelarkan. Bir kuni ko‘rishib qoldik.
– Choy qaynatib qo‘yibman, Erkinjon, – dedi u jilmayib. – To‘rtta gumma bo‘lsa, shohona nonushta tayyor-da!..

G‘irillab pastga tushib, o‘sha kezlarda shaharda “moda” bo‘lgan “arzon, qulay” perashkadan olib chiqar va soatlab suhbatlashib o‘tirardik. Ish ham bir chekkada qolib ketardi. Bunday “nonushta” va “tushlik”lar ko‘p bo‘lgani esimda.

Rauf akani tevaragidagilar juda yaxshi ko‘rishardi. Uning yoniga yosh shoirlar, rassomlar, artistlar ko‘p kelib turishardi. Zero, u sergap bo‘lmasa-da, ana shu davralarning erkatoyi, “gul”i, qo‘yingki, “toj”i bo‘lib o‘tirardi. Bir kuni ana shunday davralarning biridan chiqib kelayotganimizda u menga o‘zining kaftdekkina, yangi bosilib chiqqan “Tavba” nomli kitobini dastxat yozib, sovg‘a qildi. Ichki muqovasiga shunday so‘zlar bitilgandi: “Do‘stim, ulug‘ yozuvchim Erkin Usmonga yaxshi kunlar umidi bilan Rauf. 26.1.2001 yil”.

G‘alati bo‘lib ketdim.

– Nega endi, “ulug‘ yozuvchi?” – so‘radim g‘ashim kelib.

– Men “ulug‘ yozuvchi” demadim, – dedi u sirli kulimsirab. – “Ulug‘ yozuvchim” dedim. Siz men uchun shundaysiz. Nega endi hammani birdek baholash kerak? Pushkinni hamma “ulug‘” deyishga odatlanib qolgan. Lekin u, kimlar uchundir “ulug‘” bo‘lmagan bo‘lishi ham mumkin-ku? Men “Mening Pushkinim”, “Mening Bayronim”, “Mening Yeseninim”, “Mening Cho‘lponim” degan so‘zlarni yaxshi ko‘raman. Meniki-da, ular! Boshqalar bilan ishim yo‘q. Ularni qanday istasam, shunday kashf qilaveraman…

* * *

Ustoz Rauf Parfi o‘z davrining buyuk shoiri edi. Buni hamma bilardi. Faqat ochiq aytishmasdi, xolos. Unga 1999 yili “O‘zbekiston xalq shoiri” degan yuksak unvon berilgan kunlar ham esimda. Tabriklagani bordim. U esa jilmayib, beparvo qo‘l siltab qo‘ya qoldi:

– Men hamisha O‘zbekiston xalq shoiri edim, hozir ham. Boshqa xalqlar uchun yozgan emasman!..

* * *

Rauf Parfi she’rlarini ko‘p o‘qiyman. Xuddi Navoiy, Bayron, Pushkin, Lermontov, Blok, Yesenin, Usmon Nosir, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov she’rlari kabi sira ularga to‘ymayman. Sababini esa, sira tushuntirib bera olmayman. Ular bag‘ridan o‘ksik ko‘ngilga taskin topamanmi, bilmadim? Quvonchmi, anduhmi, o‘zimni qiynagan savollarga javobmi?.. Harqalay, bu she’rlarni katta-yu kichikni o‘ziga sehrlab, maftun etib qo‘yishining siri ham shunda bo‘lsa kerak…

Tong otmoqda, tonglar o‘q otar,
Tong otmoqda, quyosh — zambarak.
Yaralangan Yer shari yotar,
Boshlarida yashil chambarak.

Tong otmoqda, musaffo tongga,
Yuragini tutar odamlar.
Shu tong uchun kelgan jahonga,
Va shu tong deb o‘tar odamlar.
Tong otmoqda…

Men o‘sha paytlarda Rauf akaning bir zamonlar butun O‘zbekistonda mashhur bo‘lib ketgan “Laylo” qo‘shig‘ini muallifi ekanligini bilmasdim. Bilgach, bir kuni so‘radim.

– Yana paydo bo‘ldim yo‘lingda,
Yo‘llaringda yana bo‘zladim.
Bechora qalb sening qo‘lingda,
Ko‘zlaringda yana ko‘zlarim.
Hislarimni yo‘llaringga marjondek sochay Laylo,
Agar qalbimni rad etsang, qaylarga qochay Laylo…

– Shu she’rni siz yozgan ekansiz-da?
– Ha, – dedi Rauf aka iymanib. – Bu oltmishinchi yillarning xotirasi. Talabalik yillarimizning bir jajji surati…

* * *

Ustoz vafot etgan kunlar esimda. 2005 yilning 25 marti… Avji bahor edi. Men motam marosimi o‘tkazilgan Labzakdagi xonadonni, olomon bilan to‘lib-toshgan torko‘chani yaxshi xotirlayman.

Biz uning tobutini qabristongacha qo‘lma-qo‘l, piyoda ko‘tarib bordik. Videoga, fotosuratga olayotganlar ko‘p edi. Har qadamda uni eslashdik.

Uning “Karvon yo‘li”, “Aks-sado”, “Tasvir”, “Xotirot”, “Ko‘zlar”, “Sabr daraxti”, “Tavba” singari o‘nlab she’riy kitoblarini, Bayrondan, Aleksandr Dyumadan, Nozim Hikmatdan qilgan mashhur tarjimalarini…

Shoirning “O‘sha-o‘sha”, “Shakl bor-u, mazmun yo‘q”, “Bir inson izlab yuribman”, “Hakimxona”, “Mo‘jizatul mo‘jiza”, “Sahfo” singari yarim hazil, yarim chin gaplarini, ko‘zlarini ayyorona qisib qarashlari, yoqimli tabassumi, darveshona qiyofasi, yelkasiga tushgan oppoq sochlari-yu, oppoq soqolini ko‘p xotirlashdik. Undan ana shunday yorug‘ va mahzun xotiralar qoldi.

O‘shanda bir detal esimda. Qabristonga kiraverishda gulga ko‘milgan bir o‘rik shoxi xuddi ushlab qolmoqchidek, tobutga o‘ralgan oq surpga tirmashdi… Ammo ushlab qololmadi. Tobut ustiga o‘rikning oppoq gullari duv to‘kildi… Xuddi ko‘z yoshlari misoli…

Rauf akaning ushbu satrlarini eslayman:

Allohim, bilursan qay sori ketdim,
Allohim… men o‘ldim… men Senga yetdim…

Rauf Parfi. Xotirot by Khurshid Davron on Scribd

Rauf Parfi. Qaytish by Khurshid Davron on Scribd