«Шоирлик руҳнинг баланд парвозидан туғилади» дейишади. Хўш, шоир ким? Шеър нима? Асар қандай пайдо бўлади? Истеъдоднинг кўз очиши нималарга боғлиқ? Ўтган асрнинг 70-йилларидаги авлодлар ва бугунги кун шоирларининг сўзга ва даврга муносабатида нималар яққолроқ кўринади?.. Ўзбекистон халқ шоири Омон МАТЖОН билан суҳбатимизда шу каби саволларга жавоб излашга уриндик.

ШЕЪРИМНИНГ ЮРАГИ УРИБ ТУРИБДИ
Ўзбекистон халқ шоири Омон Матжон билан суҳбат

«Шоирлик руҳнинг баланд парвозидан туғилади» дейишади. Хўш, шоир ким? Шеър нима? Асар қандай пайдо бўлади? Истеъдоднинг кўз очиши нималарга боғлиқ? Ўтган асрнинг 70-йилларидаги авлодлар ва бугунги кун шоирларининг сўзга ва даврга муносабатида нималар яққолроқ кўринади?..

Ўзбекистон халқ шоири Омон МАТЖОН билан суҳбатимизда шу каби саволларга жавоб излашга уриндик.

— Омон ака, Хоразмнинг ­Боғолон қишлоғида туғилгансиз… Табиийки, Боғолонда ўтган болалигингиз хотиралари, умуман, ота-боболарингиз ёди хаёлингизда жонланиб турса керак?

— Хоразм қават-қават тарихга эга. Бу теп-текисликлар ва қумтепаликлардан иборат замин бир пайтлар фақат чўққилардан иборат бўлгандек гўё. Хоразмнинг ҳар бир гўшасида “Боғолон” каби ўзига хос номга эга гўшалар анчагина. Боғолон “Баландликдаги жой” дегани. Суриштирувларимга кўра, катта бобом Ферузхон саройида амалдор бўлган, сўнг Гурланга кўчиб келган. Мактабга олти ёшимда ўжарлик қилиб, Гулсара опамга эргашиб борганман. Чунки онадан уч ёшда етим қолгач, опамга боғланиб қолгандим. Опам жуда чиройли ёзар, кўп китоб ўқирди. Мен ҳам опам нима қилса, шуни такрорлаганман. Мактабда ўзимча шеърлар ёзиб юрардим. Деворий газеталар чиқарардим.

— Болалик даврингиздаги қайси хотиралар ёқимли ҳиссиёт бахш этади?

— Гитлер уруш бошлангач, тўққиз кундан кейин Москвада ғалабани нишонлаймиз, деган экан. Шукурки, бундай бўлмади. Бироқ мактабда 80 фоиз болалар сағир эди: оталари урушда ҳалок бўлганди. Уларга қараб туриб, отам борлигидан қувонардим. Кўчаларда юрганимда отамнинг қўлидан маҳкам ушлаб олардим.

— Ижодкор халқи борки, саёҳатга ўч бўлади. Сайёҳ Омон Матжон саёҳатларни ижодга қай даражада кўчира олди?

— Мени саёҳатлар шоир қилган, деб ўйлайман. Французлар «Парижни уч марта кўрмаган киши шоир бўлолмайди» дейишганидек, мен ҳам Парижга уч марта бордим. Ўқувчи пайтимдаёқ “40 ёшга тўлгунча, албатта, дунёнинг ярмини кўришим керак», деб орзу қилардим.

Бир гал ҳамроҳларим билан ўн қаватли «Беларус» кемасида Финландиядан йўлга чиққанмиз. Англия, Португалия, Испания ва қатор мамлакатлардан ўтиб, охири Туркияга келдик. Мўғулистонга бордим, Гоби саҳросини кўрдим. Доим сафарга чиққанимда ўзбек нонини олиб кетардим. Ўша саҳрода юрганимда нон еб ўтирсам, бир мўғил ҳайрон бўлиб қаради. Нон нималигини сўради. Айтиб бердим. Сўнг татиб кўриб, «бундай тансиқ таомни ҳеч қачон емаганман», деб айтди. Қайтишимда Гоби саҳросидан иккита тошча олиб келганман. Оддий тошлар, аммо саҳродаги саёҳатимдан эсдалик-да…

— Сизни шоир деб аталишга лойиқ этган ҳақиқий маънодаги шеър завқини қачон ҳис этгансиз?

— Ҳарбий хизматни Германияда ўтаганман. Ҳарбий қисмимизнинг катта кутубхонаси бор эди. Азбаройи мутолаани севганимдан тушуниб-тушунмай китоблар ўқийверганман. Уч йил тинмай ўқидим. Ёзмасдан шоир бўлиб бўлмагани каби ўқимасдан ҳам шоир бўлолмайди одам. Менингча, нафақат шоир, ўқимасдан ҳеч бир одам ҳеч ким бўлолмайди. Шу тахлит шоир — ким, шеър – нима, деган саволларга жавоб топа бошладим. “Шеър – шоирнинг юраги етиб, ақли етмаган нуқталардан бошланади”, дейди шоир Матназар Абдулҳаким. Ана ўша нуқталарда туғилаётган шеърлар мени гоҳ мавҳум изтиробларга, гоҳ мислсиз шодликларга ошно этарди. Дард исмли шеърлар туғиларди. Бир хизматдошим қайтаётиб, шеърларимни ўзи билан олиб, «Шарқ юлдузи» журналига ташлаб кетган экан. Ўша пайтда журнал муҳаррири таниқли ёзувчи Шуҳрат 1965 йил июн сонида «Солдат ўйлари» сарлавҳаси билан шеърларимни чоп эттирган. Отам ўша журнални Германияга жўнатган. Уни кўриб, анча вақт ҳаяжонланиб юрганман. Ана шу ҳаяжон билан изма-из тарзда ҳақиқий ижод завқи уйғонган бўлса ажаб эмас.

— Бугун ижодкор ёшларнинг биринчи китоблари чоп этилишига давлатимиз ва устозлар ғамхўрлик қилишяпти. Сизнинг илк китобингиз нашр қилиниши қай тарзда кечган? Ундан кўнглингиз тўладими?

— Самарқанд Давлат университетида устозларим Нуриддин Шукуров, Воҳид Абдулла, Ботир Валихўжаевдан таҳсил олганман. “Шалола” адабий тўгарагини тузгандик. Ўқишим тугагач, устозимнинг саъй-ҳаракатлари билан 1969 йили нашриётга мусаҳҳиҳ ёрдамчиси бўлиб ишга кирганман. Ҳолбуки, у пайтларда нашриётга ишга кириш у ёқда турсин яқинига бориш ҳам қийин эди. Бир ойдан сўнг Москвага малака ошириш учун ўқишга жўнатишган. 1970 йилда шу нашриётда биринчи китобим — «Очиқ деразалар» чоп этилган. Баъзан шоирнинг ёшлиги, ғўрлиги, муҳаррирнинг эътиборсизлиги сабаб илк китобда анча-мунча ғализликлар ўтиб кетади. Бироқ мен биринчи китобим “Очиқ деразалар”дан ҳамиша миннатдорман: мени чин сўз йўлига етаклагани, ҳисларимни битта китоб билан иҳоталаб қўймагани, асл Дарддан маҳрум этмагани учун…

— Бизда ўарбдан фарқлироқ шеърнинг оҳангдорлигига эътибор беришади. Бу борада сизнинг фикрларингиз қандай? Шеърларингизнинг ҳофизлар томонидан ижроси сизни қаноатлантирадими?

