Заҳириддин Муҳаммад Бобур шеърияти бугун ҳам ўзбек шоирларини ҳаяжонга солади, беназир шоир ғазалларида акс этган умумбашарий ғоялар изидан юришга даъват этади. Бугун сизга иқтидорли шоир ва таржимон Саййид Неъматуллоҳ Иброҳимнинг Бобур мирзо ғазалларига ёзган мухаммасларини тақдим этар эканмиз, буюк аждодимиз мероси нафақат кеча, бугун ҳам ва келажакда ҳам юракларимизда абадият сўзи сифатида янграшини таъкидлашни истардик.
Саййид Неъматуллоҳ Иброҳим
ЗАҲИРИДДИН МУҲАММАД БОБУР
ҒАЗАЛЛАРИГА МУХАММАСЛАР
БОБУР ҒАЗАЛИГА МУХАММАС (1)
Менга ёримнинг қарори келди сирфошдин яна,
Айри тушдим ғам чекурда сабру бардошдин яна.
Чун маломатлар етурда неча авбошдин яна,
Сочининг савдоси тушди бошима бошдин яна,
Тийра бўлди рўзгорим ул қаро қошдин яна.
Кўйи ҳажрининг тикону тошини тердим, вале
Неча ҳижрон андуҳини дилдан ўткардим, вале
Чун ул ойнинг телбадек бир ошиғи эрдим, вале
Мен худ ул тифли паривашға кўнгул бердим, вале
Хонумоним ногаҳон бузулмағай бошдин яна.
Ишқдин минг бор тирилдинг, ғамдин ўлдинг, эй кўнгул,
Кунда гул-гул очилиб, тун бирла сўлдинг, эй кўнгул,
Гоҳ кудурат, гоҳи дам шодлиққа тўлдинг, эй кўнгул,
Юз ямонлиғ кўруб ондин телба бўлдунг, эй кўнгул,
Яхшилиғни кўз тутарсен ул паривашдин яна.
Бемеҳрлиғ кўргизиб ҳар дамда кўнглум сарвари,
Бўлди кўксум минг ўкунчу ноумидлиғ мазҳари,
Аҳволимдин, водариғо, кулгай ул ёшу қари,
Тош урар атфол мени, уйида фориғ ул пари,
Телбалардек қичқирурман ҳар замон тошдин яна.
Неъматуллоҳ, дилда борин ёзубон ашъор битай,
Анда розим жон ила ҳам қон ила худ сабт этай,
Сўнг видоъ деб бошим оққан ёқлара, майли, кетай,
Оёғим етгунча Бобурдек кетар эрдим, нетай,
Сочининг савдоси тушти бошима бошдин яна.
БОБУР ҒАЗАЛИГА МУХАММАС (2)
Рўзгорим баланду паст, бу дам умрим довонидур,
Гаҳи шоду гаҳи ношод—бу қисматнинг давомидур,
Ки худ Афғону Ҳинд шоҳи—гадойи андижонийдур,
Баҳор айёмидур дағи йигитликнинг авонидур,
Кетур, соқий, шароби нобким, ишрат замонидур.
Замин зийнат топур ёшил ва саҳни осмон нилгун,
Фараҳдин дил гупургайдур, соғинчдан ул жигарлар хун,
Гаҳе танбур, гаҳе чангдин таралгайдур садо мавзун,
Гаҳе саҳро узори лола шаклидин эрур гулгун,
Гаҳе саҳни чаман гул чеҳрасидин арғувонийдур.
Аройиш топқуси ҳар ён: хок-харсанг гуллардин,
Муғаннийлар созин жўрлаб, топур оҳанг гуллардин,
Мулойим фитрате илҳом олур хушранг гуллардин,
Яна саҳни чаман бўлди мунаққашранг гуллардин,
Магарким сунънинг наққошиға ранг имтиҳонидур.
Томоша айлабон ҳуснинг келур хулд ҳурларин ори,
Дағи сендек бирор борму бу даврон ўзга дилдори?
Кўзунг, эй ой, чу мавзун наргис чашми хуммори,
Юзунг, эй сарв, жоним гулшанининг тоза гулзори,
Қадинг, эй гул, ҳаётим боғининг сарви равонидур.
