27 декабрь — Ёзувчи, таржимон ва адабиётшунос олим Иброҳим Ғафуров таваллуд топган кун
«Умрда шундай бир палла келади: донишмандлик палласи, – деб ёзади Иброҳим Ғафуров «Мангу латофат» китобида. – Ақл чироғи равшан тортиб, равшан ёниб, равшан, ишончли зиё таратадиган палла». Бугун ҳаётининг айни шундай палласини яшаётган таниқли ижодкорга саломатлик, қаламига қувват тилаймиз.
Иброҳим ҒАФУРОВ
«МЕНИНГ РОМАНЛАРИМ» ТУРКУМИДАН
Иброҳим Ғафуров 1937 йил 27 декабрда Тошкентда ҳунарманд оиласида туғилди. 1956-1961 йилларда САГУ (ҳозирги ЎзМУ) нинг филология факултетида ўқиди. 1961-1982 йилларда Давлат бадиий адабиёт нашриётида кичик муҳаррир, таҳририят мудири, бош муҳаррир ўринбосари лавозимларида ишлади.
Иброҳим Ғафуров “Гўзалликнинг олмос қирралари” (1964) “Унитилмаган боғ” (1965), “Жозиба” (1970), “Ёнар сўз” (1973), “Ям-яшил дарахт” (1976), “Юрак -аланга” (1980). “Лириканинг юраги” (1982), “Шеърият — изланиш демак” (1984), “Ўттиз йил изҳори” (1987), “Тил эркинлиги” (1998) сингари адабий танқидий, бадиа китоблар муаллифи. У «Ҳаё — халоскор», «Мангу латофат» ва бошқа бир қатор бадиалари ва мансуралари жамланган китоблари билан эътибор қозонди.
Иброҳим Ғафуров жаҳон адабиётининг етук намояндалари: Доcтоевскийнинг “Жиноят ва Жазо”, “Телба”, “Қиморбоз” , Мопассаннинг “Азизим”, Ҳемингуэйнинг “Алвидо, қурол”, “Чол ва Денгиз”, Чингиз Айтматовнинг “Қиёмат”, “Чингизхонниг оқ булути” Жеймс Жойснинг «Улисс» каби асарларини ўзбек тилига таржима қилган.
И. Ғофуров филология фанлари номзоди (1973), Ўзбекистон ёшлари мукофоти (1989) лауреати, “Дўстлик” ордени соҳиби (1995).
ЁЗ. СЎЗСИЗЛИК
Парвардигор, дуойимни қабул айла. Парвардигор, ҳисоб-китоб қилинадиган кун мени, ота-онамни ва барча мўъминларни мағфират қил. Бу ҳазрат Иброҳимнинг илтижоси. Нозил бўлган Қуръондан ёғилган нола. Нечукдир кўнглим тилар шу сўзларни. Уларни ўз сўзларим каби тилимдан қўймай такрорлайман. Қотиб қолган, турғунликка маҳкум бу дунёда бу сўзлар мангу океан каби шовуллаб туради. Сенга етмоқ истайман. Васлингдан ширин не бор? Або Иброҳимнинг халоскор арқонига илиниб, висолингга етармикинман? Сингиб кетаман або-аждод Иброҳимнинг сўзларига. Лекин қулоғимга сўнгги дамда нидо чалинар:
— Ўз сўзинг йўқму, аё Иброҳиму?
Висолга етгунча сўз керак. Висолга етгач, ҳар қандай сўз ортиқча. Сўзсизлик сўздан афзал.
ПЕРСОНАЛИЗМ, ПЕГИ*
Илоҳий борлиқ энг олий қадрият. Пегининг сўзлари ўйга ботирар. Одам боласи ҳам шу илоҳий борлиқ ичидамикин? Илоҳий борлиқни тасарруф қилишга бу- юрилганми одамизод? Тасарруф — фойдаланиш, еб- битириш. Еб-битиришга чорланганми одамизод? Ва ё сақлашга буюрилдими одамизод? Одамзоднинг шу илоҳий борлиқдан ўзга мулки, ўзга бойлиги, давлати йўқ. Лекин вазифасини англадими одам? Илоҳий борлиқда ўз вазифасини биладими одам? Илоҳий вазифани оддий инсоний воситалар билан бажариш — шу энг илоҳий, энг олий вазифа. Қора терга тушаман Пегининг бу сўзларидан. Бахтнинг шу оддий инсоний воситаларини қачон кашф этамиз? Ва қачон англаб етамиз уларни? Ҳар бир одам ўз ҳаётида инқилоб қилсин. Ҳар бир кимса ўз ичида ҳам инқилоб ясасин. Мураккаб дунёни қандай қуришликни ўргатар файласуфлар.
Илоҳий инқилоб!
У қалбимда!
Турғунлик деви енгилмас эмас.
- Персонализм — шахс (инсон)ни олий қадрият сифатида ўрганган насроний фалсафий оқим.
Шарль Пеги (1873-1914) — Француз шоири, эссенависи, файласуфи.
ЎЛИМ ЎЛДИ!..