— Ҳа, тилимизнинг ўзи шунақа ширали ва оҳангга бой тил, деб ўйлайман. Навоийнинг ғазалларини ўқиб кўринг-чи, куйи ўзи билан-ку, ахир! Шундай экан, шеър­ларимизнинг оҳангга бойлигини мен ғарб ё шарққамас, тилга дахлдор деган бўлардим.

Бу уйга кўп марта Отажон Худойшукуров, Ортиқ Отажонов, Олмахон Ҳайитова келган. Отажоннинг ўзи ҳам, кўнгли ҳам, феъли ҳам дарёдек кенг, жўшқин эди. Деярли барча шеъримни қўшиқ қилиб айтган. У созини чертиб, қўшиқ айтишни бошлаганида дилим ором оларди. Унга аталган битта шеърим ҳам бор. Асли бу шеърнинг ёзилиши тарихи бошқачароқ. Хивани босиб олишганидан сўнг, бу кўҳна шаҳар тарихига оид ҳужжатларни ёндириб юборишган, қолганларини эса дарёга оқизишган. Шулар «Учинчи дарё» шеъримга сабаб бўлган:

Бу нима? Қандайин сирли овоз бу,
Ерданми, кўкданми келар бу садо?!
Наҳот, тупроғимда кўзга ташланмай
Оқиб ётган бўлса учинчи дарё!

Отажон буни ўқиб, “Шу шеърни менга бағишланг”, деди. Китобларимга “Отажон Худойшукуровга” деб киритдим. Асли Отажоннинг ўзи ҳам бир дарёдек одам эди, раҳматлик…

Улардан кейин ҳам, чамамда, ёшлар шеърларимни қўшиқ қилиб айтишяпти.

— Шеърларингизга хоразм шеваси сўзлари усталик билан сингдирилган… Шева ва диалектларнинг шеърга сингдирилишини қандай баҳолайсиз?

— Шева ва диалект тилимизнинг бир бўлаги аслида. Бу менинг изоҳимсиз ҳам ўтмиш адабиётида ўз ифодасини топиб бўлган. Турколог олим Мурод Ажининг “Дашти қипчоқ ёвшани” асарини ўқисангиз тилимизнинг, миллатимизнинг тарихи биз ўйлагандан ва биз билгандан ҳам қадимийроқ эканига амин бўласиз.

Хоразмга келадиган бўлсак, у қадимги Юнонистонга ўхшаб тарих қатларида қолиб кетгандек. Асли хоразм шеваси йўқолиб бўлди ҳисоб. Фақат шевага оид луғатлардагина дурдона сўзлар қолди. Ҳатто шу луғатларни топишнинг ўзи ҳам даргумон. Бу ҳақда кўп бора ўз фикрларимни айтганман.

— Рус шоири Евгений Евтушенко шеърларингизни рус тилига ўгирган экан. Барибир ўтган асрдаги адабий алоқалар бизни ҳавасимизни келтираверади…

— У пайтларда ҳамма мамлакатларда, менингча, шеър даври, адабиёт мавсуми бўлган. Одамлар табиатан шеър кайфиятида яшашган. Шундай экан, адабий алоқалар шитоб билан ривожланмай иложи йўқ эди. Бироқ ўйлайманки, бугунги адабий ҳамдўстликлар ҳам маромида. Қайси маънодаки, чет мамлакатларда чоп этилаётган ўзбек ёзувчи ва шоирларининг асарлари шунчаки қулоққа айтиладиган гап эмас.

Евгений Евтушенко ҳақида гапирсам, у шеърларимнинг руҳини тез англаб оларди. Ўзбек тилини нозик ҳис қиларди. Шеър ва таржимоннинг диди бирлашган жойда яхши таржима пайдо бўлади, менингча. Евтушенко мен учун гўзал шоир, дидли таржимон ва ажойиб дўстдир.

Москва яқинида худди бизнинг Дўрмонга ўхшаб Переделкино деган ёзувчилар уйи бор эди. Ўша жойда Колонний залда “Чарли Чаплин ўлди” деган шеъримни таржима қилиб ўқиб берган. Шундай ўқиганки, ўзим ҳам таъсирланиб кетганман.

— Ижодкор асар ёзиш учун ил­ҳом келишини пойлаб ўтириши шартми? Сиз шеър ёзилгунча ва ёзилгандан кейинги ҳолатни қандай яшайсиз?

— Ёзиш ва яратиш ақлга бўйсунмайди. Ижодкор ички оламида мингта “чиғириқ”дан ўтиб, дард ва қувончининг қоғозга тўкилиш жараёнини биз шартли равишда “илҳом” деб атаймиз. Чунки ҳали биронта ижодкор илҳом парисини ҳам, илҳом девини ҳам учратганича йўқ. Эҳтимол, ўта сезувчан, ҳар бир нозик туйғулару ножоиз муносабатларга нисбатан жаранглаб акс-садо бергувчи шоирнинг юраги илҳомнинг ўзидир. Қаттиқ севувчан, тез оғиринувчан, ёнидан эсиб ўтган шабадани ҳам томирлари орқали ўтказувчи шоирнинг инжа юраги илҳом парисининг айнан ўзи.

Мен ҳар доим йўлда, саёҳатларда, сафарларда ўқиб-ёзардим. Алишер Навоийнинг “Хамса”сини ҳам шундай саёҳатлар давомида мутолаа қилиб ўрганганман. Ундан таъсирланиб ёзилган “Минг бир ёғду” ҳам йўлда туғилган. Зулфия таваллудининг 100 йиллигига атаб намойиш этилган “Садоқат” либреттоси ҳам ана шундай саёҳатларим маҳсули.

— Шеърларингизнинг эртанги умри ҳақида ўйлаганда хаёлингиздан қандай ўйлар кечади?

— Шеър умри шоирнинг хаёллари қоплаб ололмайдиган даражада чексиздир, эҳтимол. Кўнгилга, шеърга қайтиш ҳеч вақт оммавий тус олмайди. Шеър ҳам, кўнгил ҳам алоҳида ҳодиса. Шеър­нинг умри ўқувчининг, хос ўқувчининг кўнгил иплари билан маҳкам боғланган бўлади. Давомли китобхоннинг меҳри ва ҳайрати шеър учун абадият яратиб бера олур. Агар дунёда шеърни, бадииятни ҳис қилувчи битта одам яшар экан, демак, шеърингиз ҳаётдир, унинг юраги уриб турибди…

Гўзалой МАТЁҚУБОВА суҳбатлашди.

Омон МАТЖОН
ШЕЪРЛАР

УЙҒОНИШ ХАБАРИ

Кўк тубида ҳар бир муҳим ўзгариш
Шоир учун бир ашъорнинг хабари.
Оқ булутлар қора тоққа суйкалиб,
Ерга келди оппоқ қорнинг хабари.

Болакайлар, ана, шоддир қор отиб,
Жажжи қўллар оқ шакллар яратиб,
Учқунларни киприкларга таратиб,
Яноқларда шўх шаррорнинг хабари.

