Икки йилча аввал сайтимизда атоқли адиб Шукур Холмирзаев билан «Жаҳонбоп асар ёза оламан,лекин…» сарлавҳаси остидаги суҳбат  эълон қилинган эди (Cуҳбат 2002 йилда адабиёт газетасида чоп этилган). 2015 йилнинг баҳорида менга сурхондарёлик дўстларим, ўша суҳбатда адибнинг «Гулистон» журналида босилаётган «От йили» номли қиссанинг сўнгги 25 бети йўқолгани ҳақидаги гапига диққатни қаратиб, асарнинг тўлиқ нусхаси Деновда мавжудлиги ҳақида хабар беришди, кўп ўтмай қиссанинг 140 варақдан иборат компьютерда терилган  нусхасини ҳам юборишди. Июль ойининг бошида асарнинг йўқолган қисми топилгани ва яқин кунларда уни эълон қилишимиз ҳақидаги маълумотни қўшиб, «Жаҳонбоп асар ёза оламан,лекин…» суҳбати қўйилган саҳифани  қайтадан янгиладик.

  Аммо, кўп ўтмай, асар аслида йўқолмагани ва тўлиқ босилгани ҳақида хабар топгач, нотўғри  маълумот сайтдан олиб қўйилди ва саҳифа остида бу ҳақда изоҳ ёзиб қўйилди (Суҳбат билан мана бу саҳифада танишинг).

Куни-кеча адибнинг қизи Сайёра Холмирзаева менга қўнғироқ қилиб, бу чалкашлик сабабини суриштирди. У қўнғироқ қилган пайтда мен ўзимга боғлиқ бўлмаган банд ҳолатда бўлганим сабабидан унга тўлиқ жавоб бериш имконияти йўқ эди. Бугун ушбу муаммога ойдинлик киритиш мақсадида ёзилган Сайёра Холмирзаеванинг мақоласини сайтда эълон қилишни маъқул топдим

ШУКУР ХОЛМИРЗАЕВНИНГ ҚЎЛЁЗМАСИ ТОПИЛДИМИ?
Сайёра ХОЛМИРЗАЕВА

   Адам – Ўзбекистон халқ ёзувчиси Шукур Холмирзаевнинг ижодини яхши билган танишлари, шогирдлари ва уларнинг асарларини таҳлил қилиб ўрганаётган тадқиқотчилар менга қўнғироқ қилиб, адибнинг “От йили” қиссасини журнал вариантда ўқиганликларини ва нима учун шунча йилдан сўнг “йўқолган асар” сифатида эълон қилинганига ҳайронликларини билдириб, мендан изоҳ сўраётганликлари сабабли ушбу ёзишга қарор қилдим. Чунки шу ҳолатни мен улардан эшитиб, ўзим ҳам таажжубда эдим.

Суриштириб-билсам, Хуршид Давроннинг сайтида адамнинг “Жаҳонбоп асар ёза оламан, лекин…” сарлавҳали суҳбати эълон қилинган, унга сайт муаллифи томонидан юқоридаги саволларнинг келиб чиқишига сабаб бўлган кириш сўз ёзилган экан.

Хуршид Даврон билан телефон орқали гаплашиб, адамнинг асари ҳақида нотўғри ахборот кетганлигини, нималарга асосланиб бундай маълумот берилганлиги сабабини сўраганимда, афсуски,  тўлиқ жавоб ололмадим. Ҳатто Хуршид Даврон асар “Гулистон” журналида (адам ҳаётликларида) тўлиқ ҳолатда чоп этилганлигини ҳам кейин суриштириб билганликларини айтдилар.

Энди мен, Сайёра Холмирзаева – адамнинг бир вориси, адабий меросхўри сифатида қуйидагиларни маълум қилмоқчиман.

“От йили” қиссаси ҳажм жиҳатидан катталиги, кенг қамровлилиги билан ажралиб туради. Қиссанинг ёзилган қисмлари журналда кетма-кет босилган, яъни адам давомини ёзаверганлар, журнал таҳририяти эса асарнинг тайёр қисмларини икки йил мобайнида (2002-2004 йилларда) мунтазам чоп этиб турган. Қачон охирги нуқта қўйилиши, ўйланган фикрлар қоғозга тушиб якунланиши фақат адамнинг ўзларига маълум эди.

