12 январ – Шоир ва таржимон Сулаймон Раҳмон таваллудининг 70 йиллиги
Забардаст шоир Сулаймон Раҳмонни муборак 70 ёши билан «Хуршид Даврон кутубхонаси» веб-саҳифаси муштарийлари, шеърият ихлосмандлари номидан чин юракдан табриклаймиз, саломатлик ва қаламига қувват тилаймиз.
Сулаймон РАҲМОН
«САЙЛАНМА»ДАН ШЕЪРЛАР
Сулаймон Раҳмон 1946 йилда туғилган. «Илдиз нима дейди?» (1973), «Хаёл» (1975), «Ҳилол» (1977), «Биллур қўнғироқлар» (1979), «Учинчи қиз» (1984), «Ойдин диёр» (1985), «Яйнаған ўлке» (1986, қорақалпоқ тилида), «Дарахтларни уйғотади шаббода» (1987) номли китоблари чоп этилган. Бир қатор шеърлари рус, испан, болгар, турк, туркман, тожик, қорақалпоқ тилларига таржима қилинган. Москвада, Ашхабодда, Исфарада бўлиб ўтган адабий анжуманларда (семинарлар, фестивалларда) иштирок этиб, ўша даврнинг машҳур шоирлари Қайсин Қулиев ва Давид Қуғултинов назарига тушган.
Сулаймон Раҳмон таржимасида шеърият мухлислари А. Пушкин, Ҳ. Ҳайне, А.Блок, Ю. Марцинкявичюс, А.Вознесенский, Қ.Қулиев, Ў. Сулаймонов, Г. Эмин, А.Софронов, Н.Грибачев, Ю.Воронов, Т.Қобулов ва жуда кўплаб бошқа рус, Оврупо ҳамда Африка шоирлари ижодидан баҳраманд бўлдилар. У Ж.Байроннинг «Дон Жуан» шеърий рўмонини, П. Неруданинг «Муштарак қўшиқ» шеърий эпопеясини ва Ж.Румийнинг «Маънавий маснавий» асарининг биринчи дафтарини она тилимизга ўгирди.
Наср ишқибозлари япон адиби К.Абэнинг «Яшик одам», рус ёзувчиси В.Шукшиннинг «Хўроз уч қичқиргунча», туркман Ў. Эминовнинг «Шиддат», болалар ёзувчиси Э.Успенскийнинг «Фёдор амаки кучук ва мушук», «Кафолат одамчалари» каби рўмон ва қиссаларини унинг таржимасида ўқидилар.
* * *
Кут, етиб боргайман бир кун ҳансираб,
йўлимни тўсса-да агар қонсираб
ҳасадлар,
аламлар,
таъналар,
тошлар…
Менга бас келолмас адоват, ҳасрат,
енголмас нолалар,
ғамлар,
кўзёшлар…
Кут, сенга етгайман, эй буюк МАҚСАД!
1964
* * *
Бу севгими, оташми, ғусса?
Ё Рабб, дилни тилиб ташлади!
Тасодифий ўша бир бўса
мени телба қилиб ташлади!
Кейин эса… начора, сенсиз
ёғиб ўтди далаларга қор;
кейин эса … бечора, сенсиз
келиб кетди неча бор баҳор;
кейин эса… менга овуниб
изларингни ахтарди йўллар;
кейин эса… сени соғиниб,
адо бўлди ҳажрингда гуллар;
кейин эса… кўзим хобини
тилаб олди уйқучи тоғлар;
кейин… қалбим изтиробини
кўтаролмай сарғайди боғлар…
Қайт, бу боғлар тамом сўлмасин,
қайт, вафодан ҳикоялар айт.
Майли, менга раҳминг келмасин,
табиатга шафқат қил фақат…
1965
* * *
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
ким у бузган ҳаловатини?
Босриқдими кўриб ёмон туш
ё газанда юлди патини?
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
ёлғизлик ё жондан ўтдими?
Куйдирдими юрагини ишқ,
ишонгани ташлаб кетдими?
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
тунни йиртар аччиқ ноласи.
Ё қилдими нобопроқ бир иш
эркаланиб тантиқ боласи?
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
митти жонда нечун шунча дод?
Юз бурдими ундан элу хеш,
қолмадими дўстда эътиқод?
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
қушим, сўйла, ўртаган қай дард?
Балки хушдир, балки у нохуш,
раҳмат, қола билмабсан лоқайд.
Узоқларда чирқиллар бир қуш,
бир дам кечинг роҳатингиздан,
мадад сўрар балки бояқиш,
мадад сўрар, одамлар, биздан…
1965
* * *
Дардларин унутдилар
йиғлаб бўлган булутлар,
сўнгра гуллар, бургутлар
узра учиб ўтдилар…
Очилиб борар осмон,
кўнглим борар очилиб.
Қоқигул боқар ҳайрон
кичкина қуёш бўлиб.
Тож кийиб алангадан
чарақлар гулисафсар:
кетмоқда баландларда
йиғлаб бўлган булутлар.
Сенинг эса кўнглингдан
қачон кетар шубҳалар?
Мен ишондим. Сен ишон:
шубҳа ўтар, ишқ қолар!..
1965
* * *
Нечун яна тушимга кирдинг,
ёдимни тарк этмадинг нечун,
дом-дараксиз йитмадинг нечун,
нечун яна тушимга кирдинг?
Ёдимни тарк этмадинг нечун,
ҳаётимдан кетдинг-ку ахир,
ўзгага қўл тутдинг-ку ахир,
ёдимни тарк этмадинг нечун?
Дом-дараксиз йитмадинг нечун,
наҳотки сен, наҳот, бедардим,
бўлиб қолдинг то абад дардим,
дом-дараксиз йитмадинг нечун?
Нечун яна тушимга кирдинг,
ёруғ эди сен-ла тунларим,
қаро бўлди сенсиз кунларим,
нечун яна тушимга кирдинг?
Қисматимдан кетсанг ҳам, нечун,
тушларимдан кетмайсан, санам,
ёдимни тарк этмайсан, санам,
қисматимдан кетсанг ҳам, нечун?
1965
* * *
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир,
сир тутмасман сиримни сандан.
Суюнчига юзингдан ўптир,
мактуб олдим ҳозир онамдан.
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир,
содда сўзин тинглаб куларсан
ё дилингда уйғониб меҳр,
бир меҳрибон келин бўларсан.
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир:
омон эмиш, мана, хеш-табар.
Бу йил серўт бўлган эмиш қир,
мендан эса йўқ эмиш хабар.
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир:
бўй етганмиш қўшнимиз қизи,
шундай сулув эмишки қурғур,
тўлин эмиш ойдан ҳам юзи.
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир:
онам дебди: «Суйганинг борми?
Кокиллари қорами, қўнғир,
кўзи қора ва ё зангорми?»
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир:
келармикан, дебди, қишлоққа?
Ёполарми тандирда патир,
эви борми сузма, пишлоққа?
Кел, мунисам, ёнма-ён ўтир:
бахт тилабди бизга ул мушфиқ.
Не деб ёзай, мунисам, гапир,
онажоним хат кутар интиқ…
1965
* * *
Ит кўзига кўзгу тут,
танимайди ўзин ит.
Ўзин ўзга кўрар у,
бегона деб ҳурар у.
Сувда ўзин кўрса ой,
таний олмас, хойнаҳой.
Ҳуркиб қочар йироққа,
танимай ўзин, ёҳу,
агар зилол булоқда
аксини кўрса оҳу.
Кўзгуда кўриб ўзин
танимас гул ҳам, ҳайҳот.
Кўзгуга боқиб фақат
ўзин танир одамзод.
Дўст, ниятинг эзгу қил,
кўзгу бўлай, кўзгу бўл…
1965
ШАМОЛ
Шамол, бир эртак ўқи…
Ойбек
Шивирлайди шамол, руҳимга
афсоналар сўйлайди шамол.
Мен ботаман ногаҳон мунгга,
мен қотаман ногаҳон савол:
«Сўйла, шамол, сўйла, эй шамол,
билганингни айтгил бериё,
унутдими мени ойжамол,
ўзгани ёр айладими ё?
Ё шифтдаги хушчақчақ, сулув
қалдирғочни илон бўғдими,
қишдан омон чиқдими сурув,
серпушт тарғил яна туғдими?
Тонгда кўриб чўнтагини қоқ,
отам боши бўлдими ё хам,
қуртга тутбарг кўтариб ногоҳ,
боши оғриб қолдими онам?
Сўйла, наҳот ҳеч етиб бўлмас
севгилимнинг васлисан, шамол,
сўйла, ахир, унутиб бўлмас
шамолларнинг наслисан, шамол.
Ёдингдадир, ҳар хору зорга
сув келтирган ул бобошамол?
Сўйла, қачон, эрксиз диёрга
эрк келтиргай дилрабо шамол?»
Шивирлайди шамол, руҳимга
афсоналар сўйлайди шамол.
Мен ботаман ногаҳон мунгга
ва қотаман кетма-кет савол…
1967
* * *
Шовуллайди пойимда дарё,
тентирайди чимзорда шамол,
кимдир йиғлар қайдадир гирён –
лоқайд сузар самода ҳилол.
Бир қуш қилар бетиним чаҳ-чаҳ,
сувга сўйлар сирларини тол,
кимдир хушнуд уради қаҳқаҳ –
лоқайд сузар самода ҳилол.
Йигит қизнинг қўлин ушлайди,
видо айтар кампирига чол,
қирда тойчоқ ёниб кишнайди –
лоқайд сузар самода ҳилол.
Қай бир тоғда отилар вулқон,
қай бир юртда гўдаклар увол,
кулар, йиғлар, хўрсинар инсон –
лоқайд сузар самода ҳилол.
Сингиб кетар денгизга дарё,
кўз очади бир булоқ – зилол,
дунё ўлар, тирилар дунё –
лоқайд сузар самода ҳилол.
Ҳилол, ҳилол, дўстинг бўламан,
ҳеч бўлмаса савол бўл, савол:
– Нега келдим, нега ўламан? –
лоқайд сузар самода ҳилол…
1969
ШОИР
Бу дунёда шоир бир оҳанг,
тингланг уни, азиз одамлар,
шодлик берар қалбида жаранг,
жаранглайди руҳида ғамлар.
Булбул дерлар шоирни, бироқ
у куйламас булбулдай такрор.
Бир гул эмас, шоирни кўпроқ
куйлатади ватан ва баҳор.
У бир буюк севги билан маст,
қаҳри қаттиқ унинг ағёрга,
ҳусни учун ватанни севмас,
баҳорни ҳам севмас бекорга.
Юлдузларга қўйса гар кўнгил,
йўқ эмасдир бунинг боиси.
Унга толе тимсолидир – гул,
маст қиладир уни эрк иси.
У бир буюк нафрат билан маст,
номусини қўймас гаровга.
Нафси учун ватанни сотмас,
шон-шуҳрат деб ялинмас ёвга.
Ўйламангким, булар барчаси
шунчаки ишқ, нафрат эмас, йўқ,
севса, қалби – қуёш парчаси,
нафратланса – сатрлари ўқ.
Мунис илҳом ошино дамлар,
кечар унинг юрагида жанг.
У куйлайди сизни, одамлар,
бу дунёда шоир – бир оҳанг…
1969
ТАБИАТНИНГ ДАФТАРИ
Бир дафтарга ўхшайди дунё,
турфа ёзувларга тўла бир дафтар:
сўнгсиз бир жумладир осмон,
юлдузлари – оташин сўзлар…
Бир жумла оқ,
бир жумла қора,
«кеча-кундуз» сўзларидир бу.
Сўзлардир ўрмонлар,
боғлар сўзлардир…
Кимларга хитобдир бўйчан дарахтлар?
Майсалар кимларга аталган шивир?
Кимга «Тўхта!» деган нидодир тоғлар,
ўтлоқлар ким учун зангори пичир?
Нима деб нолалар қилади,
кузакда ўзбегим боғлари?
Не маъно яширин пахтазорларда
ёз чоғи,
куз чоғи,
баҳор чоғлари?
Кимнинг ижоди бу ранго-ранг гуллар,
юлдузлар,
булоқда қайнаган сувлар,
қоялар устида турган оҳулар,
не маъно англатар, оҳ, улар?
Кимнинг ижодимиз бизлар, одамлар?
Эйй, ўқиб яшайлик,
ёнғоқ каби чақиб яшайлик
ёзувларнинг мағизларини:
гуллар – шу тупроқнинг кулгиларидир;
сувлар – ариқларда милдир-милдир,
дарёларда шилдир-шилдир,
денгизларда гулдир-гулдир
табиатнинг туйғуларидир;
дашту чўллар эса – уйқуларидир;
йигит чоғимиздир бизнинг – ўрмонлар,
гўдак кезларимиз майсалар бизнинг;
тоғлар – ғуруримиз,
шууримиз – қуёш;
ранглари ўзгармас арчалар –
ватанга,
тупроққа муҳаббатимиз;
Одамлар, биз кимнинг хатимиз,
кимга хатимиз?
Мен – ўтмишнинг орзуидирман,
орзуи бўлсайдим келажакнинг ҳам,
кошки мени ўқий олса навқирон насл
Муҳаббат, Садоқат сўзидай ул дам.
Оҳ, шундай бир маъно бермасанг агар,
нега келдинг дунёга, одам?
Бу узун,
бу қисқа жумлалар аро,
айтинг, дўстлар, мен қайси сўзман?
Кошки Бахт сўзидай ўқий олсайди
она халқим,
она ватаним.
Кошки мени жаҳон халқлари
Ўзбекистон фарзанди дея
ҳижжаламай, эркин ўқий олсайди
табиатнинг ўчмас ёзуви каби
табиатнинг шу дафтарида…
1970
НАВЖУВОН ОНА
Ўзбекистон халқ рассоми Раҳим Аҳмедовга
Ойдин бир кечада,
ойнинг остида
мажнунтолнинг чипор-чипор соялари ичида,
яшил далаларнинг қоқ ўртасида,
чорпоя устида,
паришон соч,
ярим яланғоч
тебраниб ўтирар бир жувон,
бош устида оқарган осмон,
қучоғида маъсума гўдак….
Сочларида майин-майин ғивирлайди
кеча шамоли,
қулоғига сирларини шивирлайди
кеча шамоли…
Жувоннинг сочлари – муаттар,
жувоннинг сочлари – райҳон,
ҳидлаб-ҳидлаб тўймайди шамол,
эмиб-эмиб гўдак тўймайди
жувоннинг кўксини.