Қишким, совуқ ойналарга гул солар,
Бизга сирли бир изҳори дил солар,
Дилдан дилга нурли, ўчмас йўл солар
Бир бировга эътиборнинг хабари.

Сўзла, шоир, сўзинг билан чиз расм,
Муборак эт юлдузларнинг туҳфасин,
Эл қалбини сира четлаб ўтмасин
Юрагингнинг – титроқ торнинг хабари.

Бу азиз тонг арзир қутлуғ саломга,
Ерда ҳар жон интиқ хуш бир каломга,
Бу кенг боғлар лойиқдир зўр инъомга,
Шоир қалби – навбаҳорнинг хабари!

Юрт шоирдан олмос сабот кутади,
Ўйларига далда, қанот кутади,
Энг азиз сўз, тиниқ ҳаёт кутади,
Шудир юртга ижодкорнинг хабари.

Адабият эгизакдир курашга,
Масъулмиз ҳар ондан хабар сўрашга,
Ерда тинчлик, дўстлик қасрин қуришга
Асқотар ҳар дўстнинг-ёрнинг хабари.

Майли билсин-билмасинлар Омонни,
Кўрсалар бас бир сафарбар виждонни,
Ҳақ мақсудим: безаб турсин жаҳонни
ЎЗБЕКИСТОН – гул диёрнинг хабари!

ЭҲТИРОМ

Ер оҳиста кезар экан самода,
Тинчлик деган зўр неъматга бош эгдим.
Барча халқлар ҳур яшасин дунёда,
Эркин дўстлик, тенг қудратга бош эгдим.

Тонг босқони алвон нурлар учириб,
Қир базмига лола отар жўш уриб,
Гоҳ хаёл, гоҳ ҳақиқатга тўш уриб,
Инсон яшар, бу ҳикматга бош эгдим.

Чақмоқ билан қайраб тоқлар зангини,
Ҳар бир гулга қайтарди ўз рангини,
Эскини ёд этди, қўллаб янгини,
Наврўз, Она табиатга бош эгдим.

Қалб – ойина, унда олам жамоли,
Севгидан руҳ олар инсон камоли,
Қўш кабутар қанотининг шамоли
Дилга тушди – муҳаббатга бош эгдим.

Елкасида тўрт фаслни опичган,
Тупроғига юлдузларни оптушган,
Ҳар не мушкул чиқса мағрур олишган,
Танти ўзбек, мард миллатга бош эгдим.

* * *

Яшаш бу – орзулар қанотин кермоқ,
Яшаш бу – муҳаббат гулларин термоқ.
Яшаш бу – умрнинг гулгун дамларин
Эл учун яшамоқ, эл учун бермоқ.

СЕНИ ЯХШИ КЎРАМАН
Туркум

1

Сен оппоқ кўйлакда
қорасоч —
Тушимда кўриндинг ёш пари
Ва бор-йўқ хотирот оламим
Чекинди руҳимдан ташқари.

Ким бўлдинг? Танимни осмондан
Қуёшга нур қилиб элатган!
Ким бўлдинг? Мудроқ бу танамда
Саноқсиз дарахтлар гуллатган!

Бу сенсан, муҳаббат, танидим,
Ўйлаган, кутганим, деганим.
Лекин сен, наҳотки, билмадинг,
Бу — бир туш, уйқуда эканим?

На орзу этолмай бир бўса,
Изҳорга на бир сўз узилмай,
Туш бирдан узилди…
Армонлар
Қолдилар қатлари бузилмай.

Лекин сен келишга ваъда бер,
Майлига, тушимда, бир замон —
Муҳаббат, мен сени кутаман,
Кутаман, уйғонмай ҳеч қачон!

2

Ўқий олмас бўлдим китоблар,
ҳарфлар кўзга аранг кўринар,
фақат сенинг чеҳранг кўринар,
сўзлар достонидан кетиб.

Чаман кезсам энди тинчим йўқ,
на капалак, на ранг кўринар,
фақат сенинг чеҳранг кўринар
гуллар бўстонидан кетиб.

Оқшом кўзни юмсам ҳам шу ҳол,
кўкда ялт-юлт бир жанг кўринар,
фақат сенинг чеҳранг кўринар,
юлдуз осмонидан кетиб.

Муҳаббат деб келдим дунёга,
ошиққа ер-кўк танг кўринар,
фақат сенинг чеҳранг кўринар,
дунё ҳар ёнидан кетиб.

3

Тақдир, нега ишқнинг икки юлдузин
Бир қутлуғ айёмда этдингу бунёд,
Қуюн, чочинларга ташладинг бизни,
Тиниқ бир осмонда қўймадинг озод?!

Тақдир, нега бизни замондош айлаб,
Бир ҳаёт тузини кўргизиб баҳам,
Бир бор тўйдирмадинг лекнн дийдорга,
Уни ҳам, мени ҳам этмадинг хуррам?!

Нега бир тупроқда бериб таваллуд,
Бу жаннат диёрда бор этиб бизни,
Ер ости, ер устин ганж этдинг,лекин
Айтишга қўймадинг энг муҳим сўзни?!

Нега бу минг йиллик номдор шаҳар —
Бағри шарқу ғарбга очиқ бир макон,—
Топиб беролмади иккимиз учун,
Ё бир йўл, ҳеч қурса, битта ошиён!!

Чақин, камалаклар дарғаси, тақдир,
Қисматлар қомусин битганинг маҳал,
Аввал юракларга боқ, титраб турган,
Муҳаббат йўлларин равон эт аввал!

4

Кўп кезма дарахтзор боғлар ичинда,
Дарахтлар дил дўстинг бўлолмас сенинг,
Чорласанг келолмас,ёниб қучолмас,
Сен фақат менинг бўл,
меники,
менинг.

Кўп қолма жаранг сув булоқ бўйинда,
Булоқ ҳам дил дўстинг бўлолмас сенинг,
Қайнашим чашмадан теран жойдандир,
Сен фақат менинг бўл,
меники,
менинг.

Кўп титма муҳаббат китобларини,
Китоблар дил дўстинг бўлолмас сенинг,
Бу ишқнинг тарихи менинг қалбимда,
Сен фақат менинг бўл,
меники,
менинг.

5

Турмушнинг йўриғи боис гоҳида
Кутганларинг қилмас саховат, карам.
Шундаям орзуим ўзинг бўлгансан,
Қишдан яратганман ўзимга кўклам.

Бир кунлик насиба пойида қушлар
Ерга минг бор чумдук урсалар сарсон,
Мен кутдим лабингдан бир тотишни зор,
Сўнг минг йил яшай деб масту беармон.

Кундуз — ҳамма нурдан кўзи тўқ чоғлар
Юлдузларни ҳеч ким олмас ёдига!
Сен сиёҳ сочингни ёй учқунлатиб,
Кундуз ҳам туш кўрган ошиқ отига…

Ким кандай кун кўрса кўрган замон бу,
Шоирнинг ҳолидан кулма, илтимос:
Хаёлдир ягона овунчи унинг,
Тириклик манбаи орзудир, холос.

6

Қуёш тонг олдида қизарган каби,
Ғунчалар қисиниб юз ёрган каби
Ийманиб келасан,
очилолмайсан:
«Анавилар бор-да, ўшалар…» дейсан.

