31 август — Қатоғон қурбонлари хотирасини ёд этиш куни 

   Шеърларининг бирида: “Устимдан асрлар, мозийлар ўтар”, — деб ёзган Хуршид Давроннинг битикларида боболар тоғдек виқорли, қоядек чўнг, булоқдек тоза, тоғ ҳавосидек тиниқ қилиб тасвирланганидан  шеър ўқирмани уларни дарҳол суйиб қолади. Шоир ўз битикларида элу-юрт тарихининг нафақат шонли, балки қонли саҳифаларини ҳам яширмай акс эттирган. У миллий тарихнинг ана шу қонли манзаралари тасвирига ҳам илиқ ҳарорат, кучли меҳр бағишлай олган. Шоирнинг қвтағон қурбонларига бағишлаган шеърлари ўзбек шеъриятида алоҳида ўрин эгаллайди ( Қозоқбой Йўлдошев ва Муҳайё Йўлдошеванинг » Эрк ва ғурур куйчиси» мақоласидан. Мақолани мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).

Хуршид Даврон
УНУТИЛМАС СИЗНИНГ НОМИНГИЗ...

ҚОДИРИЙНИНГ СЎНГГИ СУРАТИ

Бунча алам,
Бунча муҳаббат…
Қорачиқда ёнар ҳасрати.
Сен нимани тилайсан мендан,
Қодирийнинг сўнгги сурати?

Ёки сўйлаб бермоқчимисан
Кумушбиби,Отабек дардин,
Ё ўз дардинг сўйламоқчисан,
Қодирийнинг сўнгги сурати?

Тунлар жимжит,
Тунлар кўп узун –
Тугамайди диллар суҳбати.
Шеър ўқисам тинглайсан маҳзун,
Қодирийнинг сўнгги сурати?

Йўлларимда учраса хато,
Дил ўтаса элим ҳасрати,
Келиб сендан тилайман паноҳ,
Қодирийнинг сўнгги сурати?

1970

* * *

Бир чолни учратдим,
Қўли қон эди,
“Нима бўлди?” – дея сўрадим ҳайрон.
“Дўстимни душманга сотгандим… – деди, —
Икки қўлим қондир ўшандан буён”.

Бир чолни учратдим,
Тили йўқ эди,
“Нима бўлди?” – дедим ёнига келиб.
Ғўлдираб нимадир деди, хўрланган
Боболар қабрига ишора қилиб.

Бир чолни учратдим,
Кўзи кўр эди.
“Нима бўлди?” – дея сўрадим гирён.
“Хиёнат қилгандим имонга… – деди, —
Ўзимни излайман ўшандан буён”.

1982

 

ЭРК ГУЛИ

— Эрк гули бор, дерлар, бувижон,
Шу гул ҳақда менга сўйлаб бер.
У гул қайда ўсар шодумон,
Айтгин, гулнинг макони қаер?

— О, болажон, бу сирни билсанг
Ғам келару дилинг қисади –
У гул эрк деб жон берган эрлар
Мозорлари узра ўсади.

1984

 

ҚОДИРИЙНИ ЎҚИБ

Йиллар ўтиб борса-да, ҳамон
Қўмсаб-қўмсаб ўқиймиз сизни.
Сиз бамисли зангори осмон,
Биз қўмсаймиз осмонимизни.

Олис чағир тошли йўллардан
Отда елиб ўтамиз бирга,
Айлантириб Кумушнинг оддий
Сўзларини бокира шеърга.

Яна ортга қайтамиз кейин,
Келажакка боқамиз мафтун.
Нимадандир ичикиб, қийин
Ўйлар ичра қоламиз беун.

Кейин яна уй деразасин
Очган каби соф ҳаволарга,
Бўғриққан, дим уй деразасин
Очган каби шўх наволарга –

Туйиб дилда масъум унларни,
Титраб-титраб дил ларзасидан,
Биз очамиз “Ўтган кунлар”ни
Юрагимиз деразасидай…

1983

МОЗИЙ ҚУШЛАРИ

20-30-йиллар шоирлари хотирасига

Мозийнинг қушлари
Учиб келарлар,
Олисдан келарлар,
Толиқиб чанқоқ.
Мени-да кўрарлар,
Хандон куларлар.
Чақмоққа қўнарлар –
Сўнади чақмоқ.

Мозийнинг қушлари
Айланар гирён,
Қўнмоққа бехатар
Масканни кутиб.
Мен эса кутарман
Бош эгиб ҳайрон,
Қўлимни тиғлардан
Баландроқ тутиб.

1987

МУНАВВАР ҚОРИ ВА ЎЛИМ

Халқ кўр бўлса,
Унутар асл
Уни суйиб, куйган эрларни.
Мана, ўтди
Неча бор фасл
Ерга тўкиб хазон, гулларни.