Этагига тўкилар ҳилол
парча-парча тангалар мисол,
баргларга урилиб,
баргларда синиб…
Шамолга рашк қилмай,
рашк қилмай ойга,
Шундай,
момиқ кўрпа ичида,
жувоннинг ёнида
пиш-пиш ухлаб ётар бир одам,
жувонга ҳамумр,
ҳамсевги,
ҳамтақдир одам…
Ойдин бир кечада,
ойнинг остида,
мажнунтолнинг чипор-чипор соялари ичида,
яшил далаларнинг қоқ ўртасида,
чорпоя устида
паришон соч,
ярим яланғоч
тебраниб ўтирар бир жувон,
сочлари райҳон жувон,
қучоғида маъсума гўдак…
Кўкда ой,
ерда шамол,
узоқ-узоқларда тоғлар,
ёнида мажнунтол
ошифта-ошифта боқади…
Улар ўртасида жувон
Ватанимга ўхшаб кетади…
Оппоқ сийнасини дуркун бир гўдак,
кўзи қора,
қоши камалак –
ютоқиб-ютоқиб эмар КЕЛАЖАК….
1972
* * *
Бешикка кирдиму бир опа-сингил
бешигим тебратди басма-бас, енгил.
Опаси аллалаб деса: «Бўл мағрур!»
синглиси жўр бўлди: «Камтар бўлиб юр!»
Хоҳ кечу хоҳ саҳар, хоҳ ёз, хоҳ қишда
руҳимга шивирлар икки фаришта:
– Қаддинг ғоз тутиб юр, – деса Орият,
– Бошинг эгиброқ юр, – деб туртар Уят…
1974
КУЗ ЭРТАГИ
Шамолларнинг ҳарир қанотларида
уча-уча толган капалак каби
бир нимжон япроққа
бориб тушди куз.
Кейин…
ариқларда сувни,
чаноқларда пахтани қайнатиб
сут каби тоширган
ёз ила жангда,
ўтли нафасида янтоқларни ёқиб,
қийратиб,
гилосларни пиширган
ёз ила жангда,
олиша-олиша,
кучдан қолиб ютқазган
паҳлавондай беилож,
зил кетиб,
измини топширган
ёз ила жангда
бир қартайган дарахт узра
ҳориб тушди куз.
Сўнг ялина-ялина
бир томоша кўргилик,
бир музқаймоқ егилик
танга топиб олган боладай хушҳол
ён-верига боқиб олди жим;
сўнг олис ҳарбдан
қутулиб қайтган
ўғлин кўриб,
севинганидан,
йиғлаган онадай қисқа ва беҳол
уч-тўрт томчи тўкиб олди жим;
Кейин…
беш миллион пахтани териб,
беқасам тўн устидан
шоҳи қийиқни сириб,
бироз камтар,
бироз… кўкракни кериб
қурултой минбарига чиққан бободеҳқондай
сўнгсиз пахтазорлар узра
ғолиб тушди куз.
Шамолларнинг ҳарир қанотларида
олмалар,
узумлар,
беҳилар учун
етилган қизларни малол қилгулик
бир чирой,
бир ҳусн ато этгали
қуёшнинг беомон сахий кафтидан
Прометей каби,
оловни эмас,
тилланинг рангини
олиб тушди куз.
Кейин шамолларнинг ҳарир қанотларида
«оқ олтин» юклаган зўр карвонларнинг
Шарқу Ғарб йўллари қадарли узун;
уммон оша жаҳон инсонларининг
Анжела Девисга – эркталаб қизга
узатган қўллари қадарли узун;
диёрларни туташтирган оташин бир ишқ –
Газли-Урал қувурлари қадарли йироқ;
ХХ аср фазо кемаларининг
иқбол сари очган йўллари қадар порлоқ
ва қутлуғ мезонлардан
сон-саноқсиз йўллар
солиб тушди куз.
Кейин шамолларнинг ҳарир қанотларида
меваси ғарқ пишган боғлар устига,
водийлар,
зирвалар,
тоғлар устига
чўғланган қушлардай
ёниб тушди куз.
Сўнг кўкда булутга айланиб,
далалар,
бўғотлар ва гуллар узра,
сумбула сувида кўзгудай
ўз ҳуснига маҳлиё боқиб,
ўйга чўмиб турган соҳиллар узра;
деҳқоннинг бошига,
кафтига,
кўнглига
ва ўзининг заъфар рангига,
ёмғир бўлиб
ёғиб тушди куз.
Кейин… декабрнинг кўр ойдинида,
гужум дарахтининг қай бир шохида,
сўнгги умид янглиғ ожиз чўғланиб,
илинжсиз осилиб турган
бир заъфарон япроқ шаклида
бир томчи кўзёшдай
қишнинг музли,
оқ сийнасига
оқиб тушди КУЗ…
1974
* * *
Битиклар бор занжирларда, кишанларда,
жаллодларнинг кундасида, деворларда,
зиндонларда, тангаларда, нишонларда,
битиклар бор қиличларда ва дорларда…
Боболарим ёзиб кетмиш эътиқодин,
ор-номусин, бу дунёга қарашларин,
ёзиб кетмиш қаҳқаҳаси ҳам фарёдин,
ёзиб кетмиш майдон ичра курашларин.
Боболарим қони олов – ор олови,
боболарим қони исён – эрк исёни.
Боболарим қони ялов – эрк ялови,
томирларим ичра борми улар қони?
Мен турибман чорраҳада оёқяланг,
бу чорраҳа менга синов чорраҳаси.
Кўзим боқар чор тарафга аланг-жаланг,
менга ҳайрон бу дунёнинг чор даҳаси:
«Болам, сен шу боболарга боламисан?
Унда нечун қонинг совуқ, қайнамайсан?
Ўз ичингга қамалган бир ноламисан,
нечун катта майдонларда ўйнамайсан?..»
1975
Ухла, ухла хотиржам…
Файёд Хамис
Ухла, жоним, ухла, гўзалим, ухла.
Ер ухлар, кўк ухлар, ухлар бор жаҳон.
Оппоғим, тантиғим, асалим, ухла.
Шамоллар ухлади, ухлади бўрон.
Нечук безовтасан, нечун кулмайсан,
салгина айтишдик, шунга шунчами?
Ухла, тушларингда зора жилмайсанг,
зора унутолсанг тилла ғунчани…
Қўй, очма аразлар тугунчасини,
ухла, тушларингга кириб борайин.
Олиб берай гулнинг энг инжасини,
айтган зирагингни олиб берайин.
Қўш-қўш узукларни бармоқларингга,
зебигардонларни кўксингга тақай.
Тиллағунча қадай турмакларингга,
сен бахтли бўлсанг, бас, жонимни қоқай.
Ухла, жоним, ухла, хўрсинма ортиқ,
начора, эмасман мен тожу тахтли.
Тушингда албатта қиларман тортиқ,
тушингда албатта қиларман бахтли.
Бу дунё кенг эрур, жонгинам, кенгга,
уйқу – бир салтанат, кўп сахий даргоҳ.
Балки насиб этар тушингда сенга,
бир умр армонинг бўлган у матоҳ.
Ухла, жоним, ухла, тинч бўлсин тушинг,
инс ухлар, жин ухлар, ухлар пари, дев.
Ҳеч бўлмаса мени тушингда тушун,
ҳеч бўлмаса мени тушларингда сев…
1975
* * *
Ташриф. Дунёга келмоқдек муҳим.
Чиннигул. Трамвай. Хушнаво ёмғир.
Кўк эшик. Мис тутқич. Қўнғироқ: «Келдим»
Паркет. Қадамлар. «Сенми? Қани кир».
Кўзларда туйғулар чақини. Узр.
Киприкларга қалққан инжу – бахт.
Тошойна. Суҳбатлар. Қандиллар. Биллур.
Қария. Оқ гулдон. Телеэкран. «Вақт».
Альбом. Хотиралар. Димиққан. Маҳтал.
Кўзлар. Орқасида муқаддас ёзув.
Қора тамал тошда оқ мармар ҳайкал –
болалик ёдини ёритган орзу.
Беқарор фикрлар бўрони. Ундан
ажратиб олинди ниҳоят ҳислар.
Сўнгги қучиш. Зина. Сўнгги трамвай.
Ёмғирнинг симига осиқ фонуслар…
Қайтиш. Дунёдан кетмоқдек оғир…
1977
* * *
Қорайиб, ўртаниб яланғоч дарахт,
мунғайиб туради ҳайрон ва карахт.
Сўнгра…ёмғирларда кўпчиб пўстлоғи,
баҳорга отланар, аммо оёғи…
Оёғини қуршаб ётар барглари –
яшноқ кунларининг хотиралари…
1977
* * *
Ой думалаб юрган чоғларда
боғлар – сокин, ойдин бир ғазал –
шунинг учун доим боғларга
очиқ турар менинг деразам.
Ҳайдаб хонам сукутин, ҳар дам
ҳисларимга солади ларза –
шунинг учун ёмғирларга ҳам
очиқ турар менинг деразам.
Шаддод қиздай уриб қаҳқаҳа
кириб келар мастона тарзда –
шунинг учун тонгга ҳам ҳар гал
очиқ турар менинг деразам.
Янги-янги хушбўй ҳидларга
хонам ва кўнглимни тўлғазар –
шунинг учун шаббодаларга
очиқ турар менинг деразам.
1978
* * *
– Ада, нега ухламаяпсиз?
Нозимнинг саволи
Ўғлим, мен ухламайман, юлдузлар ухлаганда,
дарахтлар ухлаганда, илдизлар ухлаганда…
Қандоқ ухлай мен ахир, гуллар уйғоқ турсалар,
қандоқ ухлай олмалар боғда кезиб юрсалар?
Ҳилол олис самода уйғоқ турса ярқираб,
сувлар ҳам оқиб ётса умр каби шарқираб?
Қандоқ ухлай, жон болам, бузғунлар уйғоқ бўлса,
тоғда бургут, саҳрода қузғунлар уйғоқ бўлса?
Алпомиш, гўрўғлилар эртакда тин олсалар,
оқиллар мис, нодонлар ёмби олтин олсалар?
Ўғлим, ухлаб бўларми, уйғоқ бўлса хиёнат,
ухлаб ётса адолат, ухлаб ётса диёнат?
Юмуқ бўлса бу она сайёрада эрк кўзи,
чиқиб турса ёвузлик оғзидан уруш сўзи?
Қандоқ ухлай, жон ўғлим, мен – одамлар дилиман,
эзгулик, ҳақиқатнинг кесилмаган тилиман!..
Ахир ухлаб бўларми, ухласа инсон агар,
ухласа инсоф агар, ухласа виждон агар?!
Ухламайман, фақат шу – менинг учун танҳо йўл,
агар мен ухлаб қолсам, сен албатта уйғоқ бўл!
1979
ЎЗБЕКИСТОНИМ
Фахрия
Эй, сен, жаннатсифат диёрим маним,
Оллоҳ калимаси шиорим маним,
кофирга йўймасин аҳли дин, магар,
сени Байтуллоҳ деб атасам агар,
Маккадан зиёдат билиб мен сени,
десам: саждагоҳим, қиблам, имоним,
Маккаю Мадинам – Ўзбекистоним!
Агар мен, агар мен бир ошиқ бўлсам,
ишқдан юрак-бағри минг яшиқ бўлсам,
эл аро олсам ё Мажнун деган от,
ё берса менга ўз исмини Фарҳод,
Ғарибдай ишқ аро куя олсам ё,
Тоҳирдай ўртаниб суя олсам ё,
мен сени суярдим, суюклим, жоним,
Лайлию Шириним – Ўзбекистоним!
Агар мен, агар мен гадо бўлсайдим,
маконда ломакон – адо бўлсайдим,
тилаган маконим сен бўлар эдинг,
тилаган жаҳоним сен бўлар эдинг,
фақат сен бўлардинг тилаган жоҳим,
фақат сен бўлардинг пуштим, паноҳим,
Очилдастурхоним, танти мезбоним,
ризқ-рўзим, давлатим – Ўзбекистоним!
Агар мен, агар мен жаҳонгир бўлсам,
Темурдай бир қодир баҳодир бўлсам,
айлаб ёвларингни буткул ложарам,
қилар эдим сени ўзимга қарам,
маним олтин юртим, нурафшон юртим,
маним заргар юртим, зарафшон юртим,
Бухоро, Самарқанд ҳам Андижоним,
Сайҳуним, Жайҳуним – Ўзбекистоним!
На чора, мен оддий шоир ўғлингман
кўнглингман, кўзингман, ўлмас тилингман,
сенинг дил торингдан садоман, юртим,
ошиқи адоман, гадоман, юртим,
жаҳонгир жангчиман, қуролим – қалам,
диндорман, сен – жаннат, сенсан – мусаллам,
ёрим, эътиқодим, бойлигим, ноним,
онам, онажоним – Ўзбекистоним!
1980
МАДИНАНИНГ ҚОФИЯЛИ
САВОЛЛАРИГА ЖАВОБ
– Ада, нима бўлади одам
йўлини йўқотса?
– Фожиа.
– Ада, нима бўлади одам
тилини йўқотса?
–Фожиа.
– Дилини йўқотса-чи?
– Фожиа.
– Элини йўқотса-чи?
– Фожиа.
– Вой, ҳаммаси фожиа!
Фожиангиз у нима ўзи?
– Оламдаги ҳамма йўқолган
нарсаларнинг ўрни у, қизим.
1981
УЧИНЧИ ҚИЗ
Қирол Лир, отахон, нима жин урди,
ишончинг қолмабди одам зотига!
Ким Шодлик аршидан сени туширди,
ким сени миндирди ғазаб отига?
Сен уни оқ қилдинг! Нега оқ қилдинг?
Разолат чоҳига тушдинг юз тубан!
Қабоҳат қаърига тойдинг, йиқилдинг,
наҳот телбалик ҳам қисматинг экан?!
Ёлворма, бас, фалак чақмоқларига,
сиғинма тупроққа, кўкка, юлдузга.
Ишонма бу дунё алдоқларига,
сен ишон, сен сиғин учинчи қизга!
Дилинг тўнғичингга ортиқ ишонди,
ҳолбуки, у сени алдаган эди!
Ўртанчанг ҳам бисот дардида ёнди,
У ҳам сени авраб «Севаман!» деди.