Қўлингда Зуҳрадан гўё бир хат бор,
Гўёки Лайлидан мерос қисмат бор,
Минг йиллик ёзғутдан қутулолмайсан:
«Анавилар бор-да, ўшалар…» дейсан.

Азизим, юлдузлар фалакда бахтли,
Инсон ўз калбида — юракда бахтли…
Сен сира ўзингни нурга солмайсан:
«Анавилар бор-да, ўшалар…» дейсан.

Гулим, «ўша»ларга ўчма-ўч очил,
сенинг учун бугун боғлар бўш, очил!
Уларни қўявер, улар қолмаслар,
чунки бизлар каби сева олмаслар!

7

Турналар учди,
Булутлар кўчди.
Оғочларнинг барглари
Ерлара тушди.
Ғамгин кўрдим сени бу кез-а,
Баҳорингни бермагил куза,
Табассум қил!

Нечун ой йўқдир,
Нурга жой йўқдир.
Ёшли кўзинг бор,
Жўшқин сой йўқдир.
Ғамгин кўрдим сени бу кез-а,
Ёш ярашмас бу чақмоқ кўза,
Табассум қил!

Жавобсиз сўзим,
Зор ўлди кўзим.
Дардинг надир, айт,
Жон тутай ўзим.
Ғамгин кўрдим сени бу кез-а,
Ғам тушмасин бу ширин сўза,
Табассум қил!

Қўзғолсин тоғлар,
Чайқалсин боғлар,
Қуёш юзиндан
Йўқолсин доғлар.
Ғамгин кўрдим сени бу кез-а,
Доғ ярашмас бу оппоқ юза,
Табассум қил!

8

Ногаҳон деразам чертилар.
Келган ким? Айни тонг не сазо! …
Ёзаман деб хатлар,
ёзмади.
Кимди у? Э, сенми, хуш сабо!

Сабожон, бор ўшал боғ томон,
Гулларни гапга сол таманно.
Келтиргил ифорли хабарлар,
Бор, содиқ сирдошим, хуш сабо.

У бармоқ текизиб жунжиккан
муз булоқ устида бўл пайдо.
Оппоқми сув ости тошлари,
сўзлаб бер, жон дўстим, хуш сабо.

Бор! Унинг дарчасин тўсгувчи
ичковак толни эг, сол ғавғо…
Оқ қоғоз ётарми сўрида,
ўсма-чи, қалам-чи, айт, сабо?

Фазони бўйлайди йўлдошлар,
Ер билан сўзлашар Ой, Зуҳро…
Шу яқин, сас ётар бир жойдан
Менга ҳеч хабар йўқ, хат… сабо…

9

Соғиндим мен сени.
Кўргим келади,
Лекин айтолмайман ҳеч кимга буни.
Шаҳар ғуж тош ўрмон. Бошимга тушган
қуёшга талпинган оғочнинг куни.

Соғиндим.
Кун-тунлар қатланди қалбда
Рангин ипаклари соғинчнинг.
Агар
ёйсам йўллардаги симёғочларга
зорланиб етарди Самарқанд қадар.
Соғиндим, жаҳонда балки ҳеч бир тил
ҳижронни мукаммал ёзганмас ҳали.
Қадим ёзмалардек ул кунлар йитди,
бир сўзингни эслаш олам тасалли…
Дарахтман.
Мен миллион япроғим билан
боқаман зор титраб сен келар кунга.
Соғиндим мен сени.
Кўргим келади,
Лекин айтолмайман буни ҳеч кимга.

10

Умр ўтар,вақт ўтар,
Хонлар ўтар,тахт ўтар,
Омад ўтар,бахт ўтар,
Лекин ҳеч қачон чиқмас ёдимдан
Сенинг юришларинг,сенинг кулишларинг.

Баҳорда боғ на гўзал,
Қор тушса тоғ на гўзал,
Бу ёшлик чоғ на гўзал,
Лекин ҳеч қачон чиқмас ёдимдан
Сўзсиз қарашларинг,ҳолим сўрашларинг.

Ой чиқар гоҳ заҳоли,
Дўстлар кўпдир вафоли,
Ҳаёт шундан сафоли,
Лекин ҳеч қачон чиқмас ёдимдан
Сокин сўзлашларинг,пинҳон излашларинг.

Умр — йўл, қайрилиш кўп,
Учрашиш, айрилиқ кўп,
Унутиш,айтилиш кўп,
Лекин ҳеч қачон чиқмас ёдимдан
Ўша кулишларинг,ўша келишларинг…

11

Мумкинми,
мен бугун кетар чоғингда
Эсдаликка бирон нарса сўрасам?
Бир илинж истайди юрагим сендан,
Факат юпатмагил ва ичма қасам.

Энди учрашувлар бўлмас, биламан,
Бир кунда тўрт фасл эврилмас энди.
Ғийбат қашқирлари, ҳасад итлари
Энди очдан ўлинг, кетинг, бас энди…

Мумкинми, мен сендан кетар чоғингда
Эсдаликка бирон нарса ўтинсам?
Узун қора сочинг кўздан узилди,
Хўпми, узун тунга ҳамдард тутинсам?

Бир ўхшамас қилиқ қилсам ногаҳон
Ғир-ғир ёш айланган ул кўзлар қани? Қани
ул қиш, кузнинг заҳридан зада —
Орзу қушларимнинг осуд маскани?

Сенга не берднмки, бу соат яниб
Қалбимга бнр овунч қилурман таъма?
Кетма деб айтишга ҳаққим йўқ ахир,
Хайр дейишга ҳам қўймас бир нима…

Чунки сергак ёғду, хушвақт руҳ билан
Мен туйдим, биламан, сезасан сен ҳам:
Бизни учраштирди сирли бир Шодлик,
Энди айирмоқда англаб бўлмас Ғам…

Илинж шул:
кўр тақдир ажратса ҳамки,
Пинҳона қовушган икки туйғуни,
Менинг юрагимдан узолмас асло
Сендан ёдгор қолган нурли қайғуни…

12

Миллион жажжи фонус ёқди зарахтлар.
Камалак. Яшиллик. Ёмғир юз фоиз…
Имон келтиргайман аммо —
бу боғлар
ёруғдир бизнинг-да севгимиз боис.

Ҳар оғоч, ҳар шохни уйғотди наврўз,
гул билан қитиқлаб карахт танини.
У сени кўрсатди менга.
Ва билдим
юрагим қаерда жойлашганини!

Оҳ, баҳор! Заминнинг сўз эркинлиги!
Майсалар куйлашар кўкка ўрлашиб.
Шу буюк қувончга жўр бўлдик биз ҳам
лабларим лабларинг билан бирлашиб.

Умр нима ўзи!
Имон келтирай,
ҳикмат бу, баҳордек қисқа ва аён:
Севги ила маъсуд онларни ўйла,
асил умр шулдир. Қолгани — ёлғон…

1979

«Shoirlik ruhning baland parvozidan tug‘iladi» deyishadi. Xo‘sh, shoir kim? She’r nima? Asar qanday paydo bo‘ladi? Iste’dodning ko‘z ochishi nimalarga bog‘liq? O‘tgan asrning 70-yillaridagi avlodlar va bugungi kun shoirlarining so‘zga va davrga munosabatida nimalar yaqqolroq ko‘rinadi?.. O‘zbekiston xalq shoiri Omon MATJON bilan suhbatimizda shu kabi savollarga javob izlashga urindik.