Уни тилга олмади биров,
Олганлар ҳам дилида ёдлар.
Пинҳон эрур
Дилларда номи,
Пинҳон бўлган каби исёнлар.

Қайда ўлди?
Қаерда сўлди?
Васиятин кимлар тинглади?
Кимлар унинг
Майити учун
Овлоқ ердан бир жой танлади?

Кўз ўнгимда
Жонланар гоҳо:
Ўтирганча ертўлада жим,
Зўрға илиб турган тўтиё –
Олов узра тутар ҳовучин.

Ўлим кириб
Келганин кўриб
Ўз ёнидан бўшатади жой.
Ойнаси йўқ туйнукдан унга
Боқар маҳзун диллар дўсти – ой.

“Ўлим, — дейди, —
Мен жуда толдим,
Олиб кетгин бу ердан тезроқ.
Фақатгина
Кетишдан олдин
Сен исиниб олақол озроқ.

Ҳурлик учун,
Ҳур Ватан учун
Куйдим, буни бахт деб биларман.
Эрк дегандим,
Маҳбус этдилар –
Ўлдирсалар, озод бўларман…”

1988

1938 ЙИЛ

Шоирларин ўлдирганда халқ
Бўлар экан ўзи қонга ғарқ.

Бўғса агар, бўғилар ўзи,
Мил тортса, кўр бўлади кўзи.

Хор этса гар, ўзи хор бўлгай,
Зор этса гар, ўзи зор бўлгай.

Қулоғига қуйса қўрғошин,
Ўзи уқмас ҳурлик товушин.

Шоир – байроқ, жанг қилар они,
Шоир қони эрур халқ қони…

1988

 

ҚОДИРИЙНИ ОЛИБ КЕТГАНЛАРИ ҲАҚИДА ШЕЪР

Кимсасиз, тинч боғ четидаги
Ўриндиққа ўтирган бу чол,
Кўксидаги – сир ичидаги
Сирларини очди мисли фол:

“…Қишми, ёзми, ёки кузимиди –
Эсимда йўқ, фақат ёдимда:
Икки девдек йигит турарди
Қодирийнинг икки ёнида.

Унинг сўзи битик қоғозлар
Учиб юрар эди осмонда,
Таратарди ажиб овозлар,
Уйғотарди қўрқувни қонда.

Ортда қолиб борарди Тошканд,
Маҳбус унга маъюс боқарди –
Самарқандни ташлаб кетаётган
Бобур каби ранги оқариб…

Панжаранинг орқасидан у
Кўрарди: куз, ёз,қиш ва баҳор…
Дарахтларда бўртарди туйғу,
Хазон учар, ёғиларди қор.

Унинг кўзи осмонга қараб
Кимнидир жим сиқтаб чақирди,
Самарқандни ташлаб кетаётган
Бобур кўзи билан боқарди.

“Нон” деб ёзув битилган мошин
Туйнугидан унинг кўзлари
Бу дунёда ҳурлик ва Ватан
Буюк бахтдир, дея сўзларди.

“Ўтган кунлар” варақларини
Шундан кейин ўқиди олов,
Шундан буён олов телбадир,
Ялов бўлай, дер энди, ялов!”

Чол шундай деб бошини эгди.
Деди: “Қандай одамлар ўтган!”
Сўнг у маъюс кўзини тикди
Яшнаб турган бир тутам ўтга.

Яшил эди, ёш эди бу ўт,
Ўйнашарди баргларида нур.
Балки бу ўт “Ўтган кунлар”нинг
Ёниб кетган варағи эрур.

Мен жим эдим: оғрирди кўксим,
Теграмда-чи: ёз, куз, қиш, баҳор…
Дарахтларда бўртарди куртак,
Хазон учар, бўраларди қор.

Кўкка боқсам: осмон йўқ эди,
Ер йўқ эди ўрнимдан турсам.
Бир ўқ мени таъқиб қиларди
Ўша куни қаёққа борсам.

Кўкрагимни тутмоқчи бўлиб
Йўлин тўссам, тўхтар эди у.
Шивирлардим қайғуга тўлиб:
“Бу дунёга қайтмас энди у!”

Шивирлардим дилимда алам,
Боқиб ўша… ўша Тошкандга
Ва осмондан кимдир ушбу дам
Маҳзун боқиб турарди менга…

1987

 

СОТҚИН ҲАҚИДА БАЛЛАДА

Бу кеча бобомни кўрдим тушимда –
Худди ўқ егандек бургут қанотдан,
У кўкраги қон, айру ҳушидан,
Остонам олдида қулади отдан.

Майсаларни силкиб, шитирлаб бирдан
Югуриб ўтди ел – безовта, сергак.
Кўтарилди эгик чечаклар ердан,
Бешигида йиғлаб юборди гўдак.