Аммо учинчи қиз, сени, отахон,
чиндан севар эди, унинг севгиси
риё эмас эди, эмасди ёлғон,
йўқ эди сўзида сохталик иси…
Гаплари пойма-пой, содда, бепардоз,
лаблари куюниб титрарди фақат,
фақат рост сўзларни сўзларди холос,
ҳақиқат эди у – тирик ҳақиқат!
Лекин у ҳавойи мақтовлар аро
ўзда йўқ талтайиб учиб юрган дил –
ёғдусиз тун эди, юлдузсиз само!
Сен унга сиғмадинг, сиғмадинг, сингил!
Кечирдинг бир дунё кўргуликларни:
ҳар ишинг адолат тимсоли бўлди.
(Шу сабаб мен барча эзгуликларни
«Учинчи қиз» дея атагим келди.)
Оҳ, сени танимай ўтди бир умр
риёлар қўйнида алданган ул руҳ.
Учинчи қиз – чақмоқ, учинчи қиз – нур,
учинчи қиз, сенсиз бу ҳаёт мажруҳ!
Учинчи қиз, нечун у зулмат дунё
ҳақиқат нуридан сени қисмади?
Наҳотки ҳамиша ғолибдир риё,
қувғиндир – учинчи қизлар қисмати?
Учинчи қиз – ёғду! Руҳимиз – нурдан,
маҳрум бўлганида меҳрдан кўзлар! –
Кошкийди шундай пайт туғилса бирдан
ҳақиқат шуъласи – учинчи қизлар!
Учинчи қиз – мардлик! Дил ожиз қолса,
бир ноҳақ ҳукмдан қийналса ҳислар, –
шундай пайт кошкийди мададга келса,
ҳақиқат сўзлари – учинчи қизлар!
Учинчи қиз – севги! Бизни разолат
ҳалок этмоқ бўлган тангу тор кезлар,
халос эта олгай бериб кафолат,
адолат ҳислари учинчи қизлар!
Учинчи қиз – журъат, жасорат, ёлқин!
Чалғитган чоқларда бизларни ёлғон,
ҳақиқатни рўй-рост айтмоқлик учун
учинчи қизимиз бўлсин ҳар қачон!
1982
ЁЛҒИЗЛИК
Ёлғиз эдим, тутдим шундай садони:
«Ёлғизлик ўртамас ёлғиз Худони…»
Эй аҳли жаҳолат, эй аҳли ғино,
сизнинг орангизда тоқ ўтди Сино.
Не ажаб, адоват зулмати аро
Навоий шаъм эди ёлғиз, ғамсаро.
Ёлғизлар, боқмангиз оламга тушкун,
ёлғиз эди ҳасад, кин ичра Пушкин.
Тирикликда ҳеч ким қўшмади сафга,
ичди ёлғизликнинг оғусин Кафка.
Туҳмат ҳам, ғараз ҳам кўп эди, илло,
ёлғиз эди, дўстлар, Ҳабиб Абдулло.
Не ҳолки, Чўлпон ҳам тоқ юлдуз эди,
ёлғиз Қодирийни ёлғизлик еди!
Эътибордан холи чақнаган умр –
ёлғиз ёниб, ёлғиз ўчди Миртемир.
Бегуноҳ, бешараф, бешон, бенасим,
беэътибор кетди Миркарим Осим.
Оҳ, менинг кўксимни куйдирар алам,
Шукур Бурҳонни ҳам еди ёлғиз ғам…
Бас, бу кун тузмишлар барча бегуруҳ,
беназир, беқадр зотлар бир гуруҳ.
Боиским, уларни тириклик чоғи,
беомон ўртамиш ёлғизлик доғи.
Улардан олдим мен ушбу нидони:
«Ёлғизлик ўртамас ёлғиз Худони…»
1983
САРБАДОРЛАР ҚЎШИҒИ
Самарқанд сойида тошлар йўқ,
ой йиғлар, кўзида ёшлар йўқ,
дорлар бор, муносиб бошлар йўқ…
Бу зулмат замонда нур эдик,
Ҳуррият, удумга кир, дедик,
ҳур келдик, кетайлик ҳур, дедик…
Силқ, десак, ойдан нур силқмади,
балқ, десак, қуёш ҳам балқмади,
қалқ, десак, халойиқ қалқмади…
Босмадик, бизларни босдилар,
эзмадик, бизларни эздилар,
осмадик, бизларни осдилар.
Жаҳонда ҳар ёрнинг ёри бор,
ёри бор ҳар жоннинг ори бор,
ори бор ҳар жоннинг дори бор…
Бирубор ишонган ёр бўлди,
эътиқод биз учун дор бўлди,
дор бизга Эрк бўлди, Ор бўлди!..
Шу боис кексаю ёшимиз,
бахш этдик дорга ўз бошимиз.
Қандай ҳур солланар лошимиз!..
Ай, наслим, еганинг ош бўлсин,
ёш бошинг тик бўлсин, тош бўлсин,
бош дорга муносиб бош бўлсин!..
1984
* * *
Оҳимни ич, воҳимни ич, воламни ич,
юракларни вайрон қилган жоламни ич,
фиғонларни фиғон этган ноламни ич,
жоним замон, ичиб-ичиб тўй энди,
менга ортиқ ситамингни қўй энди.
Оми кўпми оламингда, олим кўпми?
Шод ҳолатим ёхуд ношод ҳолим кўпми?
От устида ҳалим кўпми, золим кўпми?
Золимларинг кўзларини ўй энди,
замон, менга ситамингни қўй энди.
Ҳурлик истаб, хўр бўлдим-у, ҳур бўлмадим,
терга ботиб дурлар тердим, дур олмадим,
шуурларга нурлар бердим, нур олмадим,
шудир менга теккан феълу хўй энди,
замон, менга ситамингни қўй энди.
Ҳақни айтиб, дучор бўлдим тиғингга мен,
қаҳратонда исинмадим чўғингга мен,
гуноҳимми, сиғинмасам туғингга мен,
гуноҳларим савобларга йўй энди,
замон, менга ситамингни қўй энди.
Тазйиқларинг тоқатимни кемирди-ку,
таҳсилларинг тоатимни емирди-ку,
қайғуларим қаҳрингни еб семирди-ку,
семирган шу қайғумни ол, сўй энди,
замон, менга ситамингни қўй энди.
Узлату ғам зиндонидан чиқай мен ҳам,
эл қалбида эзгу ўтлар ёқай мен ҳам,
дунё кўриб, бу дунёни уқай мен ҳам,
бўлсин бизнинг кулбада ҳам тўй энди,
замон, менга ситамингни қўй энди…
1986
АСҚАР ҚОСИМ:
«Оламни уйғотар аста тонг нури,
руҳимда уйғонар қушлар чуғури;
кўнглим ҳасратларин шабнамга чаяр,
шабнамли гулбарглар аста жилмаяр.
Мен бу дунёсини кўшк деб келувдим.
Самода юлдузлар ўчар бирма-бир,
менинг шууримда ўчмаслар бироқ.
Томирларим ичра кезиб юрадир
ўн тўрт кунлик ҳилол – илоҳий чироқ.
Мен бу дунёсига ишқ деб келувдим.
Ҳур-ҳур эсиб юрар унда шамоллар,
бунда-чи, оҳ, бунда қисар нафаслар.
Қузғунлар учадир кўкда бемалол,
булбулни банд этмиш ерда қафаслар.
Мен бу дунёсини ҳур деб келувдим.
Ортимдан ўтмишлар эргашар: вайрон,
теграмда ўрмалар туманлар – кулфат.
Осмондан тикилар осмон ҳам ҳайрон,
олдинда бир зулмат, ортда бир зулмат.
Мен бу дунёсига нур деб келувдим.
Тафаккур майини ичдиму ногоҳ
вужудим ўртанди соҳир гулханда,
қисматим айлади ақлимни огоҳ,
дунёга келибман тутқун ватанда.
Мен бу дунёсига эрк деб келувдим.
Эрк излаб, топмадим, энди нетаман,
ишқ излаб, ишқимни кимга айтаман,
нур излаб, наҳотки нурсиз ўтаман?
Мен энди кетаман, қайтиб кетаман.
Дунёга ҳайю ҳайт айтиб кетаман…»
1986
КУБРО:
«Юлдузлар сонини фақат У билар,
оламлар сонини У билар ёлғиз.
Биз унга юз бурсак, У бизга келар,
Ундан юз бурсак ҳам, бурмагай У юз.
Дунёни идора қилгувчи Ўзи,
Ўзи – ризқ бергувчи, ҳаёт бергувчи.
Тоғлар оғирлигин билгувчи Ўзи,
Ўзи – жон бергувчи, мамот бергувчи.
Дунёдан улуғ У, борлиқдан катта,
заволдан холидир, куфрдан покдир.
Фозилдир, мутлақдир илму ҳикматда,
вужудга жондир У, жонга – идрокдир.
Ёлғиздир, ўхшаши, шериги йўқдир,
отаси йўқ Унинг, йўқдир онаси.
Инсон ибодати – унга озиқдир,
бу дунё – Унинг бир имтиҳонаси.
Оламни яратди йўқдан, гувоҳсиз,
тупроққа жон берди – жонни қарз қилди.
Дунёдан дил узиб мамнун, эвоҳсиз,
кўз юмиб кетмоқни бизга фарз қилди.
Бизлар шаккоклармиз, гуноҳкорлармиз,
ким мол деб, ким ишқу рашкда ёнадир.
Биз – нафсга сиғинган хорузорлармиз,
бу дунё – биз учун синовхонадир.
Оқил – охиратга, жоҳил – дунёга,
майхўрлар сафога талпинар фақат.
Ким имон келтирса ёлғиз Оллоҳга,
у бўлгай мукаррам соҳиби жаннат.
Оллоҳга итоат ризқ бергай бизга,
қўшгай умримизга умру баракат.
Рўз бергай, ботиний кўз бергай бизга,
Унинг дийдори деб қилсак ҳаракат…
Унинг фазли – жаннат, адли – дўзахдир,
солиҳ бандасига раҳмати – укпар.
У куфру гуноҳдан беҳад юксакдир,
Оллоҳу акбардир, Оллоҳу акбар!..»
1987
* * *
Дарё шаффоф эди, уфқ соф эди.
Дунё жаннат эди. Жаннат лоф эди.
Қуёш сахий эди, ноинсоф эди,
мени ташлаб, неча ботиблар кетди,
райҳон ҳиди мени ташлаб кетмади.
Қушлар дилим овлаб сайровчи бўлди,
кўнглим чаҳ-чаҳлардан яйровчи бўлди,
аммо бу чаҳ-чаҳлар чайқовчи бўлди,
оламни сукутга сотиблар кетди,
райҳон ҳиди мени ташлаб кетмади.
Дарё асов экан, кўп отқин экан,
ўзин қирғоғига у тутқун экан,
баҳор жилвалари, оҳ, сотқин экан,
билдирмай куз томон ўтиблар кетди,
райҳон ҳиди мени ташлаб кетмади.
Гоҳо унутилдим, гоҳо унутдим,
кимнидир кутдирдим, кимнидир кутдим,
дунё мендан ўтди, мен ундан ўтдим,
дийдаларим тошдай қотиблар кетди,
райҳон ҳиди мени ташлаб кетмади.
Гоҳ қочиб жавобдан, гоҳи саволдан,
умр тулпори ҳам тоймоқда ҳолдан,
ўзинг асра, Тангрим, бевақт заволдан,
онам қулоғига қистирган бир тўп
райҳон ҳиди мени ташлаб кетмади…
1988
АДАБИЁТ НИМА?
Адабиёт нима? Жуда жўн савол.
Ким билмас, ахир у одобиётдир.
Бас, сўраб қолдингми, энди қулоқ сол,
у руҳдир, ақлдир, ҳисдир, ҳаётдир…
Қай кўнгил агарда байтулаҳзандир,
билки, у – шу кўнгил шифтидаги шаъм.
У – башар яратмиш мулки маҳзандир,
сиғинсанг – Каъба у, симирсанг – Замзам.
У шундай ҳаммомки, чўмилган кўнгил
минг қора бўлмасин оқ бўлиб чиқар.
Ғам эзган юраклар қуш каби енгил,
кўнгил – тоғ, димоғлар чоғ бўлиб чиқар.
У шундай дарёки, муқаддас, нодир,
энг нопок дилни ҳам пок қилиб ювгай.
У шундай шифобахш қутлуғ оловдир,
руҳдаги бор зулму зулматни қувгай.
У шундай бир боғки, семурғлари бор,
балодан қутқазар ёзганча қанот.
Мушкулинг ҳал этар унда Бойчибор,
унда муродингга етказар Ғирот.
Сен ҳали билмайсан, болам, ҳаётнинг
Абул Ҳавл ечолмас сўроқлари бор.
Юртни ёв босганда, адабиётнинг
сенга йўл кўрсатар Широқлари бор.
У шундай бир йўлки, номи – Диёнат,
у шундай бир уйки, Виждондир оти.
Бир қўлки, бергани – элга ионат,
бир болки, тилингни тилкалар тоти…
У буюк ошиқдир, ишқдан дарс берар,
енгилмас ботир у – бошлайди жангга.
Устоздир, халқ ичра етаклаб кирар,
у Ватан нелигин ўргатар санга…
1989 йил 13 сентябр
* * *
Ай, Сулаймон, Худо берса, Худо дегил,
ғашлик қилиб, итлар ҳурса, Худо дегил,
тушларингга Худо кирса, Худо дегил,
Худосизни Худо урса, Худо дегил.
Худо берса, ҳовлиқма ҳеч, гупурма ҳеч,
золимларга золимларча гапирма ҳеч,
ватан бўлмиш бу тупроққа тупурма ҳеч,
кўрлик қилсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Ватан бизга Худо берган эҳсон ахир,
ёвга бериб бўлмас уни – бизга маҳр,
қиёматда бунинг ажри беҳад тахир,
зорлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Бир юракда ишқ яшолмас зиллат билан,
поклик турмас бир кўнгилда иллат билан,
миллатингда йўлдан озган миллат билан
бирлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Эзгуликка чорла доим бўлиб сурчи,
наслинг пок эт, ўз-ўзингдан кўпай, урчи,
Худо – одил, жазо бермоқ унинг бурчи,
хўрлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Худо дегил, сўзинг ёвга ханжар бўлгай,
Худо дегил, ичингдаги аждар ўлгай,
Худо дегил, инсоф ўзи тождор бўлгай,
ҳурлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Лафзинг ҳалол, луқмангни ҳам ҳалол егил,
муштга мушт бўл, тикилганга сен ҳам тикил,
ноҳаққа ҳеч бўйин эгма, ҳаққа эгил,
зўрлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Қачон йиқиб нафс аталмиш кошонангни,
ҳақиқатга айлантириб афсонангни,
гуноҳ тегиб, қаро бўлган пешонангни
нурлик кўрсанг, Худо дегил, Худо дегил.