SHE’RIMNING YURAGI URIB TURIBDI
O‘zbekiston xalq shoiri Omon Matjon bilan suhbat

«Shoirlik ruhning baland parvozidan tug‘iladi» deyishadi. Xo‘sh, shoir kim? She’r nima? Asar qanday paydo bo‘ladi? Iste’dodning ko‘z ochishi nimalarga bog‘liq? O‘tgan asrning 70-yillaridagi avlodlar va bugungi kun shoirlarining so‘zga va davrga munosabatida nimalar yaqqolroq ko‘rinadi?..

O‘zbekiston xalq shoiri Omon MATJON bilan suhbatimizda shu kabi savollarga javob izlashga urindik.

— Omon aka, Xorazmning ­Bog‘olon qishlog‘ida tug‘ilgansiz… Tabiiyki, Bog‘olonda o‘tgan bolaligingiz xotiralari, umuman, ota-bobolaringiz yodi xayolingizda jonlanib tursa kerak?

— Xorazm qavat-qavat tarixga ega. Bu tep-tekisliklar va qumtepaliklardan iborat zamin bir paytlar faqat cho‘qqilardan iborat bo‘lgandek go‘yo. Xorazmning har bir go‘shasida “Bog‘olon” kabi o‘ziga xos nomga ega go‘shalar anchagina. Bog‘olon “Balandlikdagi joy” degani. Surishtiruvlarimga ko‘ra, katta bobom Feruzxon saroyida amaldor bo‘lgan, so‘ng Gurlanga ko‘chib kelgan. Maktabga olti yoshimda o‘jarlik qilib, Gulsara opamga ergashib borganman. Chunki onadan uch yoshda yetim qolgach, opamga bog‘lanib qolgandim. Opam juda chiroyli yozar, ko‘p kitob o‘qirdi. Men ham opam nima qilsa, shuni takrorlaganman. Maktabda o‘zimcha she’rlar yozib yurardim. Devoriy gazetalar chiqarardim.

— Bolalik davringizdagi qaysi xotiralar yoqimli hissiyot baxsh etadi?

— Gitler urush boshlangach, to‘qqiz kundan keyin Moskvada g‘alabani nishonlaymiz, degan ekan. Shukurki, bunday bo‘lmadi. Biroq maktabda 80 foiz bolalar sag‘ir edi: otalari urushda halok bo‘lgandi. Ularga qarab turib, otam borligidan quvonardim. Ko‘chalarda yurganimda otamning qo‘lidan mahkam ushlab olardim.

— Ijodkor xalqi borki, sayohatga o‘ch bo‘ladi. Sayyoh Omon Matjon sayohatlarni ijodga qay darajada ko‘chira oldi?

— Meni sayohatlar shoir qilgan, deb o‘ylayman. Fransuzlar «Parijni uch marta ko‘rmagan kishi shoir bo‘lolmaydi» deyishganidek, men ham Parijga uch marta bordim. O‘quvchi paytimdayoq “40 yoshga to‘lguncha, albatta, dunyoning yarmini ko‘rishim kerak», deb orzu qilardim.

Bir gal hamrohlarim bilan o‘n qavatli «Belarus» kemasida Finlandiyadan yo‘lga chiqqanmiz. Angliya, Portugaliya, Ispaniya va qator mamlakatlardan o‘tib, oxiri Turkiyaga keldik. Mo‘g‘ulistonga bordim, Gobi sahrosini ko‘rdim. Doim safarga chiqqanimda o‘zbek nonini olib ketardim. O‘sha sahroda yurganimda non yeb o‘tirsam, bir mo‘g‘il hayron bo‘lib qaradi. Non nimaligini so‘radi. Aytib berdim. So‘ng tatib ko‘rib, «bunday tansiq taomni hech qachon yemaganman», deb aytdi. Qaytishimda Gobi sahrosidan ikkita toshcha olib kelganman. Oddiy toshlar, ammo sahrodagi sayohatimdan esdalik-da…

— Sizni shoir deb atalishga loyiq etgan haqiqiy ma’nodagi she’r zavqini qachon his etgansiz?

— Harbiy xizmatni Germaniyada o‘taganman. Harbiy qismimizning katta kutubxonasi bor edi. Azbaroyi mutolaani sevganimdan tushunib-tushunmay kitoblar o‘qiyverganman. Uch yil tinmay o‘qidim. Yozmasdan shoir bo‘lib bo‘lmagani kabi o‘qimasdan ham shoir bo‘lolmaydi odam. Meningcha, nafaqat shoir, o‘qimasdan hech bir odam hech kim bo‘lolmaydi. Shu taxlit shoir — kim, she’r – nima, degan savollarga javob topa boshladim. “She’r – shoirning yuragi yetib, aqli yetmagan nuqtalardan boshlanadi”, deydi shoir Matnazar Abdulhakim. Ana o‘sha nuqtalarda tug‘ilayotgan she’rlar meni goh mavhum iztiroblarga, goh mislsiz shodliklarga oshno etardi. Dard ismli she’rlar tug‘ilardi. Bir xizmatdoshim qaytayotib, she’rlarimni o‘zi bilan olib, «Sharq yulduzi» jurnaliga tashlab ketgan ekan. O‘sha paytda jurnal muharriri taniqli yozuvchi Shuhrat 1965 yil iyun sonida «Soldat o‘ylari» sarlavhasi bilan she’rlarimni chop ettirgan. Otam o‘sha jurnalni Germaniyaga jo‘natgan. Uni ko‘rib, ancha vaqt hayajonlanib yurganman. Ana shu hayajon bilan izma-iz tarzda haqiqiy ijod zavqi uyg‘ongan bo‘lsa ajab emas.

— Bugun ijodkor yoshlarning birinchi kitoblari chop etilishiga davlatimiz va ustozlar g‘amxo‘rlik qilishyapti. Sizning ilk kitobingiz nashr qilinishi qay tarzda kechgan? Undan ko‘nglingiz to‘ladimi?

— Samarqand Davlat universitetida ustozlarim Nuriddin Shukurov, Vohid Abdulla, Botir Valixo‘jayevdan tahsil olganman. “Shalola” adabiy to‘garagini tuzgandik. O‘qishim tugagach, ustozimning sa’y-harakatlari bilan 1969 yili nashriyotga musahhih yordamchisi bo‘lib ishga kirganman. Holbuki, u paytlarda nashriyotga ishga kirish u yoqda tursin yaqiniga borish ham qiyin edi. Bir oydan so‘ng Moskvaga malaka oshirish uchun o‘qishga jo‘natishgan. 1970 yilda shu nashriyotda birinchi kitobim — «Ochiq derazalar» chop etilgan. Ba’zan shoirning yoshligi, g‘o‘rligi, muharrirning e’tiborsizligi sabab ilk kitobda ancha-muncha g‘alizliklar o‘tib ketadi. Biroq men birinchi kitobim “Ochiq derazalar”dan hamisha minnatdorman: meni chin so‘z yo‘liga yetaklagani, hislarimni bitta kitob bilan ihotalab qo‘ymagani, asl Darddan mahrum etmagani uchun…

— Bizda o‘arbdan farqliroq she’rning ohangdorligiga e’tibor berishadi. Bu borada sizning fikrlaringiz qanday? She’rlaringizning hofizlar tomonidan ijrosi sizni qanoatlantiradimi?

