Аёл фермернинг ёлланма ишчиси эди. Пахта, картошка, пиёз, кунжут ўтоғида кунлик тўлов эвазига меҳнат қилар, оила шу пул билангина кун кўрарди. Эри ишсиз…

Жавлон ЖОВЛИЕВ
АЁЛ

Аёл фермернинг ёлланма ишчиси эди. Пахта, картошка, пиёз, кунжут ўтоғида кунлик тўлов эвазига меҳнат қилар, оила шу пул билангина кун кўрарди. Эри ишсиз.

Бу йил сув яхши бўлиб, ишлайман деганга юмуш мўл бўлди. Шунинг учун аёл эрта баҳордан бери тинмас, дам билмай тер тўкарди. Аммо ёз тугамай, чарчади, ҳолсизланди, кучи қайтди. Мана, уч кунда ўтаб улгурса бўладиган пиёзни ҳали ҳам тугатмади. Авваллари шу майдонча келадиган пиёззорни бемалол уч кунда бегона ўтлардан тозалаб бўларди. Бугун тўртинчи кун. Аслида бугун дам олмоқчи эди. Аммо ишни тугатиши керак.
Тугатиши шарт!

Ҳали қуёш қишлоққа салом бериб, ўйноқи тераклар майин шабадага тебраниб шивирламасданоқ, аёл ўрнидан туриб уйдаги юмушларини саранжомлади. Кир ювди, сигир соғди, сут пиширди, нонушта ва тушлик учун нималардир тайёрлади. Кейин эски кийимларини кийди-ю, ковушини судраганча дала томон ошиқди.

Анча вақт бош кўтармай ишлади. Аммо тушга бориб очқади. Кўнгли айниб, ҳолсизланди. Қуёш ҳафсала билан далани қизитар, қилт этган шамол йўқ. Аёлнинг бутун танаси қора терга ботиб, нафас олиши қийинлашди. У фақат чанқаганда ўрнидан турар, шундагина вужудига шамол тегиб, бироз енгил тортарди. Қотиб, ачишиб оғриётган белини машқ қилдирган бўлар, оғриқ тугамаса, қўлини мушт қилиб енгилгина уриб қўйярди.
Ўрнидан турганида кўзолди қоронғилашиб, боши айланди. Йиқилиб тушай деди. Рўмолини ариқдаги қандайдир қўланса ҳид анқиётган сувга чайиб, пешонасига босди ва бироз ўзига келгандай бўлди.

Янгигина буғдой сингари нишлаб, бегона ўтлар билан жой талашиб ўсаётган пиёзлар ҳам қуёш тиғидан қўрқиб, нозик бошларини эгганча қилт этмай турар, аёл эса вақтини беҳуда ўтказмасликка интиларди.
Пиёзпоя кераксиз ўтга тўла. Бегонаси шунчалик кўпки, қайси бири ўт, қайсиси пиёз эканини тажрибасиз ишчилар ҳадеганда билолмасди. Лекин бу нарса аёлга чўт эмас.

Аёл қорайиб, ёрилиб кетган қўллари билан ҳар бир ниҳолни авайлаб, ортиқча ўтлардан тозаларди. Майда иш кўп вақтни талаб қилади. Фермер жувонга жуда ишонар, вазифасини кў¬нгилдагидек бажаришини билиб ортидан текширмасди ҳам. Ҳақ тўлашда бошқаларга нисбатан унга бироз сахийлик қиларди.

Аёл ишни битирганида ҳали кун ботмаган, қуёш бироз уфққа эгилган кўйи куни билан тиғларига чидаган жувон кўзларига масхаромуз боқиб турарди. Аёл боши айланиб, ўтириб қолди, кейин узоқ йўталди. Ариқдан сув ичиб, юзини ювгандагина ўзига келди. Чуқур нафас олди. Қуёшга термилди.

Фермернинг иш бошқарувчисидан келишилган пулни олар экан, қимтинибгина раҳмат айтиб қўйди. Ҳар гал иш ҳақини олганда титраётгани сезилиб туради. Ҳалол меҳнатнинг хузурбахш титроғи шу бўлса керак-да…

Фермернинг кекса иш бошқарувчиси эса, арзимаган пулга мамнун, ковушини судраганча пилдираб кетаётган жувоннинг кундан-кунга чўкиб бораётган қоқсуяк гавдасига қараб ачинди. Ичида кимнидир, ниманидир бўралатиб сўкди.