Ўлим ўлди!
Ажаб гапларни ёзган Муҳаммад Иқбол:
«Ишқ олдида ўлим тору мор бўлди,
Ўлим ўлди, севги барқарор бўлди…»
Ишқнинг қудратини тасдиқлар шоир.
Лекин не бўлар эди агар у:
« Ишқ ўлди!..» деса.
Нега у айтмади: Ўлим олди ва ишқ тору мор бўлди.
Нега?
Ишқнинг охири ўлим эканлигини билмас эдими Иқбол?
Мен эса негадир: «Ишқ ўлди», дегим келади.
Ўлим тож кийдирар ишқнинг бошига.
Янгиланар ўлим
янгиланар ишқ
мангу ясантириб борар
бири бирини…
Дарҳақиқат, ишқ ўлганда
Яшашдан нима қолади?
РУҲИ РАВОНИМ ҚАЙДАСАН?
Гиря
Йиғи
Маърака
Ўзбек элининг тўй-ҳашами, маъракаси ўтмас эди Муҳаммаджон Каримсиз.
Ўзбекнинг туб қаърларидан келарди унинг овози
Ҳаётда ҳар нарса бўлади
Бунга тўла тан берган ўзбекнинг нолакор саси эшитиларди
унинг сўлим хонишларидан
Саф-саф бўлиб ўтиришарди ўзбек элининг минг йиллик қариялари
улар хизматига тайёр йигитлар саф-саф бўлиб турар эдилар
ўзбекнинг давраларида
Уларнинг сафларини бирлаштирар эди Мухаммаджон Каримовнинг овози
XX асрнинг сўнгги ҳофизи
Ўзи ўтган, овози қолган ҳофиз
Соғинарлар унинг эран сасларини давраларда
Ўзи ўтган ҳофизнинг эран овозини
5 август. Ой тўлиб келаётир
Осмон тўрида ўлтирар тўлган Ой Муҳаммаджон Каримовни кутиб,
соғиниб: «Қайдасиз, ҳофизим?»
— Куни кеча ҳофиз кетди сиз томон куй куйлаганча, — дегим келар
осмон тўрида ярақлаб ўлтирган Ойга.
Оппоқ пора-пора булутлар Ой теграсида шўнғирлар
худди океан сатҳида олма ўйнаган каби
Оқ булутларнинг Ой қошида ошиқона ўйини —
худди ҳофиз куйлагандай жонбахш ва суюк
Аммо —
Умр ўткинчи
Гиря қозоқ мангу:
Қайдасан, эй руҳи равоним?
Қайдасан ўзбекнинг сўлим-сўлим суяк овози?
ЛАНДОЛЬФИ*НИ ЎҚИБ ЎТИРИБ
Э. Воҳидов ва Ў. Ҳошимовга
Ландольфини ўқиб ўтириб
ўтар эди ўз ҳаётим кўз ўнгимдан бирма-бир
Кошкийди буни ҳаёт деб бўлса… оҳ…
Иккинчи синфда ўқир эдим,
Кўтариб юрар эдим жуда ҳам катта чарм сумка — портфел —
Жуда ҳам катта, жуда ҳам чиройли сумка-портфел эди.
Ўхшар эди худди министрлар тутадиган папкага — «Ватан» кинотеатрида —
Немислардан қолган киноларда кўрар эдим бундай пўрим, ярқироқ папкаларни.
Немислардан қолган хўп ғалати-ғалати қўрқинчли киноларни кўп кўрар эдик
урушдан кейинги йилларда —
«Трофей кинолар» дейишарди уларни
Баъзан немислар, танклар, каскалар, худди менинг устимга бостириб
келаётгандай бошимни тўнимга яшириб олар эдим.
Бир куни —
Отам менга беш сўм берди. Эски Жўвадаги пастқам китоб дўконидан сотиб
олдим ўша папкани. Сотиб олгунча ҳам уни кўп пайт томоша қилганман.
Тикилиб-тикилиб: «Меники бўлсайди шу папка…» деб орзу қилганман.
Папка ажойиб қулф-калитли эди. Шарқиллаб очиларди ва ёпиларди ширқиллаб.
Ичида ўндан ортиқ бежирим чўнтаклари бор эди.
Ҳар бир чўнтаги пистон тугмача билан қирсиллаб ёпиларди
ва очиларди қирсиллаб.
Севар эдим чарм папкамни —
Ҳамма нарсаларим унга жойлашган ва яна қанча чўнтаклари ортиб қолган,
улар бўш турар эди. Мен уларга нима солсам бўларкин деб ўйлар эдим.
Баъзан дунё мени қўрқитарди Жуда хам катта эди дунё —
ва жуда ҳам катта эди одамлар, дарахтлар, итлар —
қўрқинчли эди овлоқ боғлар, ёнғоқзорлар.
Қўрқар эдим юлдузлари ярақлаб осилган осмондан.
Севар эдим чарм папкамни —
Яшириниб олгим келарди унинг ичига дунёдан қўрққан чоғларим
Унинг ичига кириб кетгим ва унинг чўнтакларида яшагим келарди —
Ҳеч кимни кўрмай ва хеч ким билан гаплашмай.