— Ha, tilimizning o‘zi shunaqa shirali va ohangga boy til, deb o‘ylayman. Navoiyning g‘azallarini o‘qib ko‘ring-chi, kuyi o‘zi bilan-ku, axir! Shunday ekan, she’r­larimizning ohangga boyligini men g‘arb yo sharqqamas, tilga daxldor degan bo‘lardim.

Bu uyga ko‘p marta Otajon Xudoyshukurov, Ortiq Otajonov, Olmaxon Hayitova kelgan. Otajonning o‘zi ham, ko‘ngli ham, fe’li ham daryodek keng, jo‘shqin edi. Deyarli barcha she’rimni qo‘shiq qilib aytgan. U sozini chertib, qo‘shiq aytishni boshlaganida dilim orom olardi. Unga atalgan bitta she’rim ham bor. Asli bu she’rning yozilishi tarixi boshqacharoq. Xivani bosib olishganidan so‘ng, bu ko‘hna shahar tarixiga oid hujjatlarni yondirib yuborishgan, qolganlarini esa daryoga oqizishgan. Shular «Uchinchi daryo» she’rimga sabab bo‘lgan:

Bu nima? Qandayin sirli ovoz bu,
Yerdanmi, ko‘kdanmi kelar bu sado?!
Nahot, tuprog‘imda ko‘zga tashlanmay
Oqib yotgan bo‘lsa uchinchi daryo!

Otajon buni o‘qib, “Shu she’rni menga bag‘ishlang”, dedi. Kitoblarimga “Otajon Xudoyshukurovga” deb kiritdim. Asli Otajonning o‘zi ham bir daryodek odam edi, rahmatlik…

Ulardan keyin ham, chamamda, yoshlar she’rlarimni qo‘shiq qilib aytishyapti.

— She’rlaringizga xorazm shevasi so‘zlari ustalik bilan singdirilgan… Sheva va dialektlarning she’rga singdirilishini qanday baholaysiz?

— Sheva va dialekt tilimizning bir bo‘lagi aslida. Bu mening izohimsiz ham o‘tmish adabiyotida o‘z ifodasini topib bo‘lgan. Turkolog olim Murod Ajining “Dashti qipchoq yovshani” asarini o‘qisangiz tilimizning, millatimizning tarixi biz o‘ylagandan va biz bilgandan ham qadimiyroq ekaniga amin bo‘lasiz.

Xorazmga keladigan bo‘lsak, u qadimgi Yunonistonga o‘xshab tarix qatlarida qolib ketgandek. Asli xorazm shevasi yo‘qolib bo‘ldi hisob. Faqat shevaga oid lug‘atlardagina durdona so‘zlar qoldi. Hatto shu lug‘atlarni topishning o‘zi ham dargumon. Bu haqda ko‘p bora o‘z fikrlarimni aytganman.

— Rus shoiri Yevgeniy Yevtushenko she’rlaringizni rus tiliga o‘girgan ekan. Baribir o‘tgan asrdagi adabiy aloqalar bizni havasimizni keltiraveradi…

— U paytlarda hamma mamlakatlarda, meningcha, she’r davri, adabiyot mavsumi bo‘lgan. Odamlar tabiatan she’r kayfiyatida yashashgan. Shunday ekan, adabiy aloqalar shitob bilan rivojlanmay iloji yo‘q edi. Biroq o‘ylaymanki, bugungi adabiy hamdo‘stliklar ham maromida. Qaysi ma’nodaki, chet mamlakatlarda chop etilayotgan o‘zbek yozuvchi va shoirlarining asarlari shunchaki quloqqa aytiladigan gap emas.

Yevgeniy Yevtushenko haqida gapirsam, u she’rlarimning ruhini tez anglab olardi. O‘zbek tilini nozik his qilardi. She’r va tarjimonning didi birlashgan joyda yaxshi tarjima paydo bo‘ladi, meningcha. Yevtushenko men uchun go‘zal shoir, didli tarjimon va ajoyib do‘stdir.

Moskva yaqinida xuddi bizning Do‘rmonga o‘xshab Peredelkino degan yozuvchilar uyi bor edi. O‘sha joyda Kolonniy zalda “Charli Chaplin o‘ldi” degan she’rimni tarjima qilib o‘qib bergan. Shunday o‘qiganki, o‘zim ham ta’sirlanib ketganman.

— Ijodkor asar yozish uchun il­hom kelishini poylab o‘tirishi shartmi? Siz she’r yozilguncha va yozilgandan keyingi holatni qanday yashaysiz?

— Yozish va yaratish aqlga bo‘ysunmaydi. Ijodkor ichki olamida mingta “chig‘iriq”dan o‘tib, dard va quvonchining qog‘ozga to‘kilish jarayonini biz shartli ravishda “ilhom” deb ataymiz. Chunki hali bironta ijodkor ilhom parisini ham, ilhom devini ham uchratganicha yo‘q. Ehtimol, o‘ta sezuvchan, har bir nozik tuyg‘ularu nojoiz munosabatlarga nisbatan jaranglab aks-sado berguvchi shoirning yuragi ilhomning o‘zidir. Qattiq sevuvchan, tez og‘irinuvchan, yonidan esib o‘tgan shabadani ham tomirlari orqali o‘tkazuvchi shoirning inja yuragi ilhom parisining aynan o‘zi.

Men har doim yo‘lda, sayohatlarda, safarlarda o‘qib-yozardim. Alisher Navoiyning “Xamsa”sini ham shunday sayohatlar davomida mutolaa qilib o‘rganganman. Undan ta’sirlanib yozilgan “Ming bir yog‘du” ham yo‘lda tug‘ilgan. Zulfiya tavalludining 100 yilligiga atab namoyish etilgan “Sadoqat” librettosi ham ana shunday sayohatlarim mahsuli.

— She’rlaringizning ertangi umri haqida o‘ylaganda xayolingizdan qanday o‘ylar kechadi?

— She’r umri shoirning xayollari qoplab ololmaydigan darajada cheksizdir, ehtimol. Ko‘ngilga, she’rga qaytish hech vaqt ommaviy tus olmaydi. She’r ham, ko‘ngil ham alohida hodisa. She’r­ning umri o‘quvchining, xos o‘quvchining ko‘ngil iplari bilan mahkam bog‘langan bo‘ladi. Davomli kitobxonning mehri va hayrati she’r uchun abadiyat yaratib bera olur. Agar dunyoda she’rni, badiiyatni his qiluvchi bitta odam yashar ekan, demak, she’ringiz hayotdir, uning yuragi urib turibdi…

Go‘zaloy MATYOQUBOVA suhbatlashdi.

Omon MATJON
SHE’RLAR

UYG‘ONISH XABARI

Ko‘k tubida har bir muhim o‘zgarish
Shoir uchun bir ash’orning xabari.
Oq bulutlar qora toqqa suykalib,
Yerga keldi oppoq qorning xabari.

Bolakaylar, ana, shoddir qor otib,
Jajji qo‘llar oq shakllar yaratib,
Uchqunlarni kipriklarga taratib,
Yanoqlarda sho‘x sharrorning xabari.