Изидан ёғийлар еларди отда,
Жаранглаб етарди туёқлар саси.
Юракда ғулғула ва сукунатда
Кезади хатарнинг совуқ шарпаси.

Уни опичлаб мен, елкамда туйдим
Оқаётган қоннинг ёниқ тафтини.
Ойнинг ёруғида, янтоқдек куйдим,
Манглайига босгач совуқ кафтимни.

Уни опичладим, гўё ўша дам
Елкамга олгандим учган юлдузни.
…Кейин дарвозани ёпаётганда
Кўрдим қўшни уйдан боққан шум кўзни.

Бўғилиб уйғондим қўрқинчли ўйдан,
Югуриб ҳовлига чиқдим мен бесўз,
Дарвозани очдим ва қўшни уйдан
Қадалиб турарди ҳамон ўша кўз.

1981

 

АБДУЛҲАМИД ЧЎЛПОН

I

Совуқ, зах, тор хона. Бу қамоқхона.
Бу ерга қуёшнинг нурлари етмас.
Бу ерда абадий азобда сийна,
Бу ердан зулумот шарпаси кетмас.

Бу ерга етмагай қушлар ялласи,
Кўклам адирларга сачратган бўёқ,
Кўкда эркин сузган булут галаси
Бу ердан кўринмас, бу ердан йироқ.

Фақат сўзлар келар, худодай танҳо,
Фақат сўзлар келар пайғамбардай пок.
У билар: Шу сўзлар ҳаққи яшар у,
Шу сўзлар бир куни этажак ҳалок.

II

Қамоқдан қўрқмас у. Очликдан қўрқмас.
Қўрқмагай мирғазаб деган ёвуздан.
Қўрқар: дилидаги ўчини ошкор
Қила олмайдиган ожиза сўздан.

Қамоқдан қўрқмайди, ахир у билар:
Вужуди зиндондир, вужуди – қамоқ.
Шоирлик вужуддан – қора зиндондан
Ҳасрат қушларини озод айламоқ.

Қора қамоқхона кўксини тилиб
Ёғду қуюлгандек деразалардан,
Олис хотиралар юртидан келиб
Нурдек ситилади ёш кўзларидан.

Фақат ой, фақат ой, эвоҳ, фақат ой
Тунлар ёритади шеър қоғозини,
У шеърлар ёзади, тинглаб ой нурин –
Топтаб ўтаётганлар овозини…

1988

ШАМНИ ЎЧИРДИЛАР…

Шамни ўчирдилар ва пок нафаслар
Орол тўлқинларин сасидек тинди.
Дилида худони ўлдирган каслар
Ўзгалар дилини ўлдирар энди.

Энди онаизор олдида турган
Нонни уялмасдан тортиб оларлар,
Энди зулмат аро йўл излаб юрган
Одамларни жарга тикка соларлар.

Меҳру шафқат йўқдир,
Ор-номус йўқдир,
Дилларда муҳаббат чироғи сўнган.
Диллар яланғочу қоринлар тўқдир,
Ҳамма тақдирига кўниккан, кўнган.

Даҳшатли замон бу!
Қотиллар билан
Ғофиллар ёнма-ён яшаган замон.
Қор ёғар – бу қорни қуёшмас, совиб
Улгурмаган қонлар эритар ҳамон.

Дилни топташ осон,
Хўрламоқ осон,
Қадри йўқ на гиёҳ, на инсон умрин.
Туғилган ондаёқ шайтонлар келиб
Ўғирлаб кетарлар дилнинг шуурин.

Тарихни булғайди истаган малъун,
Истаган тарихнинг кўйлагин ечар.
Жаллодлар бир-бирин соғлиғи учун
Шаҳидлар қонини май каби ичар.

Ичар оломоннинг кўзи ўнгида,
Лаб ялаб тамшанар ташна оломон.
Қуриган денгизнинг қирғоқларида
Бўзлайди кўзлари чашма оломон.

Тили бору соқов, кўзи бору кўр,
Дили бору золим, ақли бору ғар
Авлодлар бирига бири меросхўр
Ўтдилар! Наҳотки яна ўтарлар?!

Қўлига милтиқ ё тиғ олар экан,
Одам ўлдирмоққа мудом шай улар,
От, деса отади, шафқат қилмасдан,
“Ур” – деса, отасин аямай урар.

Онасин машина босган ўғиллар
Пул талаб қилади айбдордан фақат.
Пул талаб қилади дили сўқирлар,
Ҳатто боласига қилмайди шафқат.

Қотиллар шаҳидлар ҳақида қалин
Хотира китобин ёзиш билан банд,
Шоирлар яширар ёлғонга қалбин,
Ақлини нодонлик ичра донишманд.

Қулнинг қули бўлиб неча авлодлар
Кечди зулмат аро йўл қидирмасдан,
Нодондан фарқ қилмас донишманд зотлар,
Ҳушёрларнинг фарқи йўқдир бадмастдан.