“От йили” ҳикоя деб бошланган бўлса-да, ёзиш жараёнида жанри қисса деб белгиланган. Адамнинг “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2002 йил 22 ноябрдаги сонида эълон қилинган “Жаҳонбоп асар ёза оламан, лекин…” номли суҳбатида келтирилган “Орада кўч-кўрон билан бўлиб, охирги йигирма беш варағи йўқолибди. Билмадим. Давомини қайтадан ёзсамми… Ёзсам, қандай чиқаркан, тушунмай қолдим”, деган парчанинг изоҳини берсам.

Адам – Шукур Холмирзаев ҳар йили баҳор, ёз ҳатто куз фаслида ҳам ўз дала-боғларида яшаб ижод қиларди. Фақат ёғингарчилик бошланиб, совуқ тушиш арафасидагина шаҳардаги уйларига қайтардилар. Адам “кўч-кўрон билан” деганда дачаларидан шаҳарга кўчишни назарда тутганлар. Охирги 25 бет деганларининг айримларини ҳам кейин топганлар ва асар давомини ёзишни тўхтатмаганлар. Ёзганда ҳам яна бир йилдан ортиқроқ ёзганлар (асар 41 бобдан иборат).

Адам 2002 йилнинг декабрига қадар (декабр ойида Деновга укам Жаҳонгир билан “Чағониён” газетасининг юбилейига боришган), яъни улар билан газетада суҳбат чоп этилгунга қадар Сурхондарёга – унинг ҳеч қайси туманига бормаганлар. Умуман, адамнинг ёзаётган асарларини ўзлари билан четган чиққанда олиб юрадиган одатлари йўқ эди, столларида қоларди.

Адам – Шукур Холмирзаевнинг “Сайланма”ларининг 5-жилдида талабалик вақтидаёқ чоп этилган (1960 йилда) “Оқ отли” номли биринчи қиссаларидан тортиб, сўнгги ёзилган қиссалари – “От йили”гача эълон қилиниши режалаштирилган. Аниқроғи, ушбу 5-жилдда адамнинг еттита қиссаси жамланган (тадрижий равишда). “От йили” қиссасини нашрга тайёрлашда асл нусхасидан ҳамда журнал вариантидан фойдаланганман. 2010 йилдаёқ ушбу жилднинг корректурасини (“Шарқ” нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси) ўқиб чиққанман, чоп этилишининг муддати навбат кутиб қолди. Китоб ҳолида қисса (“От йили”) 215 бетдан иборат. Бу йилнинг охирида яхши ўзгаришлар – илгарига силжишлар юз беришига умид қиламан (Бу ҳақда “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг 2015 йил 27 март сонида “Асарларим ўз қадрини топади” сарлавҳаси остида адамнинг ижодларини ўрганиш бўйича мен билан қилинган суҳбатда ҳам айтилган).

Яна қайтараманки, буларни ёзишимга сабаб, адам – Ш.Холмирзаевнинг ижодлари тарғиб этилиши, таржима қилиниши, қадрланиши, ўз ўрнинин топиши, ўрганилиши тарафдориман, лекин ёзувчининг ижоди ҳақида тўлиқ ўрганилмаган, аниқланмаган маълумотлар берилишига қаршиман. Буни талаб қилишга маънавий ҳамда ҳуқуқий ҳаққим бор.

Шу сабаб бўлиб, адамнинг адабий меросларини тўплаш борасида уларга ёзилган ва уларнинг яқинларига, дўстларига, устозларига ёзган мактубларини тўплаб, чоп эттиришга тайёрлаётганимни айтиб ўтмоқчиман. Бирор маълумот бўлса, мен билан боғлансангизлар ёки shukurxolmirzaijodi@mail.ru электрон манзилига жўнатсангизлар, миннатдор бўлардим.