Худосизни Худо урса, Худо дегил,
ай, Сулаймон, Худо берса, Худо дегил…
1990
БАҲОВУДДИН НАҚШБАНД:
«Худога дил беринг. Худони севинг.
Худони севганлар одамни севар.
Худони севганлар оламни севар.
Худога дил беринг. Худони севинг.
Олтинга дил берманг, пулга дил берманг.
Дил берманг тупроққа. Дил берманг тошга.
Дил берманг ғунча лаб ҳар қалам қошга.
Қасру сарой, боғу гулга дил берманг.
Дил берманг шайтоний рақсу навога.
Дил берманг ҳасаду кибру ҳавога.
Дил берманг ҳар жоду, ҳар норавога.
Худога дил беринг, Худони севинг.
Худони севганлар борини севар.
Ота-она, фарзанд, ёрини севар.
Мансабу мартаба – ишга дил берманг.
Дил берманг нафсгаю иззат-икромга.
Дил берманг ишрату қимору жомга.
Отгаю итгаю қушга дил берманг.
Маъюслик, шўхлик ҳам Худоникидир.
Очлик ҳам, тўқлик ҳам Худоникидир.
Борлиқ ҳам, йўқлиқ ҳам Худоникидир.
Худога дил беринг. Худони севинг.
Худога дил беринг. Худони севинг.
Худони севганлар чаманни севар.
Тупроқни, миллатни, ватанни севар.
Худога дил беринг. Худони севинг… »
1992
БОЯЗИД БАСТОМИЙ:
1
«Ўзим ўз феълимга таъмирчи бўлдим,
ўн икки нафсимга темирчи бўлдим.
Нафсим темирини сабру риёзат
кўрасига солдим, сўнг эса ҳаёт
ўтида қиздирдим, сўнгра аломат
хорлик сандонига қўйиб, маломат
болғасида урдим, то ундан силлиқ
бир ойна яралиб, сочгунча яллиғ.
Амри илоҳийни билдиму мен фарз,
ўзимдан бир кўзгу ясадим шу тарз.
Баҳридан ўтдим-да май ила хумнинг,
кўзгуси бўлдим мен ўз вужудимнинг.
Неча турли тоат-ибодат ила,
фармони олийга итоат ила,
бердим ул ойнага сайқалу пардоз,
барибир гард қолди кўзгуда бир оз.
Шунда бор кучимни йиғиб кўзимга,
эътибор нигоҳин бурдим ўзимга.
Кўрдимки, қаъримда сирли сурур бор,
тоат, эътиқоддан кибру ғурур бор.
Қисқаси, ўзимдан кўп хурсанд эдим,
ибодатда ғоят худписанд эдим.
Манманлик ва кибр мени то маҳшар
чирмаган бир чилвир – зуннорга ўхшар…
Яна беш йил қаттиқ жидду жаҳд ила,
ички бир интизом, ички аҳд ила
зуннорни ҳам уздим, пок имон бўлдим,
эл аро ёлғиз мен тирик жон бўлдим.
Халқ ўлди, бош уриб дарвозасига,
мен бордим ҳар бирин жанозасига.
Ҳар бирин руҳига тиловат қилдим,
тиловат қилмоқни ҳаловат билдим…»
2
«Ё мени Худодан тилаб ол, она,
ё мени Худога берақол, она…
Гарчи қўш кўзим бор – бир ҳолни кўрдим,
гарчи оёғим жуфт – бир йўлда юрдим.
Бир ишни қиладир ҳар икки қўлим,
бир зотни тилайдир биргина тилим.
Бир сўзни эшитар икки қулоғим,
Оллоҳим бир менинг, бирдир илоҳим.
Дилим – бир, иккига бўла олмасман,
икки зот хизматин қила олмасман.
Ҳам сенинг, ҳам Унинг измида бўлмоқ –
Еру Осмон аро муаллақ қолмоқ…
Ё мени Худодан тилаб ол, она,
ё мени Худога берақол, она…»
1992
* * *
Истакларим доим баландпарвоз бўлди,
жанглар қилдим, орзуларим сарбоз бўлди,
жанг майдони фақат оппоқ қоғоз бўлди,
мен бу оппоқ қоғозларни тарқатмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим…
Бир шаъм бўлиб эзгу эзгин нурлар сочдим,
шуҳрат деган касофатдан нари қочдим,
мўминликка, хоксорликка бағрим очдим,
Оллоҳимга имонимни йўқотмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим.
Жаҳолатнинг жабридан кўп жафо туйдим,
разолатнинг макридан ҳам роса тўйдим,
адолатни бир қиз каби жондан суйдим,
сув ичган ўз булоғимни лойқатмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим.
Ёвғон ичдим, умр бўйи ёлғон ичдим,
катта-кичик мансаблардан шеър деб кечдим,
ёвузликни янчаман деб ўзни янчдим,
лекин дину диёнатга ўқ отмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим.
Сен маломат гулханини ёқма, болам,
йўқ ердаги гуноҳларни тақма, болам,
бир хоинга боққан каби боқма, болам,
виждонимга хилоф бирор байт айтмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим.
Оч бўлсам-да, сир бермадим, тўқдай ўтдим,
бор бўлсам-да, кўринмадим, йўқдай ўтдим,
балки ношуд мерган отган ўқдай ўтдим?
Сокин замон денгизини чайқатмадим,
олам мени пайқамади, пайқатмадим…
1993
* * *
Сайрашлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
қарашлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
курашлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
мен – ўша ғамгинман, мен ўша – ғамгин.
Танишлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
хонишлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
ёнишлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
мен – ўша ёнғинман, мен – ўша ёнғин.
Султонлар ўзгарди, ўзгармадим мен,
замонлар ўзгарди, ўзгармадим мен,
жаҳонлар ўзгарди, ўзгармадим мен,
мен – ўша жаҳонман, мен – ўша жаҳон.
Шамоллар ўзгарди, мен ўзгармадим,
аъмоллар ўзгарди, мен ўзгармадим,
саволлар ўзгарди, мен ўзгармадим,
мен – ўша саволман, мен – ўша савол.
Тавоблар ўзгарди, мен ўзгармадим,
савоблар ўзгарди, мен ўзгармадим,
жавоблар ўзгарди, мен ўзгармадим,
мен – ўша жавобман, мен – ўша жавоб.
1995
АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ:
«Етдим деганимда дунё мағзига,
бошимдан мағзава ағдарди риё.
Тиқди аждаҳонинг қонли оғзига,
мени мен ишонган ул аҳли зиё…
Нон излаб изғир эл дўконма-дўкон,
дон излаб изғир эл бозорма-бозор.
Оқибат ахтариб сарсондир инсон,
мен эса сарсонман тополмай мозор.
Замона итқитган ташландиқ виждон,
пашшага таланар ахлатхонада.
Диёнат – пажмурда, мажруҳ, чалажон,
ҳибсда сақланар махсус зонада…
Ялтоқлар зол, қаттол назар остида
золимга шукрона айтдилар, кўрдим.
Тазйиқлар, қийноқлар, озор остида
одамлар Худодан қайтдилар, кўрдим…
Мен олқиш айтмадим золим замонга,
қайтмадим Тангрим ҳақ қилган йўлимдан.
Хиёнат қилмадим дину имонга,
қўрқдилар, қўрқмадим зулму ўлимдан…
Неки жафо кўрдим, не иллат кўрдим,
қаҳрим асрамадим темир сандиқда.
Мен ўз тимсолимда бир миллат кўрдим,
қон кўрдим қамчидан қолган чандиқда.
Ёвга сочдим заҳрим сатрлар аро,
тўкдим оқ қоғозга шикоятларни.
Сабоқ бўлсин учун элимга, «қаро»
мозийдан келтирдим ҳикоятларни.
Ўзбегим, қалбингга муқаддас уруғ –
миллат муҳаббати уруғин тикдим.
Жаллодлар елкамга қадаганда ўқ,
гўзал бир жаннатни кўриб, энтикдим…
Мен тиккан бу боғни сўлдиролмаслар,
кесиб олсалар ҳам агар тегимни.
Менинг Кумушимни ўлдиролмаслар,
ўлдира олмаслар Отабегимни…»
1995
* * *
Қайтар мени. Тўхтат мени. Совут мени.
Ҳайда мени. Алда мени. Овут мени.
Энтиктирма. Ҳансиратма.Тўлиқтирма.
Яқинлатма. Ёвуқтирма. Йўлиқтирма.
Эсингни йиғ. Ҳушингни йиғ. Ақлли бўл.
Бу қинғир йўл, қоронғи йўл, бу хато йўл.
Муз лабимга лабинг босиб музламагил,
мендаги йўқ ўтни мендан изламагил…
Ҳовлиқма кўп, ҳали шундай севги келар,
чақмоқлари юрагингга чизар гуллар.
Ер йўқолар, осмон жуда паст бўлади,
қийноғидан туйғуларинг маст бўлади.
Парво қилмай сенинг барча парвойингга,
ойни узиб ташлаб қўяр у пойингга.
Лаззатларга ўхшаб кетар ҳасратлари,
ҳасратларга ўхшаб кетар лаззатлари…
Қайтар мени, тўхтат мени, овут мени,
қўрқит мени, алда мени, совут мени…
Тўхтатолсанг, тўхтай олсам, жаврмикан?
Қизиб кетган темир энди совирмикан?
1999
ҚУРЪОНДАН ИҚТИБОС
Эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма
Бирубордан қўрқмай қасам ичганларга,
ёлғон тўқиб, туҳматдан тўн бичганларга;
иғво-ғийбат санамини қучганларга
эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма.
Эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма
яхшиликнинг йўлига ғов қўйганларга,
сўзи билан инсон дилин сўйганларга;
эл ҳаққин еб, эл кўзини ўйганларга
эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма.
Эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма
гуноҳларни гуноҳ билмай қилганларга,
чақимчилик иллатин касб билганларга;
зино билан бу дунёга келганларга
эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма.
Эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма
мазах қилиб дўст устидан кулганларга,
ўз қавмига зулму зуғум қилганларга;
оятларни афсона деб билганларга
эргашма сен, ҳавас қилма, бўйин эгма…
2000
* * *
Кимга читтак, кимга сорман,
мен ҳам борман.
Кимдан безор, кимга зорман,
мен ҳам борман.
Дўстга – дармон, ёвга – дорман,
мен ҳам борман.
Мададсизман, мададкорман,
мен ҳам борман.
Кенгга – кенгман, торга – торман,
мен ҳам борман.
Эзгуликка хизматкорман,
мен ҳам борман.
Кимдан зўрман, кимдан хорман,
мен ҳам борман.
Дунёдорман ҳам ночорман,
мен ҳам борман.
Тилим, толма. Дилим, ҳорма.
Мен ҳам борман.
Лафзимга чин вафодорман,
мен ҳам борман.
Қатордаги битта норман,
мен ҳам борман.
Мақсадимга мардикорман,
мен ҳам борман…
2000
* * *
Мени ташлаб кетди мен севган баҳор,
бўлди бу кенг олам кўзларимга тор,
Тангрим, ҳаётимга ёғдулар юбор,
қуёш ила ойга ошнолик бергин,
зимистон кўнглимга рўшнолик бергин.
Кўзларим ғарқ бўлиб хўрлик ёшига,
бош қўйиб ётибман сабр тошига,
ё келсин, ё ўзим борай қошига,
омад парисига ошнолик бергин,
сиқилган дилимга рўшнолик бергин.
Маломатим йўқдир чархи гардунга,
гоҳ кунга итқитар мени, гоҳ тунга,
саодат ато эт мендай маҳзунга,
яхши одамларга ошнолик бергин,
золимлар зулмидан рўшнолик бергин.
Дўстман деганлардан етди озорлар,
ўкситди қадримга етмаган ёрлар,
бадбин хаёлимга сепиб ифорлар,
эзгу умидларга ошнолик бергин,
хўрланган севгимга рўшнолик бергин.
Бевафо дунёнинг макридан тўйдим,
сенга қурбонлиққа кўнглимни сўйдим,
бошимни беш маҳал саждага қўйдим,
ё Тангрим, ўзингга ошнолик бергин,
сиғинган кўнглимга рўшнолик бергин.
2007
* * *
Бугун бор, вовайло, Эрта бўларми?
Бугун кулган гуллар эрта куларми?
Виждон тугадими, инсоф йитдими?
Биз ўтдикми, биздан дунё ўтдими?
Энди келмайдими Румий, розийлар?
Ҳақнинг чегарасин бузар осийлар!
Ғоялари бунча қўрқинчли, бужур,
давр қаҳрамони бўлди фисқ-фужур.
Кўпайди қуёшга тупургувчилар –
қорани оқ дея кўпиргувчилар.
Ноҳақлар йўлатмас ҳақни ёнига,
дунё кетди бойлар жиғилдонига.
Кофир мафкуранинг илмларидан,
даҳрийларнинг даҳшат филмларидан
Болалар руҳига сингар ваҳшийлик,
урчир фаҳш, йўқолар меҳру яхшилик.
Қайларда қолди ул гўзал оқибат?
Шафқатсиз фармонлар туғар уқубат.
Шуми, Замон, бизга насиб этгани,
ишқ қани, жўмардлик, мурувват қани?
Наҳотки яхшидан, о, ёвуз кўпдир,
куфр кўп, имонга тажовуз кўпдир?
Байроғингни кўтар эй дин, шариат,
Ҳақ ҳукмига бўйсун сен, башарият!
Одамзод қутурди, ҳаддидан ошди,
олам йўлдан озди, дунё адашди.
Ай Замон, наҳотки охирлаб қолдинг,
жон бериш олдидан хир-хирлаб қолдинг?
Ер, нечун сарғайтдинг эл боғларини,
одамзоднинг оғир гуноҳларини
кўтариб, балога йўлиқдингми ё,
қаридингми, сен ҳам толиқдингми ё?
Иллатдан покласа ҳар ким ўзини,
Асраб қолармидик, ай Дунё, сени?
Шу гул эртага ҳам кулсин десанг гар,
эртада ҳам Эрта бўлсин десанг гар,
Тавбалар қил буюк Парвардигорга,
саждалар қил ёлғиз ул Бируборга.