Фақат ҳайкал қўли кўрсатган томон
Йўл босиб юрдилар ўхшаб кўр, ғарга –
Энди тисланарлар, совиб дилда қон,
Боқарлар олдинда ястанган жарга.

Иззат-икром қилиб тош ҳайкалларни,
Тирик одамларни унутган замон.
Дилларда ўлдириб ишқ, ҳайратларни,
Қувонч аламларни унутган замон.

Танглайига тили ёпишиб қолган
Одамлар замони, қотил замон бу!
Ҳақиқат ёлғонлар ичра йўқолган,
Юракни ўлдирган қотил замон бу!

Дилни топташ осон,
Хўрламоқ осон,
Қўшиқ куйлар тунда фақат бадмастлар…
Заминнинг устида айланар сарсон,
Одамни қидирар учар баркашлар…

1989

ШОИРЛАРНИ ОТГАН ЖАЛЛОДЛАР

Шоирларни отган жаллодлар
Бугун яшар нафақасин еб.
Ўлган шоҳга содиқ соллотлар
Хат битишар: “Биз тайёрмиз!” деб.

Ўша кунлар ҳақида улар
Сўзлар экан силаб соқолин,
Ҳар гапдан сўнг таъкидлаб қўяр:
“Тўғри қилган ўртоқ Сталин!”

… Шоир – исён.
Исёнлар эса
Подшоҳларни қўрқувга солар,
Шунинг учун улар энг аввал
Шоирларнинг бошини олар.

Агар подшоҳ шоирни суйса,
Демак шоир тезда ўлади –
Ўзи суйган шоирни сўйса
Подшоҳ дили лаззат олади.

Мангу ёвдир шоиру подшоҳ,
Мангу жангдир шоирлик йўли.
Ўлса ҳамки, подшоҳга ҳукм
Битар ўлган шоирнинг қўли.

Подшоҳларга шоирмас, қуллар –
Қуллар керак, жаллодлар керак,
Шоир экса дилларга гуллар,
Мажақловчи саллотлар керак.

Подшоҳ битта,
Қуллар эса кўп –
Ҳатто подшоҳ ўлсаям, улар
Қул ота-ю, қул оналарнинг
Қўрқувидан туғилаверар.

Шоир эса жасорат ва ишқ
Фарзандидир!
Ўхшар дарёга –
Қулларгамас, ҳурларга қўшиқ
Айтмоқ учун келар дунёга.

Шоирларни отган жаллодлар
Бугун тирик, тўқир ақида
Подшоҳ амри ила саллотлар
Ўқ узган ул кунлар ҳақида.

Улар билмас, ҳеч бир замонда
Шоирларни ўлдириб бўлмас –
Ўқ узсаям, бошин узсаям
Асл шоир ҳеч қачон ўлмас.

Балки билар…
Билиб чиқмайди
На кўчага ва на майдонга –
Дуч келишдан қўрқади балки
Қодирийга ёки Чўлпонга.

1988

 

УСМОН НОСИР ХОКИ УСТИДА

Сукут қучган қабристон узра
Тўкилади барглар бесадо.
Илк бор қабринг устига бўзлаб
Келиб, мана, турибман танҳо.

Бунча пинҳон тутдинг сирларинг,
Бунча суйдинг совуқ элларни.
Уйғонмадинг, ҳатто шеърларинг
Уйғотганда бизнинг дилларни.

Сени сотган одамлар тирик,
Ҳамон улар сотиб юрарлар.
Балки улар яширин, пинҳон
Мозорингга келиб турарлар.

Мен уларни танийман… Гарчи
Хоинларни қилишмас ошкор.
Чунки улар энди бизларни
Ўлдирмоққа, сотмоққа даркор.

Яқинлашиб келаётир тун,
Ёдинг каби изтиробли дам,
Юрагимни эритмоқ учун
Ёндираман қабринг узра шам.

1988

 

УХЛАГАНЛАР, УЙҒОНИНГ!

“Ухлаганлар, уйғонинг…” –
Шивирлар тун аро шам.
Даст уйғониб қарасам
Оқиб ётибди қоним…

Уйғониб қарасанг-чи,
Уйғотиб қарасанг-чи…
Аччиқ кўзёш. Қора қон.
Қонга бўялган қамчи?