Qishkim, sovuq oynalarga gul solar,
Bizga sirli bir izhori dil solar,
Dildan dilga nurli, o‘chmas yo‘l solar
Bir birovga e’tiborning xabari.

So‘zla, shoir, so‘zing bilan chiz rasm,
Muborak et yulduzlarning tuhfasin,
El qalbini sira chetlab o‘tmasin
Yuragingning – titroq torning xabari.

Bu aziz tong arzir qutlug‘ salomga,
Yerda har jon intiq xush bir kalomga,
Bu keng bog‘lar loyiqdir zo‘r in’omga,
Shoir qalbi – navbahorning xabari!

Yurt shoirdan olmos sabot kutadi,
O‘ylariga dalda, qanot kutadi,
Eng aziz so‘z, tiniq hayot kutadi,
Shudir yurtga ijodkorning xabari.

Adabiyat egizakdir kurashga,
Mas’ulmiz har ondan xabar so‘rashga,
Yerda tinchlik, do‘stlik qasrin qurishga
Asqotar har do‘stning-yorning xabari.

Mayli bilsin-bilmasinlar Omonni,
Ko‘rsalar bas bir safarbar vijdonni,
Haq maqsudim: bezab tursin jahonni
O‘ZBЕKISTON – gul diyorning xabari!

EHTIROM

Yer ohista kezar ekan samoda,
Tinchlik degan zo‘r ne’matga bosh egdim.
Barcha xalqlar hur yashasin dunyoda,
Erkin do‘stlik, teng qudratga bosh egdim.

Tong bosqoni alvon nurlar uchirib,
Qir bazmiga lola otar jo‘sh urib,
Goh xayol, goh haqiqatga to‘sh urib,
Inson yashar, bu hikmatga bosh egdim.

Chaqmoq bilan qayrab toqlar zangini,
Har bir gulga qaytardi o‘z rangini,
Eskini yod etdi, qo‘llab yangini,
Navro‘z, Ona tabiatga bosh egdim.

Qalb – oyina, unda olam jamoli,
Sevgidan ruh olar inson kamoli,
Qo‘sh kabutar qanotining shamoli
Dilga tushdi – muhabbatga bosh egdim.

Yelkasida to‘rt faslni opichgan,
Tuprog‘iga yulduzlarni optushgan,
Har ne mushkul chiqsa mag‘rur olishgan,
Tanti o‘zbek, mard millatga bosh egdim.

* * *

Yashash bu – orzular qanotin kermoq,
Yashash bu – muhabbat gullarin termoq.
Yashash bu – umrning gulgun damlarin
El uchun yashamoq, el uchun bermoq.

SЕNI YAXSHI KO‘RAMAN
Turkum

1

Sen oppoq ko‘ylakda
qorasoch —
Tushimda ko‘rinding yosh pari
Va bor-yo‘q xotirot olamim
Chekindi ruhimdan tashqari.

Kim bo‘lding? Tanimni osmondan
Quyoshga nur qilib elatgan!
Kim bo‘lding? Mudroq bu tanamda
Sanoqsiz daraxtlar gullatgan!

Bu sensan, muhabbat, tanidim,
O‘ylagan, kutganim, deganim.
Lekin sen, nahotki, bilmading,
Bu — bir tush, uyquda ekanim?

Na orzu etolmay bir bo‘sa,
Izhorga na bir so‘z uzilmay,
Tush birdan uzildi…
Armonlar
Qoldilar qatlari buzilmay.

Lekin sen kelishga va’da ber,
Mayliga, tushimda, bir zamon —
Muhabbat, men seni kutaman,
Kutaman, uyg‘onmay hech qachon!

2

O‘qiy olmas bo‘ldim kitoblar,
harflar ko‘zga arang ko‘rinar,
faqat sening chehrang ko‘rinar,
so‘zlar dostonidan ketib.

Chaman kezsam endi tinchim yo‘q,
na kapalak, na rang ko‘rinar,
faqat sening chehrang ko‘rinar
gullar bo‘stonidan ketib.

Oqshom ko‘zni yumsam ham shu hol,
ko‘kda yalt-yult bir jang ko‘rinar,
faqat sening chehrang ko‘rinar,
yulduz osmonidan ketib.

Muhabbat deb keldim dunyoga,
oshiqqa yer-ko‘k tang ko‘rinar,
faqat sening chehrang ko‘rinar,
dunyo har yonidan ketib.

3

Taqdir, nega ishqning ikki yulduzin
Bir qutlug‘ ayyomda etdingu bunyod,
Quyun, chochinlarga tashlading bizni,
Tiniq bir osmonda qo‘ymading ozod?!

Taqdir, nega bizni zamondosh aylab,
Bir hayot tuzini ko‘rgizib baham,
Bir bor to‘ydirmading leknn diydorga,
Uni ham, meni ham etmading xurram?!

Nega bir tuproqda berib tavallud,
Bu jannat diyorda bor etib bizni,
Yer osti, yer ustin ganj etding,lekin
Aytishga qo‘ymading eng muhim so‘zni?!

Nega bu ming yillik nomdor shahar —
Bag‘ri sharqu g‘arbga ochiq bir makon,—
Topib berolmadi ikkimiz uchun,
Yo bir yo‘l, hech qursa, bitta oshiyon!!

Chaqin, kamalaklar darg‘asi, taqdir,
Qismatlar qomusin bitganing mahal,
Avval yuraklarga boq, titrab turgan,
Muhabbat yo‘llarin ravon et avval!

4

Ko‘p kezma daraxtzor bog‘lar ichinda,
Daraxtlar dil do‘sting bo‘lolmas sening,
Chorlasang kelolmas,yonib qucholmas,
Sen faqat mening bo‘l,
meniki,
mening.

Ko‘p qolma jarang suv buloq bo‘yinda,
Buloq ham dil do‘sting bo‘lolmas sening,
Qaynashim chashmadan teran joydandir,
Sen faqat mening bo‘l,
meniki,
mening.

Ko‘p titma muhabbat kitoblarini,
Kitoblar dil do‘sting bo‘lolmas sening,
Bu ishqning tarixi mening qalbimda,
Sen faqat mening bo‘l,
meniki,
mening.

5

Turmushning yo‘rig‘i bois gohida
Kutganlaring qilmas saxovat, karam.
Shundayam orzuim o‘zing bo‘lgansan,
Qishdan yaratganman o‘zimga ko‘klam.

Bir kunlik nasiba poyida qushlar
Yerga ming bor chumduk ursalar sarson,
Men kutdim labingdan bir totishni zor,
So‘ng ming yil yashay deb mastu bearmon.

Kunduz — hamma nurdan ko‘zi to‘q chog‘lar
Yulduzlarni hech kim olmas yodiga!
Sen siyoh sochingni yoy uchqunlatib,
Kunduz ham tush ko‘rgan oshiq otiga…

Kim kanday kun ko‘rsa ko‘rgan zamon bu,
Shoirning holidan kulma, iltimos:
Xayoldir yagona ovunchi uning,
Tiriklik manbai orzudir, xolos.

6

Quyosh tong oldida qizargan kabi,
G‘unchalar qisinib yuz yorgan kabi
Iymanib kelasan,
ochilolmaysan:
«Anavilar bor-da, o‘shalar…» deysan.