Аёл тўғри бориб қишлоқнинг тунука билан ўралган дўконига кирди. У ерда турли-туман ноз-неъматлар кўзни яшнатиб турар, уларга нигоҳи тушган сайин қўлидаги пулини маҳкамроқ ғижимлаб оларди.

— Кечирасиз, менга иккита рангли сув ва бир килограмм гуруч беринг!

— Рангли сувнинг қайсисидан? — сўради беэътибор сотувчи.

— Фарқи йўқ.

— Менгаям фарқи йўқ, — дедию шундоқ қўл узатар жойдаги сап-сариқ сувнинг бирини олиб узатди.

— Гуручнинг қимматидан бўлсинми, арзонидан?

— Қимматидан… Сув кўтарадиган бўлсин…

— Яхши… Яна?
— Ярим килограмм шоколад ҳам беринг…

— Қанақасидан?
— Оддийсидан.

— Оддийси ҳам қиммат-да, янга.
— Майли…

— Бугун зиёфат бўляптими?
— …

Аёл қўлидаги пулга қараб, уни баттарроқ сиқди. Ютинди.

— Бўлдими?

— Йўқ! — Аёл бироз ўйланиб, деди. — Ҳалиги аччиқ сувингиздан ҳам беринг… анави… оқидан…

— Нима, акамнинг меҳмонлари борми?
— Беринг…

— Қиммат-да!
— Майли…

— Шаҳрисабзникими ё Тошкентники?
— Фарқи йўқ…

— Пулингиз етадими?
— Етади.

Хижолат бўлаётганини сездирмаслик учун у қўлидаги пулга қараб қўйди. Тўрт кун ишлаб топган пули қоп-қора қўллари орасида ғижимланиб турарди.

Сотувчи ҳисоблай бошлади. Аёл бир елимхалтага жойланган нарсаларга, бир қўлларида ғижимланаётган пулга қараб қўйди. Олган нарсасини қайтариб бериш фикри вужудини бир сония тирнаб ўтди. Ютинди, йўталди, чуқур нафас олди. Шу пайт дўкон ичига қаердандир шамол кириб, ҳамма жойни чангитиб юборди. Аёлни қаттиқ йўтал тутди. Сотувчи эса беэътибор:

— Мана шунча пул бўларкан, янга… — дея ҳисобни кўрсатди. — Нимага индамайсиз? Пулингиз камми?
— Йўқ! Оламан!..

Аёл тўрт кун қуёш тиғида қоврилиб ишлаб топган пулининг ҳаммасини ғижимланган ҳолда стол устига қўйди ва елимхалтасини кўтариб дўкондан кетишга тараддудланди. Сотувчи кўзларини катта-катта очганча пулларни текислаб, санар экан: «Ҳаммаси тўғри экан, янга!» — деб қўйди.

— Бугун қандай кун ўзи? — деди яна аёлнинг ортидан.

Аёл жим чиқиб кетаверди, сотувчи яна жаврашда давом этди:

— Акамни ҳам ишлатинг-да… Қуруққа уйда ётқизиб, семиртириб боқмасдан.

Аёл уйига келганида қуёш далалар бағрига қизарибгина ботарди. Эрининг эндигина уйқудан тургани сезилиб турар, ишком остидаги ариққа оёғини тиқиб, шу сувга узум ювиб ер эди. У хотинини кўриб оғзини катта очганча эснади. Аёл эса, остонада эрига қараб бироз турди. Кўнгли ағдарилди. Эр эса, беэътибор ишкомдан яна узум олди-ю бу сафар ювмасдан оғзига солди. Хотинининг қўлидаги бозорликларга назар ташлаб, кавшанганча:

— Нима кўтариб юрибсан? — деди.