Бетон зиндон. Кўр қўрқув.
Оқ туз сепилган кунда…
Уйқудан уйғонинг, ҳув,
Қолиб кетмангиз тунда…

1989

31 avgust – Qatag’on qurbonlari xotirasini yod etish kuni

She’rlarining birida: “Ustimdan asrlar, moziylar o’tar”, — deb yozgan Xurshid Davronning bitiklarida bobolar tog’dek viqorli, qoyadek cho’ng, buloqdek toza, tog’ havosidek tiniq qilib tasvirlanganidan she’r o’qirmani ularni darhol suyib qoladi. Shoir o’z bitiklarida elu-yurt tarixining nafaqat shonli, balki qonli sahifalarini ham yashirmay aks ettirgan. U milliy tarixning ana shu qonli manzaralari tasviriga ham iliq harorat, kuchli mehr bag’ishlay olgan.Shoirning qvtag’on qurbonlariga bag’ishlagan she’rlari o’zbek she’riyatida alohida o’rin egallaydi ( Qozoqboy Yo’ldoshev va Muhayyo Yo’ldoshevaning » Erk va g’urur kuychisi» maqolasidan. Maqolani mana bu sahifada o’qishingiz mumkin).

Xurshid Davron
UNUTILMAS SIZNING NOMINGIZ...

QODIRIYNING SO‘NGGI SURATI

Buncha alam,
Buncha muhabbat…
Qorachiqda yonar hasrati.
Sen nimani tilaysan mendan,
Qodiriyning so‘nggi surati?

Yoki so‘ylab bermoqchimisan
Kumushbibi,Otabek dardin,
Yo o‘z darding so‘ylamoqchisan,
Qodiriyning so‘nggi surati?

Tunlar jimjit,
Tunlar ko‘p uzun –
Tugamaydi dillar suhbati.
She’r o‘qisam tinglaysan mahzun,
Qodiriyning so‘nggi surati?

Yo‘llarimda uchrasa xato,
Dil o‘tasa elim hasrati,
Kelib sendan tilayman panoh,
Qodiriyning so‘nggi surati?

1970

* * *

Bir cholni uchratdim,
Qo‘li qon edi,
“Nima bo‘ldi?” – deya so‘radim hayron.
“Do‘stimni dushmanga sotgandim… – dedi, —
Ikki qo‘lim qondir o‘shandan buyon”.

Bir cholni uchratdim,
Tili yo‘q edi,
“Nima bo‘ldi?” – dedim yoniga kelib.
G‘o‘ldirab nimadir dedi, xo‘rlangan
Bobolar qabriga ishora qilib.

Bir cholni uchratdim,
Ko‘zi ko‘r edi.
“Nima bo‘ldi?” – deya so‘radim giryon.
“Xiyonat qilgandim imonga… – dedi, —
O‘zimni izlayman o‘shandan buyon”.

1982

ERK GULI

— Erk guli bor, derlar, buvijon,
Shu gul haqda menga so‘ylab ber.
U gul qayda o‘sar shodumon,
Aytgin, gulning makoni qayer?

— O, bolajon, bu sirni bilsang
G‘am kelaru diling qisadi –
U gul erk deb jon bergan erlar
Mozorlari uzra o‘sadi.

1984

QODIRIYNI O‘QIB

Yillar o‘tib borsa-da, hamon
Qo‘msab-qo‘msab o‘qiymiz sizni.
Siz bamisli zangori osmon,
Biz qo‘msaymiz osmonimizni.

Olis chag‘ir toshli yo‘llardan
Otda yelib o‘tamiz birga,
Aylantirib Kumushning oddiy
So‘zlarini bokira she’rga.

Yana ortga qaytamiz keyin,
Kelajakka boqamiz maftun.
Nimadandir ichikib, qiyin
O‘ylar ichra qolamiz beun.

Keyin yana uy derazasin
Ochgan kabi sof havolarga,
Bo‘g‘riqqan, dim uy derazasin
Ochgan kabi sho‘x navolarga –

Tuyib dilda mas’um unlarni,
Titrab-titrab dil larzasidan,
Biz ochamiz “O‘tgan kunlar”ni
Yuragimiz derazasiday…

1983

MOZIY QUSHLARI
20-30-yillar shoirlari xotirasiga

Moziyning qushlari
Uchib kelarlar,
Olisdan kelarlar,
Toliqib chanqoq.
Meni-da ko‘rarlar,
Xandon kularlar.
Chaqmoqqa qo‘narlar –
So‘nadi chaqmoq.

Moziyning qushlari
Aylanar giryon,
Qo‘nmoqqa bexatar
Maskanni kutib.
Men esa kutarman
Bosh egib hayron,
Qo‘limni tig‘lardan
Balandroq tutib.

1987

MUNAVVAR QORI VA O‘LIM

Xalq ko‘r bo‘lsa,
Unutar asl
Uni suyib, kuygan erlarni.
Mana, o‘tdi
Necha bor fasl
Yerga to‘kib xazon, gullarni.

Uni tilga olmadi birov,
Olganlar ham dilida yodlar.
Pinhon erur
Dillarda nomi,
Pinhon bo‘lgan kabi isyonlar.

Qayda o‘ldi?
Qayerda so‘ldi?
Vasiyatin kimlar tingladi?
Kimlar uning
Mayiti uchun
Ovloq yerdan bir joy tanladi?