Худо номин тилдан қўймагил зинҳор,
Худонинг йўлидан тоймагил зинҳор!
Аҳд қилки, қилган ул аҳдинг ғанимат,
шошил, ай биродар, вақтинг ғанимат!
2014
12 yanvar – Shoir va tarjimon Sulaymon Rahmon tavalludining 70 yilligi
Zabardast shoir Sulaymon Rahmonni muborak 70 yoshi bilan «Xurshid Davron kutubxonasi» veb-sahifasi mushtariylari, she’riyat ixlosmandlari nomidan chin yurakdan tabriklaymiz, salomatlik va qalamiga quvvat tilaymiz.
Sulaymon RAHMON
«SAYLANMA»DAN SHE’RLAR
Sulaymon Rahmon 1946 yilda tug’ilgan. «Ildiz nima deydi?» (1973), «Xayol» (1975), «Hilol» (1977), «Billur qo’ng’iroqlar» (1979), «Uchinchi qiz» (1984), «Oydin diyor» (1985), «Yaynag’an o’lke» (1986, qoraqalpoq tilida), «Daraxtlarni uyg’otadi shabboda» (1987) nomli kitoblari chop etilgan. Bir qator she’rlari rus, ispan, bolgar, turk, turkman, tojik, qoraqalpoq tillariga tarjima qilingan. Moskvada, Ashxabodda, Isfarada bo’lib o’tgan adabiy anjumanlarda (seminarlar, festivallarda) ishtirok etib, o’sha davrning mashhur shoirlari Qaysin Quliev va David Qug’ultinov nazariga tushgan.
Sulaymon Rahmon tarjimasida she’riyat muxlislari A. Pushkin, H. Hayne, A.Blok, YU. Martsinkyavichyus, A.Voznesenskiy, Q.Quliev, O’. Sulaymonov, G. Emin, A.Sofronov, N.Gribachev, YU.Voronov, T.Qobulov va juda ko’plab boshqa rus, Ovrupo hamda Afrika shoirlari ijodidan bahramand bo’ldilar. U J.Bayronning «Don Juan» she’riy ro’monini, P. Nerudaning «Mushtarak qo’shiq» she’riy epopeyasini va J.Rumiyning «Ma’naviy masnaviy» asarining birinchi daftarini ona tilimizga o’girdi.
Nasr ishqibozlari yapon adibi K.Abening «Yashik odam», rus yozuvchisi V.Shukshinning «Xo’roz uch qichqirguncha», turkman O’. Eminovning «Shiddat», bolalar yozuvchisi E.Uspenskiyning «Fyodor amaki kuchuk vamushuk»,
«Kafolat odamchalari» kabi ro’mon va qissalarini uning tarjimasida o’qidilar.
* * *
Kut, yetib borgayman bir kun hansirab,
yo’limni to’ssa-da agar qonsirab
hasadlar,
alamlar,
ta’nalar,
toshlar…
Menga bas kelolmas adovat, hasrat,
yengolmas nolalar,
g’amlar,
ko’zyoshlar…
Kut, senga yetgayman, ey buyuk MAQSAD!
1964
* * *
Bu sevgimi, otashmi, g’ussa?
YO Rabb, dilni tilib tashladi!
Tasodifiy o’sha bir bo’sa
meni telba qilib tashladi!
Keyin esa… nachora, sensiz
yog’ib o’tdi dalalarga qor;
keyin esa … bechora, sensiz
kelib ketdi necha bor bahor;
keyin esa… menga ovunib
izlaringni axtardi yo’llar;
keyin esa… seni sog’inib,
ado bo’ldi hajringda gullar;
keyin esa… ko’zim xobini
tilab oldi uyquchi tog’lar;
keyin… qalbim iztirobini
ko’tarolmay sarg’aydi bog’lar…
Qayt, bu bog’lar tamom so’lmasin,
qayt, vafodan hikoyalar ayt.
Mayli, menga rahming kelmasin,
tabiatga shafqat qil faqat…
1965
* * *
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
kim u buzgan halovatini?
Bosriqdimi ko’rib yomon tush
yo gazanda yuldi patini?
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
yolg’izlik yo jondan o’tdimi?
Kuydirdimi yuragini ishq,
ishongani tashlab ketdimi?
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
tunni yirtar achchiq nolasi.
YO qildimi noboproq bir ish
erkalanib tantiq bolasi?
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
mitti jonda nechun shuncha dod?
Yuz burdimi undan elu xesh,
qolmadimi do’stda e’tiqod?
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
qushim, so’yla, o’rtagan qay dard?
Balki xushdir, balki u noxush,
rahmat, qola bilmabsan loqayd.
Uzoqlarda chirqillar bir qush,
bir dam keching rohatingizdan,
madad so’rar balki boyaqish,
madad so’rar, odamlar, bizdan…
1965
* * *
Dardlarin unutdilar
yig’lab bo’lgan bulutlar,
so’ngra gullar, burgutlar
uzra uchib o’tdilar…
Ochilib borar osmon,
ko’nglim borar ochilib.
Qoqigul boqar hayron
kichkina quyosh bo’lib.
Toj kiyib alangadan
charaqlar gulisafsar:
ketmoqda balandlarda
yig’lab bo’lgan bulutlar.
Sening esa ko’nglingdan
qachon ketar shubhalar?
Men ishondim. Sen ishon:
shubha o’tar, ishq qolar!..
1965
* * *
Nechun yana tushimga kirding,
yodimni tark etmading nechun,
dom-daraksiz yitmading nechun,
nechun yana tushimga kirding?
Yodimni tark etmading nechun,
hayotimdan ketding-ku axir,
o’zgaga qo’l tutding-ku axir,
yodimni tark etmading nechun?
Dom-daraksiz yitmading nechun,
nahotki sen, nahot, bedardim,
bo’lib qolding to abad dardim,
dom-daraksiz yitmading nechun?
Nechun yana tushimga kirding,
yorug’ edi sen-la tunlarim,
qaro bo’ldi sensiz kunlarim,
nechun yana tushimga kirding?
Qismatimdan ketsang ham, nechun,
tushlarimdan ketmaysan, sanam,
yodimni tark etmaysan, sanam,
qismatimdan ketsang ham, nechun?
1965
* * *
Kel, munisam, yonma-yon o’tir,
sir tutmasman sirimni sandan.
Suyunchiga yuzingdan o’ptir,
maktub oldim hozir onamdan.
Kel, munisam, yonma-yon o’tir,
sodda so’zin tinglab kularsan
yo dilingda uyg’onib mehr,
bir mehribon kelin bo’larsan.
Kel, munisam, yonma-yon o’tir:
omon emish, mana, xesh-tabar.
Bu yil sero’t bo’lgan emish qir,
mendan esa yo’q emish xabar.
Kel, munisam, yonma-yon o’tir:
bo’y yetganmish qo’shnimiz qizi,
shunday suluv emishki qurg’ur,
to’lin emish oydan ham yuzi.
Kel, munisam, yonma-yon o’tir:
onam debdi: «Suyganing bormi?
Kokillari qorami, qo’ng’ir,
ko’zi qora va yo zangormi?»
Kel, munisam, yonma-yon o’tir:
kelarmikan, debdi, qishloqqa?
Yopolarmi tandirda patir,
evi bormi suzma, pishloqqa?
Kel, munisam, yonma-yon o’tir:
baxt tilabdi bizga ul mushfiq.
Ne deb yozay, munisam, gapir,
onajonim xat kutar intiq…
1965
* * *
It ko’ziga ko’zgu tut,
tanimaydi o’zin it.
O’zin o’zga ko’rar u,
begona deb hurar u.
Suvda o’zin ko’rsa oy,
taniy olmas, xoynahoy.
Hurkib qochar yiroqqa,
tanimay o’zin, yohu,
agar zilol buloqda
aksini ko’rsa ohu.
Ko’zguda ko’rib o’zin
tanimas gul ham, hayhot.
Ko’zguga boqib faqat
o’zin tanir odamzod.
Do’st, niyating ezgu qil,
ko’zgu bo’lay, ko’zgu bo’l…
1965
SHAMOL
Shamol, bir ertak o’qi…
Oybek
Shivirlaydi shamol, ruhimga
afsonalar so’ylaydi shamol.
Men botaman nogahon mungga,
men qotaman nogahon savol:
«So’yla, shamol, so’yla, ey shamol,
bilganingni aytgil beriyo,
unutdimi meni oyjamol,
o’zgani yor ayladimi yo?
YO shiftdagi xushchaqchaq, suluv
qaldirg’ochni ilon bo’g’dimi,
qishdan omon chiqdimi suruv,
serpusht targ’il yana tug’dimi?
Tongda ko’rib cho’ntagini qoq,
otam boshi bo’ldimi yo xam,
qurtga tutbarg ko’tarib nogoh,
boshi og’rib qoldimi onam?
So’yla, nahot hech yetib bo’lmas
sevgilimning vaslisan, shamol,
so’yla, axir, unutib bo’lmas
shamollarning naslisan, shamol.
Yodingdadir, har xoru zorga
suv keltirgan ul boboshamol?
So’yla, qachon, erksiz diyorga
erk keltirgay dilrabo shamol?»
Shivirlaydi shamol, ruhimga
afsonalar so’ylaydi shamol.
Men botaman nogahon mungga
va qotaman ketma-ket savol…
1967
* * *
Shovullaydi poyimda daryo,
tentiraydi chimzorda shamol,
kimdir yig’lar qaydadir giryon –
loqayd suzar samoda hilol.
Bir qush qilar betinim chah-chah,
suvga so’ylar sirlarini tol,
kimdir xushnud uradi qahqah –
loqayd suzar samoda hilol.
Yigit qizning qo’lin ushlaydi,
vido aytar kampiriga chol,
qirda toychoq yonib kishnaydi –
loqayd suzar samoda hilol.
Qay bir tog’da otilar vulqon,
qay bir yurtda go’daklar uvol,
kular, yig’lar, xo’rsinar inson –
loqayd suzar samoda hilol.
Singib ketar dengizga daryo,
ko’z ochadi bir buloq – zilol,
dunyo o’lar, tirilar dunyo –
loqayd suzar samoda hilol.
Hilol, hilol, do’sting bo’laman,
hech bo’lmasa savol bo’l, savol:
– Nega keldim, nega o’laman? –
loqayd suzar samoda hilol…
1969
SHOIR
Bu dunyoda shoir bir ohang,
tinglang uni, aziz odamlar,
shodlik berar qalbida jarang,
jaranglaydi ruhida g’amlar.
Bulbul derlar shoirni, biroq
u kuylamas bulbulday takror.
Bir gul emas, shoirni ko’proq
kuylatadi vatan va bahor.
U bir buyuk sevgi bilan mast,
qahri qattiq uning ag’yorga,
husni uchun vatanni sevmas,
bahorni ham sevmas bekorga.
Yulduzlarga qo’ysa gar ko’ngil,
yo’q emasdir buning boisi.
Unga tole timsolidir – gul,
mast qiladir uni erk isi.
U bir buyuk nafrat bilan mast,
nomusini qo’ymas garovga.
Nafsi uchun vatanni sotmas,
shon-shuhrat deb yalinmas yovga.
O’ylamangkim, bular barchasi
shunchaki ishq, nafrat emas, yo’q,
sevsa, qalbi – quyosh parchasi,
nafratlansa – satrlari o’q.
Munis ilhom oshino damlar,
kechar uning yuragida jang.
U kuylaydi sizni, odamlar,
bu dunyoda shoir – bir ohang…
1969
TABIATNING DAFTARI
Bir daftarga o’xshaydi dunyo,
turfa yozuvlarga to’la bir daftar:
so’ngsiz bir jumladir osmon,
yulduzlari – otashin so’zlar…
Bir jumla oq,
bir jumla qora,
«kecha-kunduz» so’zlaridir bu.
So’zlardir o’rmonlar,
bog’lar so’zlardir…
Kimlarga xitobdir bo’ychan daraxtlar?
Maysalar kimlarga atalgan shivir?
Kimga «To’xta!» degan nidodir tog’lar,
o’tloqlar kim uchun zangori pichir?
Nima deb nolalar qiladi,
kuzakda o’zbegim bog’lari?
Ne ma’no yashirin paxtazorlarda
yoz chog’i,
kuz chog’i,
bahor chog’lari?
Kimning ijodi bu rango-rang gullar,
yulduzlar,
buloqda qaynagan suvlar,
qoyalar ustida turgan ohular,
ne ma’no anglatar, oh, ular?
Kimning ijodimiz bizlar, odamlar?
Eyy, o’qib yashaylik,
yong’oq kabi chaqib yashaylik
yozuvlarning mag’izlarini:
gullar – shu tuproqning kulgilaridir;
suvlar – ariqlarda mildir-mildir,
daryolarda shildir-shildir,
dengizlarda guldir-guldir
tabiatning tuyg’ularidir;
dashtu cho’llar esa – uyqularidir;
yigit chog’imizdir bizning – o’rmonlar,
go’dak kezlarimiz maysalar bizning;
tog’lar – g’ururimiz,
shuurimiz – quyosh;
ranglari o’zgarmas archalar –
vatanga,
tuproqqa muhabbatimiz;
Odamlar, biz kimning xatimiz,
kimga xatimiz?
Men – o’tmishning orzuidirman,
orzui bo’lsaydim kelajakning ham,
koshki meni o’qiy olsa navqiron nasl
Muhabbat, Sadoqat so’ziday ul dam.
Oh, shunday bir ma’no bermasang agar,
nega kelding dunyoga, odam?
Bu uzun,
bu qisqa jumlalar aro,
ayting, do’stlar, men qaysi so’zman?
Koshki Baxt so’ziday o’qiy olsaydi
ona xalqim,
ona vatanim.
Koshki meni jahon xalqlari
O’zbekiston farzandi deya
hijjalamay, erkin o’qiy olsaydi
tabiatning o’chmas yozuvi kabi
tabiatning shu daftarida…
1970
NAVJUVON ONA
O’zbekiston xalq rassomi Rahim Ahmedovga
Oydin bir kechada,
oyning ostida
majnuntolning chipor-chipor soyalari ichida,
yashil dalalarning qoq o’rtasida,
chorpoya ustida,
parishon soch,
yarim yalang’och
tebranib o’tirar bir juvon,
bosh ustida oqargan osmon,
quchog’ida ma’suma go’dak….