Аёл бош эгганча елимхалтани кўтариб ошхона томон кетди. Ошхонада тушликдан бўшаган идиш-товоқлар ёйилиб ётар, устини пашша талаб, атрофида қовоғари ғўнғиллаб учарди. Аёлнинг бурни ачишди, кўзлари оғриб кетгандай бўлди. Чуқур уф тортганча ўтириб қолди. Рўмолини сидириб олганида жувоннинг сочлари орасидаги оқ толалари ҳам уфқнинг қизғиш нурларида товланиб кетди.

Йиғидан фойда йўқ. Ўзидан бошқа бу ишларни қиладиган ҳам йўқ. Ҳадемай болалари келади. Кийимларини ҳам алмаштирмасдан ишга тушиб кетди. Йиғиштирди, ювди, қозонга ўт ёқиб, ёғ солди. Бузоқчанинг зорланишига раҳми келиб, ошнинг сабзисини солгач, сигирни ҳам соғиб олди.

Бу орада ўғиллари кўчадан келиб қолди. Каттаси ўн икки ёшда. Аммо у ҳам отасига ўхшаб тўлачадан келган, ялқов, гап олмас бола. Иккинчиси саккиз, учинчиси тўрт ёшда. Аёлнинг бор умиди ўртанчасидан. У мол боқар, ўт юлар, уй юмушларида ҳам онасига ёрдам берарди. Бугун ҳам шундай бўлди.

Барибир ош пишгунча кеч бўлиб қолди. Аёл бу орада уй ичи-ю ташқарисини саранжом-саришта қилган, супага сув сепиб супуришга ҳам улгурганди. Атрофни нам тупроқ ва райҳоннинг нафис ифори тутиб кетганди. Ўғиллар супада ош сузилишига интиқ бўлиб ўтиришарди. Эр эса қорнини қашлаганча ким биландир телефонда гаплашар, ҳар замонда қаттиқ кекириб, супа устидан райҳон тарафга тупурарди. Аёл ошни сузиб келганда болалар онасига ёзғира бошлади:

— Шунақа ҳам кеч пиширасизми? Ҳадемай футбол бошланади-ку!

Эри эса, бепарво ошлаганни ўзига ўнғай қилиб тўғрилади. Аёл бир дам болаларининг, эрининг оғзига жим тикилиб турди, кўзларига қаради. Кейин шартта ўрнидан туриб, дўкондан олиб келган шоколад, ширин ва аччиқ сувни дастурхон устига қўйди. Болалар хурсандчиликдан чапак чалиб юборди. Эр шишани кўриб кўзлари ўйнаб кетди. Кейин хотинига:
— Тинчликми? — дея гап қотди.

Аёл индамади.

Болалар севинганидан қўлларида пиёла ушлаб, ширин сувни талаша бошлади. Ота баркашдай қўлларини иссиқ ошга ботириб ея бошлаган ҳам эдики, хотинининг ҳаракатини кўриб қотиб қолди. Болалари ҳам шу зайлда онасидан кўз узмай қараб қолишди. Аёл қорайган қўллари билан аччиқ сув шишасининг қопқоғини очолмай қийналар, тиши билан очмоқчи бўларди. Негадир кўзлари ёшланар, лаблари титрарди. Эри ошга ботирилган қўли куяётганини ҳам, болалари эса очиққанини ҳам унутиб, онанинг ҳолатини кузатиб туришарди. Аёл кўзларидан дона-дона ёш думалаб, қийнала-қийнала шишани очди. Қўллари титрар, жунжикарди. Аёл пиёласига тўлатиб аччиқ оқ сув қуйгач, ҳаммага бир-бир қараб қўйди-да, йиғи аралаш овозда:

— Туғилган куним… туғилган куним… қутлуғ бўлсин! — дея аччиқ сувни кўзини чирт юмганча ичиб юборди.

Манба: «Оила даврасида» газетаси, 2017

   Ayol fermerning yollanma ishchisi edi. Paxta, kartoshka, piyoz, kunjut o‘tog‘ida kunlik to‘lov evaziga mehnat qilar, oila shu pul bilangina kun ko‘rardi. Eri ishsiz…

Javlon JOVLIYEV
AYOL

Ayol fermerning yollanma ishchisi edi. Paxta, kartoshka, piyoz, kunjut o‘tog‘ida kunlik to‘lov evaziga mehnat qilar, oila shu pul bilangina kun ko‘rardi. Eri ishsiz.