Ажаб бир ҳиссиёт. Тушунарсиз. Лекин болалар баъзан катта оламдан беркиниб
олишни исташар. Мен Фрейд эмасман. Билмайман буни ва нега шундай?
Ҳар қалай, базўр кўтариб юрар эдим чарм папкамни.
Учинчи синф. 1947 йил, тўртинчи синф. Шундай ўтди.
Папкам мендан катта кўринарди одамларга.
Мендан кулар эдилар одамлар папкамни базўр кўтариб бораётган чоғларим
мен эса чарм папкам уяларига кириб улардан беркиниб олишни истардим.
Нега севдим бу ўзимдан катта папкани
Нега ҳадеб унинг ичига яширингим келарди?
Ҳануз билолмайман.
Олам наҳот шундай қўрқинчли кўринади мен каби сабий болага?
Балки уруш… онажонимнинг қўрқинчлари менга ўтганми?
Билай дейман. Билолмайман.
Тушларимга кирар катта чарм папка…
- Томмазо Ландольфи (1908-1979) — Таниқли итальян адиби
ЗАРДЎШТНИНГ СОЯСИ
«Менинг уйим каерда?» — деб сўради соя. Бу Зардўштнинг сояси эди. Нитше Зардўштнинг соясини тушида кўрди ва у билан сўйлашди. Лекин Зардўштга уй топиб беролмади Нитше.
Ва ҳамон чордевор остида ётади Зардўшт
Ало одам ҳамон сўрайди:
— Менинг уйим қаерда?
Ўйлаб ўйимга етолмайман:
— Зардўштнинг уйи қаерда эди?
Уй ўрнига таълимот қурдими Зардўшт?
Арабий Аҳмад Саломнинг уйи қаерда эди?
Бормиди унинг уйи?
Уй ўрнига таълимот бино қилдими Аҳмад Салом?
Уй ўрнига яралган таълимотлар абад яшарми? —
Тарк этмасми уларни одамлар
Худди чордевор каби?
ЗАРДЎШТНИНГ КЎНГЛИ
«О сен кимсан, кўнглим?» — деб сўради Зардўшт ўз кўнглидан.
Танимай турарди Зардўшт ўз кўнглини
Истамас эди кўнглининг нафсий интилишларин.
Нафс ғалаён қилганда танимай қоларди Зардўшт кўнглини.
Нитше Зардўштга танитмоқчи бўлди унинг кўнглини.
Кўнгил майларин хўб биларди Нитше.
Кўнгил майларини енгган одамни изларди Нитше.
Излай-излай Шарқнинг бари кўнгил эканлигини англади Нитше.
Шарқчалик ким излаган экан кўнгилни
Навоий — кўнгил, Ҳофиз — кўнгил, Конфутсий — кўнгил, Ҳаммаси — кўнгил.
Кўҳна гил — бу кўнгил. Хоразмийлар кўна гил дейдилар кўнгилни.
«Аслин билсанг, обу гил…» О, бу ҳассос Яссавий.
О, ким билар не ахир кўна гил ва недир кўнгил?
Уялиб кетаман бу саволингдан.
Недир, нимадир дейсан
Кўнгил не бўлолмас
ва бўлолмас нимадир.
Зардўштга қулоқ сол, кўнглим,
— О, сен кимсан, кўнглим?
Жавоб йўқ ҳануз…
Балки кўнгил — Худонинг макони…
КАПАЛАК СУВ БЕТИДА…
Капалак сув бетида ухлаб ётарди.
Баногоҳ мен уни уйғотиб қўйдим,
У қанотларини ҳилпиратиб ерга қўнди.
Унга ер бағоят каттиқ туюлди.
У япроқларда, муаттар гулкосаларда,
гул баргларини ватан қилиб осуда ухларди,
Лекин сув юзида уйқуга толганда роҳатининг чеки йўқ эди.
Коинотнинг ҳаёти, борлиғи шу эди.
Еллар елпинар,
сувлар мавжланар,
Ер шу капалакнинг фароғати учунгина яратилгандек туюларди.
Сув капалакни аллалаб ухлатарди. Майин насим беланчагида.
Шу алла оромида мен бехос уйғотиб юбордим капалакни.
— Мен чарчаганман. Менинг гулларим қариган. Нега мени уйғотдинг? — деди капалак.