Макони Ҳинд бўлубтур, лек туркий қони Бобурнинг,
Не вуслат ичра кечди, Неъматуллоҳ, они Бобурнинг?
Чу ишқдин нур ила эврилди бу тўрт ёни Бобурнинг,
На ерда бўлсанг, эй гул, андадур чун жони Бобурнинг,
Ғарибингға тараҳҳум айлағилким, анда жонидур.
БОБУР ҒАЗАЛИГА МУХАММАС (3)
Адл ила салтанат юрутмоқ керак,
Жафо илдизларин қурутмоқ керак.
Номни яхшиликка киритмоқ керак,
Ўзни, кўнгул, айш ила тутмоқ керак,
Бизни унутқонни унутмоқ керак.
Ҳиммат камарин боғлаб, белни сириб,
Гулшан ичра райҳону гуллар териб,
Наврўз келгунича музлар эриб,
Айшу тараб гулбуниға сув бериб,
Ғусса ниҳолини қурутмоқ керак.
Боқдим, нигоҳларингда ғам кўптурур,
Бири кам дунёда чун кам кўптурур,
Излагил, умрингда хуш дам кўптурур,
Ҳар нимага ғам ема, ғам кўптурур,
Айш била ўзни овутмоқ керак.
Озурдадир дийда намидин кўнгул,
Оламнинг туганмас ғамидин кўнгул,
Тўлмади дунёнинг камидин кўнгул,
Титрайдурур зуҳд дамидин кўнгул,
Ишқ ўти бирла ёрутмоқ керак,
Маърифатни дўст тут, нурдурур ул,
Неъматуллоҳ, кўнглинг ичра элтгай гул,
Сендин олдин ўтқондин насиҳат бул:
Қўйма машаққат аро, Бобур, кўнгул,
Ўзни фароғат била тутмоқ керак.
БОБУР ҒАЗАЛИГА МУХАММАС (4)
Кимки бўлғай худ ўзингдек дайр аро бори анинг,
Кимда бўлса айтгудек кўнглида изҳори анинг,
Ҳеч маҳал кўрмас хазон умрию гулзори анинг,
Кимки бўлғай сен киби оламда дилдори анинг,
Ҳар қаён азм айласа, бўлғай Худо ёри анинг.
Фирқат ичра қайғурурсам, толғудектур хотирим,
Васлини ёдлар эсам, куч олғудектур хотирим,
Ҳажр аро қолсам агар, йўқолғудектур хотирим,
Кўйидин мен азм этармен, қолғудектур хотирим,
Хотиримни сахласа, Тенгри нигаҳдори анинг.
Ҳажридин тиғ тортилур қолғунча бу кўксимда захм,
Кўнглим ичра бўлди пайдо ноумидлиғ бирла ваҳм,
Бир боқишдин англағай аҳволими ул аҳли фаҳм,
Келдим эрса келмади ҳаргиз анинг кўнглиға раҳм,
Бордим, аммо бормади кўнглимдин озори анинг.
Юрмагимни кўйида ул ёр қилса зажрким,
Ҳукмидин гар етса ғамлар кўнглима шул таврким,
Гар сукут сахларса, менга хуш сафову сабрким,
Ул қуёшдин не осиғ чекмак жафову жаврким,
Майли йўқтур заррае меҳру вафо сори анинг.
Неъматуллоҳ келмади, мен азм айлай, Бобуро,
Бул ғанимат роҳ аро ўзни авайлай, Бобуро,
Икки йўлдин, билмадим, қай бирни сайлай, Бобуро,
Борғай эрдим бош ила кўйига найлай, Бобуро,
Ҳар қачон борсам эшигига, келур ори анинг.
БОБУР ҒАЗАЛИГА МУХАММАС (5)
Ҳузуринг истабон мунча ойу йиллардин ўтгаймен,
Висолинг шавқи-ла ўзни топиб, гоҳо унутгаймен,
Бу байтим сатрини қатра-қатра хун бирла битгаймен,
Жамолинг васфини, эй ой,неча элдин эшитгаймен,
Не кун бўлғай висолингға мени дилхаста етгаймен.