Sochlarida mayin-mayin g’ivirlaydi
kecha shamoli,
qulog’iga sirlarini shivirlaydi
kecha shamoli…
Juvonning sochlari – muattar,
juvonning sochlari – rayhon,
hidlab-hidlab to’ymaydi shamol,
emib-emib go’dak to’ymaydi
juvonning ko’ksini.
Etagiga to’kilar hilol
parcha-parcha tangalar misol,
barglarga urilib,
barglarda sinib…
Shamolga rashk qilmay,
rashk qilmay oyga,
Shunday,
momiq ko’rpa ichida,
juvonning yonida
pish-pish uxlab yotar bir odam,
juvonga hamumr,
hamsevgi,
hamtaqdir odam…
Oydin bir kechada,
oyning ostida,
majnuntolning chipor-chipor soyalari ichida,
yashil dalalarning qoq o’rtasida,
chorpoya ustida
parishon soch,
yarim yalang’och
tebranib o’tirar bir juvon,
sochlari rayhon juvon,
quchog’ida ma’suma go’dak…
Ko’kda oy,
yerda shamol,
uzoq-uzoqlarda tog’lar,
yonida majnuntol
oshifta-oshifta boqadi…
Ular o’rtasida juvon
Vatanimga o’xshab ketadi…
Oppoq siynasini durkun bir go’dak,
ko’zi qora,
qoshi kamalak –
yutoqib-yutoqib emar KELAJAK….
1972
* * *
Beshikka kirdimu bir opa-singil
beshigim tebratdi basma-bas, yengil.
Opasi allalab desa: «Bo’l mag’rur!»
singlisi jo’r bo’ldi: «Kamtar bo’lib yur!»
Xoh kechu xoh sahar, xoh yoz, xoh qishda
ruhimga shivirlar ikki farishta:
– Qadding g’oz tutib yur, – desa Oriyat,
– Boshing egibroq yur, – deb turtar Uyat…
1974
KUZ ERTAGI
Shamollarning harir qanotlarida
ucha-ucha tolgan kapalak kabi
bir nimjon yaproqqa
borib tushdi kuz.
Keyin…
ariqlarda suvni,
chanoqlarda paxtani qaynatib
sut kabi toshirgan
yoz ila jangda,
o’tli nafasida yantoqlarni yoqib,
qiyratib,
giloslarni pishirgan
yoz ila jangda,
olisha-olisha,
kuchdan qolib yutqazgan
pahlavonday beiloj,
zil ketib,
izmini topshirgan
yoz ila jangda
bir qartaygan daraxt uzra
horib tushdi kuz.
So’ng yalina-yalina
bir tomosha ko’rgilik,
bir muzqaymoq yegilik
tanga topib olgan boladay xushhol
yon-veriga boqib oldi jim;
so’ng olis harbdan
qutulib qaytgan
o’g’lin ko’rib,
sevinganidan,
yig’lagan onaday qisqa va behol
uch-to’rt tomchi to’kib oldi jim;
Keyin…
besh million paxtani terib,
beqasam to’n ustidan
shohi qiyiqni sirib,
biroz kamtar,
biroz… ko’krakni kerib
qurultoy minbariga chiqqan bobodehqonday
so’ngsiz paxtazorlar uzra
g’olib tushdi kuz.
Shamollarning harir qanotlarida
olmalar,
uzumlar,
behilar uchun
yetilgan qizlarni malol qilgulik
bir chiroy,
bir husn ato etgali
quyoshning beomon saxiy kaftidan
Prometey kabi,
olovni emas,
tillaning rangini
olib tushdi kuz.
Keyin shamollarning harir qanotlarida
«oq oltin» yuklagan zo’r karvonlarning
Sharqu G’arb yo’llari qadarli uzun;
ummon osha jahon insonlarining
Anjela Devisga – erktalab qizga
uzatgan qo’llari qadarli uzun;
diyorlarni tutashtirgan otashin bir ishq –
Gazli-Ural quvurlari qadarli yiroq;
XX asr fazo kemalarining
iqbol sari ochgan yo’llari qadar porloq
va qutlug’ mezonlardan
son-sanoqsiz yo’llar
solib tushdi kuz.
Keyin shamollarning harir qanotlarida
mevasi g’arq pishgan bog’lar ustiga,
vodiylar,
zirvalar,
tog’lar ustiga
cho’g’langan qushlarday
yonib tushdi kuz.
So’ng ko’kda bulutga aylanib,
dalalar,
bo’g’otlar va gullar uzra,
sumbula suvida ko’zguday
o’z husniga mahliyo boqib,
o’yga cho’mib turgan sohillar uzra;
dehqonning boshiga,
kaftiga,
ko’ngliga
va o’zining za’far rangiga,
yomg’ir bo’lib
yog’ib tushdi kuz.
Keyin… dekabrning ko’r oydinida,
gujum daraxtining qay bir shoxida,
so’nggi umid yanglig’ ojiz cho’g’lanib,
ilinjsiz osilib turgan
bir za’faron yaproq shaklida
bir tomchi ko’zyoshday
qishning muzli,
oq siynasiga
oqib tushdi KUZ…
1974
* * *
Bitiklar bor zanjirlarda, kishanlarda,
jallodlarning kundasida, devorlarda,
zindonlarda, tangalarda, nishonlarda,
bitiklar bor qilichlarda va dorlarda…
Bobolarim yozib ketmish e’tiqodin,
or-nomusin, bu dunyoga qarashlarin,
yozib ketmish qahqahasi ham faryodin,
yozib ketmish maydon ichra kurashlarin.
Bobolarim qoni olov – or olovi,
bobolarim qoni isyon – erk isyoni.
Bobolarim qoni yalov – erk yalovi,
tomirlarim ichra bormi ular qoni?
Men turibman chorrahada oyoqyalang,
bu chorraha menga sinov chorrahasi.
Ko’zim boqar chor tarafga alang-jalang,
menga hayron bu dunyoning chor dahasi:
«Bolam, sen shu bobolarga bolamisan?
Unda nechun qoning sovuq, qaynamaysan?
O’z ichingga qamalgan bir nolamisan,
nechun katta maydonlarda o’ynamaysan?..»
1975
Uxla, uxla xotirjam…
Fayyod Xamis
Uxla, jonim, uxla, go’zalim, uxla.
Yer uxlar, ko’k uxlar, uxlar bor jahon.
Oppog’im, tantig’im, asalim, uxla.
Shamollar uxladi, uxladi bo’ron.
Nechuk bezovtasan, nechun kulmaysan,
salgina aytishdik, shunga shunchami?
Uxla, tushlaringda zora jilmaysang,
zora unutolsang tilla g’unchani…
Qo’y, ochma arazlar tugunchasini,
uxla, tushlaringga kirib borayin.
Olib beray gulning eng injasini,
aytgan ziragingni olib berayin.
Qo’sh-qo’sh uzuklarni barmoqlaringga,
zebigardonlarni ko’ksingga taqay.
Tillag’uncha qaday turmaklaringga,
sen baxtli bo’lsang, bas, jonimni qoqay.
Uxla, jonim, uxla, xo’rsinma ortiq,
nachora, emasman men toju taxtli.
Tushingda albatta qilarman tortiq,
tushingda albatta qilarman baxtli.
Bu dunyo keng erur, jonginam, kengga,
uyqu – bir saltanat, ko’p saxiy dargoh.
Balki nasib etar tushingda senga,
bir umr armoning bo’lgan u matoh.
Uxla, jonim, uxla, tinch bo’lsin tushing,
ins uxlar, jin uxlar, uxlar pari, dev.
Hech bo’lmasa meni tushingda tushun,
hech bo’lmasa meni tushlaringda sev…
1975
* * *
Tashrif. Dunyoga kelmoqdek muhim.
Chinnigul. Tramvay. Xushnavo yomg’ir.
Ko’k eshik. Mis tutqich. Qo’ng’iroq: «Keldim»
Parket. Qadamlar. «Senmi? Qani kir».
Ko’zlarda tuyg’ular chaqini. Uzr.
Kipriklarga qalqqan inju – baxt.
Toshoyna. Suhbatlar. Qandillar. Billur.
Qariya. Oq guldon. Teleekran. «Vaqt».
Al`bom. Xotiralar. Dimiqqan. Mahtal.
Ko’zlar. Orqasida muqaddas yozuv.
Qora tamal toshda oq marmar haykal –
bolalik yodini yoritgan orzu.
Beqaror fikrlar bo’roni. Undan
ajratib olindi nihoyat hislar.
So’nggi quchish. Zina. So’nggi tramvay.
Yomg’irning simiga osiq fonuslar…
Qaytish. Dunyodan ketmoqdek og’ir…
1977
* * *
Qorayib, o’rtanib yalang’och daraxt,
mung’ayib turadi hayron va karaxt.
So’ngra…yomg’irlarda ko’pchib po’stlog’i,
bahorga otlanar, ammo oyog’i…
Oyog’ini qurshab yotar barglari –
yashnoq kunlarining xotiralari…
1977
* * *
Oy dumalab yurgan chog’larda
bog’lar – sokin, oydin bir g’azal –
shuning uchun doim bog’larga
ochiq turar mening derazam.
Haydab xonam sukutin, har dam
hislarimga soladi larza –
shuning uchun yomg’irlarga ham
ochiq turar mening derazam.
Shaddod qizday urib qahqaha
kirib kelar mastona tarzda –
shuning uchun tongga ham har gal
ochiq turar mening derazam.
Yangi-yangi xushbo’y hidlarga
xonam va ko’nglimni to’lg’azar –
shuning uchun shabbodalarga
ochiq turar mening derazam.
1978
* * *
– Ada, nega uxlamayapsiz?
Nozimning savoli
O’g’lim, men uxlamayman, yulduzlar uxlaganda,
daraxtlar uxlaganda, ildizlar uxlaganda…
Qandoq uxlay men axir, gullar uyg’oq tursalar,
qandoq uxlay olmalar bog’da kezib yursalar?
Hilol olis samoda uyg’oq tursa yarqirab,
suvlar ham oqib yotsa umr kabi sharqirab?
Qandoq uxlay, jon bolam, buzg’unlar uyg’oq bo’lsa,
tog’da burgut, sahroda quzg’unlar uyg’oq bo’lsa?
Alpomish, go’ro’g’lilar ertakda tin olsalar,
oqillar mis, nodonlar yombi oltin olsalar?
O’g’lim, uxlab bo’larmi, uyg’oq bo’lsa xiyonat,
uxlab yotsa adolat, uxlab yotsa diyonat?
Yumuq bo’lsa bu ona sayyorada erk ko’zi,
chiqib tursa yovuzlik og’zidan urush so’zi?
Qandoq uxlay, jon o’g’lim, men – odamlar diliman,
ezgulik, haqiqatning kesilmagan tiliman!..
Axir uxlab bo’larmi, uxlasa inson agar,
uxlasa insof agar, uxlasa vijdon agar?!
Uxlamayman, faqat shu – mening uchun tanho yo’l,
agar men uxlab qolsam, sen albatta uyg’oq bo’l!
1979
O’ZBEKISTONIM
Faxriya
Ey, sen, jannatsifat diyorim manim,
Olloh kalimasi shiorim manim,
kofirga yo’ymasin ahli din, magar,
seni Baytulloh deb atasam agar,
Makkadan ziyodat bilib men seni,
desam: sajdagohim, qiblam, imonim,
Makkayu Madinam – O’zbekistonim!
Agar men, agar men bir oshiq bo’lsam,
ishqdan yurak-bag’ri ming yashiq bo’lsam,
el aro olsam yo Majnun degan ot,
yo bersa menga o’z ismini Farhod,
G’aribday ishq aro kuya olsam yo,
Tohirday o’rtanib suya olsam yo,
men seni suyardim, suyuklim, jonim,
Layliyu Shirinim – O’zbekistonim!
Agar men, agar men gado bo’lsaydim,
makonda lomakon – ado bo’lsaydim,
tilagan makonim sen bo’lar eding,
tilagan jahonim sen bo’lar eding,
faqat sen bo’larding tilagan johim,
faqat sen bo’larding pushtim, panohim,
Ochildasturxonim, tanti mezbonim,
rizq-ro’zim, davlatim – O’zbekistonim!
Agar men, agar men jahongir bo’lsam,
Temurday bir qodir bahodir bo’lsam,
aylab yovlaringni butkul lojaram,
qilar edim seni o’zimga qaram,
manim oltin yurtim, nurafshon yurtim,
manim zargar yurtim, zarafshon yurtim,
Buxoro, Samarqand ham Andijonim,
Sayhunim, Jayhunim – O’zbekistonim!
Na chora, men oddiy shoir o’g’lingman
ko’nglingman, ko’zingman, o’lmas tilingman,
sening dil toringdan sadoman, yurtim,
oshiqi adoman, gadoman, yurtim,
jahongir jangchiman, qurolim – qalam,
dindorman, sen – jannat, sensan – musallam,
yorim, e’tiqodim, boyligim, nonim,
onam, onajonim – O’zbekistonim!
1980
MADINANING QOFIYALI
SAVOLLARIGA JAVOB
– Ada, nima bo’ladi odam
yo’lini yo’qotsa?
– Fojia.
– Ada, nima bo’ladi odam
tilini yo’qotsa?
–Fojia.
– Dilini yo’qotsa-chi?
– Fojia.
– Elini yo’qotsa-chi?
– Fojia.
– Voy, hammasi fojia!
Fojiangiz u nima o’zi?
– Olamdagi hamma yo’qolgan
narsalarning o’rni u, qizim.
1981
UCHINCHI QIZ
Qirol Lir, otaxon, nima jin urdi,
ishonching qolmabdi odam zotiga!
Kim Shodlik arshidan seni tushirdi,
kim seni mindirdi g’azab otiga?
Sen uni oq qilding! Nega oq qilding?
Razolat chohiga tushding yuz tuban!
Qabohat qa’riga toyding, yiqilding,
nahot telbalik ham qismating ekan?!
Yolvorma, bas, falak chaqmoqlariga,
sig’inma tuproqqa, ko’kka, yulduzga.
Ishonma bu dunyo aldoqlariga,
sen ishon, sen sig’in uchinchi qizga!
Diling to’ng’ichingga ortiq ishondi,
holbuki, u seni aldagan edi!
O’rtanchang ham bisot dardida yondi,
U ham seni avrab «Sevaman!» dedi.