Ko‘z o‘ngimda
Jonlanar goho:
O‘tirgancha yerto‘lada jim,
Zo‘rg‘a ilib turgan to‘tiyo –
Olov uzra tutar hovuchin.

O‘lim kirib
Kelganin ko‘rib
O‘z yonidan bo‘shatadi joy.
Oynasi yo‘q tuynukdan unga
Boqar mahzun dillar do‘sti – oy.

“O‘lim, — deydi, —
Men juda toldim,
Olib ketgin bu yerdan tezroq.
Faqatgina
Ketishdan oldin
Sen isinib olaqol ozroq.

Hurlik uchun,
Hur Vatan uchun
Kuydim, buni baxt deb bilarman.
Erk degandim,
Mahbus etdilar –
O‘ldirsalar, ozod bo‘larman…”

1988

1938 YIL

Shoirlarin o‘ldirganda xalq
Bo‘lar ekan o‘zi qonga g‘arq.

Bo‘g‘sa agar, bo‘g‘ilar o‘zi,
Mil tortsa, ko‘r bo‘ladi ko‘zi.

Xor etsa gar, o‘zi xor bo‘lgay,
Zor etsa gar, o‘zi zor bo‘lgay.

Qulog‘iga quysa qo‘rg‘oshin,
O‘zi uqmas hurlik tovushin.

Shoir – bayroq, jang qilar oni,
Shoir qoni erur xalq qoni…

1988

QODIRIYNI OLIB KЕTGANLARI HAQIDA ShЕ’R

Kimsasiz, tinch bog‘ chetidagi
O‘rindiqqa o‘tirgan bu chol,
Ko‘ksidagi – sir ichidagi
Sirlarini ochdi misli fol:

“…Qishmi, yozmi, yoki kuzimidi –
Esimda yo‘q, faqat yodimda:
Ikki devdek yigit turardi
Qodiriyning ikki yonida.

Uning so‘zi bitik qog‘ozlar
Uchib yurar edi osmonda,
Taratardi ajib ovozlar,
Uyg‘otardi qo‘rquvni qonda.

Ortda qolib borardi Toshkand,
Mahbus unga ma’yus boqardi –
Samarqandni tashlab ketayotgan
Bobur kabi rangi oqarib…

Panjaraning orqasidan u
Ko‘rardi: kuz, yoz,qish va bahor…
Daraxtlarda bo‘rtardi tuyg‘u,
Xazon uchar, yog‘ilardi qor.

Uning ko‘zi osmonga qarab
Kimnidir jim siqtab chaqirdi,
Samarqandni tashlab ketayotgan
Bobur ko‘zi bilan boqardi.

“Non” deb yozuv bitilgan moshin
Tuynugidan uning ko‘zlari
Bu dunyoda hurlik va Vatan
Buyuk baxtdir, deya so‘zlardi.

“O‘tgan kunlar” varaqlarini
Shundan keyin o‘qidi olov,
Shundan buyon olov telbadir,
Yalov bo‘lay, der endi, yalov!”

Chol shunday deb boshini egdi.
Dedi: “Qanday odamlar o‘tgan!”
So‘ng u ma’yus ko‘zini tikdi
Yashnab turgan bir tutam o‘tga.

Yashil edi, yosh edi bu o‘t,
O‘ynashardi barglarida nur.
Balki bu o‘t “O‘tgan kunlar”ning
Yonib ketgan varag‘i erur.

Men jim edim: og‘rirdi ko‘ksim,
Tegramda-chi: yoz, kuz, qish, bahor…
Daraxtlarda bo‘rtardi kurtak,
Xazon uchar, bo‘ralardi qor.

Ko‘kka boqsam: osmon yo‘q edi,
Yer yo‘q edi o‘rnimdan tursam.
Bir o‘q meni ta’qib qilardi
O‘sha kuni qayoqqa borsam.

Ko‘kragimni tutmoqchi bo‘lib
Yo‘lin to‘ssam, to‘xtar edi u.
Shivirlardim qayg‘uga to‘lib:
“Bu dunyoga qaytmas endi u!”

Shivirlardim dilimda alam,
Boqib o‘sha… o‘sha Toshkandga
Va osmondan kimdir ushbu dam
Mahzun boqib turardi menga…

1987

SOTQIN HAQIDA BALLADA

Bu kecha bobomni ko‘rdim tushimda –
Xuddi o‘q yegandek burgut qanotdan,
U ko‘kragi qon, ayru hushidan,
Ostonam oldida quladi otdan.

Maysalarni silkib, shitirlab birdan
Yugurib o‘tdi yel – bezovta, sergak.
Ko‘tarildi egik chechaklar yerdan,
Beshigida yig‘lab yubordi go‘dak.