Тадаббур* бирла гоҳи гоҳ худ ул ҳукмингда турғайсен,
Такаллум бирла гоҳи гоҳ чаман саҳнида юрғайсен,
Табассум бирла гоҳи гоҳ юзунг мен сори бурғайсен,
Тараҳҳум юзидин юзунгни кўрмакка буюрғайсен,
Хуш улким, оразингни кўргамен, сўзунг эшитгаймен.
Садоқат бобида мендин вафодорлиғ талаб қилғил,
Саодат бобида ўзни мукаррам бил, муаззам бил,
Бу жунунлиғ аро ҳуснинг фироғинда мени бедил—
Итингдурмен, сочинг занжирини бўйнимға маҳкам қил,
Ки водийи фироқинг ичра, қўрқармен, йитгаймен.
Тадарруъ* айласанг менга, юзунгға пардалар тутсанг,
Тағофул айласанг, токи мени мазлумни тарк этсанг,
Тамаддун* қилмасанг, қош қоқиб ул ағёр сари кетсанг,
Тараҳҳум қилмасанг ё боқмай истиғно била ўтсанг,
Тазарруъ қилғамен ё йиғлағаймен, ўзга нетгаймен.
Лабим етмас эса соқий узатган май аёғига,
Суянсам, Неъматуллоҳ, гар мен ул хорлиғ таёғига,
Билолмам, кетгамен узлат тутиб юртнинг қаёғига,
Муяссар бўлмаса бошимни қўймоқлик аёғига,
Бошимни олиб, эй Бобур, аёқ етганча кетгаймен.
——————
*Тадаббур—чора-тадбир кўрмоқ.
*Тадарруъ—ёпиниш, парда тутиш.
*Тамаддун— маданиятли бўлиш (бу ўринда “одобли бўлиш” маъносида).
2010-11 йиллар
Zahiriddin Muhammad Bobur she’riyati bugun ham o‘zbek shoirlarini hayajonga soladi, benazir shoir g‘azallarida aks etgan umumbashariy g‘oyalar izidan yurishga da’vat etadi. Bugun sizga iqtidorli shoir va tarjimon Sayyid Ne’matulloh Ibrohimning Bobur mirzo g‘azallariga yozgan muxammaslarini taqdim etar ekanmiz, buyuk ajdodimiz merosi nafaqat kecha, bugun ham va kelajakda ham yuraklarimizda abadiyat so‘zi sifatida yangrashini ta’kidlashni istaymiz.
Sayyid Ne’matulloh Ibrohim
ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR
G‘AZALLARIGA MUXAMMASLAR
BOBUR G‘AZALIGA MUXAMMAS (1)
Menga yorimning qarori keldi sirfoshdin yana,
Ayri tushdim g‘am chekurda sabru bardoshdin yana.
Chun malomatlar yeturda necha avboshdin yana,
Sochining savdosi tushdi boshima boshdin yana,
Tiyra bo‘ldi ro‘zgorim ul qaro qoshdin yana.
Ko‘yi hajrining tikonu toshini terdim, vale
Necha hijron anduhini dildan o‘tkardim, vale
Chun ul oyning telbadek bir oshig‘i erdim, vale
Men xud ul tifli parivashg‘a ko‘ngul berdim, vale
Xonumonim nogahon buzulmag‘ay boshdin yana.
Ishqdin ming bor tirilding, g‘amdin o‘lding, ey ko‘ngul,
Kunda gul-gul ochilib, tun birla so‘lding, ey ko‘ngul,
Goh kudurat, gohi dam shodliqqa to‘lding, ey ko‘ngul,
Yuz yamonlig‘ ko‘rub ondin telba bo‘ldung, ey ko‘ngul,
Yaxshilig‘ni ko‘z tutarsen ul parivashdin yana.
Bemehrlig‘ ko‘rgizib har damda ko‘nglum sarvari,
Bo‘ldi ko‘ksum ming o‘kunchu noumidlig‘ mazhari,
Ahvolimdin, vodarig‘o, kulgay ul yoshu qari,
Tosh urar atfol meni, uyida forig‘ ul pari,
Telbalardek qichqirurman har zamon toshdin yana.