Bu yil suv yaxshi bo‘lib, ishlayman deganga yumush mo‘l bo‘ldi. Shuning uchun ayol erta bahordan beri tinmas, dam bilmay ter to‘kardi. Ammo yoz tugamay, charchadi, holsizlandi, kuchi qaytdi. Mana, uch kunda o‘tab ulgursa bo‘ladigan piyozni hali ham tugatmadi. Avvallari shu maydoncha keladigan piyozzorni bemalol uch kunda begona o‘tlardan tozalab bo‘lardi. Bugun to‘rtinchi kun. Aslida bugun dam olmoqchi edi. Ammo ishni tugatishi kerak.
Tugatishi shart!

Hali quyosh qishloqqa salom berib, o‘ynoqi teraklar mayin shabadaga tebranib shivirlamasdanoq, ayol o‘rnidan turib uydagi yumushlarini saranjomladi. Kir yuvdi, sigir sog‘di, sut pishirdi, nonushta va tushlik uchun nimalardir tayyorladi. Keyin eski kiyimlarini kiydi-yu, kovushini sudragancha dala tomon oshiqdi.

Ancha vaqt bosh ko‘tarmay ishladi. Ammo tushga borib ochqadi. Ko‘ngli aynib, holsizlandi. Quyosh hafsala bilan dalani qizitar, qilt etgan shamol yo‘q. Ayolning butun tanasi qora terga botib, nafas olishi qiyinlashdi. U faqat chanqaganda o‘rnidan turar, shundagina vujudiga shamol tegib, biroz yengil tortardi. Qotib, achishib og‘riyotgan belini mashq qildirgan bo‘lar, og‘riq tugamasa, qo‘lini musht qilib yengilgina urib qo‘yyardi.
O‘rnidan turganida ko‘zoldi qorong‘ilashib, boshi aylandi. Yiqilib tushay dedi. Ro‘molini ariqdagi qandaydir qo‘lansa hid anqiyotgan suvga chayib, peshonasiga bosdi va biroz o‘ziga kelganday bo‘ldi.

Yangigina bug‘doy singari nishlab, begona o‘tlar bilan joy talashib o‘sayotgan piyozlar ham quyosh tig‘idan qo‘rqib, nozik boshlarini eggancha qilt etmay turar, ayol esa vaqtini behuda o‘tkazmaslikka intilardi.
Piyozpoya keraksiz o‘tga to‘la. Begonasi shunchalik ko‘pki, qaysi biri o‘t, qaysisi piyoz ekanini tajribasiz ishchilar hadeganda bilolmasdi. Lekin bu narsa ayolga cho‘t emas.

Ayol qorayib, yorilib ketgan qo‘llari bilan har bir niholni avaylab, ortiqcha o‘tlardan tozalardi. Mayda ish ko‘p vaqtni talab qiladi. Fermer juvonga juda ishonar, vazifasini ko‘¬ngildagidek bajarishini bilib ortidan tekshirmasdi ham. Haq to‘lashda boshqalarga nisbatan unga biroz saxiylik qilardi.

Ayol ishni bitirganida hali kun botmagan, quyosh biroz ufqqa egilgan ko‘yi kuni bilan tig‘lariga chidagan juvon ko‘zlariga masxaromuz boqib turardi. Ayol boshi aylanib, o‘tirib qoldi, keyin uzoq yo‘taldi. Ariqdan suv ichib, yuzini yuvgandagina o‘ziga keldi. Chuqur nafas oldi. Quyoshga termildi.

Fermerning ish boshqaruvchisidan kelishilgan pulni olar ekan, qimtinibgina rahmat aytib qo‘ydi. Har gal ish haqini olganda titrayotgani sezilib turadi. Halol mehnatning xuzurbaxsh titrog‘i shu bo‘lsa kerak-da…

Fermerning keksa ish boshqaruvchisi esa, arzimagan pulga mamnun, kovushini sudragancha pildirab ketayotgan juvonning kundan-kunga cho‘kib borayotgan qoqsuyak gavdasiga qarab achindi. Ichida kimnidir, nimanidir bo‘ralatib so‘kdi.