Ammo uchinchi qiz, seni, otaxon,
chindan sevar edi, uning sevgisi
riyo emas edi, emasdi yolg’on,
yo’q edi so’zida soxtalik isi…
Gaplari poyma-poy, sodda, bepardoz,
lablari kuyunib titrardi faqat,
faqat rost so’zlarni so’zlardi xolos,
haqiqat edi u – tirik haqiqat!
Lekin u havoyi maqtovlar aro
o’zda yo’q taltayib uchib yurgan dil –
yog’dusiz tun edi, yulduzsiz samo!
Sen unga sig’mading, sig’mading, singil!
Kechirding bir dunyo ko’rguliklarni:
har ishing adolat timsoli bo’ldi.
(Shu sabab men barcha ezguliklarni
«Uchinchi qiz» deya atagim keldi.)
Oh, seni tanimay o’tdi bir umr
riyolar qo’ynida aldangan ul ruh.
Uchinchi qiz – chaqmoq, uchinchi qiz – nur,
uchinchi qiz, sensiz bu hayot majruh!
Uchinchi qiz, nechun u zulmat dunyo
haqiqat nuridan seni qismadi?
Nahotki hamisha g’olibdir riyo,
quvg’indir – uchinchi qizlar qismati?
Uchinchi qiz – yog’du! Ruhimiz – nurdan,
mahrum bo’lganida mehrdan ko’zlar! –
Koshkiydi shunday payt tug’ilsa birdan
haqiqat shu’lasi – uchinchi qizlar!
Uchinchi qiz – mardlik! Dil ojiz qolsa,
bir nohaq hukmdan qiynalsa hislar, –
shunday payt koshkiydi madadga kelsa,
haqiqat so’zlari – uchinchi qizlar!
Uchinchi qiz – sevgi! Bizni razolat
halok etmoq bo’lgan tangu tor kezlar,
xalos eta olgay berib kafolat,
adolat hislari uchinchi qizlar!
Uchinchi qiz – jur’at, jasorat, yolqin!
Chalg’itgan choqlarda bizlarni yolg’on,
haqiqatni ro’y-rost aytmoqlik uchun
uchinchi qizimiz bo’lsin har qachon!
1982
YOLG’IZLIK
Yolg’iz edim, tutdim shunday sadoni:
«Yolg’izlik o’rtamas yolg’iz Xudoni…»
Ey ahli jaholat, ey ahli g’ino,
sizning orangizda toq o’tdi Sino.
Ne ajab, adovat zulmati aro
Navoiy sha’m edi yolg’iz, g’amsaro.
Yolg’izlar, boqmangiz olamga tushkun,
yolg’iz edi hasad, kin ichra Pushkin.
Tiriklikda hech kim qo’shmadi safga,
ichdi yolg’izlikning og’usin Kafka.
Tuhmat ham, g’araz ham ko’p edi, illo,
yolg’iz edi, do’stlar, Habib Abdullo.
Ne holki, Cho’lpon ham toq yulduz edi,
yolg’iz Qodiriyni yolg’izlik yedi!
E’tibordan xoli chaqnagan umr –
yolg’iz yonib, yolg’iz o’chdi Mirtemir.
Begunoh, besharaf, beshon, benasim,
bee’tibor ketdi Mirkarim Osim.
Oh, mening ko’ksimni kuydirar alam,
Shukur Burhonni ham yedi yolg’iz g’am…
Bas, bu kun tuzmishlar barcha beguruh,
benazir, beqadr zotlar bir guruh.
Boiskim, ularni tiriklik chog’i,
beomon o’rtamish yolg’izlik dog’i.
Ulardan oldim men ushbu nidoni:
«Yolg’izlik o’rtamas yolg’iz Xudoni…»
1983
SARBADORLAR QO’SHIG’I
Samarqand soyida toshlar yo’q,
oy yig’lar, ko’zida yoshlar yo’q,
dorlar bor, munosib boshlar yo’q…
Bu zulmat zamonda nur edik,
Hurriyat, udumga kir, dedik,
hur keldik, ketaylik hur, dedik…
Silq, desak, oydan nur silqmadi,
balq, desak, quyosh ham balqmadi,
qalq, desak, xaloyiq qalqmadi…
Bosmadik, bizlarni bosdilar,
ezmadik, bizlarni ezdilar,
osmadik, bizlarni osdilar.
Jahonda har yorning yori bor,
yori bor har jonning ori bor,
ori bor har jonning dori bor…
Birubor ishongan yor bo’ldi,
e’tiqod biz uchun dor bo’ldi,
dor bizga Erk bo’ldi, Or bo’ldi!..
Shu bois keksayu yoshimiz,
baxsh etdik dorga o’z boshimiz.
Qanday hur sollanar loshimiz!..
Ay, naslim, yeganing osh bo’lsin,
yosh boshing tik bo’lsin, tosh bo’lsin,
bosh dorga munosib bosh bo’lsin!..
1984
* * *
Ohimni ich, vohimni ich, volamni ich,
yuraklarni vayron qilgan jolamni ich,
fig’onlarni fig’on etgan nolamni ich,
jonim zamon, ichib-ichib to’y endi,
menga ortiq sitamingni qo’y endi.
Omi ko’pmi olamingda, olim ko’pmi?
Shod holatim yoxud noshod holim ko’pmi?
Ot ustida halim ko’pmi, zolim ko’pmi?
Zolimlaring ko’zlarini o’y endi,
zamon, menga sitamingni qo’y endi.
Hurlik istab, xo’r bo’ldim-u, hur bo’lmadim,
terga botib durlar terdim, dur olmadim,
shuurlarga nurlar berdim, nur olmadim,
shudir menga tekkan fe’lu xo’y endi,
zamon, menga sitamingni qo’y endi.
Haqni aytib, duchor bo’ldim tig’ingga men,
qahratonda isinmadim cho’g’ingga men,
gunohimmi, sig’inmasam tug’ingga men,
gunohlarim savoblarga yo’y endi,
zamon, menga sitamingni qo’y endi.
Tazyiqlaring toqatimni kemirdi-ku,
tahsillaring toatimni yemirdi-ku,
qayg’ularim qahringni yeb semirdi-ku,
semirgan shu qayg’umni ol, so’y endi,
zamon, menga sitamingni qo’y endi.
Uzlatu g’am zindonidan chiqay men ham,
el qalbida ezgu o’tlar yoqay men ham,
dunyo ko’rib, bu dunyoni uqay men ham,
bo’lsin bizning kulbada ham to’y endi,
zamon, menga sitamingni qo’y endi…
1986
ASQAR QOSIM:
«Olamni uyg’otar asta tong nuri,
ruhimda uyg’onar qushlar chug’uri;
ko’nglim hasratlarin shabnamga chayar,
shabnamli gulbarglar asta jilmayar.
Men bu dunyosini ko’shk deb keluvdim.
Samoda yulduzlar o’char birma-bir,
mening shuurimda o’chmaslar biroq.
Tomirlarim ichra kezib yuradir
o’n to’rt kunlik hilol – ilohiy chiroq.
Men bu dunyosiga ishq deb keluvdim.
Hur-hur esib yurar unda shamollar,
bunda-chi, oh, bunda qisar nafaslar.
Quzg’unlar uchadir ko’kda bemalol,
bulbulni band etmish yerda qafaslar.
Men bu dunyosini hur deb keluvdim.
Ortimdan o’tmishlar ergashar: vayron,
tegramda o’rmalar tumanlar – kulfat.
Osmondan tikilar osmon ham hayron,
oldinda bir zulmat, ortda bir zulmat.
Men bu dunyosiga nur deb keluvdim.
Tafakkur mayini ichdimu nogoh
vujudim o’rtandi sohir gulxanda,
qismatim ayladi aqlimni ogoh,
dunyoga kelibman tutqun vatanda.
Men bu dunyosiga erk deb keluvdim.
Erk izlab, topmadim, endi netaman,
ishq izlab, ishqimni kimga aytaman,
nur izlab, nahotki nursiz o’taman?
Men endi ketaman, qaytib ketaman.
Dunyoga hayyu hayt aytib ketaman…»
1986
KUBRO:
«Yulduzlar sonini faqat U bilar,
olamlar sonini U bilar yolg’iz.
Biz unga yuz bursak, U bizga kelar,
Undan yuz bursak ham, burmagay U yuz.
Dunyoni idora qilguvchi O’zi,
O’zi – rizq berguvchi, hayot berguvchi.
Tog’lar og’irligin bilguvchi O’zi,
O’zi – jon berguvchi, mamot berguvchi.
Dunyodan ulug’ U, borliqdan katta,
zavoldan xolidir, kufrdan pokdir.
Fozildir, mutlaqdir ilmu hikmatda,
vujudga jondir U, jonga – idrokdir.
Yolg’izdir, o’xshashi, sherigi yo’qdir,
otasi yo’q Uning, yo’qdir onasi.
Inson ibodati – unga oziqdir,
bu dunyo – Uning bir imtihonasi.
Olamni yaratdi yo’qdan, guvohsiz,
tuproqqa jon berdi – jonni qarz qildi.
Dunyodan dil uzib mamnun, evohsiz,
ko’z yumib ketmoqni bizga farz qildi.
Bizlar shakkoklarmiz, gunohkorlarmiz,
kim mol deb, kim ishqu rashkda yonadir.
Biz – nafsga sig’ingan xoruzorlarmiz,
bu dunyo – biz uchun sinovxonadir.
Oqil – oxiratga, johil – dunyoga,
mayxo’rlar safoga talpinar faqat.
Kim imon keltirsa yolg’iz Ollohga,
u bo’lgay mukarram sohibi jannat.
Ollohga itoat rizq bergay bizga,
qo’shgay umrimizga umru barakat.
Ro’z bergay, botiniy ko’z bergay bizga,
Uning diydori deb qilsak harakat…
Uning fazli – jannat, adli – do’zaxdir,
solih bandasiga rahmati – ukpar.
U kufru gunohdan behad yuksakdir,
Ollohu akbardir, Ollohu akbar!..»
1987
* * *
Daryo shaffof edi, ufq sof edi.
Dunyo jannat edi. Jannat lof edi.
Quyosh saxiy edi, noinsof edi,
meni tashlab, necha botiblar ketdi,
rayhon hidi meni tashlab ketmadi.
Qushlar dilim ovlab sayrovchi bo’ldi,
ko’nglim chah-chahlardan yayrovchi bo’ldi,
ammo bu chah-chahlar chayqovchi bo’ldi,
olamni sukutga sotiblar ketdi,
rayhon hidi meni tashlab ketmadi.
Daryo asov ekan, ko’p otqin ekan,
o’zin qirg’og’iga u tutqun ekan,
bahor jilvalari, oh, sotqin ekan,
bildirmay kuz tomon o’tiblar ketdi,
rayhon hidi meni tashlab ketmadi.
Goho unutildim, goho unutdim,
kimnidir kutdirdim, kimnidir kutdim,
dunyo mendan o’tdi, men undan o’tdim,
diydalarim toshday qotiblar ketdi,
rayhon hidi meni tashlab ketmadi.
Goh qochib javobdan, gohi savoldan,
umr tulpori ham toymoqda holdan,
o’zing asra, Tangrim, bevaqt zavoldan,
onam qulog’iga qistirgan bir to’p
rayhon hidi meni tashlab ketmadi…
1988
ADABIYOT NIMA?
Adabiyot nima? Juda jo’n savol.
Kim bilmas, axir u odobiyotdir.
Bas, so’rab qoldingmi, endi quloq sol,
u ruhdir, aqldir, hisdir, hayotdir…
Qay ko’ngil agarda baytulahzandir,
bilki, u – shu ko’ngil shiftidagi sha’m.
U – bashar yaratmish mulki mahzandir,
sig’insang – Ka’ba u, simirsang – Zamzam.
U shunday hammomki, cho’milgan ko’ngil
ming qora bo’lmasin oq bo’lib chiqar.
G’am ezgan yuraklar qush kabi yengil,
ko’ngil – tog’, dimog’lar chog’ bo’lib chiqar.
U shunday daryoki, muqaddas, nodir,
eng nopok dilni ham pok qilib yuvgay.
U shunday shifobaxsh qutlug’ olovdir,
ruhdagi bor zulmu zulmatni quvgay.
U shunday bir bog’ki, semurg’lari bor,
balodan qutqazar yozgancha qanot.
Mushkuling hal etar unda Boychibor,
unda murodingga yetkazar G’irot.
Sen hali bilmaysan, bolam, hayotning
Abul Havl yecholmas so’roqlari bor.
Yurtni yov bosganda, adabiyotning
senga yo’l ko’rsatar Shiroqlari bor.
U shunday bir yo’lki, nomi – Diyonat,
u shunday bir uyki, Vijdondir oti.
Bir qo’lki, bergani – elga ionat,
bir bolki, tilingni tilkalar toti…
U buyuk oshiqdir, ishqdan dars berar,
yengilmas botir u – boshlaydi jangga.
Ustozdir, xalq ichra yetaklab kirar,
u Vatan neligin o’rgatar sanga…
1989 yil 13 sentyabr
* * *
Ay, Sulaymon, Xudo bersa, Xudo degil,
g’ashlik qilib, itlar hursa, Xudo degil,
tushlaringga Xudo kirsa, Xudo degil,
Xudosizni Xudo ursa, Xudo degil.
Xudo bersa, hovliqma hech, gupurma hech,
zolimlarga zolimlarcha gapirma hech,
vatan bo’lmish bu tuproqqa tupurma hech,
ko’rlik qilsang, Xudo degil, Xudo degil.
Vatan bizga Xudo bergan ehson axir,
yovga berib bo’lmas uni – bizga mahr,
qiyomatda buning ajri behad taxir,
zorlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Bir yurakda ishq yasholmas zillat bilan,
poklik turmas bir ko’ngilda illat bilan,
millatingda yo’ldan ozgan millat bilan
birlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Ezgulikka chorla doim bo’lib surchi,
nasling pok et, o’z-o’zingdan ko’pay, urchi,
Xudo – odil, jazo bermoq uning burchi,
xo’rlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Xudo degil, so’zing yovga xanjar bo’lgay,
Xudo degil, ichingdagi ajdar o’lgay,
Xudo degil, insof o’zi tojdor bo’lgay,
hurlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Lafzing halol, luqmangni ham halol yegil,
mushtga musht bo’l, tikilganga sen ham tikil,
nohaqqa hech bo’yin egma, haqqa egil,
zo’rlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Qachon yiqib nafs atalmish koshonangni,
haqiqatga aylantirib afsonangni,
gunoh tegib, qaro bo’lgan peshonangni
nurlik ko’rsang, Xudo degil, Xudo degil.