Ne’matulloh, dilda borin yozubon ash’or bitay,
Anda rozim jon ila ham qon ila xud sabt etay,
So‘ng vido’ deb boshim oqqan yoqlara, mayli, ketay,
Oyog‘im yetguncha Boburdek ketar erdim, netay,
Sochining savdosi tushti boshima boshdin yana.
BOBUR G‘AZALIGA MUXAMMAS (2)
Ro‘zgorim balandu past, bu dam umrim dovonidur,
Gahi shodu gahi noshod—bu qismatning davomidur,
Ki xud Afg‘onu Hind shohi—gadoyi andijoniydur,
Bahor ayyomidur dag‘i yigitlikning avonidur,
Ketur, soqiy, sharobi nobkim, ishrat zamonidur.
Zamin ziynat topur yoshil va sahni osmon nilgun,
Farahdin dil gupurgaydur, sog‘inchdan ul jigarlar xun,
Gahe tanbur, gahe changdin taralgaydur sado mavzun,
Gahe sahro uzori lola shaklidin erur gulgun,
Gahe sahni chaman gul chehrasidin arg‘uvoniydur.
Aroyish topqusi har yon: xok-xarsang gullardin,
Mug‘anniylar sozin jo‘rlab, topur ohang gullardin,
Muloyim fitrate ilhom olur xushrang gullardin,
Yana sahni chaman bo‘ldi munaqqashrang gullardin,
Magarkim sun’ning naqqoshig‘a rang imtihonidur.
Tomosha aylabon husning kelur xuld hurlarin ori,
Dag‘i sendek biror bormu bu davron o‘zga dildori?
Ko‘zung, ey oy, chu mavzun nargis chashmi xummori,
Yuzung, ey sarv, jonim gulshanining toza gulzori,
Qading, ey gul, hayotim bog‘ining sarvi ravonidur.
Makoni Hind bo‘lubtur, lek turkiy qoni Boburning,
Ne vuslat ichra kechdi, Ne’matulloh, oni Boburning?
Chu ishqdin nur ila evrildi bu to‘rt yoni Boburning,
Na yerda bo‘lsang, ey gul, andadur chun joni Boburning,
G‘aribingg‘a tarahhum aylag‘ilkim, anda jonidur.
BOBUR G‘AZALIGA MUXAMMAS (3)
Adl ila saltanat yurutmoq kerak,
Jafo ildizlarin qurutmoq kerak.
Nomni yaxshilikka kiritmoq kerak,
O‘zni, ko‘ngul, aysh ila tutmoq kerak,
Bizni unutqonni unutmoq kerak.
Himmat kamarin bog‘lab, belni sirib,
Gulshan ichra rayhonu gullar terib,
Navro‘z kelgunicha muzlar erib,
Ayshu tarab gulbunig‘a suv berib,
G‘ussa niholini qurutmoq kerak.
Boqdim, nigohlaringda g‘am ko‘pturur,
Biri kam dunyoda chun kam ko‘pturur,
Izlagil, umringda xush dam ko‘pturur,
Har nimaga g‘am yema, g‘am ko‘pturur,
Aysh bila o‘zni ovutmoq kerak.
Ozurdadir diyda namidin ko‘ngul,
Olamning tuganmas g‘amidin ko‘ngul,
To‘lmadi dunyoning kamidin ko‘ngul,
Titraydurur zuhd damidin ko‘ngul,
Ishq o‘ti birla yorutmoq kerak,
Ma’rifatni do‘st tut, nurdurur ul,
Ne’matulloh, ko‘ngling ichra eltgay gul,
Sendin oldin o‘tqondin nasihat bul:
Qo‘yma mashaqqat aro, Bobur, ko‘ngul,
O‘zni farog‘at bila tutmoq kerak.