МИРОНШОҲНИНГ ЧОДИРИ
Тўқсон саккизинчи йилнинг 25 январи. Тун яримдан оғди. Осмон паға-паға оқ булутларга тўла. Оқ булутлардан кеча оқариб, сирли зиёларга чулғаниб кўринади. Тун яримдан оғганда оппоқ булутлар қанотида лайлатулқадр бағримга кирди. Жуда кўҳна замонлар. Бир-бирига мингашиб кетган адирлар. Улар сап-сариқ майса билан тўшалган. Адир ёнбағрида табиий улкан текис бир супа. Супанинг бир четида улкан кўк чодир қурилган. Бу Саид Аҳмад Мироншоҳ*нинг чодири. У ёлғизликни ихтиёр этиб шу чодирда туради. Чўпонлар келтирадиган сут. Ўтмак ва сузмадан ўзга нарса емайди. Кечалари чодирдан унинг ҳўнграгани эшитилади. Ҳўнграб- ҳўнграб сўнг ширин ун билан ўқийди:
Сенинг зулфинг тилар девона кўнглум,
Ажаб мушкул балоларга тушубмен —
Ки етмас ерда кўз қўлни сунубмен…
Кўнгул султонки дебтурлар чин эрмиш,
Қароча хонки дебтурлар, чин эрмиш…
Ҳар бир одамки, «Таашшуқнома»ни ўқиса, ва агар умрида бир бора бундай сўзларни эшитса, уларнинг туганмас мусиқаси қулоқларига кирса, кўнгул деган қароча хон ҳақида ўйласа, у ўзини ҳеч қачон бахтсиз сезармикин. Унинг ҳар бир туни лайлатулқадр тунидек ўтмасмикин? Лайлатулқадр тунида осмонда кезган оқ булутлар ошиқларнинг номларини томимиз узра туриб, деразамиз рўбарўсига келиб, шивирлаб ўқимасмикин, Саид Аҳмад Мироншоҳнинг кўк чодиридан ширин муждалар келтирмасмикин?
- Саид Аҳмад — Темурий Мирошоҳнинг ỷғли, шоир, «Таашшуқнома» асари муаллифи
МЕНИ ЁЛҒИЗ ДЕМАНГ
Ёлғиз деманг мени,
Уч оғайни қолдик:
Мен, дилим ва яна дилим,
Учта ғаним қолдик:
Мен, тилим ва яна тилим.
Қариликнинг қори кетмас экан,
Уч умидвор қолдик:
Мен, элим ва яна элим…
ТЎҚАЙДА БУЛБУЛ
Ўша баланд тоғ ичра
ўша кимсасиз чангалзор ичра
Сени бирпас тинглаб ўтирдим, булбул!
Ботиб бораётган қуёш шунчалар улуғ эди.
Куйлар эдинг сен унга ошиқ бўлиб.
Жуда тиниқ эди овозинг, булбул!
Бунда ботиб бораётган қуёш ҳоким эди.
Ҳоким эди овозинг.
Лекин шунчалар ёлғиз эдинг.
Ҳатто қумрилар йўқ эди бунда.
Йўқ эди кўк кабутарлар,
Ҳатто карғалар йўқ эди.
Ёлғиз сен куйлардинг,
Куй айтарди қуёш
Унинг кечки қўшиғи — ҳижрон қўшиғи.
Ҳар куни қуёш то осмоннинг ярмига келгунча,
то тик кўтарилгунча фақат висолнинг қўшиғини айтади.
Бир зум, бир зумгина турар у чўққида
бир зумгина турар аршида. Тамом! Кетди думалаб!
Қуёш севмас турғунликни! Ҳатто турғун бўлса бир зум ўз чўққисида.
Остин-устин бўлиб кетар коинот! Қуёш билмас турғунликни! Лекин бу қадар маюсдир унинг кунорти қўшиғи. Сенинг қўшиғинг каби, булбул!
Ёлғизлигинг юрагимни ўртади.
Жўр бўлиб сасингга —
тинмай саловат айтдим
олқишлардим висолни
бош эгиб турдим
ҳижрон қошида.
У сафланиб ўтиб борарди.
ШОИРНИНГ ОЁҒИ
Манави шоирнинг оёғи. Поёнсиз оёқ.
Йиртилган эски пайпоқ.
Ундан балиқ ҳиди келади.
Узатилган оёқ устозга томон.
Шоирнинг бир пой кафши йўқолди.
Кўрмадингизми, шоирнинг бир пой кафшини?
Тонг ғира-шираси уйғониб,
уқалай-уқалай ширали кўзларни
тимирскилар автобус ичини.
Бош ганграган
тан карахт
ҳуши эмас ўзида.
— Қайга қанғиб кетибдир шоирнинг кафши?
Ҳеч кимнинг иши йўқ.
Ҳеч ким топиб бермас шоирнинг кафшини.
Яна каллаи саҳарлаб
Ялангоёқ кириб борар шоир уйига.
Шоир доим ялангоёқ.
РАУФ
Кўзи — Туркистоннинг кўзи
Сўзи — Туркистоннинг сўзи
Ўзи — Туркистоннинг ўзи.
ДАЛВ ОҚШОМИ
Ёлғонга айланар илҳомлар
Сел бўлиб оқмайди юраклар
Жонингдан тўйдингми, баччағар,
Кўзингга кўринар сароблар
Шаб, шароб, шабпарак
Шароф, вақти бўлди тандиркабобнинг
Сўзлардан ясама яхмалак
Қурсоғин черт жонтоқ рубобнинг…
КЎЧАТ ЭКСАНГ
Самодан ёғилар мукаррам хатлар
Азал қиссаларин ёзади Мавло
Ҳаётда ҳаммадан ниҳоллар аъло
Новвот берур сенга эксанг кўчатлар.