Шукур Холмирзаев шоир Йўлдош Сулаймон билан Дўрмон боғида

  Ikki yilcha avval saytimizda atoqli adib Shukur Xolmirzaev bilan «Jahonbop asar yoza olaman,lekin…» sarlavhasi ostidagi suhbat e’lon qilingan edi (Cuhbat 2002 yilda adabiyot gazetasida chop etilgan). 2015 yilning bahorida menga surxondaryolik do’stlarim, o’sha suhbatda adibning «Guliston» jurnalida bosilayotgan «Ot yili» nomli qissaning so’nggi 25 beti yo’qolgani haqidagi gapiga diqqatni qaratib, asarning to’liq nusxasi Denovda mavjudligi haqida xabar berishdi, ko’p o’tmay qissaning 140 varaqdan iborat kompyuterda terilgan nusxasini ham yuborishdi. Iyul` oyining boshida asarning yo’qolgan qismi topilgani va yaqin kunlarda uni e’lon qilishimiz haqidagi ma’lumotni qo’shib, «Jahonbop asar yoza olaman,lekin…» suhbati qo’yilgan sahifani qaytadan yangiladik.

  Ammo, ko’p o’tmay, asar aslida yo’qolmagani va to’liq bosilgani haqida xabar topgach, noto’g’ri ma’lumot saytdan olib qo’yildi va sahifa ostida bu haqda izoh yozib qo’yildi (Suhbat bilan mana bu sahifada tanishing).

Kuni-kecha adibning qizi Sayyora Xolmirzaeva menga qo’ng’iroq qilib, bu chalkashlik sababini surishtirdi. U qo’ng’iroq qilgan paytda men o’zimga bog’liq bo’lmagan band holatda bo’lganim sababidan unga to’liq javob berish imkoniyati yo’q edi. Bugun ushbu muammoga oydinlik kiritish maqsadida yozilgan Sayyora Xolmirzaevaning maqolasini saytda e’lon qilishni ma’qul topdim

SHUKUR XOLMIRZAEVNING QO’LYOZMASI TOPILDIMI?
Sayyora XOLMIRZAEVA

    Adam – O’zbekiston xalq yozuvchisi Shukur Xolmirzaevning ijodini yaxshi bilgan tanishlari, shogirdlari va ularning asarlarini tahlil qilib o’rganayotgan tadqiqotchilar menga qo’ng’iroq qilib, adibning “Ot yili” qissasini jurnal variantda o’qiganliklarini va nima uchun shuncha yildan so’ng “yo’qolgan asar” sifatida e’lon qilinganiga hayronliklarini bildirib, mendan izoh so’rayotganliklari sababli ushbu yozishga qaror qildim. Chunki shu holatni men ulardan eshitib, o’zim ham taajjubda edim.

Surishtirib-bilsam, Xurshid Davronning saytida adamning “Jahonbop asar yoza olaman, lekin…” sarlavhali suhbati e’lon qilingan, unga sayt muallifi tomonidan yuqoridagi savollarning kelib chiqishiga sabab bo’lgan kirish so’z yozilgan ekan.

Xurshid Davron bilan telefon orqali gaplashib, adamning asari haqida noto’g’ri axborot ketganligini, nimalarga asoslanib bunday ma’lumot berilganligi sababini so’raganimda, afsuski, to’liq javob ololmadim. Hatto Xurshid Davron asar “Guliston” jurnalida (adam hayotliklarida) to’liq holatda chop etilganligini ham keyin surishtirib bilganliklarini aytdilar.

Endi men, Sayyora Xolmirzaeva – adamning bir vorisi, adabiy merosxo’ri sifatida quyidagilarni ma’lum qilmoqchiman.

“Ot yili” qissasi hajm jihatidan kattaligi, keng qamrovliligi bilan ajralib turadi. Qissaning yozilgan qismlari jurnalda ketma-ket bosilgan, ya’ni adam davomini yozaverganlar, jurnal tahririyati esa asarning tayyor qismlarini ikki yil mobaynida (2002-2004 yillarda) muntazam chop etib turgan. Qachon oxirgi nuqta qo’yilishi, o’ylangan fikrlar qog’ozga tushib yakunlanishi faqat adamning o’zlariga ma’lum edi.