Qo‘lingda Zuhradan go‘yo bir xat bor,
Go‘yoki Laylidan meros qismat bor,
Ming yillik yozg‘utdan qutulolmaysan:
«Anavilar bor-da, o‘shalar…» deysan.

Azizim, yulduzlar falakda baxtli,
Inson o‘z kalbida — yurakda baxtli…
Sen sira o‘zingni nurga solmaysan:
«Anavilar bor-da, o‘shalar…» deysan.

Gulim, «o‘sha»larga o‘chma-o‘ch ochil,
sening uchun bugun bog‘lar bo‘sh, ochil!
Ularni qo‘yaver, ular qolmaslar,
chunki bizlar kabi seva olmaslar!

7

Turnalar uchdi,
Bulutlar ko‘chdi.
Og‘ochlarning barglari
Yerlara tushdi.
G‘amgin ko‘rdim seni bu kez-a,
Bahoringni bermagil kuza,
Tabassum qil!

Nechun oy yo‘qdir,
Nurga joy yo‘qdir.
Yoshli ko‘zing bor,
Jo‘shqin soy yo‘qdir.
G‘amgin ko‘rdim seni bu kez-a,
Yosh yarashmas bu chaqmoq ko‘za,
Tabassum qil!

Javobsiz so‘zim,
Zor o‘ldi ko‘zim.
Darding nadir, ayt,
Jon tutay o‘zim.
G‘amgin ko‘rdim seni bu kez-a,
G‘am tushmasin bu shirin so‘za,
Tabassum qil!

Qo‘zg‘olsin tog‘lar,
Chayqalsin bog‘lar,
Quyosh yuzindan
Yo‘qolsin dog‘lar.
G‘amgin ko‘rdim seni bu kez-a,
Dog‘ yarashmas bu oppoq yuza,
Tabassum qil!

8

Nogahon derazam chertilar.
Kelgan kim? Ayni tong ne sazo! …
Yozaman deb xatlar,
yozmadi.
Kimdi u? E, senmi, xush sabo!

Sabojon, bor o‘shal bog‘ tomon,
Gullarni gapga sol tamanno.
Keltirgil iforli xabarlar,
Bor, sodiq sirdoshim, xush sabo.

U barmoq tekizib junjikkan
muz buloq ustida bo‘l paydo.
Oppoqmi suv osti toshlari,
so‘zlab ber, jon do‘stim, xush sabo.

Bor! Uning darchasin to‘sguvchi
ichkovak tolni eg, sol g‘avg‘o…
Oq qog‘oz yotarmi so‘rida,
o‘sma-chi, qalam-chi, ayt, sabo?

Fazoni bo‘ylaydi yo‘ldoshlar,
Yer bilan so‘zlashar Oy, Zuhro…
Shu yaqin, sas yotar bir joydan
Menga hech xabar yo‘q, xat… sabo…

9

Sog‘indim men seni.
Ko‘rgim keladi,
Lekin aytolmayman hech kimga buni.
Shahar g‘uj tosh o‘rmon. Boshimga tushgan
quyoshga talpingan og‘ochning kuni.

Sog‘indim.
Kun-tunlar qatlandi qalbda
Rangin ipaklari sog‘inchning.
Agar
yoysam yo‘llardagi simyog‘ochlarga
zorlanib yetardi Samarqand qadar.
Sog‘indim, jahonda balki hech bir til
hijronni mukammal yozganmas hali.
Qadim yozmalardek ul kunlar yitdi,
bir so‘zingni eslash olam tasalli…
Daraxtman.
Men million yaprog‘im bilan
boqaman zor titrab sen kelar kunga.
Sog‘indim men seni.
Ko‘rgim keladi,
Lekin aytolmayman buni hech kimga.

10

Umr o‘tar,vaqt o‘tar,
Xonlar o‘tar,taxt o‘tar,
Omad o‘tar,baxt o‘tar,
Lekin hech qachon chiqmas yodimdan
Sening yurishlaring,sening kulishlaring.

Bahorda bog‘ na go‘zal,
Qor tushsa tog‘ na go‘zal,
Bu yoshlik chog‘ na go‘zal,
Lekin hech qachon chiqmas yodimdan
So‘zsiz qarashlaring,holim so‘rashlaring.

Oy chiqar goh zaholi,
Do‘stlar ko‘pdir vafoli,
Hayot shundan safoli,
Lekin hech qachon chiqmas yodimdan
Sokin so‘zlashlaring,pinhon izlashlaring.

Umr — yo‘l, qayrilish ko‘p,
Uchrashish, ayriliq ko‘p,
Unutish,aytilish ko‘p,
Lekin hech qachon chiqmas yodimdan
O‘sha kulishlaring,o‘sha kelishlaring…

11

Mumkinmi,
men bugun ketar chog‘ingda
Esdalikka biron narsa so‘rasam?
Bir ilinj istaydi yuragim sendan,
Fakat yupatmagil va ichma qasam.

Endi uchrashuvlar bo‘lmas, bilaman,
Bir kunda to‘rt fasl evrilmas endi.
G‘iybat qashqirlari, hasad itlari
Endi ochdan o‘ling, keting, bas endi…

Mumkinmi, men sendan ketar chog‘ingda
Esdalikka biron narsa o‘tinsam?
Uzun qora soching ko‘zdan uzildi,
Xo‘pmi, uzun tunga hamdard tutinsam?

Bir o‘xshamas qiliq qilsam nogahon
G‘ir-g‘ir yosh aylangan ul ko‘zlar qani? Qani
ul qish, kuzning zahridan zada —
Orzu qushlarimning osud maskani?

Senga ne berdnmki, bu soat yanib
Qalbimga bnr ovunch qilurman ta’ma?
Ketma deb aytishga haqqim yo‘q axir,
Xayr deyishga ham qo‘ymas bir nima…

Chunki sergak yog‘du, xushvaqt ruh bilan
Men tuydim, bilaman, sezasan sen ham:
Bizni uchrashtirdi sirli bir Shodlik,
Endi ayirmoqda anglab bo‘lmas G‘am…

Ilinj shul:
ko‘r taqdir ajratsa hamki,
Pinhona qovushgan ikki tuyg‘uni,
Mening yuragimdan uzolmas aslo
Sendan yodgor qolgan nurli qayg‘uni…

12

Million jajji fonus yoqdi zaraxtlar.
Kamalak. Yashillik. Yomg‘ir yuz foiz…
Imon keltirgayman ammo —
bu bog‘lar
yorug‘dir bizning-da sevgimiz bois.

Har og‘och, har shoxni uyg‘otdi navro‘z,
gul bilan qitiqlab karaxt tanini.
U seni ko‘rsatdi menga.
Va bildim
yuragim qayerda joylashganini!

Oh, bahor! Zaminning so‘z erkinligi!
Maysalar kuylashar ko‘kka o‘rlashib.
Shu buyuk quvonchga jo‘r bo‘ldik biz ham
lablarim lablaring bilan birlashib.

Umr nima o‘zi!
Imon keltiray,
hikmat bu, bahordek qisqa va ayon:
Sevgi ila ma’sud onlarni o‘yla,
asil umr shuldir. Qolgani — yolg‘on…

1979

Omon Matjon. O’rtamizda rirgina olma by Khurshid Davron on Scribd