Xudosizni Xudo ursa, Xudo degil,
ay, Sulaymon, Xudo bersa, Xudo degil…
1990
BAHOVUDDIN NAQSHBAND:
«Xudoga dil bering. Xudoni seving.
Xudoni sevganlar odamni sevar.
Xudoni sevganlar olamni sevar.
Xudoga dil bering. Xudoni seving.
Oltinga dil bermang, pulga dil bermang.
Dil bermang tuproqqa. Dil bermang toshga.
Dil bermang g’uncha lab har qalam qoshga.
Qasru saroy, bog’u gulga dil bermang.
Dil bermang shaytoniy raqsu navoga.
Dil bermang hasadu kibru havoga.
Dil bermang har jodu, har noravoga.
Xudoga dil bering, Xudoni seving.
Xudoni sevganlar borini sevar.
Ota-ona, farzand, yorini sevar.
Mansabu martaba – ishga dil bermang.
Dil bermang nafsgayu izzat-ikromga.
Dil bermang ishratu qimoru jomga.
Otgayu itgayu qushga dil bermang.
Ma’yuslik, sho’xlik ham Xudonikidir.
Ochlik ham, to’qlik ham Xudonikidir.
Borliq ham, yo’qliq ham Xudonikidir.
Xudoga dil bering. Xudoni seving.
Xudoga dil bering. Xudoni seving.
Xudoni sevganlar chamanni sevar.
Tuproqni, millatni, vatanni sevar.
Xudoga dil bering. Xudoni seving… »
1992
BOYAZID BASTOMIY:
1
«O’zim o’z fe’limga ta’mirchi bo’ldim,
o’n ikki nafsimga temirchi bo’ldim.
Nafsim temirini sabru riyozat
ko’rasiga soldim, so’ng esa hayot
o’tida qizdirdim, so’ngra alomat
xorlik sandoniga qo’yib, malomat
bolg’asida urdim, to undan silliq
bir oyna yaralib, sochguncha yallig’.
Amri ilohiyni bildimu men farz,
o’zimdan bir ko’zgu yasadim shu tarz.
Bahridan o’tdim-da may ila xumning,
ko’zgusi bo’ldim men o’z vujudimning.
Necha turli toat-ibodat ila,
farmoni oliyga itoat ila,
berdim ul oynaga sayqalu pardoz,
baribir gard qoldi ko’zguda bir oz.
Shunda bor kuchimni yig’ib ko’zimga,
e’tibor nigohin burdim o’zimga.
Ko’rdimki, qa’rimda sirli surur bor,
toat, e’tiqoddan kibru g’urur bor.
Qisqasi, o’zimdan ko’p xursand edim,
ibodatda g’oyat xudpisand edim.
Manmanlik va kibr meni to mahshar
chirmagan bir chilvir – zunnorga o’xshar…
Yana besh yil qattiq jiddu jahd ila,
ichki bir intizom, ichki ahd ila
zunnorni ham uzdim, pok imon bo’ldim,
el aro yolg’iz men tirik jon bo’ldim.
Xalq o’ldi, bosh urib darvozasiga,
men bordim har birin janozasiga.
Har birin ruhiga tilovat qildim,
tilovat qilmoqni halovat bildim…»
2
«YO meni Xudodan tilab ol, ona,
yo meni Xudoga beraqol, ona…
Garchi qo’sh ko’zim bor – bir holni ko’rdim,
garchi oyog’im juft – bir yo’lda yurdim.
Bir ishni qiladir har ikki qo’lim,
bir zotni tilaydir birgina tilim.
Bir so’zni eshitar ikki qulog’im,
Ollohim bir mening, birdir ilohim.
Dilim – bir, ikkiga bo’la olmasman,
ikki zot xizmatin qila olmasman.
Ham sening, ham Uning izmida bo’lmoq –
Yeru Osmon aro muallaq qolmoq…
YO meni Xudodan tilab ol, ona,
yo meni Xudoga beraqol, ona…»
1992
* * *
Istaklarim doim balandparvoz bo’ldi,
janglar qildim, orzularim sarboz bo’ldi,
jang maydoni faqat oppoq qog’oz bo’ldi,
men bu oppoq qog’ozlarni tarqatmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim…
Bir sha’m bo’lib ezgu ezgin nurlar sochdim,
shuhrat degan kasofatdan nari qochdim,
mo’minlikka, xoksorlikka bag’rim ochdim,
Ollohimga imonimni yo’qotmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim.
Jaholatning jabridan ko’p jafo tuydim,
razolatning makridan ham rosa to’ydim,
adolatni bir qiz kabi jondan suydim,
suv ichgan o’z bulog’imni loyqatmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim.
Yovg’on ichdim, umr bo’yi yolg’on ichdim,
katta-kichik mansablardan she’r deb kechdim,
yovuzlikni yanchaman deb o’zni yanchdim,
lekin dinu diyonatga o’q otmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim.
Sen malomat gulxanini yoqma, bolam,
yo’q yerdagi gunohlarni taqma, bolam,
bir xoinga boqqan kabi boqma, bolam,
vijdonimga xilof biror bayt aytmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim.
Och bo’lsam-da, sir bermadim, to’qday o’tdim,
bor bo’lsam-da, ko’rinmadim, yo’qday o’tdim,
balki noshud mergan otgan o’qday o’tdim?
Sokin zamon dengizini chayqatmadim,
olam meni payqamadi, payqatmadim…
1993
* * *
Sayrashlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
qarashlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
kurashlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
men – o’sha g’amginman, men o’sha – g’amgin.
Tanishlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
xonishlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
yonishlar o’zgardi, men o’zgarmadim,
men – o’sha yong’inman, men – o’sha yong’in.
Sultonlar o’zgardi, o’zgarmadim men,
zamonlar o’zgardi, o’zgarmadim men,
jahonlar o’zgardi, o’zgarmadim men,
men – o’sha jahonman, men – o’sha jahon.
Shamollar o’zgardi, men o’zgarmadim,
a’mollar o’zgardi, men o’zgarmadim,
savollar o’zgardi, men o’zgarmadim,
men – o’sha savolman, men – o’sha savol.
Tavoblar o’zgardi, men o’zgarmadim,
savoblar o’zgardi, men o’zgarmadim,
javoblar o’zgardi, men o’zgarmadim,
men – o’sha javobman, men – o’sha javob.
1995
ABDULLA QODIRIY:
«Yetdim deganimda dunyo mag’ziga,
boshimdan mag’zava ag’dardi riyo.
Tiqdi ajdahoning qonli og’ziga,
meni men ishongan ul ahli ziyo…
Non izlab izg’ir el do’konma-do’kon,
don izlab izg’ir el bozorma-bozor.
Oqibat axtarib sarsondir inson,
men esa sarsonman topolmay mozor.
Zamona itqitgan tashlandiq vijdon,
pashshaga talanar axlatxonada.
Diyonat – pajmurda, majruh, chalajon,
hibsda saqlanar maxsus zonada…
Yaltoqlar zol, qattol nazar ostida
zolimga shukrona aytdilar, ko’rdim.
Tazyiqlar, qiynoqlar, ozor ostida
odamlar Xudodan qaytdilar, ko’rdim…
Men olqish aytmadim zolim zamonga,
qaytmadim Tangrim haq qilgan yo’limdan.
Xiyonat qilmadim dinu imonga,
qo’rqdilar, qo’rqmadim zulmu o’limdan…
Neki jafo ko’rdim, ne illat ko’rdim,
qahrim asramadim temir sandiqda.
Men o’z timsolimda bir millat ko’rdim,
qon ko’rdim qamchidan qolgan chandiqda.
Yovga sochdim zahrim satrlar aro,
to’kdim oq qog’ozga shikoyatlarni.
Saboq bo’lsin uchun elimga, «qaro»
moziydan keltirdim hikoyatlarni.
O’zbegim, qalbingga muqaddas urug’ –
millat muhabbati urug’in tikdim.
Jallodlar yelkamga qadaganda o’q,
go’zal bir jannatni ko’rib, entikdim…
Men tikkan bu bog’ni so’ldirolmaslar,
kesib olsalar ham agar tegimni.
Mening Kumushimni o’ldirolmaslar,
o’ldira olmaslar Otabegimni…»
1995
* * *
Qaytar meni. To’xtat meni. Sovut meni.
Hayda meni. Alda meni. Ovut meni.
Entiktirma. Hansiratma.To’liqtirma.
Yaqinlatma. Yovuqtirma. Yo’liqtirma.
Esingni yig’. Hushingni yig’. Aqlli bo’l.
Bu qing’ir yo’l, qorong’i yo’l, bu xato yo’l.
Muz labimga labing bosib muzlamagil,
mendagi yo’q o’tni mendan izlamagil…
Hovliqma ko’p, hali shunday sevgi kelar,
chaqmoqlari yuragingga chizar gullar.
Yer yo’qolar, osmon juda past bo’ladi,
qiynog’idan tuyg’ularing mast bo’ladi.
Parvo qilmay sening barcha parvoyingga,
oyni uzib tashlab qo’yar u poyingga.
Lazzatlarga o’xshab ketar hasratlari,
hasratlarga o’xshab ketar lazzatlari…
Qaytar meni, to’xtat meni, ovut meni,
qo’rqit meni, alda meni, sovut meni…
To’xtatolsang, to’xtay olsam, javrmikan?
Qizib ketgan temir endi sovirmikan?
1999
QUR’ONDAN IQTIBOS
Ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma
Birubordan qo’rqmay qasam ichganlarga,
yolg’on to’qib, tuhmatdan to’n bichganlarga;
ig’vo-g’iybat sanamini quchganlarga
ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma.
Ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma
yaxshilikning yo’liga g’ov qo’yganlarga,
so’zi bilan inson dilin so’yganlarga;
el haqqin yeb, el ko’zini o’yganlarga
ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma.
Ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma
gunohlarni gunoh bilmay qilganlarga,
chaqimchilik illatin kasb bilganlarga;
zino bilan bu dunyoga kelganlarga
ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma.
Ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma
mazax qilib do’st ustidan kulganlarga,
o’z qavmiga zulmu zug’um qilganlarga;
oyatlarni afsona deb bilganlarga
ergashma sen, havas qilma, bo’yin egma…
2000
* * *
Kimga chittak, kimga sorman,
men ham borman.
Kimdan bezor, kimga zorman,
men ham borman.
Do’stga – darmon, yovga – dorman,
men ham borman.
Madadsizman, madadkorman,
men ham borman.
Kengga – kengman, torga – torman,
men ham borman.
Ezgulikka xizmatkorman,
men ham borman.
Kimdan zo’rman, kimdan xorman,
men ham borman.
Dunyodorman ham nochorman,
men ham borman.
Tilim, tolma. Dilim, horma.
Men ham borman.
Lafzimga chin vafodorman,
men ham borman.
Qatordagi bitta norman,
men ham borman.
Maqsadimga mardikorman,
men ham borman…
2000
* * *
Meni tashlab ketdi men sevgan bahor,
bo’ldi bu keng olam ko’zlarimga tor,
Tangrim, hayotimga yog’dular yubor,
quyosh ila oyga oshnolik bergin,
zimiston ko’nglimga ro’shnolik bergin.
Ko’zlarim g’arq bo’lib xo’rlik yoshiga,
bosh qo’yib yotibman sabr toshiga,
yo kelsin, yo o’zim boray qoshiga,
omad parisiga oshnolik bergin,
siqilgan dilimga ro’shnolik bergin.
Malomatim yo’qdir charxi gardunga,
goh kunga itqitar meni, goh tunga,
saodat ato et menday mahzunga,
yaxshi odamlarga oshnolik bergin,
zolimlar zulmidan ro’shnolik bergin.
Do’stman deganlardan yetdi ozorlar,
o’ksitdi qadrimga yetmagan yorlar,
badbin xayolimga sepib iforlar,
ezgu umidlarga oshnolik bergin,
xo’rlangan sevgimga ro’shnolik bergin.
Bevafo dunyoning makridan to’ydim,
senga qurbonliqqa ko’nglimni so’ydim,
boshimni besh mahal sajdaga qo’ydim,
yo Tangrim, o’zingga oshnolik bergin,
sig’ingan ko’nglimga ro’shnolik bergin.
2007
* * *
Bugun bor, vovaylo, Erta bo’larmi?
Bugun kulgan gullar erta kularmi?
Vijdon tugadimi, insof yitdimi?
Biz o’tdikmi, bizdan dunyo o’tdimi?
Endi kelmaydimi Rumiy, roziylar?
Haqning chegarasin buzar osiylar!
G’oyalari buncha qo’rqinchli, bujur,
davr qahramoni bo’ldi fisq-fujur.
Ko’paydi quyoshga tupurguvchilar –
qorani oq deya ko’pirguvchilar.
Nohaqlar yo’latmas haqni yoniga,
dunyo ketdi boylar jig’ildoniga.
Kofir mafkuraning ilmlaridan,
dahriylarning dahshat filmlaridan
Bolalar ruhiga singar vahshiylik,
urchir fahsh, yo’qolar mehru yaxshilik.
Qaylarda qoldi ul go’zal oqibat?
Shafqatsiz farmonlar tug’ar uqubat.
Shumi, Zamon, bizga nasib etgani,
ishq qani, jo’mardlik, muruvvat qani?
Nahotki yaxshidan, o, yovuz ko’pdir,
kufr ko’p, imonga tajovuz ko’pdir?
Bayrog’ingni ko’tar ey din, shariat,
Haq hukmiga bo’ysun sen, bashariyat!
Odamzod quturdi, haddidan oshdi,
olam yo’ldan ozdi, dunyo adashdi.
Ay Zamon, nahotki oxirlab qolding,
jon berish oldidan xir-xirlab qolding?
Yer, nechun sarg’aytding el bog’larini,
odamzodning og’ir gunohlarini
ko’tarib, baloga yo’liqdingmi yo,
qaridingmi, sen ham toliqdingmi yo?
Illatdan poklasa har kim o’zini,
Asrab qolarmidik, ay Dunyo, seni?
Shu gul ertaga ham kulsin desang gar,
ertada ham Erta bo’lsin desang gar,
Tavbalar qil buyuk Parvardigorga,
sajdalar qil yolg’iz ul Biruborga.
Xudo nomin tildan qo’ymagil zinhor,
Xudoning yo’lidan toymagil zinhor!
Ahd qilki, qilgan ul ahding g’animat,
shoshil, ay birodar, vaqting g’animat!
2014