Izidan yog‘iylar yelardi otda,
Jaranglab yetardi tuyoqlar sasi.
Yurakda g‘ulg‘ula va sukunatda
Kezadi xatarning sovuq sharpasi.

Uni opichlab men, yelkamda tuydim
Oqayotgan qonning yoniq taftini.
Oyning yorug‘ida, yantoqdek kuydim,
Manglayiga bosgach sovuq kaftimni.

Uni opichladim, go‘yo o‘sha dam
Yelkamga olgandim uchgan yulduzni.
…Keyin darvozani yopayotganda
Ko‘rdim qo‘shni uydan boqqan shum ko‘zni.

Bo‘g‘ilib uyg‘ondim qo‘rqinchli o‘ydan,
Yugurib hovliga chiqdim men beso‘z,
Darvozani ochdim va qo‘shni uydan
Qadalib turardi hamon o‘sha ko‘z.

1981

ABDULHAMID CHO‘LPON

I

Sovuq, zax, tor xona. Bu qamoqxona.
Bu yerga quyoshning nurlari yetmas.
Bu yerda abadiy azobda siyna,
Bu yerdan zulumot sharpasi ketmas.

Bu yerga yetmagay qushlar yallasi,
Ko‘klam adirlarga sachratgan bo‘yoq,
Ko‘kda erkin suzgan bulut galasi
Bu yerdan ko‘rinmas, bu yerdan yiroq.

Faqat so‘zlar kelar, xudoday tanho,
Faqat so‘zlar kelar payg‘ambarday pok.
U bilar: Shu so‘zlar haqqi yashar u,
Shu so‘zlar bir kuni etajak halok.

II

Qamoqdan qo‘rqmas u. Ochlikdan qo‘rqmas.
Qo‘rqmagay mirg‘azab degan yovuzdan.
Qo‘rqar: dilidagi o‘chini oshkor
Qila olmaydigan ojiza so‘zdan.

Qamoqdan qo‘rqmaydi, axir u bilar:
Vujudi zindondir, vujudi – qamoq.
Shoirlik vujuddan – qora zindondan
Hasrat qushlarini ozod aylamoq.

Qora qamoqxona ko‘ksini tilib
Yog‘du quyulgandek derazalardan,
Olis xotiralar yurtidan kelib
Nurdek sitiladi yosh ko‘zlaridan.

Faqat oy, faqat oy, evoh, faqat oy
Tunlar yoritadi she’r qog‘ozini,
U she’rlar yozadi, tinglab oy nurin –
Toptab o‘tayotganlar ovozini…

1988

SHAMNI O‘CHIRDILAR…

Shamni o‘chirdilar va pok nafaslar
Orol to‘lqinlarin sasidek tindi.
Dilida xudoni o‘ldirgan kaslar
O‘zgalar dilini o‘ldirar endi.

Endi onaizor oldida turgan
Nonni uyalmasdan tortib olarlar,
Endi zulmat aro yo‘l izlab yurgan
Odamlarni jarga tikka solarlar.

Mehru shafqat yo‘qdir,
Or-nomus yo‘qdir,
Dillarda muhabbat chirog‘i so‘ngan.
Dillar yalang‘ochu qorinlar to‘qdir,
Hamma taqdiriga ko‘nikkan, ko‘ngan.

Dahshatli zamon bu!
Qotillar bilan
G‘ofillar yonma-yon yashagan zamon.
Qor yog‘ar – bu qorni quyoshmas, sovib
Ulgurmagan qonlar eritar hamon.

Dilni toptash oson,
Xo‘rlamoq oson,
Qadri yo‘q na giyoh, na inson umrin.
Tug‘ilgan ondayoq shaytonlar kelib
O‘g‘irlab ketarlar dilning shuurin.

Tarixni bulg‘aydi istagan mal’un,
Istagan tarixning ko‘ylagin yechar.
Jallodlar bir-birin sog‘lig‘i uchun
Shahidlar qonini may kabi ichar.

Ichar olomonning ko‘zi o‘ngida,
Lab yalab tamshanar tashna olomon.
Qurigan dengizning qirg‘oqlarida
Bo‘zlaydi ko‘zlari chashma olomon.

Tili boru soqov, ko‘zi boru ko‘r,
Dili boru zolim, aqli boru g‘ar
Avlodlar biriga biri merosxo‘r
O‘tdilar! Nahotki yana o‘tarlar?!

Qo‘liga miltiq yo tig‘ olar ekan,
Odam o‘ldirmoqqa mudom shay ular,
Ot, desa otadi, shafqat qilmasdan,
“Ur” – desa, otasin ayamay urar.

Onasin mashina bosgan o‘g‘illar
Pul talab qiladi aybdordan faqat.
Pul talab qiladi dili so‘qirlar,
Hatto bolasiga qilmaydi shafqat.