BOBUR G‘AZALIGA MUXAMMAS (4)
Kimki bo‘lg‘ay xud o‘zingdek dayr aro bori aning,
Kimda bo‘lsa aytgudek ko‘nglida izhori aning,
Hech mahal ko‘rmas xazon umriyu gulzori aning,
Kimki bo‘lg‘ay sen kibi olamda dildori aning,
Har qayon azm aylasa, bo‘lg‘ay Xudo yori aning.
Firqat ichra qayg‘urursam, tolg‘udektur xotirim,
Vaslini yodlar esam, kuch olg‘udektur xotirim,
Hajr aro qolsam agar, yo‘qolg‘udektur xotirim,
Ko‘yidin men azm etarmen, qolg‘udektur xotirim,
Xotirimni saxlasa, Tengri nigahdori aning.
Hajridin tig‘ tortilur qolg‘uncha bu ko‘ksimda zaxm,
Ko‘nglim ichra bo‘ldi paydo noumidlig‘ birla vahm,
Bir boqishdin anglag‘ay ahvolimi ul ahli fahm,
Keldim ersa kelmadi hargiz aning ko‘nglig‘a rahm,
Bordim, ammo bormadi ko‘nglimdin ozori aning.
Yurmagimni ko‘yida ul yor qilsa zajrkim,
Hukmidin gar yetsa g‘amlar ko‘nglima shul tavrkim,
Gar sukut saxlarsa, menga xush safovu sabrkim,
Ul quyoshdin ne osig‘ chekmak jafovu javrkim,
Mayli yo‘qtur zarraye mehru vafo sori aning.
Ne’matulloh kelmadi, men azm aylay, Boburo,
Bul g‘animat roh aro o‘zni avaylay, Boburo,
Ikki yo‘ldin, bilmadim, qay birni saylay, Boburo,
Borg‘ay erdim bosh ila ko‘yiga naylay, Boburo,
Har qachon borsam eshigiga, kelur ori aning.
BOBUR G‘AZALIGA MUXAMMAS (5)
Huzuring istabon muncha oyu yillardin o‘tgaymen,
Visoling shavqi-la o‘zni topib, goho unutgaymen,
Bu baytim satrini qatra-qatra xun birla bitgaymen,
Jamoling vasfini, ey oy,necha eldin eshitgaymen,
Ne kun bo‘lg‘ay visolingg‘a meni dilxasta yetgaymen.
Tadabbur* birla gohi goh xud ul hukmingda turg‘aysen,
Takallum birla gohi goh chaman sahnida yurg‘aysen,
Tabassum birla gohi goh yuzung men sori burg‘aysen,
Tarahhum yuzidin yuzungni ko‘rmakka buyurg‘aysen,
Xush ulkim, orazingni ko‘rgamen, so‘zung eshitgaymen.
Sadoqat bobida mendin vafodorlig‘ talab qilg‘il,
Saodat bobida o‘zni mukarram bil, muazzam bil,
Bu jununlig‘ aro husning firog‘inda meni bedil—
Itingdurmen, soching zanjirini bo‘ynimg‘a mahkam qil,
Ki vodiyi firoqing ichra, qo‘rqarmen, yitgaymen.
Tadarru’* aylasang menga, yuzungg‘a pardalar tutsang,
Tag‘oful aylasang, toki meni mazlumni tark etsang,
Tamaddun* qilmasang, qosh qoqib ul ag‘yor sari ketsang,
Tarahhum qilmasang yo boqmay istig‘no bila o‘tsang,
Tazarru’ qilg‘amen yo yig‘lag‘aymen, o‘zga netgaymen.
Labim yetmas esa soqiy uzatgan may ayog‘iga,
Suyansam, Ne’matulloh, gar men ul xorlig‘ tayog‘iga,
Bilolmam, ketgamen uzlat tutib yurtning qayog‘iga,
Muyassar bo‘lmasa boshimni qo‘ymoqlik ayog‘iga,
Boshimni olib, ey Bobur, ayoq yetgancha ketgaymen.
——————
*Tadabbur—chora-tadbir ko‘rmoq.
*Tadarru’—yopinish, parda tutish.
*Tamaddun— madaniyatli bo‘lish (bu o‘rinda “odobli bo‘lish” ma’nosida).
2010-11 yillar