27 dekabr — Yozuvchi, tarjimon va adabiyotshunos olim Ibrohim G’afurov tavallud topgan kun
«Umrda shunday bir palla keladi: donishmandlik pallasi, – deb yozadi Ibrohim G’afurov «Mangu latofat» kitobida. – Aql chirog’i ravshan tortib, ravshan yonib, ravshan, ishonchli ziyo taratadigan palla». Bugun hayotining ayni shunday pallasini yashayotgan taniqli ijodkorga salomatlik, qalamiga quvvat tilaymiz.
Ibrohim G’AFUROV
«MENING ROMANLARIM» TURKUMIDAN
Ibrohim G’afurov 1937 yil 27 dekabrda Toshkentda hunarmand oilasida tug’ildi. 1956-1961 yillarda SAGU (hozirgi O’zMU) ning filologiya fakultetida o’qidi. 1961-1982 yillarda Davlat badiiy adabiyot nashriyotida kichik muharrir, tahririyat mudiri, bosh muharrir o’rinbosari lavozimlarida ishladi.
Ibrohim G’afurov “Go’zallikning olmos qirralari” (1964) “Unitilmagan bog’” (1965), “Joziba” (1970), “Yonar so’z” (1973), “Yam-yashil daraxt” (1976), “Yurak -alanga” (1980). “Lirikaning yuragi” (1982), “She’riyat — izlanish demak” (1984), “O’ttiz yil izhori” (1987), “Til erkinligi” (1998) singari adabiy tanqidiy, badia kitoblar muallifi. U «Hayo — xaloskor», «Mangu latofat» va boshqa bir qator badialari va mansuralari jamlangan kitoblari bilan e’tibor qozondi.
Ibrohim G’afurov jahon adabiyotining yetuk namoyandalari: Doctoevskiyning “Jinoyat va Jazo”, “Telba”, “Qimorboz” , Mopassanning “Azizim”, Hemingueyning “Alvido, qurol”, “Chol va Dengiz”, Chingiz Aytmatovning “Qiyomat”, “Chingizxonnig oq buluti” Jeyms Joysning «Uliss» kabi asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan.
I. G’ofurov filologiya fanlari nomzodi (1973), O’zbekiston yoshlari mukofoti (1989) laureati, “Do’stlik” ordeni sohibi (1995).
YOZ. SO’ZSIZLIK
Parvardigor, duoyimni qabul ayla. Parvardigor, hisob-kitob qilinadigan kun meni, ota-onamni va barcha mo»minlarni mag’firat qil. Bu hazrat Ibrohimning iltijosi. Nozil bo’lgan Qur’ondan yog’ilgan nola. Nechukdir ko’nglim tilar shu so’zlarni. Ularni o’z so’zlarim kabi tilimdan qo’ymay takrorlayman. Qotib qolgan, turg’unlikka mahkum bu dunyoda bu so’zlar mangu okean kabi shovullab turadi. Senga yetmoq istayman. Vaslingdan shirin ne bor? Abo Ibrohimning xaloskor arqoniga ilinib, visolingga yetarmikinman? Singib ketaman abo-ajdod Ibrohimning so’zlariga. Lekin qulog’imga so’nggi damda nido chalinar:
— O’z so’zing yo’qmu, ayo Ibrohimu?
Visolga yetguncha so’z kerak. Visolga yetgach, har qanday so’z ortiqcha. So’zsizlik so’zdan afzal.
PERSONALIZM, PEGI*
Ilohiy borliq eng oliy qadriyat. Pegining so’zlari o’yga botirar. Odam bolasi ham shu ilohiy borliq ichidamikin? Ilohiy borliqni tasarruf qilishga bu- yurilganmi odamizod? Tasarruf — foydalanish, yeb- bitirish. Yeb-bitirishga chorlanganmi odamizod? Va yo saqlashga buyurildimi odamizod? Odamzodning shu ilohiy borliqdan o’zga mulki, o’zga boyligi, davlati yo’q. Lekin vazifasini angladimi odam? Ilohiy borliqda o’z vazifasini biladimi odam? Ilohiy vazifani oddiy insoniy vositalar bilan bajarish — shu eng ilohiy, eng oliy vazifa. Qora terga tushaman Pegining bu so’zlaridan. Baxtning shu oddiy insoniy vositalarini qachon kashf etamiz? Va qachon anglab yetamiz ularni? Har bir odam o’z hayotida inqilob qilsin. Har bir kimsa o’z ichida ham inqilob yasasin. Murakkab dunyoni qanday qurishlikni o’rgatar faylasuflar.
Ilohiy inqilob!
U qalbimda!
Turg’unlik devi yengilmas emas.
- Personalizm — shaxs (inson)ni oliy qadriyat sifatida o’rgangan nasroniy falsafiy oqim.
Sharl` Pegi (1873-1914) — Frantsuz shoiri, essenavisi, faylasufi.