Ayol to‘g‘ri borib qishloqning tunuka bilan o‘ralgan do‘koniga kirdi. U yerda turli-tuman noz-ne’matlar ko‘zni yashnatib turar, ularga nigohi tushgan sayin qo‘lidagi pulini mahkamroq g‘ijimlab olardi.

— Kechirasiz, menga ikkita rangli suv va bir kilogramm guruch bering!

— Rangli suvning qaysisidan? — so‘radi bee’tibor sotuvchi.

— Farqi yo‘q.

— Mengayam farqi yo‘q, — dediyu shundoq qo‘l uzatar joydagi sap-sariq suvning birini olib uzatdi.

— Guruchning qimmatidan bo‘lsinmi, arzonidan?

— Qimmatidan… Suv ko‘taradigan bo‘lsin…

— Yaxshi… Yana?
— Yarim kilogramm shokolad ham bering…

— Qanaqasidan?
— Oddiysidan.

— Oddiysi ham qimmat-da, yanga.
— Mayli…

— Bugun ziyofat bo‘lyaptimi?
— …

Ayol qo‘lidagi pulga qarab, uni battarroq siqdi. Yutindi.

— Bo‘ldimi?

— Yo‘q! — Ayol biroz o‘ylanib, dedi. — Haligi achchiq suvingizdan ham bering… anavi… oqidan…

— Nima, akamning mehmonlari bormi?
— Bering…

— Qimmat-da!
— Mayli…

— Shahrisabznikimi yo Toshkentniki?
— Farqi yo‘q…

— Pulingiz yetadimi?
— Yetadi.

Xijolat bo‘layotganini sezdirmaslik uchun u qo‘lidagi pulga qarab qo‘ydi. To‘rt kun ishlab topgan puli qop-qora qo‘llari orasida g‘ijimlanib turardi.

Sotuvchi hisoblay boshladi. Ayol bir yelimxaltaga joylangan narsalarga, bir qo‘llarida g‘ijimlanayotgan pulga qarab qo‘ydi. Olgan narsasini qaytarib berish fikri vujudini bir soniya tirnab o‘tdi. Yutindi, yo‘taldi, chuqur nafas oldi. Shu payt do‘kon ichiga qayerdandir shamol kirib, hamma joyni changitib yubordi. Ayolni qattiq yo‘tal tutdi. Sotuvchi esa bee’tibor:

— Mana shuncha pul bo‘larkan, yanga… — deya hisobni ko‘rsatdi. — Nimaga indamaysiz? Pulingiz kammi?
— Yo‘q! Olaman!..

Ayol to‘rt kun quyosh tig‘ida qovrilib ishlab topgan pulining hammasini g‘ijimlangan holda stol ustiga qo‘ydi va yelimxaltasini ko‘tarib do‘kondan ketishga taraddudlandi. Sotuvchi ko‘zlarini katta-katta ochgancha pullarni tekislab, sanar ekan: «Hammasi to‘g‘ri ekan, yanga!» — deb qo‘ydi.

— Bugun qanday kun o‘zi? — dedi yana ayolning ortidan.

Ayol jim chiqib ketaverdi, sotuvchi yana javrashda davom etdi:

— Akamni ham ishlating-da… Quruqqa uyda yotqizib, semirtirib boqmasdan.

Ayol uyiga kelganida quyosh dalalar bag‘riga qizaribgina botardi. Erining endigina uyqudan turgani sezilib turar, ishkom ostidagi ariqqa oyog‘ini tiqib, shu suvga uzum yuvib yer edi. U xotinini ko‘rib og‘zini katta ochgancha esnadi. Ayol esa, ostonada eriga qarab biroz turdi. Ko‘ngli ag‘darildi. Er esa, bee’tibor ishkomdan yana uzum oldi-yu bu safar yuvmasdan og‘ziga soldi. Xotinining qo‘lidagi bozorliklarga nazar tashlab, kavshangancha:

— Nima ko‘tarib yuribsan? — dedi.