Qotillar shahidlar haqida qalin
Xotira kitobin yozish bilan band,
Shoirlar yashirar yolg‘onga qalbin,
Aqlini nodonlik ichra donishmand.

Qulning quli bo‘lib necha avlodlar
Kechdi zulmat aro yo‘l qidirmasdan,
Nodondan farq qilmas donishmand zotlar,
Hushyorlarning farqi yo‘qdir badmastdan.

Faqat haykal qo‘li ko‘rsatgan tomon
Yo‘l bosib yurdilar o‘xshab ko‘r, g‘arga –
Endi tislanarlar, sovib dilda qon,
Boqarlar oldinda yastangan jarga.

Izzat-ikrom qilib tosh haykallarni,
Tirik odamlarni unutgan zamon.
Dillarda o‘ldirib ishq, hayratlarni,
Quvonch alamlarni unutgan zamon.

Tanglayiga tili yopishib qolgan
Odamlar zamoni, qotil zamon bu!
Haqiqat yolg‘onlar ichra yo‘qolgan,
Yurakni o‘ldirgan qotil zamon bu!

Dilni toptash oson,
Xo‘rlamoq oson,
Qo‘shiq kuylar tunda faqat badmastlar…
Zaminning ustida aylanar sarson,
Odamni qidirar uchar barkashlar…

1989

SHOIRLARNI OTGAN JALLODLAR

Shoirlarni otgan jallodlar
Bugun yashar nafaqasin yeb.
O‘lgan shohga sodiq sollotlar
Xat bitishar: “Biz tayyormiz!” deb.

O‘sha kunlar haqida ular
So‘zlar ekan silab soqolin,
Har gapdan so‘ng ta’kidlab qo‘yar:
“To‘g‘ri qilgan o‘rtoq Stalin!”

… Shoir – isyon.
Isyonlar esa
Podshohlarni qo‘rquvga solar,
Shuning uchun ular eng avval
Shoirlarning boshini olar.

Agar podshoh shoirni suysa,
Demak shoir tezda o‘ladi –
O‘zi suygan shoirni so‘ysa
Podshoh dili lazzat oladi.

Mangu yovdir shoiru podshoh,
Mangu jangdir shoirlik yo‘li.
O‘lsa hamki, podshohga hukm
Bitar o‘lgan shoirning qo‘li.

Podshohlarga shoirmas, qullar –
Qullar kerak, jallodlar kerak,
Shoir eksa dillarga gullar,
Majaqlovchi sallotlar kerak.

Podshoh bitta,
Qullar esa ko‘p –
Hatto podshoh o‘lsayam, ular
Qul ota-yu, qul onalarning
Qo‘rquvidan tug‘ilaverar.

Shoir esa jasorat va ishq
Farzandidir!
O‘xshar daryoga –
Qullargamas, hurlarga qo‘shiq
Aytmoq uchun kelar dunyoga.

Shoirlarni otgan jallodlar
Bugun tirik, to‘qir aqida
Podshoh amri ila sallotlar
O‘q uzgan ul kunlar haqida.

Ular bilmas, hech bir zamonda
Shoirlarni o‘ldirib bo‘lmas –
O‘q uzsayam, boshin uzsayam
Asl shoir hech qachon o‘lmas.

Balki bilar…
Bilib chiqmaydi
Na ko‘chaga va na maydonga –
Duch kelishdan qo‘rqadi balki
Qodiriyga yoki Cho‘lponga.

1988

USMON NOSIR XOKI USTIDA

Sukut quchgan qabriston uzra
To‘kiladi barglar besado.
Ilk bor qabring ustiga bo‘zlab
Kelib, mana, turibman tanho.

Buncha pinhon tutding sirlaring,
Buncha suyding sovuq ellarni.
Uyg‘onmading, hatto she’rlaring
Uyg‘otganda bizning dillarni.

Seni sotgan odamlar tirik,
Hamon ular sotib yurarlar.
Balki ular yashirin, pinhon
Mozoringga kelib turarlar.

Men ularni taniyman… Garchi
Xoinlarni qilishmas oshkor.
Chunki ular endi bizlarni
O‘ldirmoqqa, sotmoqqa darkor.

Yaqinlashib kelayotir tun,
Yoding kabi iztirobli dam,
Yuragimni eritmoq uchun
Yondiraman qabring uzra sham.

1988

UXLAGANLAR, UYG‘ONING!

“Uxlaganlar, uyg‘oning…” –
Shivirlar tun aro sham.
Dast uyg‘onib qarasam
Oqib yotibdi qonim…

Uyg‘onib qarasang-chi,
Uyg‘otib qarasang-chi…
Achchiq ko‘zyosh. Qora qon.
Qonga bo‘yalgan qamchi?

Beton zindon. Ko‘r qo‘rquv.
Oq tuz sepilgan kunda…
Uyqudan uyg‘oning, huv,
Qolib ketmangiz tunda…

1989