O’LIM O’LDI!..
O’lim o’ldi!
Ajab gaplarni yozgan Muhammad Iqbol:
«Ishq oldida o’lim toru mor bo’ldi,
O’lim o’ldi, sevgi barqaror bo’ldi…»
Ishqning qudratini tasdiqlar shoir.
Lekin ne bo’lar edi agar u:
« Ishq o’ldi!..» desa.
Nega u aytmadi: O’lim oldi va ishq toru mor bo’ldi.
Nega?
Ishqning oxiri o’lim ekanligini bilmas edimi Iqbol?
Men esa negadir: «Ishq o’ldi», degim keladi.
O’lim toj kiydirar ishqning boshiga.
Yangilanar o’lim
yangilanar ishq
mangu yasantirib borar
biri birini…
Darhaqiqat, ishq o’lganda
Yashashdan nima qoladi?
RUHI RAVONIM QAYDASAN?
Girya
Yig’i
Ma’raka
O’zbek elining to’y-hashami, ma’rakasi o’tmas edi Muhammadjon Karimsiz.
O’zbekning tub qa’rlaridan kelardi uning ovozi
Hayotda har narsa bo’ladi
Bunga to’la tan bergan o’zbekning nolakor sasi eshitilardi
uning so’lim xonishlaridan
Saf-saf bo’lib o’tirishardi o’zbek elining ming yillik qariyalari
ular xizmatiga tayyor yigitlar saf-saf bo’lib turar edilar
o’zbekning davralarida
Ularning saflarini birlashtirar edi Muxammadjon Karimovning ovozi
XX asrning so’nggi hofizi
O’zi o’tgan, ovozi qolgan hofiz
Sog’inarlar uning eran saslarini davralarda
O’zi o’tgan hofizning eran ovozini
5 avgust. Oy to’lib kelayotir
Osmon to’rida o’ltirar to’lgan Oy Muhammadjon Karimovni kutib,
sog’inib: «Qaydasiz, hofizim?»
— Kuni kecha hofiz ketdi siz tomon kuy kuylagancha, — degim kelar
osmon to’rida yaraqlab o’ltirgan Oyga.
Oppoq pora-pora bulutlar Oy tegrasida sho’ng’irlar
xuddi okean sathida olma o’ynagan kabi
Oq bulutlarning Oy qoshida oshiqona o’yini —
xuddi hofiz kuylaganday jonbaxsh va suyuk
Ammo —
Umr o’tkinchi
Girya qozoq mangu:
Qaydasan, ey ruhi ravonim?
Qaydasan o’zbekning so’lim-so’lim suyak ovozi?
LANDOLFI*NI O’QIB O’TIRIB
E. Vohidov va O’. Hoshimovga
Landolfini o’qib o’tirib
o’tar edi o’z hayotim ko’z o’ngimdan birma-bir
Koshkiydi buni hayot deb bo’lsa… oh…
Ikkinchi sinfda o’qir edim,
Ko’tarib yurar edim juda ham katta charm sumka — portfel —
Juda ham katta, juda ham chiroyli sumka-portfel edi.
O’xshar edi xuddi ministrlar tutadigan papkaga — «Vatan» kinoteatrida —
Nemislardan qolgan kinolarda ko’rar edim bunday po’rim, yarqiroq papkalarni.
Nemislardan qolgan xo’p g’alati-g’alati qo’rqinchli kinolarni ko’p ko’rar edik
urushdan keyingi yillarda —
«Trofey kinolar» deyishardi ularni
Ba’zan nemislar, tanklar, kaskalar, xuddi mening ustimga bostirib
kelayotganday boshimni to’nimga yashirib olar edim.
Bir kuni —
Otam menga besh so’m berdi. Eski Jo’vadagi pastqam kitob do’konidan sotib
oldim o’sha papkani. Sotib olguncha ham uni ko’p payt tomosha qilganman.
Tikilib-tikilib: «Meniki bo’lsaydi shu papka…» deb orzu qilganman.
Papka ajoyib qulf-kalitli edi. Sharqillab ochilardi va yopilardi shirqillab.
Ichida o’ndan ortiq bejirim cho’ntaklari bor edi.
Har bir cho’ntagi piston tugmacha bilan qirsillab yopilardi
va ochilardi qirsillab.
Sevar edim charm papkamni —
Hamma narsalarim unga joylashgan va yana qancha cho’ntaklari ortib qolgan,
ular bo’sh turar edi. Men ularga nima solsam bo’larkin deb o’ylar edim.
Ba’zan dunyo meni qo’rqitardi Juda xam katta edi dunyo —
va juda ham katta edi odamlar, daraxtlar, itlar —
qo’rqinchli edi ovloq bog’lar, yong’oqzorlar.
Qo’rqar edim yulduzlari yaraqlab osilgan osmondan.
Sevar edim charm papkamni —
Yashirinib olgim kelardi uning ichiga dunyodan qo’rqqan chog’larim
Uning ichiga kirib ketgim va uning cho’ntaklarida yashagim kelardi —
Hech kimni ko’rmay va xech kim bilan gaplashmay.