“Ot yili” hikoya deb boshlangan bo’lsa-da, yozish jarayonida janri qissa deb belgilangan. Adamning “O’zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining 2002 yil 22 noyabrdagi sonida e’lon qilingan “Jahonbop asar yoza olaman, lekin…” nomli suhbatida keltirilgan “Orada ko’ch-ko’ron bilan bo’lib, oxirgi yigirma besh varag’i yo’qolibdi. Bilmadim. Davomini qaytadan yozsammi… Yozsam, qanday chiqarkan, tushunmay qoldim”, degan parchaning izohini bersam.

Adam – Shukur Xolmirzaev har yili bahor, yoz hatto kuz faslida ham o’z dala-bog’larida yashab ijod qilardi. Faqat yog’ingarchilik boshlanib, sovuq tushish arafasidagina shahardagi uylariga qaytardilar. Adam “ko’ch-ko’ron bilan” deganda dachalaridan shaharga ko’chishni nazarda tutganlar. Oxirgi 25 bet deganlarining ayrimlarini ham keyin topganlar va asar davomini yozishni to’xtatmaganlar. Yozganda ham yana bir yildan ortiqroq yozganlar (asar 41 bobdan iborat).

Adam 2002 yilning dekabriga qadar (dekabr oyida Denovga ukam Jahongir bilan “Chag’oniyon” gazetasining yubileyiga borishgan), ya’ni ular bilan gazetada suhbat chop etilgunga qadar Surxondaryoga – uning hech qaysi tumaniga bormaganlar. Umuman, adamning yozayotgan asarlarini o’zlari bilan chetgan chiqqanda olib yuradigan odatlari yo’q edi, stollarida qolardi.

Adam – Shukur Xolmirzaevning “Saylanma”larining 5-jildida talabalik vaqtidayoq chop etilgan (1960 yilda) “Oq otli” nomli birinchi qissalaridan tortib, so’nggi yozilgan qissalari – “Ot yili”gacha e’lon qilinishi rejalashtirilgan. Aniqrog’i, ushbu 5-jildda adamning yettita qissasi jamlangan (tadrijiy ravishda). “Ot yili” qissasini nashrga tayyorlashda asl nusxasidan hamda jurnal variantidan foydalanganman. 2010 yildayoq ushbu jildning korrekturasini (“Sharq” nashriyot-matbaa aktsiyadorlik kompaniyasi) o’qib chiqqanman, chop etilishining muddati navbat kutib qoldi. Kitob holida qissa (“Ot yili”) 215 betdan iborat. Bu yilning oxirida yaxshi o’zgarishlar – ilgariga siljishlar yuz berishiga umid qilaman (Bu haqda “O’zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining 2015 yil 27 mart sonida “Asarlarim o’z qadrini topadi” sarlavhasi ostida adamning ijodlarini o’rganish bo’yicha men bilan qilingan suhbatda ham aytilgan).

Yana qaytaramanki, bularni yozishimga sabab, adam – SH.Xolmirzaevning ijodlari targ’ib etilishi, tarjima qilinishi, qadrlanishi, o’z o’rninin topishi, o’rganilishi tarafdoriman, lekin yozuvchining ijodi haqida to’liq o’rganilmagan, aniqlanmagan ma’lumotlar berilishiga qarshiman. Buni talab qilishga ma’naviy hamda huquqiy haqqim bor.

Shu sabab bo’lib, adamning adabiy meroslarini to’plash borasida ularga yozilgan va ularning yaqinlariga, do’stlariga, ustozlariga yozgan maktublarini to’plab, chop ettirishga tayyorlayotganimni aytib o’tmoqchiman. Biror ma’lumot bo’lsa, men bilan bog’lansangizlar yoki shukurxolmirzaijodi@mail.ru elektron manziliga jo’natsangizlar, minnatdor bo’lardim.