Ayol bosh eggancha yelimxaltani ko‘tarib oshxona tomon ketdi. Oshxonada tushlikdan bo‘shagan idish-tovoqlar yoyilib yotar, ustini pashsha talab, atrofida qovog‘ari g‘o‘ng‘illab uchardi. Ayolning burni achishdi, ko‘zlari og‘rib ketganday bo‘ldi. Chuqur uf tortgancha o‘tirib qoldi. Ro‘molini sidirib olganida juvonning sochlari orasidagi oq tolalari ham ufqning qizg‘ish nurlarida tovlanib ketdi.

Yig‘idan foyda yo‘q. O‘zidan boshqa bu ishlarni qiladigan ham yo‘q. Hademay bolalari keladi. Kiyimlarini ham almashtirmasdan ishga tushib ketdi. Yig‘ishtirdi, yuvdi, qozonga o‘t yoqib, yog‘ soldi. Buzoqchaning zorlanishiga rahmi kelib, oshning sabzisini solgach, sigirni ham sog‘ib oldi.

Bu orada o‘g‘illari ko‘chadan kelib qoldi. Kattasi o‘n ikki yoshda. Ammo u ham otasiga o‘xshab to‘lachadan kelgan, yalqov, gap olmas bola. Ikkinchisi sakkiz, uchinchisi to‘rt yoshda. Ayolning bor umidi o‘rtanchasidan. U mol boqar, o‘t yular, uy yumushlarida ham onasiga yordam berardi. Bugun ham shunday bo‘ldi.

Baribir osh pishguncha kech bo‘lib qoldi. Ayol bu orada uy ichi-yu tashqarisini saranjom-sarishta qilgan, supaga suv sepib supurishga ham ulgurgandi. Atrofni nam tuproq va rayhonning nafis ifori tutib ketgandi. O‘g‘illar supada osh suzilishiga intiq bo‘lib o‘tirishardi. Er esa qornini qashlagancha kim bilandir telefonda gaplashar, har zamonda qattiq kekirib, supa ustidan rayhon tarafga tupurardi. Ayol oshni suzib kelganda bolalar onasiga yozg‘ira boshladi:

— Shunaqa ham kech pishirasizmi? Hademay futbol boshlanadi-ku!

Eri esa, beparvo oshlaganni o‘ziga o‘ng‘ay qilib to‘g‘riladi. Ayol bir dam bolalarining, erining og‘ziga jim tikilib turdi, ko‘zlariga qaradi. Keyin shartta o‘rnidan turib, do‘kondan olib kelgan shokolad, shirin va achchiq suvni dasturxon ustiga qo‘ydi. Bolalar xursandchilikdan chapak chalib yubordi. Er shishani ko‘rib ko‘zlari o‘ynab ketdi. Keyin xotiniga:
— Tinchlikmi? — deya gap qotdi.

Ayol indamadi.

Bolalar sevinganidan qo‘llarida piyola ushlab, shirin suvni talasha boshladi. Ota barkashday qo‘llarini issiq oshga botirib yeya boshlagan ham ediki, xotinining harakatini ko‘rib qotib qoldi. Bolalari ham shu zaylda onasidan ko‘z uzmay qarab qolishdi. Ayol qoraygan qo‘llari bilan achchiq suv shishasining qopqog‘ini ocholmay qiynalar, tishi bilan ochmoqchi bo‘lardi. Negadir ko‘zlari yoshlanar, lablari titrardi. Eri oshga botirilgan qo‘li kuyayotganini ham, bolalari esa ochiqqanini ham unutib, onaning holatini kuzatib turishardi. Ayol ko‘zlaridan dona-dona yosh dumalab, qiynala-qiynala shishani ochdi. Qo‘llari titrar, junjikardi. Ayol piyolasiga to‘latib achchiq oq suv quygach, hammaga bir-bir qarab qo‘ydi-da, yig‘i aralash ovozda:

— Tug‘ilgan kunim… tug‘ilgan kunim… qutlug‘ bo‘lsin! — deya achchiq suvni ko‘zini chirt yumgancha ichib yubordi.

Manba: «Oila davrasida» gazetasi, 2017