Ajab bir hissiyot. Tushunarsiz. Lekin bolalar ba’zan katta olamdan berkinib
olishni istashar. Men Freyd emasman. Bilmayman buni va nega shunday?
Har qalay, bazo’r ko’tarib yurar edim charm papkamni.
Uchinchi sinf. 1947 yil, to’rtinchi sinf. Shunday o’tdi.
Papkam mendan katta ko’rinardi odamlarga.
Mendan kular edilar odamlar papkamni bazo’r ko’tarib borayotgan chog’larim
men esa charm papkam uyalariga kirib ulardan berkinib olishni istardim.
Nega sevdim bu o’zimdan katta papkani
Nega hadeb uning ichiga yashiringim kelardi?
Hanuz bilolmayman.
Olam nahot shunday qo’rqinchli ko’rinadi men kabi sabiy bolaga?
Balki urush… onajonimning qo’rqinchlari menga o’tganmi?
Bilay deyman. Bilolmayman.
Tushlarimga kirar katta charm papka…
- Tommazo Landol`fi (1908-1979) — Taniqli ital`yan adibi
ZARDO’SHTNING SOYASI
«Mening uyim kaerda?» — deb so’radi soya. Bu Zardo’shtning soyasi edi. Nitshe Zardo’shtning soyasini tushida ko’rdi va u bilan so’ylashdi. Lekin Zardo’shtga uy topib berolmadi Nitshe.
Va hamon chordevor ostida yotadi Zardo’sht
Alo odam hamon so’raydi:
— Mening uyim qaerda?
O’ylab o’yimga yetolmayman:
— Zardo’shtning uyi qaerda edi?
Uy o’rniga ta’limot qurdimi Zardo’sht?
Arabiy Ahmad Salomning uyi qaerda edi?
Bormidi uning uyi?
Uy o’rniga ta’limot bino qildimi Ahmad Salom?
Uy o’rniga yaralgan ta’limotlar abad yasharmi? —
Tark etmasmi ularni odamlar
Xuddi chordevor kabi?
ZARDO’SHTNING KO’NGLI
«O sen kimsan, ko’nglim?» — deb so’radi Zardo’sht o’z ko’nglidan.
Tanimay turardi Zardo’sht o’z ko’nglini
Istamas edi ko’nglining nafsiy intilishlarin.
Nafs g’alayon qilganda tanimay qolardi Zardo’sht ko’nglini.
Nitshe Zardo’shtga tanitmoqchi bo’ldi uning ko’nglini.
Ko’ngil maylarin xo’b bilardi Nitshe.
Ko’ngil maylarini yenggan odamni izlardi Nitshe.
Izlay-izlay Sharqning bari ko’ngil ekanligini angladi Nitshe.
Sharqchalik kim izlagan ekan ko’ngilni
Navoiy — ko’ngil, Hofiz — ko’ngil, Konfutsiy — ko’ngil, Hammasi — ko’ngil.
Ko’hna gil — bu ko’ngil. Xorazmiylar ko’na gil deydilar ko’ngilni.
«Aslin bilsang, obu gil…» O, bu hassos Yassaviy.
O, kim bilar ne axir ko’na gil va nedir ko’ngil?
Uyalib ketaman bu savolingdan.
Nedir, nimadir deysan
Ko’ngil ne bo’lolmas
va bo’lolmas nimadir.
Zardo’shtga quloq sol, ko’nglim,
— O, sen kimsan, ko’nglim?
Javob yo’q hanuz…
Balki ko’ngil — Xudoning makoni…
KAPALAK SUV BETIDA…
Kapalak suv betida uxlab yotardi.
Banogoh men uni uyg’otib qo’ydim,
U qanotlarini hilpiratib yerga qo’ndi.
Unga yer bag’oyat kattiq tuyuldi.
U yaproqlarda, muattar gulkosalarda,
gul barglarini vatan qilib osuda uxlardi,
Lekin suv yuzida uyquga tolganda rohatining cheki yo’q edi.
Koinotning hayoti, borlig’i shu edi.
Yellar yelpinar,
suvlar mavjlanar,
Yer shu kapalakning farog’ati uchungina yaratilgandek tuyulardi.
Suv kapalakni allalab uxlatardi. Mayin nasim belanchagida.
Shu alla oromida men bexos uyg’otib yubordim kapalakni.
— Men charchaganman. Mening gullarim qarigan. Nega meni uyg’otding? — dedi kapalak.
MIRONSHOHNING CHODIRI
To’qson sakkizinchi yilning 25 yanvari. Tun yarimdan og’di. Osmon pag’a-pag’a oq bulutlarga to’la. Oq bulutlardan kecha oqarib, sirli ziyolarga chulg’anib ko’rinadi. Tun yarimdan og’ganda oppoq bulutlar qanotida laylatulqadr bag’rimga kirdi. Juda ko’hna zamonlar. Bir-biriga mingashib ketgan adirlar. Ular sap-sariq maysa bilan to’shalgan. Adir yonbag’rida tabiiy ulkan tekis bir supa. Supaning bir chetida ulkan ko’k chodir qurilgan. Bu Said Ahmad Mironshoh*ning chodiri. U yolg’izlikni ixtiyor etib shu chodirda turadi. Cho’ponlar keltiradigan sut. O’tmak va suzmadan o’zga narsa yemaydi. Kechalari chodirdan uning ho’ngragani eshitiladi. Ho’ngrab- ho’ngrab so’ng shirin un bilan o’qiydi:
Sening zulfing tilar devona ko’nglum,
Ajab mushkul balolarga tushubmen —
Ki yetmas yerda ko’z qo’lni sunubmen…
Ko’ngul sultonki debturlar chin ermish,
Qarocha xonki debturlar, chin ermish…
Har bir odamki, «Taashshuqnoma»ni o’qisa, va agar umrida bir bora bunday so’zlarni eshitsa, ularning tuganmas musiqasi quloqlariga kirsa, ko’ngul degan qarocha xon haqida o’ylasa, u o’zini hech qachon baxtsiz sezarmikin. Uning har bir tuni laylatulqadr tunidek o’tmasmikin? Laylatulqadr tunida osmonda kezgan oq bulutlar oshiqlarning nomlarini tomimiz uzra turib, derazamiz ro’baro’siga kelib, shivirlab o’qimasmikin, Said Ahmad Mironshohning ko’k chodiridan shirin mujdalar keltirmasmikin?
- Said Ahmad — Temuriy Miroshohning ?g’li, shoir, «Taashshuqnoma» asari muallifi
MENI YOLG’IZ DEMANG
Yolg’iz demang meni,
Uch og’ayni qoldik:
Men, dilim va yana dilim,
Uchta g’anim qoldik:
Men, tilim va yana tilim.
Qarilikning qori ketmas ekan,
Uch umidvor qoldik:
Men, elim va yana elim…
TO’QAYDA BULBUL
O’sha baland tog’ ichra
o’sha kimsasiz changalzor ichra
Seni birpas tinglab o’tirdim, bulbul!
Botib borayotgan quyosh shunchalar ulug’ edi.
Kuylar eding sen unga oshiq bo’lib.
Juda tiniq edi ovozing, bulbul!
Bunda botib borayotgan quyosh hokim edi.
Hokim edi ovozing.
Lekin shunchalar yolg’iz eding.
Hatto qumrilar yo’q edi bunda.
Yo’q edi ko’k kabutarlar,
Hatto karg’alar yo’q edi.
Yolg’iz sen kuylarding,
Kuy aytardi quyosh
Uning kechki qo’shig’i — hijron qo’shig’i.
Har kuni quyosh to osmonning yarmiga kelguncha,
to tik ko’tarilguncha faqat visolning qo’shig’ini aytadi.
Bir zum, bir zumgina turar u cho’qqida
bir zumgina turar arshida. Tamom! Ketdi dumalab!
Quyosh sevmas turg’unlikni! Hatto turg’un bo’lsa bir zum o’z cho’qqisida.
Ostin-ustin bo’lib ketar koinot! Quyosh bilmas turg’unlikni! Lekin bu qadar mayusdir uning kunorti qo’shig’i. Sening qo’shig’ing kabi, bulbul!
Yolg’izliging yuragimni o’rtadi.
Jo’r bo’lib sasingga —
tinmay salovat aytdim
olqishlardim visolni
bosh egib turdim
hijron qoshida.
U saflanib o’tib borardi.
SHOIRNING OYOG’I
Manavi shoirning oyog’i. Poyonsiz oyoq.
Yirtilgan eski paypoq.
Undan baliq hidi keladi.
Uzatilgan oyoq ustozga tomon.
Shoirning bir poy kafshi yo’qoldi.
Ko’rmadingizmi, shoirning bir poy kafshini?
Tong g’ira-shirasi uyg’onib,
uqalay-uqalay shirali ko’zlarni
timirskilar avtobus ichini.
Bosh gangragan
tan karaxt
hushi emas o’zida.
— Qayga qang’ib ketibdir shoirning kafshi?
Hech kimning ishi yo’q.
Hech kim topib bermas shoirning kafshini.
Yana kallai saharlab
Yalangoyoq kirib borar shoir uyiga.
Shoir doim yalangoyoq.
RAUF
Ko’zi — Turkistonning ko’zi
So’zi — Turkistonning so’zi
O’zi — Turkistonning o’zi.
DALV OQSHOMI
Yolg’onga aylanar ilhomlar
Sel bo’lib oqmaydi yuraklar
Joningdan to’ydingmi, bachchag’ar,
Ko’zingga ko’rinar saroblar
Shab, sharob, shabparak
Sharof, vaqti bo’ldi tandirkabobning
So’zlardan yasama yaxmalak
Qursog’in chert jontoq rubobning…
KO’CHAT EKSANG
Samodan yog’ilar mukarram xatlar
Azal qissalarin yozadi Mavlo
Hayotda hammadan nihollar a’lo
Novvot berur senga eksang ko’chatlar.
